Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТ ВА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ'

ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТ ВА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистонни янги босқичи / омиллар / таълим ва тарбия / ёш авлод / баркамоллик / Учинчи Ренессанс. / New stage of Uzbekistan / factors / education and upbringing / young generation / perfection / the Third Renaissance.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Раматов, Жуманиёз Султанович

Мақолада Ўзбекистонда олиб борилаётган ислоҳотлар ва унинг жамият ҳаётида туб бурилиш даврининг ижтимоий-фалсафий моҳияти, ижтимоий аҳамияти ва инсон маънавий камолотига таъсири таҳлил қилинган ҳамда Ўзбекистонни янги босқичга олиб чиқиш омилларига бўлган эҳтиёжнинг ортиши билан боғлиқ масалалар илмий муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SOCIAL STATE AND THE EDUCATIONAL SYSTEM OF UZBEKISTAN

The article analyzes the ongoing reforms in Uzbekistan and its socio-philosophical significance, social significance and impact on the spiritual development of man, as well as the growing need for factors to bring Uzbekistan to a new level.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТ ВА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ»

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy (E)ISSN: 2181-1784 davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, 4(21), May, 2024

iqtisodiy va siyosiy masalalari" www.oriens.uz

ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТ ВА УЗБЕКИСТОННИНГ ТАЪЛИМ

ТИЗИМИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.11642758

Раматов Жуманиёз Султанович,

Тошкент давлат транспорт университети кафедра мудири

ANNOTATSIYA

Мацолада Узбекистонда олиб борилаётган ислоуотлар ва унинг жамият уаётида туб бурилиш даврининг ижтимоий-фалсафий моуияти, ижтимоий ауамияти ва инсон маънавий камолотига таъсири таулил цилинган уамда Узбекистонни янги босцичга олиб чициш омилларига булган эутиёжнинг ортиши билан бозлиц масалалар илмий мууокама цилинади.

Калит сузлар: Узбекистонни янги босцичи, омиллар, таълим ва тарбия, ёш авлод, баркамоллик, Учинчи Ренессанс.

THE SOCIAL STATE AND THE EDUCATIONAL SYSTEM OF

UZBEKISTAN

Ramatov Jumaniyoz Sultanovich,

Head of department of Tashkent State Transport University ABSTRACT

The article analyzes the ongoing reforms in Uzbekistan and its socio-philosophical significance, social significance and impact on the spiritual development of man, as well as the growing need for factors to bring Uzbekistan to a new level.

Keywords: New stage of Uzbekistan, factors, education and upbringing, young generation, perfection, the Third Renaissance.

КИРИШ

Бугун жахрн микёсида юртимиз хдквда суз кетганда «Янги Узбекистан» ибораси такрор-такрор тилга олинмокда. Бу кейинги йилларда тараккиётнинг мутлако янги боскичига кадам куйганимиз, эришаётган залворли ютукларимизнинг эътирофи, жахон хамжамиятининг юртимизга жиддий эътиборидир. Чунки бизга мустакиллик гояси, истиклол рухи тогдек таянч булмокда. Бизни илгор ниятлар, буюк максадлар, улкан марралар йулида адашмасликка ундамокда, танлаган йулимиз тугрилигига инонтирмокда. Кайси сохани олмайлик, кайси жабхага назар солмайлик, илгари сурилаётган халк ташаббуси албатта куллаб-кувватланмокда, шароит яратилмокда, инвестиция

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

киритилмокда, рагбатлантирилмокда, бир суз билан айтганда, халкнинг розилиги йулида тинмай изланмокда. Зеро, икктисодиётни сиёсатдан, маънавиятни таълим-тарбиядан айро куриб булмаганидек, «халкимизнинг улугвор кудрати жуш урган хозирги замонда Узбекистонда янги бир уйгониш -Учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратилмокда, десак, айни хакикат булади. Чунки бугунги Узбекистон - кечаги Узбекистан эмас. Бугунги халкимиз хам кечаги халк эмас», дейди давлат рахбари.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёевнинг хар бир чикишлари, маърузалари ва нуткларини биз зиёлилар доимо интиклик билан кутамиз. Бунинг сабаби нимада? Энг аввало бу чикишларда янги фикрлар, янги гоялар, тараккиётимизни белгилайдиган устувор йуналишлар, Узбекистонни янги боскичга олиб чиккиш омиллари, шу билан бир каторда ривожланишимизга гов булаётган холатлар, мавжуд муаммоларни хал килишнинг ностандарт ечимлари аник, равон, содда тилда ифодалаб берилади. Мисол сифатида мустакиллигимизнинг 32 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги[1], БМТ Бош ассамблеясининг 75-сессиясидаги[2], Конституциямизнинг 31 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги, Узбекистон Ёшлари форумидаги нутклари ва нихоят Олий мажлисга килган Мурожаатномани келтириш мумкин[3]. Энг мухими - барча маърузалардаги марказий масала бу - халкимизнинг турмуш даражаси, фаровонлигини ошириш, Узбекистон халкига муносиб турмуш шароитини яратиш. Собик Иттифок даврида шундай шиор буларди: "Биздан кейинги авлод албатта коммунизмда яшайди", яъни, бахтли хаёт факат келажакда булади, дегани. Мухтарам Президентимиз эса халкимиз эртага, индинга, келажакда эмас, бугун бахтли хаёт кечиришга муносиб, деган гояни доимо илгари сурадилар. Шу уринда машхур донишманд Конфуцийнинг куйидаги хикматини келтирмокчиман: "Хукмдор халкни уз фарзандидек севиши, фукаролар эса хукмдорни уз отасидек хурмат килиб, эъзозлаши лозим" .

Мурожаатномада устувор йуналиш сифатида таълим-тарбия сохасига алохида ургу берилди. Чунки хар кандай жамият тараккиётида унинг келажагини таъминлайдиган ёш авлоднинг соглом ва баркамол булиб вояга етиши хал килувчи урин тутади. Шу максадда "Янги Узбекистон - мактаб остонасидан, таълим-тарбия тизимидан бошланади" [3], деган гоя асосида кенг куламли ислохотлар амалга оширилмокда.

Шу уринда бир нарсага эътиборингизни каратмокчи эдим. Биз качонки таълим тугрисида гапирсак, албатта тарбияни хам кушиб айтамиз. Сабаби

"Yangi О^Ье^^п huquqiy, dunyoviy va уйто1у davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

таълим ва тарбия ягона, узвий жараён. Таълим бор жойда, албатта тарбия хам булади. Лекин бу масалада бошкача карашлар хам бор. Яъни тарбия оилада берилади, таълим муассасаларида эса факат таълим бериш керак, деган. Менинг фикримча, мактаб, лицей, техникум, университет укитувчисими, шу билан бирга у хам тарбиячидир. Нафакат таълим даргохида, балки махаллада хам, оилада хам. Чунки азал-азалдан кишлокда хам, махаллада хам укитувчига муносабат, эътибор бошкача булган. Зиёли инсон сифатида унинг фикрларига кулок солишган.

Давлатимиз рахбари "Укитувчи ва мураббийлар куни"да сузлаган нуткларида шундай таъкидладилар: "Биз Учинчи Ренессанс масаласини стратегик вазифа сифатида олдимизга куйиб, уни миллий гоя даражасига кутармокдамиз. Биз мактабгача таълим ва мактаб таълими, олий ва урта махсус таълим тизими хамда илмий-маданий муассасаларни булгуси Ренессанснинг турт узвий халкаси, деб биламиз. Богча тарбиячиси, мактаб муаллими, профессор-укитувчилар ва илмий-ижодий зиёлиларимизни эса янги Уйгониш даврининг турт таянч устуни, деб хисоблаймиз. Мен ишонаман - хурматли ота-оналар бу ташаббусни албатта куллаб-кувватлаб, янги Ренессанснинг бешинчи халкаси, бешинчи устуни буладилар"

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон Президенти томонидан Мурожаатномада келтирилган куйидаги вазифалар профессор-укитувчилар жамоаси учун таълим-тарбия сохасида туб узгаришларни амалга оширишдек улкан масъулият юклайди: "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунинг учун энг аввало ёш авлодга богча, мактаб ва олийгохда сифатли таълим-тарбия беришни йулга куямиз" [3].

Мурожаатномада бола тугилганидан то 30 ёшгача булган даврда уни хар томонлама куллаб-кувватлайдиган, хаётда муносиб урин топиши учун кумак берадиган, яхлит ва узлуксиз тизим яратилиши зарурлиги таъкидланади. Чунки дунё тажрибасидан маълумки, ёш авлодни хар томонлама баркамол этиб вояга етказиш учун сарфланган сармоя жамиятга ун, юз баробар куп фойда келтиради[3].

Сунгги йилларда миллий таълим тизимида сезиларли ислохотлар амалга оширилмокда. Бу узгаришларни куйидагиларда куриш мумкин.

1. Мактабгача таълим тизими тубдан узгармокда. Алохида вазирлик ташкил килинди. Илгари мактабгача таълим муассасалари Халк таълими

"Yangi О^Ье^^п huquqiy, dunyoviy va уйто1у davlat sifatida rivojlanishining 1]11шо1у, Га^аАу, iqtisodiy уа siyosiy шasalalari"

вазирлиги тасаввурида эди. Ушбу вазирлик республикамиздаги энг катта вазирлик хисобланарди. Болалар богчалари, 10 мингга якин мактаб, пединститутлар, педколлежлар ва х.з. Мактабгача таълим камрови тахминан 17-18 фоизни ташкил киларди. 2022 йил якуни билан мактабгача таълим камрови 65 фоизга, 2023 йил охирида эса 75 фоизга етказилди, кушимча 2 мингта нодавлат богча ташкил этилиб, хусусий сектор улуши 25 фоизга етказилди.

2. Мактаб таълимини тубдан яхшилаш учун 30 та янги мактаб курилди, 320 та мактабни таъмирлаш ва моддий-техник базасини яхшилаш максадида бюджетдан 2 триллион сум ажратилди. Таълим сифатини тубдан яхшилаш максадида, аввало, укув дастурлари, укитувчи ва домлалар учун услубий кулланмаларни илгор халкаро мезонларга мослаштириш ишлари бажарилди.

Мурожаатномада болаларнинг тахлилий ва креатив фикрлаш кобилиятини ривожлантириш учун уларга сермазмун ва тушунарли дарсликлар яратиш зарурлигига алохида эътибор каратилган. Бу борада бошлангич синфларда давлат таълим стандарти урнига, илгор хорижий тажриба асосида, болага ортикча юклама бермайдиган "Миллий укув дастури" жорий этилди. Умумтаълим мактабларидаги таълим сифати пойтахтда хам, олис кишлокларда хам юкори булиши таъминланади. Бошка тумандаги олис мактабга бориб, дарс берадиган укитувчилар ойлигига 50 фоиз, бошка вилоятга бориб ишласа - 100 фоиз устама хак туланмокда. 2021 йилда 10 та Президент мактаби, кимё-биология, математика, ахборот технологияларига ихтисослашган 197 та мактаб уз фаолиятини бошлайди[3].

Ракобатбардош миллий кадрларнинг янги авлодини тайёрлаш максадида Тошкент шахрида янги замонавий университет ташкил этилди. Мазкур университетда хорижлик етакчи олимлар ва профессор-укитувчилар жалб килинди, ёшларга энг замонавий дастурлар асосида таълим-тарбия берилмокда.

3. Олий таълимнинг камрови ва сифатини оширишга алохида эътибор каратилади. Кейинги йилларда олий таълимга ажратиладиган давлат грантлари сони 25 фоизга оширилди. ОТМга кабул килишда эхтиёжманд оилалар кизлари учун грантлар сони 2 баробарга купайтирилиб, 2 мингтага етказилди. Кириш тестларида энг юкори балл туплаган 200 нафар талабага 4 йил мобайнида Президент стипендияси берилмокда [3].

Бозор муносабатлари конуниятларига кура, махсулотнинг сифатига ижобий таъсир курсатадиган асосий омиллардан бири бу ракобатдир. Мамлакатимизда турли сохаларда, жумладан, кишлок хужалиги, курилиш, саноат, тиббиёт, фармацевтика ва хоказо сохаларда давлат-хусусий шерикчилиги жорий килингани холда таълим тизимида мавжуд эмас эди. Энди

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, iqtisodiy va siyosiy masalalari"

эса мактабгача таълим, урта таълим, олий таълимда хам соглом ракобат мухити яратилмокда. Хусусий богча, мактаб, университетлар ташкил килинмокда. Давлат-хусусий шерикчилик асосида Кукон нодавлат университети, Фармацевтика, таълим ва тадкикот институти, Tashkent International University" халкаро университети, Британия менежмент университети, Renesans университети, Alfraganus университети, TEAM университети каби нодавлат олий таълим муассасалари ташкил этилди.

Натижада ёшларимизда танлаш имконияти пайдо булди. Бу эса табиий равишда таълим муассасалари уртасида соглом ракобат мухитини шакллантиради. ОТМ молиявий томондан мустакил булаётганини эътиборга олсак, энди улар уртасида купрок ёшларни жалб килиш учун амалий харакатлар олиб борилади.

REFERENCES

1. Ш.Мирзиёев.Узбекистон Республикаси Мустакиллигининг уттиз икки йиллигига багишланган нутки. //Халк сузи, 2023.

2. Узбекистон Президенти Ш.Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутки // https://president.uz/uz/lists/view/3851.

3. Узбекистон Республикаси Президент Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. https: //www.youtube.com

4. Rаmаtоv J., Umаrоvа R. Evоlutiоn оf rаilwаy сош^^юп develорment in Uzbekistаn: раst аМ рrоsрects // а1р Cоnference рrоceedings 2432, 030011 (2022); httрs://dоi.оrg/10.1063/ 5.0090845 № аccess Jun 16, 2022.

5. Раmаtоv J.S., Umаrоvа R.Sh. Cоnstructive аnd орtimаl sоlutiоns for the fоrmаtiоn оf а stаble ecоlоgicаl situаtiоn in the ага1 Seа regiоn оf Uzbekistаn// а1р Cоnference рrоceedings 2432, 030113 (2022); httрs://dоi.оrg/ 10.1063/5.0091203.

6. Rаmаtоv J.S., Umаrоvа R.Sh. Prоblems оf influence оf islаm оп cоnsciоusness trаnsfоrmаtiоn // аcаdemic reseаrch in educаtiоnаl sciences.2022. №3. -р 591-597.

7. Ramatov J., Baratov R., Jurabayev N., Umarova R., Mamajanova G. Evolution of Railway Construction Development in Uzbekistan: Past and Prospects 2022AIP Conference Proceedings 2432,030011 https://doi.org/10.1063 /5.0090845

8. Ramatov J., Loyko A., Baratov R., Umarova R., Djurabayev N. 57767291700;58951007900;57768752000;57768501200;58951171800;

9. Methodological principles for improving the scientific thinking of specialists (In the case of the transport system)

2024).https://www.scopus.com/mward/record.uri?eid=2-s2.0-

85188445036&doi=10.1063%2f5.0197376&partnerID=40&md5=4474bc5af9499833

7dd18f30da55ea5c

"Yangi O'zbekiston huquqiy, dunyoviy va ijtimoiy (E)ISSN: 2181-1784 davlat sifatida rivojlanishining ijtimoiy, falsafiy, 4(21), May, 2024

iqtisodiy va siyosiy masalalari" www.oriens.uz

10. Ramatov J., Baratov R., Jurabayev N., Umarova R., Mamajanova G. 57767291700;57768752000;57768752100;57768501200;57767327400;

11. Evolution of Railway Construction Development in Uzbekistan: Past and Prospects,(2022) https://www.scopus.com/inward/record.uri?eid=2-s2.0-85133024672&doi=10.1063%2f5.0090845&partnerID=40&md5=97754046d6658aa 51 f8ab1abade4b424

12. Ramatov J., Umarova R., Baratov R., Jurabayev N., Artikova, B. 10.57767291700;57768501200;57768752000;57768752100;57767777700; Constructive and Optimal Solutions for the Formation of a Stable Ecological Situation in the Aral Sea Region of Uzbekistan (2022) . https://www.scopus.com/inward/record.uri?eid=2-s2.0-

85132968363&doi=10.1063%2f5.0091203&partnerID=40&md5=11f1cfbe2245d6c6 36cd4502430ba733

13. Ramatov J., Umarova R., Baratov R., Merzaev I. 57767291700;57768501200;57768752000;58951500700; Methods of organizing communication with the community . https://www.scopus.com/inward/record.uri?eid=2-s2.0-

85188456685&doi=10.1063%2f5.0197375&partnerID=40&md5=2106bc1e3d95da8f a96460b8db5cf7aa

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.