Научная статья на тему 'РАҚОБАТ МУҲИТИДА ХУЛҚ АТВОР СТРАТЕГИЯЛАРИ'

РАҚОБАТ МУҲИТИДА ХУЛҚ АТВОР СТРАТЕГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақобат муҳити / хулқ-атвор / стратегия / лидерлик / competitive environment / behavior / strategy / leadership.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Алиматова, Наргис Абдухалиловна

Мазкур мақолада рақобат муҳитида турли хулқ-атвор стратегиялари тавсифланган. Бу стратегиялар рақобат муҳитида лидер позициясини эгаллашга йўналтирилган. Тўғри танланган стратегия рақобатчилардан ўзиб, бозорда тегишли сегментда мўлжалдаги позицияни эгаллашга ёрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STRATEGIES OF BEHAVIOR IN A COMPETITIVE ENVIRONMENT

This article examines various strategies of behavior in a competitive environment. These strategies are aimed at gaining a leadership position in a competitive environment. The right strategy will help you outperform your competitors and take a target position in the relevant market segment.

Текст научной работы на тему «РАҚОБАТ МУҲИТИДА ХУЛҚ АТВОР СТРАТЕГИЯЛАРИ»

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy (E)ISSN: 2181-1784 davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, 4(21), May, 2024

iqtisodiy va siyosiy masalalari" www.oriens.uz

РАЦОБАТ МУ^ИТИДА ХУЛЦ - АТВОР СТРАТЕГИЯЛАРИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo. 11661032

Алиматова Наргис Абдухалиловна

Тошкент давлат ик;тисодиёт унивеситети "Ижтимоий фанлар» кафедраси доценти, ф.ф.н.

E-mail: nargis2207@dmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада рацобат мууитида турли хулц-атвор стратегиялари тавсифланган. Бу стратегиялар рацобат мууитида лидер позициясини эгаллашга йуналтирилган. Тугри танланган стратегия рацобатчилардан узиб, бозорда тегишли сегментда мулжалдаги позицияни эгаллашга ёрдам беради. Калит сузлар: рацобат мууити, хулц-атвор, стратегия, лидерлик

СТРАТЕГИИ ПОВЕДЕНИЯ В КОНКУРЕНТНОЙ СРЕДЕ

Алиматова Наргис Абдухалиловна

К.ф.н., доцент кафедры "Социальные науки» Ташкентского государственного экономического университета

E-mail: nargis2207@dmail.com АННОТАЦИЯ

В данной статье изучены различные стратегии поведения в конкурентной среде. Эти стратегии направлены на завоевание позиции лидера в конкурентной среде. Правильно выбранная стратегия поможет превзойти конкурентов и занять целевую позицию в соответствующем сегменте рынка. Ключевые слова: конкурентная среда, поведение, стратегия, лидерство

STRATEGIES OF BEHAVIOR IN A COMPETITIVE ENVIRONMENT

Alimatova Nargis Abdukhalilovna

Candidate of Philosophical Sciences, Associate Professor of the Department of

Social Sciences Tashkent State Economic University E-mail: nargis2207@dmail.com

ABSTRACT

This article examines various strategies of behavior in a competitive environment. These strategies are aimed at gaining a leadership position in a

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

competitive environment. The right strategy will help you outperform your competitors and take a target position in the relevant market segment.

Key words: competitive environment, behavior, strategy, leadership.

КИРИШ

Узбекистан бошка ривожланаётган давлатлар катори глобаллашаётган дунёда ягона ракобат мухитида узига муносиб уринни эгаллашга харакат килмокда. Халкаро индексларда юкори уринларни эгаллаш максадида 2020 йил 3 июнда Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида" Фармони эълон килинди. Узбекистон жахон ракобат мухитида тегишли стратегияга асосан харакат килиши лозим булади.

Адабиётлар та^лили: Ракобат мухитидаги стратегия масалалари америкалик тадкикотчи М.Портер асарларида, рус тадкикотчиларидан Е.А Максимова., Ю.В Тарануха, А.Ю. Юданов, М.Ю. Козлова, лидерлик муаммолари эса Т.А. Кияшенко, И.К.Логинова, С.И. Холбаев Узбекистонда ракобат мухитини ривожлантириш масалаларини уз илмий маколаларида ёритган.

Методлар. Мазкур илмий маколада тахлил ва синтез, дедукция ва индукция, мавхумлаштириш илмий методларидан фойдаланилган.

Мух,окама. ХХ аср сунгги ун йиллигидан бошлаб ракобатнинг хулк-атвор билан боглик жихатига катта эътибор берила бошланди. Ракобатчиларнинг хатти-харакатларини кандай килиб олдиндан билиш ва уларга мослаша билиш керак? Узок муддатли ракобат устунлигига эришиш учун кандай стратегияни танламок керак? Бундай саволларнинг вужудга келишига ХХ аср 70-йилларида япон фирмаларининг феноменал муваффакияти, яъни улар томонидан асосий бозорлардан жахон етакчиларининг сикиб чикарилиши сабаб булди ва янги ракобат устунликларини яратиш хамда уларни реализация килиш методларини уйлаб топиш устида бош котиришга олиб келди. Вакт буйича кейинги омил -бу ахборот технологияларининг ривожланиб, барча сохаларга шиддат билан кириб келиши технологик, ташкилий ва бозордаги узгаришларнинг тезлашишига сабаб булди. Бизнеснинг келажаги порлок йуналишларини аниклаш ва узлуксиз равишда инновацияларга сарфланаётган сарф-харажатларни коплаш ракобат беллашувининг асосий муаммоларига айланди. Нихоят, ХХ аср охиридаги бозорларнинг глобаллашуви реалликка айлангач, ракобат курашининг методларини излаш, бозорлардаги уз жойини эгаллаш

"Yangi О^Ье^^п huquqiy, dunyoviy va уйто1у davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

масалалари стратегик менежментнинг узак унсурига айланди. Бунинг барчаси ташкилот олдига доимо узгариб туриб баркарор колиш вазифасини куйди.

Ракобат мухити иштирокчилари мазкур мухитда маълум хулк-атворни танлайдилар. Бу хулк-атвор ракобатбардошликни оширишга хизмат килади.

Стратегик хулк-атвор концепциялари ракобат мухитида икки хил бир-бирига карама-карши хулк-атворни таклиф этишади1. Бири - атроф-мухитга мослашиш булса, иккинчиси фаол хулк-атвор булиб, узгартирувчанлик, яъни ракобат устунликларини ракобатчилардан узган холда яратишдир.

М.Портернинг "Ракобат кучлари" концепциясига кура фаолият сохасини (юкори даромад имконига эга булган ) тугри танлаш оркали узок муддатли ракобатбардошликка эришиш мумкин. Бунинг учун эса ракобат мухитида мавжуд таъсир этувчи кучларни билиш лозим. Шунинг билан биргаликда ракобат устунлигининг ички манбаларини аниклаш керак эди. У эса истеъмолчилар учун кушимча кадрият яратувчи кетма-кет келувчи хатти-харакатлар занжиридан иборат булади.

М.Портер таклиф этган концепция бир катор афзалликларга эга. Биринчидан, у ташкилотнинг ракобат хулк-атворини моделлаштиришнинг ракобат мухитини тахлил килиш ва уз позициясини эгаллашнинг содда воситаларини курсатган эди. Иккинчидан, у ракобат хулк-атворини ишлаб чикиш ва амалга ошириш жараёнига режалаштириш унсурини киритган эди. Учинчидан, у ракобатни тушуниш чегараларини аник ракобатчилар билан мусабакалашиш доирасидан кенгайтирди. Шунга мувофик равишда ракобат кураши факат аник ракобатчилар билангина эмас, балки яширин хавф-хатарларни хам хисобга олган холда, келажакда юз бериш эхтимоли булган узгаришларни хам хисобга олган холда олиб борилиши керак.

"Ракобат ташкилий маданиятлар кураши сифатида" концепциясига кура бозор шароитларининг доимо узгариб боришини хисобга олган холда хакикий ракобат устунлиги бозор талабларига мос равишда узгариб бориш кобилияти деб таърифланади. Бунга мувофик равишда ташкилотнинг ривожланишига тускинлик килмайдиган ташкилий шароитни яратишга диккатни каратиш керак булади. Бундай ёндашув келажакда "ташкилий ёки корпоратив маданият" мафкурасини яратилишига олиб келди ва у ташкилот ракобатбардошлигининг асосий, белгиловчи омили сифатида курила бошланди.

Корпоратив маданият - бу ташкилот жамоаси аъзоларининг барчаси томонидан маъкулланадиган ахлокий нормалар ва карашлар, хулк-атвор намуналари ва кадриятлар тизими. Бозор шароитларининг баркарор эмаслигини

1 Тарануха Ю.В. Стратегия поведения в современной конкуренции//Маркетинг в России и за рубежом. 2014. № 2. С.2.

"Yangi О^Ье^^п huquqiy, dunyoviy va уйто1у davlat sifatida rivojlanishining 1]11шо1у, Га^аАу, iqtisodiy уа siyosiy шasalalari"

хисобга олган холда, корпоратив маданият уч талабга жавоб бериши керак. Биринчиси, ташкилот ходимлари хатти-харакатларини ягона окимга йуналтириши керак. Иккинчидан, ташкилот манфаатларига мос келувчи ракобат стратегияларининг шаклланиши ва амалга оширилишини таъминлаши, шунинг билан бир вактда атроф-мухит билан динамик мувозанатни куллаб кувватлаши лозим. Учинчидан, ташкилотда махсус билимлар ва компетенцияларнинг тупланиши ва ривожланишига имкон яратиши керак.

"Бозор макони учун кураш" концепциясига мувофик ким келажакни кура билса, у ракобатда голиб булади. Г.Хамел ва К.К.Прахалад "Келажак учун ракобатлашиб" номли асарида ушбу концепцияни илгари сурган. Унга кура ракобат хулк-атвори мавжуд бозор улуши учун курш эмас, балки ракобатдан четлашишга каратилган булиши керак.

Янги бозорни ташкил этиш - истеъмолчиларнинг эхтиёжлари ва нимани афзал куришларини олдиндан аниклай олишдан иборат мураккаб вазифа. Бундай вазифани хал килиш ташкилотнинг интеллектуал етакчиликни таъминлай олиш кобилияти билан боглик. Бундай кобилият 10, 15 йилдан кейин истеъмолчиларнинг эхтиёжлари кай тарзда узгариши ва бу эхтиёжларни кондириш учун кандай компетенцияларга эга булиш кераклиги, харидорлар билан муносабатларда нимани узгартириб бориш лозимлиги тугрисидаги саволларга жавоб топади.

Интеллектуал етакчиликка эришиш уч ташкил этувчини такозо килади. Биринчиси, ташкилотнинг асосий компетенциясини билиш ва мазкур компетенцияни ривожлантира олишдир. Ташкилотнинг асосий компетенцияси - бу унинг шундай малака, билимлар ва технологияларики, уларни бошкалар нусхалай олмайдилар. Иккинчиси, харидор ташкилотнинг махсулотини сотиб олганда курадиган фойда ёки истеъмол кадрияти. Шунинг учун махсулотнинг харидор учун кушимча кандай фойда келтириши устида хам фикр юритиш лозим булади. Учинчи ташкил этувчи - стратегия архитектураси. Мазкур архитектура - бу асосий компетенция ва истеъмол кадриятларини аниклаш имконини берувчи жамоа ичидаги алокадорликларнинг шакли. Шунинг учун ушбу архитектурага булган асосий талаб - иштирокчиларнинг хилма-хиллиги ва уларнинг фаол узаро алокадорликлари. Янги ишланмалар яратишда янги, ёш иштирокчиларни, амалиётчиларни жалб этишдир. Бошка томондан, стратегик архитектуранинг функционал максади янги истеъмол кадриятларини, янгикомпетенциялар ва истеъмолчилар билан алокадорликларнинг янги шаклларини яратишдир.

Хамел ва Прахалад концепциясининг ютукли томони унинг ракобат мухитининг узгарувчанлиги ва келажакдаги ракобатга тайёр булиш

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

кераклигига эътиборини каратганлигидир. Ракобат доимо давом этади хамда келажакка диккатни каратиб, хозирги ракобатда маглуб булиш эхтимоли хам эътиборга олиниши керак.

"Лидерлик учун кураш" концепциясига кура ракобат курашидаги голиблик белгиси бозордаги етакчиликка эришишдир. Майкл Трейси ва Фред Вирсема узининг «The Discipline of Market Leaders» асарида ташкилот бозорда лидер булиш учун доимо изчиллик билан у ердаги уз позициясини мустахкамлаб бориш керак, деб хисоблайдилар. Бозор лидери булиш ва у ердаги позицияни ушлаб туришнинг энг макбул усули истеъмолчига ;адриятларни самарали етказиб беришдир. Бунинг учун эса ;адриятий интизомга риоя этиш лозим. Кадриятий интизомлар хаммаси булиб учта. Биринчиси, хеч кайси ракобатчи бера олмайдиган ишлаб чикариш мукаммаллиги, яъни нарх, сифат ва харид килиш оддийлигининг уйгунлигидир. Иккинчиси эса, махсулот буйича етакчилик. Мавжуд махсулотларни такомиллаштириш ва янги махсулотларни жорий этиш уртасидаги уйгунлик. Учинчи кадриятий интизом - бу истеъмолчига якинлик. Ташкилот бозор учун эмас, балки маълум истеъмолчи учун ишлаши, яъни истеъмолчи ;адриятларига содик булиши керак. Бунинг учун эса ташкилот уз истеъмолчилари билан узок; муддатли муносабат урнатиши ва уз махсулотини истеъмолчиларнинг узгариб бораётган эхтиёжларига мувофиклаштириб бориши лозим.

"Хдмкорликка йуналтирилган ракобат" концепциясини Жеймс Мур узининг "Ракобатнинг улими" номли асарида илгари сурган. Мазкур концепцияда Ж.Мур ракобатдаги муваффакиятни ракобатчилар билан курашда эмас, балки хамкорликда, ракобатнинг бошка иштирокчилари билан баркарор алокаларни яратишда деб билади. Бундай ёндашувнинг узига хослиги амал килиши ракобатни иштирокчиларининг мухит билан ва узаро конструктив алокадорлигининг мавжудлиги билан шартланган ягона тизим сифатида курилишидир. Шунинг учун ракобат биологик экотизимларга ухшаш булган хамжамият сифатида каралиши керак.

"Ракобат устунлигига эришиш" концепциясига кура ракобатнинг хозирги холати гиперракобат деб хисобланади. Унга 1) узгаришлар динамикаси, 2) беллашувчилар томонидан кузланаётган максадларнинг хилма-хиллиги, 3) кураш агрессивлигининг кучайиши хосдир.

Хулоса. Талаб структурасидаги узгаришлар шу даражада руй бермокдаки, мавжуд ракобат устунлигидан фойдаланишга жуда кам вакт коляпти хамда илмий тадкикот ишларига кетган харажатларни коплаш имкони камайиб кетмокда. Ракобат мухитидаги узгаришларни башорат килиш жуда катта кийинчилик тугдирмокда. Мавжуд ракобат устунлигининг баркарорлиги

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

пасайиб кетмокда ва ракобатчилар эски ракобат устунликларини доимо янгилаб боришларига тугри келмокда. Шунинг учун хозирги даврда хулк-атвор стратегияларига куйидаги талабалар куйилмокда: 1) тезлик, 2) фарк килувчи кобилиятларни ривожлантириш, 3) доимий асосда тизимли инновацияларни яратиш.

Юкорида келтирилган ракобат мухдтидаги хулк-атвор тугрисидаги концепциялар ракобат муносабатларида ракобатбардошликни оширишга хизмат килади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES):

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида" Фармони, 2020 йил 3 июнь https://lex.uz/docs/4838762?ONDATE=18.03.2022

2. Тарануха Ю.В. Стратегия поведения в современной конкуренции//Маркетинг в России и за рубежом. 2014. № 2. С.2.

3. Козлова М.Ю. Добросовестная конкуренция: условия и принципы//Advances in law studies. 2017. Том 5. № 1.

4. Alimatova N.A. Public Opinion about the Competitiveness of a Higher Education Institution in Uzbekistan //NATURALISTA CAMPANO. 2024. 28 (1), 1579-1583

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.