Научная статья на тему 'ХИЗМАТ КЎРСАТИШ КОРХОНАЛАРИДА РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА БОСҚИЧЛАРИ'

ХИЗМАТ КЎРСАТИШ КОРХОНАЛАРИДА РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА БОСҚИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
4
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
рақобат / сервис тизими / хизмат кўрсатиш соҳаси / хизматлар бозори / бошқариш / рақобатбардошликни бошқариш элементлари / усуллари ва воситалари.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Асенбаева Айдайгуль Еденбаевна

Mазкур мақолада хизмат кўрсатиш корхоналари рақобатбардошлигини бошқариш механизмининг мазмуни, замонавий бошқарувда рақобатбардошликни ошириш усуллари ва воситалари, рақобат устунликларин аниқлаш, корхона фаолиятнинг турли воситалари, элементларидан иборат рақобатбардошликни бошқариш босқичлари тадқиқ қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХИЗМАТ КЎРСАТИШ КОРХОНАЛАРИДА РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ ВА БОСҚИЧЛАРИ»

ХИЗМАТ КУРСАТИШ КОРХОНАЛАРИДА РАЦОБАТБАРДОШЛИКНИ БОШЦАРИШ УСУЛЛАРИ ВА БОСЦИЧЛАРИ Асенбаева Айдайгуль Еденбаевна

Бердак номидаги ^оракалпок давлат университети докторанти

тел: +99893 4880195 E-mail: aydayasenbaeva@gmail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.10800102

Аннотация. Мазкур мацолада хизмат курсатиш корхоналари рацобатбардошлигини бошцариш механизмининг мазмуни, замонавий бошцарувда рацобатбардошликни ошириш усуллари ва воситалари, рацобат устунликларин аницлаш, корхона фаолиятнинг турли воситалари, элементларидан иборат рацобатбардошликни бошцариш босцичлари тадциц цилинган.

Калит сузлар: рацобат, сервис тизими, хизмат курсатиш со^аси, хизматлар бозори, бошцариш, рацобатбардошликни бошцариш элементлари, усуллари ва воситалари.

Аннотация. B данной статье рассмотрено содержание механизма управления конкурентоспособностью предприятий сферы услуг, методы и средства повышения конкурентоспособности в современном менеджменте, определение конкурентных преимуществ, этапы управления конкурентоспособностью, состоящие из различных инструментов и элементов деятельности предприятия. исследуются.

Ключевые слова: конкуренция, система услуг, сфера услуг, рынок услуг, менеджмент, элементы конкурентного управления, методы и инструменты.

Abstract. This article examines the content of the mechanism for managing the competitiveness of service sector enterprises, methods and means of increasing competitiveness in modern management, the definition of competitive advantages, and the stages of competitiveness management, consisting of various tools and elements of the enterprise's activities. are being researched.

Keywords: competition, service system, service industry, service market, management, competitive management elements, methods and tools.

Хизматлар бозорида ракобатнинг кучайиши, истеъмолчиларнинг хохиш-истаклари, хатти-харакатини узгаришининг юкорилиги, барча турдаги ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш зарурати хамда хизмат курсатиш сифатини стандартлаштириш ва сертификатлашнинг замонавий талаблари курсатилиши лозим булган хизматлар сифатини таъминлашнинг концептуал механизмини шакллантиришга тизимли ёндашувни талаб килади.

Хорижий и;тисодчи олимларнинг назарияларида корхоналарни бошккаришнинг иккита ёндашуви мавжуд:

- ракобатбардошлик (сифат) мезонига асосланган Япония ёндашуви;

- рентабеллик мезонига асосланган Америка ёндашуви.

Ушбу икки ёндашув уртасидаги ракобат XX асрнинг 80-йилларигача давом этиб, сифатга асосланган ракобатбардошлик концепциясининг афзалликлари устун келган.

Замонавий бошкарувда ракобатбардошликни ошириш юкори фойда ва рентабелликка эришиш хдмда уни саклаб колиш фаолияти билан параллел равишда амалга оширилади. Япония корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш тажрибаларини тахлил

килш асосида ракобатбардошликни бошкариш стратегиясининг куйидаги асосий хусусиятларини ажратиб кyрсатиш максадга мувоФик:

- ички бозордаги соFлом ракобат оркали корхоналар томонидан инновацион фаолиятни доимий равишда жорий этишни раFбатлантириш;

- сифат менежменти тизимини кулаш оркали юкори сифат даражаси саклаш;

- ишлаб чикариш (хизмат кyрсатиш) технологиясини тубдан yзгартиришга кенг имкониятлардан фойдаланиш;

- хизмат курсатиш сохдсида ахборот технологиялардан фойдаланишни жорий килиш;

- янги хизмат турларини ишлаб чикишни йyлга кУйишда инвестицияларни жалб килиш.

Хизмат кyрсатиш корхоналари ракобатбардош-ликни бошкариш билан фаол шyFyлланиши уларнинг юкори рентабелликка эришишига олиб келади. Хизмат кyрсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш амалиётида куйидаги икки ёндашув мавжуд:

- корхона бошкарувининг умумий тизимига ракобатбардошликни бах,олаш ва бошкариш фунцияларини бажарадиган алох,ида элементларни киритиш;

- ракобатбардошликни бошкариш функцияларини бажарадиган махсус бошкарув механизмини ишлаб чикиш.

Хизмат кyрсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш деганда корхона рах,барлари ва ходимларининг молиявий баркарорлигига, истеъмолчилар ва ходимларнинг содиклилига, мавжуд ракобат устунликларидан максимал даражада фойдаланишга, янги ракобат устунликларини аниклаш ва яратишга, шунингдек, корхонанинг ривожланиш стратегиясини амалга ошириш жараёнида унинг ракобатбардошлик даражасига таъсир килувчи ташки мух,ит элементларини бах,олашга каратилган стратегик ва операцион характердаги фаолият тушунилади.

Корхонанинг ракобатбардошлигини бошкариш жараёнининг барча элементлари, воситалари хдмда хизмат кyрсатиш корхоналари функционал тизимларининг yзаро муносабатини таъминлаш мух,им х,исобланади. Хизмат кyрсатиш корхоналари барча элементларининг yзаро муносабатини таъминлаш унинг ракобатбардошлигини бошкариш жараёнининг асосий бyFинидир. Корхона ракобатбардошлигини бошкаришнинг барча воситалари бир-бирига боFлик булган боскичлардан ташкил топган 6Ули6, улардан фойдаланиш корхона фолиятининг ракобатбардошлиги ва самарадорлигини таъминлайди.

Хизмат кyрсатиш корхоналари ракобатбардошлигини таъминлаш Уз таркибига куйидаги дастакларни, яъни ташкилий тузилма ва функционал муносабатлар, билимлар ва инновациялар, инсон ресурслари, сифат, таваккалчилик ва иктисодий риск, самарадорлик, ракамли хизматлар ва оммавий ахборот воситалари каби дастакларни узида мужассамлаштириб, уларни узаро боFликликдаги хдракати сохдда фаолият курсатаётган корхоналарда ракобатбардошликни тулаконли амал килишини таъминлайди.

Хизмат курсатиш сохдсининг умумий бошкарув тизимини мустакил булими сифатида корхона ракобатбардошликни таъминлаш бир катор зарурий шарт-шароитларни талаб этади. Бу, биринчидан, хизмат курсатиш корхоналарининг ракобат устунликларини саклаб колиш ва шакллантириш билан боFлик булиб, бу анъанавий бозор механизмларини куллаш оркали эмас, балки, турли хил маълумотларни олиш ва кайта ишлаш сохдсида инновацион бошкарув ечимларини куллашга, иккинчидан, бошкаришни ташкил этиш

технологияларидаги хдмда хизматлар бозоридаги таркибий узгаришлар ва корхоналар ракобатбардошлигининг янги мезонларини пайдо булишига олиб келади.

Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш турли хил бошкарув воситаларини уз ичига олади. Ушбу воситаларнинг хар бири хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш механизмининг турли боскичларида фойдаланилади. Ракобатбардошликни бошкариш механизми корхонанинг ривожланиш стратегиясида белгиланган ракобатбардошлик курсаткичларига эришиш, уни ракобатчилардан баркарор устунлик билан таъминлаш ва тизимли хусусиятга эга булган бошкарув карорларини кабул килиш тартиб-коидалари мажмуи сифатида белгиланади.

Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш механизмининг асосий элементи - бу ракобатбардошликни бахолашнинг куйи тизими хисобланади. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бахолаш мураккаб динамик жараён булиб, корхона фаолиятининг турига, курсатиладиган фаолият доирасига, ташки мухитнинг мухим элементлари тyFрисида тулик ва ишончли маълумотларга боFлик холда амалга ошириладиган жараёндир. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкаришнинг такомиллашган механизмини ишлаб чикишда узаро таъсир килувчи элементларнинг максадли тизимини шакллантириш, уларнинг асосий параметрлари тyFрисидаги маълумотларни урганиш, тахлил килиш ва макбул булган бошкарув карорларини кабул килишга алхида этибор каратилади.

Хизмат курсатиш сохаси ва тармокларида корхона ракобатбардош-лигини бахолаш, ракобат устунликларин аниклаш, корхона фаолиятнинг турли воситалари, элементларидан иборат ракобатбардошликни бошкариш механизмини уз ичига олади. Ушбу механизм куйидаги боскичларни уз ичига олади:

I боскич. Хизмат курсатиш корхонаси максадини аниклаш. Максадларни куйиш мантикан хар кандай бошкарув жараёни жумладан, корхона ракобатбардошлигини бошкариш жараёнининг илк боскичида амалга оширилади. Ракобатбардошликни бошкариш буйича кейинги барча тадбирлар белгиланган максадларга боFлик булади. Ракобатбардошликни бошкариш жараёнида хизмат курсатиш корхонасининг максадларини «максадлар дарахти» усулидан фойдаланган холда иерархик даражаларга булиш максадга мувофик. Хизмат курсатиш корхонаси максадларининг таркиби корхона фаолиятининг узига хос хусусиятларига, тармоFига ва ракобат мухитига боFлик хисобланади. Умуман олганда, хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигидан манфаатдор булган максадини шакллантириш лозим. Ушбу максадга эришиш учун узок вакт давомида корхона рентабеллиги ва самарадорлигини ошириш асосида хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигини таъминланади. Корхона максадларининг аникланиши ва уларнинг куйи иерархик даражаларга булиниши хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигини бошкариш жараёнининг кейинги боскичларида уз аксини топади.

II боскич. Хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигини бахолаш. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкаришга каратилган бошкарув карорларини кабул килиш факат корхона ракобатбардошлигининг хакикий холатини бахолаш асосида амалга оширилади. Ушбу холатда ракобатбардошликни бахолаш хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкаришнинг мухим воситаси булиб хизмат килади. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини икки йуналишда бахолаш мумкин: хизмат курсатиш корхонасининг ракобатбардош устунликларини назорат

килиш даражаси бyйича таксимлаш; ракобатбар-дошликнинг асосий кyрсаткичларни аниклаш ва yларни бахолаш.

III боскич. Хизмат кyрсатиш корхонаси ракобатбардошлигини бошкаришга ташки мухитнинг таъсири. Хизмат кyрсатиш корхонаси очик иктисодий тизим 6Ули6, yнга нафакат ички, балки ташки омиллар хам таъсир килади. Бу омилларга куйидагилар яъни: мавжуд сиёсий ва иктисодий шароитлар, ракобатчилар, етказиб берувчилар фаолияти, амалдаги конунчилик ва бошкаларни киритишимиз мумкин. Бундан ташкари, хизмат кyрсатиш корхонаси фаолиятига экологик омилларнинг таъсирини хисобга олиш керак. Ташки мухит таъсирини тахлил килиш ва кейинчалик бахолаш учун иктисодиётнинг ушбу сегментини мониторинг килиш лозим, бу саноатнинг холати ва унинг ривожланиш тенденциялари тyFрисида зарур маълумотларни олишга ёрдам беради. Мониторинг маълумотлари хизмат кyрсатиш корхонасининг жорий бозор конъюнктураси ва унинг мумкин бyлган yзгаришларини хисобга олган холда корхона ракобатбардошлигини таъминлашга каратилган бошкарув карорларини кабул килиш имконини беради.

IV боскич. Хизмат кyрсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш чора-тадбирларнинг мумкин бyлган вариантларини аниклаш. Бу боскичда хизмат кyрсатиш корхонасининг ички ва ташки мухити тyFрисида аввалдан олинган барча маълумотларни умумлаштириш амалга оширилади. Шунингдек, корхона ракобатбардошлигини таъминлашнинг асосий муаммолари ва вазифалари аникланади хамда мукобил вариантлар ишлаб чикилади.

V боскич. Хизмат кyрсатиш корхоналарининг ракобатбардошликни бошкариш концепциясини ишлаб чикиш. Ракобатбардошликни бошкариш чора-тадбирларининг танланган варианти асосида тегишли концепция ишлаб чикилади. Ушбу концепцияни хизмат кyрсатиш корхоналарининг ракобатбардошлигини бошкариш дастури шаклида шакллантириш максадга мувофикдир. Дастур ракобатбардошликни бошкариш воситаси 6Ули6, бошкарувнинг маъмурий ва бошкарув усули оркали Узини намоён килади. Ушбу дастур ракобатбардошликни бошкариш сохасида хизмат курсатиш корхоналари сиёсатини аник ва тушунарли тарзда шакллантиришни, иерархиянинг барча даражалари учун асосий максадларни хамда ушбу максадларнинг асосий параметрларини ва уларга эришиш йулларини белгилаши керак. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш дастури асосий хужжат хисоблананиб, ушбу хужжат асосида хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкариш буйича барча чора-тадбирлар ишлаб чикилади.

VI боскич. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардршлигини бошкариш буйича карорлар кабул килиш. Ишлаб чикилган концепсия асосида корхонанинг хизмат курсатиш сохасидаги ракобатбардошлигини таъминлаш учун зарур бошкарув карорлари кабул килиниб, тегишли функционал булинмаларга юборилади.

VII боскич. Хизмат курсатиш корхоналарига зарур ресурсларни жалб килиш. ^уйидаги боскичда кабул килинган бошкарув карорларини амалга ошириш учун турли хил ресурслар талаб килинади. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бахолаш асосида молиявий, моддий ресурсларни ва уларни жалб килиш манбаларини аниклаш амалга оширилади. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошликни таъминлаш учун зарур ресурс сифатида малакали ходимлар тушунилади.

Хизмат курсатиш корхоналари фаолиятининг узига хос хусусиятлари ходимлар ва истеъмолчилар уртасидаги якин хамкорликни назарда тутади. Шунга кура, ходимларнинг

малакаси, бир томондан, бутун корхонанинг ракобатбардош афзалликларига таъсир килади, бошка томондан, ходимларнинг самарали ишлаши уз-узидан ракобат устунлиги хисобланади. Шундай килиб, хизмат курсатиш корхонасининг ракобатбардошлиги ходимларни танлаш, жойлаштириш, укитиш ва касб-малака даражасини ошириш каби иктисодий бошкарув усуллари оркали амалга оширилади ва таъминланади.

VIII боскич. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлигини бошкаришга оид кабул килинган бошкарув карорларини амалга ошириш. ^абул килинган бошкарув карорлари тегишли функционал булинмаларга юборилади. Ушбу булинма фаолиятида амалга оширилади ва натижалар олинади. ^абул килинган карорларни самарали амалга ошириш учун корхона бошкарув тузилмасини кайта ташкил этиши ва ташкилий тузилмани такомиллаштириш мухим хисобланади.

IX боскич. Хизмат курсатиш корхоналари ракобатбардошлиги бошкариш натижаларини олиш ва уларни тахлил килиш. Ушбу булимда максад ва вазифалар параметрлари билан олинган натижалар таккосланади ва тахлил килинади. Aгар кабул килиган карор хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигини оширишга хизмат килса, хизмат курсатиш корхонасининг барча булинмалари фаолиятига мослаштириш жараёни тескари алока асосида амалга оширилади ва хизмат курсатиш корхонаси ракобатбардошлигини бошкаришнинг бутун циклида такрорланади.

REFERENCES

1. К.Хаксевер, Б.Рендер, Р.Рассел, Р.Мердик Управление и организация в сфере услуг, 2-е изд. / Пер. с англ. Под ред. В. В. Кулибановой. - СПб: Питер, 2002. - 752 с.: ил. - (Серия «Теория и практика менеджмента»).

2. Мазилкина E.A. Управление конкурентоспособностью: учебное пособие / Е.И.Мазилкина, Г.Г.Паничкина. - М.: Омега-Л 2007, - 514 с.

3. Лысова E.A. Управление конкурентоспособ-ностью сферы охранных услуг: Дис...канд. экон. наук.: 08.00.05.: Киров, изд-во Вятского государственного университета, 2015. -232 с.

4. Портер М. Конкурентная стратегия. Методика анализа отраслей и конкурентов / М.Портер. - М.: Aльпина Паблишер. 2011, - 454 с.

5. Руденок О.В., Руднева Л.Н. Управление конкурентоспособностью продукции строительных организаций // Фундаменталные исследования. 2014. №6-3.

6. Рубцова Н.В. Оценка эффективности сервисной деятельности. // Дисс. кан. экон. наук. - Иркутск: 2006. - С. 171.

7. Таран ВА. Конкурентоспособность-предприятий: проблемы современной политики и стратегии в области качества [Текст] // Машиностроитель, 1998 №2. 6-12 с.

8. Фатхутдинов РА. Управление конкурентоспособностью организации: учебник, 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Маркет ДС, 2008.

9. Bin A., Salles-Filhoa S. Science, technology and innovation management. 2012 y, 73-86 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.