Научная статья на тему 'ПОЙАФЗАЛ МАҲСУЛОТЛАРИ БОЗОРИДА МАРКЕТИНГ ТАДҚИҚОТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МУАММОЛАРИ'

ПОЙАФЗАЛ МАҲСУЛОТЛАРИ БОЗОРИДА МАРКЕТИНГ ТАДҚИҚОТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
247
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маркетинг / поябзал саноати / стратегия / маркетинг стратегияси / Ўзбекистон иқтисодиёти / marketing / shoe industry / strategy / marketing strategy / economy of Uzbekistan.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Rasulov, Nozimjon Nabijonovich

Жаҳонда пойафзал ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг бозор фаолиятини самарали ташкил этишда маркетинг тадқиқоти усулларидан фойдаланиш, бозор тадқиқотларини истеъмолчиларга йўналтирилган концепциялар асосида ташкил этиш, рақамли маркетингдан фойдаланиш, ахборотларни йиғиш, қайта ишлаш ва таҳлил қилишнинг замонавий усулларини қўллаш, инновациялар асосида тадқиқотлар самарадорлигини ошириш орқали узоқ муддатли маркетинг стратегияларини ишлаб чиқиш, маҳаллий пойафзал брендларини шакллантириш асосларини такомиллаштириш бўйича тадқиқотлар олиб борилмоқда. Ҳозирги кунда пойафзал ишлаб чиқарувчи корхоналарда маркетинг тадқиқотлари ўтказиш харажатларини қисқартириш, амалий тадқиқотлар ўтказиш бўйича менежерларнинг кўникмаларини шакллантириш, тадқиқотларда эксперимент моделлардан ҳамда мақсадли дастурий тизимлар, ахборотлар билан ишлашда «сунъий интеллект» асосида ишловчи дастурий маҳсулотлардан фойдаланишнинг илмий услубий асосларини такомиллаштириш бўйича устувор йўналишларда илмий тадқиқотлар олиб борилмоқда. Ўзбекистонда пойафзал саноати иқтисодиётнинг муҳим тармоғи ҳисобланиб, унинг бозорида ўзига хос маркетинг муҳити шаклланган. Мақолада поябзал саноати сегментида маркетинг тадқиқотларидан фойдаланишни такомиллаштиришнинг баъзи муаммолари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF IMPROVING THE USE OF MARKETING RESEARCH IN THE FOOTWEAR MARKET

In the world, research is being conducted on the use of marketing research methods in the effective organization of market activities of shoe enterprises, the organization of marketing research based on consumer-oriented concepts, the use of digital marketing, the use of modern methods of collecting, processing and analyzing data, the development of long-term marketing strategies based on reducing the effectiveness of innovative research, improving the foundations of the formation of local shoe brands. Currently, research is being carried out in priority areas to reduce the costs of marketing research at shoe enterprises, the formation of managers for conducting analytical research, improving the scientific and methodological basis for the use of experimental models and target software complexes, software based on "artificial intelligence". In Uzbekistan, the shoe industry is an important sector of the economy, and a kind of marketing environment has been formed on the market. The article analyzes some problems of improving the use of marketing research in the segment of the shoe industry.

Текст научной работы на тему «ПОЙАФЗАЛ МАҲСУЛОТЛАРИ БОЗОРИДА МАРКЕТИНГ ТАДҚИҚОТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МУАММОЛАРИ»

International journal of theoretical and practical research

Scientific Journal

Year: 2022 Issue: 5 Volume: 2 Published: 31.05.2022

http://alferganus.uz

Citation:

Rasulov. N.N. (2022). Problems of improving the use of marketing research in the footwear market. SJ International journal of theoretical and practical research, 2 (5), 58-74.

Расулов, Н.Н. (2022). Пойафзал мадсулотлари бозорида маркетинг тадащотларидан фойдаланишни

такомиллаштириш муаммолари. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (5), 58-74.

Doi:

https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6945586

DOI 10,5281/zenodo .6945 5B6

T. 2. №5. 2022

SJIF 2022:5.962 QR-Article

Nozimjon Nabijonovich Rasulov

PhD, Department of Management, Fergana Polytechnic Institute

UDC 338.45

PROBLEMS OF IMPROVING THE USE OF MARKETING RESEARCH IN

THE FOOTWEAR MARKET

Abstract: In the world, research is being conducted on the use of marketing research methods in the effective organization of market activities of shoe enterprises, the organization of marketing research based on consumer-oriented concepts, the use of digital marketing, the use of modern methods of collecting, processing and analyzing data, the development of long-term marketing strategies based on reducing the effectiveness of innovative research, improving the foundations of the formation of local shoe brands. Currently, research is being carried out in priority areas to reduce the costs of marketing research at shoe enterprises, the formation of managers for conducting analytical research, improving the scientific and methodological basis for the use of experimental models and target software complexes, software based on "artificial intelligence". In Uzbekistan, the shoe industry is an important sector of the economy, and a kind of marketing environment has been formed on the market. The article analyzes some problems of improving the use of marketing research in the segment of the shoe industry.

Keywords: marketing, shoe industry, strategy, marketing strategy, economy of Uzbekistan.

ПОЙAФЗAЛ MAXCXTOTTAPH БОЗОРИДA MAPKETHHr TAДKЩOTЛAPИДAH ФOЙДAЛAHИШHИ TAKOMИЛЛAШTИPИШ

MyAMMOTAPH

5B

T. 2. №5. 2022

SJIF 2022:5.962 Нозимжон Набиджонович Расулов

PhD, "Менежмент " кафедраси, Фарзона политехника институти

Аннотация: Жауонда пойафзал ишлаб чщарувчи корхоналарнинг бозор фаолиятини самарали ташкил этишда маркетинг тадцицоти усулларидан фойдаланиш, бозор тадцицотларини истеъмолчиларга йуналтирилган концепциялар асосида ташкил этиш, рацамли маркетингдан фойдаланиш, ахборотларни йизиш, цайта ишлаш ва таулил цилишнинг замонавий усулларини цуллаш, инновациялар асосида тадцицотлар самарадорлигини ошириш орцали узоц муддатли маркетинг стратегияларини ишлаб чициш, мауаллий пойафзал брендларини шакллантириш асосларини такомиллаштириш буйича тадцицотлар олиб борилмоцда. Хозирги кунда пойафзал ишлаб чицарувчи корхоналарда маркетинг тадцицотлари утказиш харажатларини цисцартириш, амалий тадцицотлар утказиш буйича менежерларнинг куникмаларини шакллантириш, тадцицотларда эксперимент моделлардан уамда мацсадли дастурий тизимлар, ахборотлар билан ишлашда «сунъий интеллект» асосида ишловчи дастурий маусулотлардан фойдаланишнинг илмий услубий асосларини такомиллаштириш буйича устувор йуналишларда илмий тадцицотлар олиб борилмоцда. Узбекистонда пойафзал саноати ицтисодиётнинг мууим тармоги уисобланиб, унинг бозорида узига хос маркетинг мууити шаклланган. Мацолада поябзал саноати сегментида маркетинг тадцицотларидан фойдаланишни такомиллаштиришнинг баъзи муаммолари таулил цилинган.

Калит сузлар: маркетинг, поябзал саноати, стратегия, маркетинг стратегияси, Узбекистон ицтисодиёти.

ПРОБЛЕМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МАРКЕТИНГОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ НА РЫНКЕ ОБУВНОЙ

ПРОДУКЦИИ

Нозимжон Набиджонович Расулов

PhD, кафедра "Менеджмент ", Ферганский политехнический институт

Аннотация: В мире проводятся исследования по использованию методов маркетинговьх исследований в эффективной организации рьночной деятельности обувньх предприятий, организации маркетинговьх исследований на основе концепций, ориентированньх на потребителя, использования цифрового маркетинга, применения современньх методов сбора, обработки и анализа данньх, разработки долгосрочньх маркетинговьх стратегий на основе повьшения эффективности инновационньх исследований, совершенствования основ формирования местньх обувньх брендов. В настоятее время проводятся исследования в приоритетньх направлениях по снижению затрат маркетинговьх исследований на обувньх предприятиях, формированию навьков менеджеров по проведению аналитических иссследований, совершенствованию научно-методической базь по использованию экспериментальньх моделей и целевьх

© ®

59

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACT

RESEARCH

программньх комплексов, программного обеспечения на основе «искусственного интеллекта». В Узбекистане обувная промьшленность является важньм сектором экономики, и нарьнке сформирована своеобразная маркетинговая среда. В статье проанализированы некоторые проблемы совершенствования использования маркетинговых исследований в сегменте обувной промышленности.

Ключевые слова: маркетинг, обувная промышленность, стратегия, маркетинговая стратегия, экономика Узбекистана.

Жахон мамлакатларида пойафзал саноати азалдан саноатлашишнинг «старт олувчи» сохаси булиб келган. «Ривожланган мамлакатларда пойафзал саноатининг саноат ишлаб чикариши таркибидаги улуши 8-12 фоизни ташкил килиб, ички бозорни махаллий ишлаб чикарилган махсулотлар билан 75-85 фоизга тулдиришга имкон берган». Бинобарин, пойафзал саноати энг ривожланган Италия, Туркия ва Хитой каби мамлакатлар амалий маркетинг тадкикотларидан самарали фойдаланиш, чарм-пойабзал, муйна, коракул махсулотлари хамда жундан ишланган буюмлар сегментларида ташки бозорларнинг маркетинг тадкикотларини тизимли равишда олиб бориш, экспорт салохиятини кенгайтиришни куллаб-кувватлаш, моделлаштириш ва махсулот брендини ошириш, шунингдек, инновацион маркетинг стратегиялари асосида жахон бозорида ракобатбардошлигини оширишга эришмокдалар.

Жахонда пойафзал ишлаб чикарувчи корхоналарнинг бозор фаолиятини самарали ташкил этишда маркетинг тадкикоти усулларидан фойдаланиш, бозор тадкикотларини истеъмолчиларга йуналтирилган концепциялар асосида ташкил этиш, ракамли маркетингдан фойдаланиш, ахборотларни йиFиш, кайта ишлаш ва тахлил килишнинг замонавий усулларини куллаш, инновациялар асосида тадкикотлар самарадорлигини ошириш оркали узок муддатли маркетинг стратегияларини ишлаб чикиш, махаллий пойафзал брендларини шакллантириш асосларини такомиллаштириш буйича тадкикотлар олиб борилмокда. Х,озирги кунда пойафзал ишлаб чикарувчи корхоналарда маркетинг тадкикотлари утказиш харажатларини кискартириш, амалий тадкикотлар утказиш буйича менежерларнинг куникмаларини шакллантириш, тадкикотларда эксперимент моделлардан хамда максадли дастурий тизимлар, ахборотлар билан ишлашда «сунъий интеллект» асосида ишловчи дастурий махсулотлардан фойдаланишнинг

илмий услубий асосларини такомиллаштириш буйича устувор йуналишларда илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Узбекистонда пойафзал саноати иктисодиётнинг мухим тармоFи хисобланиб, унинг бозорида узига хос маркетинг мухити шаклланган. Тармокда 450 минг киши иш билан банд. Чарм-пойабзал ишлаб чикариш ва унинг савдосини ташкил этиш сохасида мингга якин кичик корхоналар самарали фаолият юритмокда. Бирок, республиканинг пойафзал экспортидаги улуши эса бир фоиздан хам кам, шунингдек, махаллий корхоналар томонидан мамлакат ички бозорида атиги 42 фоиз эхтиёжлар таъминланган.

Чарм хом ашёсини чукур кайта ишлаш асосида экспортга йуналтирилган тайёр махсулот ишлаб чикариш хажми ва турларини кенгайтириш, шунингдек,

Кириш

© ®

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACT

RESEARCH

ахолини махаллий ишлаб чикарилган сифатли ва арзон пойафзал махсулотлари билан таъминлаш жараёнларига бозор эхтиёжидан келиб чиккан холда, катта эътибор берилмокда. Республикада истеъмолчилар талабини кондира оладиган, сифатли ва арзон, мауаллий ва хорижий бозорларда ракобатлаша оладиган пойафзал махсулотларини ишлаб чикаришни ривожлантириш максадида: «...талаби юкори булган сифатли махсулотлар ишлаб чикариш хажмини купайтириш ва турларини кенгайтириш, ички бозорни махаллий ишлаб чикарилган импорт урнини босувчи ва ракобатбардош махсулотлар билан тулдириш учун шарт-шароитлар яратиш» вазифалари белгиланган. Бирок, пойафзал махсулотларини ишлаб чикаришнинг истеъмолчилар талаби даражасида эмаслиги, махаллий корхоналарнинг ички бозор эхтиёжларини тулик таъминлашга тускинлик килмокда. Ушбу холатлар пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларидан самарали фойдаланишни талаб этади6.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ- 4947-сон «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлан- тиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Хдракатлар стратегияси» туFрисидаги фармони, 2018 йил 3 майдаги ПК-3693-сон «Чарм-пойабзал ва муйначилик сохаларини ривожлантириш ва экспорт салохиятини оширишни раFбатлантириш чора-тадбирлари туFрисида», 2016 йил 15 сентябрдаги ПК,- 2592-сон «2016-2020 йилларда чарм-пойабзал саноатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари дастури туFрисида»ги карорлари ва бошка меъёрий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу тадкикоти муайян даражада хизмат килади.

Муаммонинг урганилганлик даражаси

Маркетинг тадкикотларини самарали ташкил этишнинг илмий-назарий ва услубий жихатлари жуда куплаб иктисодчи олимларнинг илмий ишларида урганилган. Хорижлик иктисодчи олимлардан Ф.Котлер, Ж.Армстронг, Майкл, Дж.Бейкер, Аакер, Дж.Эванс, Б.Берман, D.Rosa, O.L.Rua, E.E.Wonah, C.U.Sonye, R.Abdul Majeed, K.V.Sriram, P.Verma, S.A.Kharma, М.Портер2 ва бошкаларнинг илмий ишларида маркетинг тадкикотлари билан боFлик булган масалалар атрофлича урганилган.

Мустакил давлатлар хамдустлиги мамлакатларида маркетинг тадкикотлари масалалари билан С.Г.Божук, Л.Н.Ковалик, Г.А.Черчилль, И.К.Белявский, Е.П.Голубков, А.В.Куликова, Д.Е.Коротков, Н.Б.Сафронова, И.Е.Корнеева, Ю.А.Мартьшов, С.В.Полевода ва бошка иктисодчи олимлар илмий иш олиб борганлар.

Узбекистонда эса маркетинг тадкикотлари, хусусан истеъмолчиларни урганиш, сегментлаш, ракобатчиларни урганиш хамда бозорни истеъмол товарлари билан тулдириш муаммоларига баFишланган илмий ишлар каторида олимлардан Г.Н.Ахунова, А.Ш.Бекмуродов, Ж.Ж.Жалолов, М.Р.Болтабоев, А.Солиев, И.Иватов, М.А.Икрамов, Ш.Дж.Эргашходжаева, А.А.Фаттахов,

6 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 майдаги "Чарм-пойабзал ва муйначилик сохаларини ривожлантириш ва экспорт салохиятини оширишни янада раFбатлантириш чора-тадбирлари тутрисида"ги ПК-3693-сон карори.

© ®

Т. 2. №5. 2022

RESEARCH _

SJIF 2022:5.962

Д.М.Мухитдинов, М.А.Насриддинова, А.Усманов, М.Юсупов ва бошкаларнинг илмий ишларини келтириб утиш мумкин.

Бирок, мазкур йуналишда амалга оширилган илмий тадкикот ишларининг куламига карамасдан, ушбу тадкикот иши пойафзал махсулотлари бозорининг ривожланиш холати, махаллий бозор сегменти ва ракобат мухитини урганиш, бозор конъюнктураси ва нархни шаклланиш жараёнларини тадкик этиш, маркетинг тадкикотларидан фойдаланиш жараёнларининг услубий асосларини ва уни такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш масалаларига йуналтирилган тадкикотлар олиб борилишини такозо этади.

Тадцицотнинг усуллари. Тадкикотда гурухлаш, абстракт-мантикий фикрлаш, монографик, таккослаш, солиштирма тахлил, эксперт бахолаш, суровнома, иктисодий-математик, статистик, кластер тахлил, STEP тахлил усулларидан фойдаланилган.

Та^лиллар ва натижалар

Замонавий маркетинг тадбиркор учун узининг истеъмолчисини топишга ёрдам берувчи бозор илми ва фалсафасидир. Маркетингни урганиш корхона учун бозорни тушунишига, унда фаолият юритиш, унга таъсир курсатиш ва уни бошкара олишга ёрдам беради. Маркетингни урганиш замонавий бизнесда муваффакиятга эришишда асосий дастакдир. Инсон эхтиёжларининг чексизлиги сабабли уларни хеч качон самарали кондириб булмаслиги маркетингнинг нима билан тугашини аниклашга имкон бермайди. Ушбу холат бозорда маркетинг тадкикотларидан фойдаланишни такозо этади. Замонавий маркетинг бизнес-фаолият функцияси сифатида намоён булиб, тадбиркорнинг «йулчи юлдузи», бозор муносабатларида иштирок этувчи барча субъектлар учун уз максадларини амалга ошириш хамда истеъмолчиларнинг эхтиёжларини самарали кондиришга ёрдам берадиган восита сифатида шаклланган. Ушбу холатлар Узбекистан бозорида замонавий маркетинг тамойилларидан фойдаланиш ва унинг илмий-услубий асосларини такомиллаштириб бориш вазифаларини куйган.

Пойафзал саноати жахоннинг купгина ривожланган мамлакатлари учун азалдан саноатлашишнинг «старт олувчи» сохаси булиб келган ва Узбекистонда хам кенг ривожланган тармоклардан биридир. Иктисодиётнинг ушбу секторини ривожлантириш ахолини асосий истеъмол товари хисобланган пойафзаллар билан таъминлабгина колмай, турмуш даражасини оширишда мухим роль уйнайди. Муаллиф томонидан амалга оширилган тадкикотлар натижасида шундай хулосага келиндики, пойафзалга булган талаб истеъмолчиларнинг хохишларига боFлик булиб, бу ерда пойафзални объектив бахолашдан кура, уни субъектив идрок килиш хал килувчи омил хисобланар экан. Шу сабабли, пойафзалларни кайси мезонлар буйича бахоланиши ва сотиб олинишини аниклаш катта ахамиятга эга. Пойафзал махсулотлари хилини, истеъмолчилар учун канча ишлаб чикаришни билиш, улар эхтиёжлари, урф-одатлари ва яна бошка куплаб хислатларини урганиш ва шу асосда уларни гурухлаштириш оркали аник харидорларга мулжалланган максадли бозор сегментларини шакллантириш ва ривожлантириш корхоналар учун зарур жараён хисобланади. Чунки истеъмолчиларнинг эхтиёжларини кондириш йуллари маркетинг воситалари асосида бозорни сегментларга ажратиб урганиш

62

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACT

RESEARCH

тамойилларига таянади ва шу оркали узига жалб килувчи сегментларни аниклаш ва шакллантириш, истеъмолчилар эхтиёжларини кондиришда аник белгиланган стратегияларга таянган холда хар бир сегмент учун махсулот ишлаб чикариш ва сотиш заруриятини туFдиради.

Жахон иктисодиётида глобаллашув жараёнлари кучайиб бораётган бир пайтда чарм ва чарм-пойафзал махсулотларини ишлаб чикаришнинг хамда стратегик иктисодий ресурс сифатидаги ахамияти ортиб бормокда. «Бугунги кунда дунё буйича бир йилда уртача 4,4 млрд жуфт чарм-пойафзал махсулотлари ишлаб чикарилади. Бундай махсулотларнинг 41,7 фоизи Хитойда, 6,3 фоизи Мексикада, 5,4 фоизи Италияда, 4,4 фоизи Бразилияда, 4,3 фоизи Х,индистонда ва Узбекистоннинг ушбу бозордаги улуши 2010 йилда 0,04 фоиздан 2019 йилда 0,02 фоизга пасайган»7. Жахон пойафзал экспортида Т0П-10лик мамлакатлар (Хитой, Вьетнам, Италия, Германия, Бельгия, Франция, Индонезия, Нидерландия, Испания, Гонконг) хиссасига эса жами пойафзаллар экспортининг карийб 80 фоизи тугри келади. Пойафзал махсулотларини экспорт килишда Узбекистоннинг хиссаси камлиги, мамлакат пойафзал саноатини жахон бозоридаги ракобатли кураш шароитларида маркетинг тадкикотларини утказиш, инновацион маркетинг концепцияси асосида маркетинг стратегиясини ишлаб чикиш, инновацияларга асосланган тизимларни жорий этиш каби энг мухим вазифаларни амалга оширишни талаб этади. Бозор тадкикотларини олиб борадиган компаниялар маълумотларига кура, пойафзал махсулотлари буйича йирик бренд компанияларнинг 97 фоизида бозор салохиятини, бозор улушини ва бозордаги асосий курсаткичларини доимий урганиб борувчи тизимлари йулга куйган.

Пойафзал махсулотлари ишлаб чикарувчи корхоналарнинг маркетинг тадкикотини олиб бориш жараёнида эътибор каратиши лозим булган асосий жихатлар куйидагилар: пойафзал махсулотлари бозор конъюнктурасидаги узгариши; пойафзалнинг истеъмол хусусияти ва истеъмолчиларнинг узгариш тенденциялари; максадли аудиториянинг сегмент хусусиятлари; бозорда шаклланган ассортимент кенглиги, сотиш ва рекламани ташкил килиш жараёнлари; пойафзалларга булган талаб, таклиф ва нархнинг тебранишлар динамикаси; ракобат мухити ва корхонанинг бозордаги урни кабилар.

Маркетинг фаолиятининг йуналишлари, албатта бозорнинг ривожланганлик даражаси, ундаги ракобат интенсивлиги, тегишли товарлар ва хизматлар билан машFул булган фирмаларнинг катта-кичиклиги, маркетинг ахборот тизимларининг шаклланиши ва бошка омилларга бевосита боFлик. Маркетинг тадкикотида асосан ахборот катта роль уйнайди. Дастлаб бозор, харидор, ракобатчи ва махсулот хусусидаги ахборотларни керакли шаклга жамлаш ва ахборотларни тартибга солиш, улардан уз урнида фойдаланиш ва уларнинг янгиланиб, бойиб туришини таъминлаш мухим ахамиятга эга.

Юкорида баён этилган маркетинг концепциялари ва уларни амалга ошириш усуллари, шакллари корхоналарнинг маркетинг стратегиясини туFри ва аник шакллантириш учун мухим омил хисобланади. Пойафзал махсулотлари бозорини

7 «Узчармпойафзал » уюшмаси маълумотлари асосида тайёрланди.

© ®

Т. 2. №5. 2022

RESEARCH _

SJIF 2022:5.962

тадкик килишнинг усул ва шакллар сохднинг узига хос хусусиятларига караб кулланилади.

1-расм. Пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларини ташкил этишдаги элементларнинг узаро боFликлиги

Маркетинг тадкикотларининг асосий вазифаси - маркетинг максадларига эришиш учун аник ва объектив ахборотларни такдим этишга каратилганлиги сабабли пойафзал махсулотлари бозорида истеъмолчиларга йуналтирилган маркетинг стратегияларини ишлаб чикиш, ракобатбардошликни ошириш асосий муаммо. Максадли бозор хусусиятлари ва афзалликларини урганиш маркетинг тадкикотларининг мухим жихатларидан бири хисобланади. Ушбу холатдан келиб чикканда, пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларини ташкил этишдаги элементларнинг узаро боFликлиги 1 -расмда келтирилган.

Таклиф этилган пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларини ташкил этишдаги элементларнинг узаро боFликлиги корхоналарда маркетинг тадкикотларини олиб борилишини самарали бажарилишини таъминлайди. Анъанавий ёндашувга нисбатан таклиф этилган узаро боFлик муносабатлар тизимида маркетинг тадкикотларини амалга оширувчи субъектлар ва тадкикот жараёнларига бир катор компонентлар кушилган.

Маркетинг тадкикотларини утказиш жойи ва ташкилий тизими турлича

64

Т. 2. №5. 2022

RESEARCH _

SJIF 2022:5.962

хисобланади. Баъзиларида маркетинг тадкикотлари утказиш марказлашган, штаб-квартирада амалга оширилса, бошкаларида эса марказлашмаган бошкарувга эга булиб, маркетинг тадкикотларини утказувчи корпорацияларда алохида булимлар ташкил этган. Марказлашган бошкарув тизимига эга булган холатда улар истеъмолчилар сегменти, географик ёки худудий жихатдан ихтисослашиши мумкин. Ушбу холатларга кура, маркетинг тадкикотларини ташкил этиш шакли ва ихтисослашуви буйича ички, ташки ва универсал субъектларга ажратилиши максадга мувофик.

Маркетинг тадкикотлари жараёни бир катор харакатлар мажмуини уз ичига олади, хар бир боскични узининг аник вазифалари бор: муаммони аниклаш, муаммони хал этиш буйича ёндашувни ишлаб чикиш, тадкикот режасини тузиш, дала тадкикоти, маълумотлар тайёрлаш, тахлил килиш, хисоботни тайёрлаш ва такдим этишни уз ичига олади.

Пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларини ташкил этишдаги элементларнинг узаро боFликлигидан келиб чикиб, мамлакатимиз пойафзаллар бозори субъектларининг бозор фаолияти тугрисидаги билимлари замонавий маркетингнинг мухим коидаларига асосланиши лозим. Бунинг учун эса, маркетинг, маркетинг тадкикотларини утказиш услубияти тугрисида чукур тасаввурга эга булиш талаб этилади.

Пойафзал махсулотлари ассортименти таркиби, истеъмолчилар эхтиёжларини узгаришини аниклаш, урф-одатлари ва яна бошка куплаб хислатларини урганиш ва шу асосда уларни гурухлаштириш оркали аник максадли бозор сегментларини шакллантириш ва ривожлантириш корхоналар учун зарур жараён хисобланади. Чунки истеъмолчиларнинг эхтиёжларини кондириш йуллари маркетинг воситалари асосида бозорни сегментларга ажратиб урганиш тамойилларига таянади. Шунинг учун хам маркетинг тадкикотларидан фойдаланган холда бозорни сегментларга ажратиб урганиш тамойилларига таяниш ва шу оркали узига жалб килувчи сегментларни аниклаш ва шакллантириш, истеъмолчилар эхтиёжларини кондиришда аник белгиланган стратегияларга таянган холда хар бир сегмент учун махсулот ишлаб чикариш ва сотиш заруриятини туFдиради.

Узбекистондаги барча пойафзал корхоналари замонавий куринишда булиб, чармни кайта ишлашдан бошлаб, тайёр пойафзал тикишгача булган тизимга асосланган ишлаб чикариш жараёнини узида мужассамлаштирган. Бунинг натижасида, ушбу соханинг мамлакат саноат сохасида банд булганларнинг 4,1 фоизи, ишлаб чикаришдаги улуши 8 фоизни ташкил килади. 2019 йилнинг биринчи январ холатига Узбекистонда пойафзал махсулотлари ишлаб чикариш фаолияти билан шуFулланувчи корхоналар сони 870 тани ташкил этиб, 2010 йилга нисбатан кариийб 5 мартага, ишлаб чикарилаётган пойафзаллар эса 3,8 марта усган.

Узбекистон пойафзал саноатида мустакилликдан кейинги йилларда ишлаб чикариш хажми ортган, ассортимент таркиби узгарган ва махсулотлар сифати яхшиланиши хисобига тайёр махсулотларни экспорти ривожланган. Узбекистонда 2017 йилда пойафзаллар экспорти (ТИФ ТН 64 код буйича) 11,9 млн. АКШ долларини ташкил этиб, жахон экспортидаги хиссаси 0,009 фоизни ташкил этган булса, 2019 йилда 3 марта ошиб, 35,6 млн. АКШ долларни ташкил

65

T. 2. №5. 2022

этиб, экспорт хиссаси 0,024 фоизни ташкил этган.

"Узчармсаноат" уюшмаси хисоботларига кура, республика корхоналари томонидан 2019 йилда 38,2 млн. долларга махсулот экспорт килинган. Бунинг учун 12,9 минг. тонна чармдан пойафзал тикилган, 3,2 млн. дона эркаклар пойафзали, 7,8 млн. дона аёллар пойафзали ва 3,65 млн. дона болалар пойафзалини ишлаб чикара оладиган кушимча кувватли технология киритилган.

Узбекистон пойафзаллар бозорини ривожлантиришга каратилган давлат сиёсати корхоналарнинг бозор фаолиятини ривожланишига ижобий таъсир этиб, ички бозорда махаллий махсулотлар улуши ошиб боришига эришилган. Узбекистонда энг йирик пойафзал ишлаб чикарувчи корхона сифатида уз махаллий брендига эга булган ФарFOна вилоятидаги «№$а1атап » Узбек- Г ерман кушма корхонаси хом-ашёни кайта ишлашдан тортиб, тайёр пойафзал шаклида товар махсулотлари тайёрлаш ёпик циклини уз амалиётларига жорий килган йирик корхона хисобланади. Корхона 1998 йилдан бошлаб ички бозорни сифатли пойафзаллар билан таъминлашга каратилган маркетинг дастури асосида фаолият юритиб келган. Корхонада жами 354 ишчи-хизматчи ходимлар, шу жумладан 25 маъмурий аппарат ходимлари иш билан банд. Унинг асосий фаолияти тайёр пойафзал махсулотларини тикиш, ишлов бериш, чарм махсулотини кайта ишлаш ва ундан тайёр пойафзал махсулотлари ишлаб чикарувчи мажмуа хисобланади.

Ишлаб чикариш ассортименти эркаклар пойафзали, аёллар пойафзали, болалар пойафзали ассортиментидан иборат. Бозор талаблари ва кучли ракобат шароитига мос ишлаш ва бошкариш принциплари, усулларини уз вактида узлаштириш асосида корхона фаолияти самарадорлигини янада ошириб, ишлаб чикарган махсулотлар экспорти ва ички бозорда сотилиш динамикасида баркарор усиш кузатилган

2012-2019 йиллар давомида «UzSa1aman» кушма кохонасининг пойафзал махсулотлари экспорт ва ички бозор учун мулжалланган булиб, унинг таркибида импортни урнини босувчи махсулотлар хажми юкори. Корхона томонидан амалга оширилаётган стратегиянинг асосий мазмун-мохияти, бу жахон бозорида мустахкам урин эгаллашга каратилган. Шу билан бир вактда ички бозорда хам ракобатбардош махсулотлар ишлаб чикариш ва шу оркали республикада салмокли уринни эгаллашга каратилган харакатларни янада жонлантириш билан белгиланади (1-жадвал).

1- жадвал. « иг$а!атап» Узбек-Герман кушма корхонасида пойафзал

№ Махсулот тури Жами сотилган Ички бозорда

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Минг жуфт Жамига нисбатан Минг жуфт Жамига нисбатан

1. Эркаклар пойафзали 1560 27,4 485 41,0

2. Аёллар пойафзали 516 9,2 47 4,1

3. Болалар пойафзали 240 4,2 10 0,8

4. Киз болалар пойафзали 360 6,2 22 1,9

5. Бошка махсулотлар 756 13,4 101 8,6

ЖАМИ 5688 100 1182 100

*Манба: "UzSalaman" Узбек-Герман кушма корхонаси корхонаси маълумотлари асосида хисобланган.

66

«UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонасида ишлаб чикарилган махсулотларнинг сотилиши 2019 йилда 5688,0 минг донани ташкил этган булса, шундан 27,4 фоизи эркаклар пойафзалига тугри келиб, бу махсулотлар жахон бозорида хам ракобатбардошлик талабларига жавоб беради. Корхонанинг ички бозордаги мавкеини ортиб бориши натижасида унинг махсулотларини харид килувчи харидорлар сони хам ортиб борган.

Пойафзал махсулотларининг янги авлод ассортименти куп функцияли булиб, уларнинг кулайлик хусусиятлари, инсон соFлигини таъминлаши, кишига мослашган, атроф-мухит хавфсизлигини сезиларли даражада оширадиган хусусиятларга эга булиши лозим. Модага мослик билан бир каторда пойафзал махсулотларининг функционал хусусиятлари хам уларни муваффакиятли сотишда катта ахамият касб этган. Шунингдек, пойафзалларнинг эластиклик, енгиллик, иссикни саклаб туриш, терламаслик ва бошкалар каби функционал хусусиятларига эътибор каратиш ракобат устунлигининг асосий шарти хисобланади.

« UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонаси фаолияти етарли даражада рентабелликка эга. Корхона тула кувват билан ишлаганда сарф этилаётган инвестицияларнинг копланиш вакти 4 йилу 2 ойни ташкил этади. Бундан ташкари, аник хисоб-китоб натижаларига кура, корхонани куриш, бор ишлаб чикариш ресурсларини кайта реконструкция килиш ва ишлаб чикаришни тула кувватгача етиб ишлашига кетадиган барча вактни хисобга олганда, лойиха курилиш бошлангандан кейин, 7 йилда соф фойда келтира бошлаган. Дисконтлаштирилган даромад буйича хисобланганда, лойиха 8 йилдан кейин тула копланган.

Пойафзал махсулотларининг моделлари буйича сегментлари ичида буюмнинг улчамлари, нархлари, сотиб олиш жойларини танлашда хам шундай ухшашликлар мавжуд. Шунинг учун буюмларнинг ранги, гули, улчами, нархи буйича таркиби хам умумий тусга эга булиб, истеъмолчиларнинг шаклланган талаб-истаклари, дидлари доирасида аникланиши ва белгиланиши максадга мувофикдир. Бу ишлар эркаклар пойафзали буйича амалга оширилди (2-жадвал).

Ракобатбардошликни ун баллик тизим ёрдамида бахолаб, унинг уч даражасини ажратиш максадга мувофикдир: сегментнинг жами курсаткичлар буйича умумий бали етти ва ундан юкори булса ракобатбардошлик даражаси юкори, 4 дан 7 гача булса - уртача ва 4 гача булса - паст деб хисоблаш лозим.

Жадвалдан куриниб турибдики, «UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонаси сегментдаги ракобатбардошлиги энг юкори булиб, 8,11 баллга тенг. ФарFOна вилояти корхоналари ракобатбардошлиги буйича олинган умумий балл 5,11 ни ташкил этиб, Наманган вилояти корхоналарига нисбатан паст курсаткични ташкил этди. Наманган вилояти корхоналари ракобатбардошлиги «UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонаси ракобатбардошлигига нисбатан 63 фоизни, алохида хунармандлар ракобатбардошлигига нисбатан 72 фоизни ташкил этади.

«UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонасининг ракобатбардошлиги уртача даражада булиб, сегментнинг маълум кисмини эгаллаб келмокда.

67

ISSN 2181-2357

T. 2. №5. 2022

SJIF 2022:5.962 2-жадвал

Эркаклар пойафзали сегментида ра^обатбардошликни ба^олаш

Курсаткичлар Курсаткичлар циймати ФарFона вилояти корхоналари Наманган вилояти корхоналари "и/$а1атап"кушма корхонаси

Баллда Коэффи циентда Якка балл Вазнли балл Якка балл Вазнли балл Якка балл Вазнли балл

Пойафзалнинг сифати 8 0,27 7 1,89 8 2,16 9 2,43

Пойафзалнинг нархи 7 0,23 5 1,15 8 1,84 9 2,07

Пойафзалнинг такдим этиш,

курсатиш, сотиш, 6 0,20 5 1,0 7 1,40 8 1,60

маслахдтлар бериш

Истеъмолчилар билан алока

урнатиш, уларни жалб килиш 5 0,17 4 0,68 7 1,19 8 1,36

ва кундириш

Корхона бренди 4 0,13 3 0,39 4 0,52 5 0,65

Жами: 30 1,0 5,11 7,11 8,11

Унинг ФарFOна вилояти бозор сегментларидаги асосий вазифаси ракобат устунликларини таъминлашга каратилган истеъмолчиларга йуналтирилган бренд стратегияларни амалга оширишдан иборат. Корхона бозорда пойафзаллар бренди буйича устунлик килади. Бренд истеъмолчиларнинг онгида образ шаклини яратиб, бренднинг номига тасниф беришига ёрдам беради. Хусусан, «Ш$а1атап» Узбек-Герман кушма корхонасининг логотипи, "Сизга бежиримлик ва кулайлик ярашади", "Сиз бундан толикмайсиз, оёFингиз дам олади", "Сиз бунга муносибсиз" деган слоганлари асосида бозордаги ракобатда устунликни таъминлаган. «UzSa1aman» бренднинг идентификациялари асосий киймат шакллантирувчи воситага айланган. Эркаклар пойафзали сегментида «UzSa1aman» Узбек-Герман кушма корхонасининг бренд буйича устунлиги корхона учун ракобатчиларга нисбатан махсулотни 50 фоизгача юкори нархларда сотилишини таъминлашга имкон берган.

Корхонанинг турFун ракобатбардошлигини шакллантиришнинг мухим шарти-истеъмолчи хусусиятларига мувофик холда товарни такомиллаштириш ва ассортимент кенгайтириш стратегияларидир. Белгиланган стратегик максадларни амалга ошириш корхоналар олдига самарали маркетинг тадкикотларини ташкил этиш, стратегик тахлил усулларидан фойдаланиш муаммосини куяди.

Бозордаги товар таклифига факатгина ассортиментни кенгайтириш йули билан эришилмайди. Агар таклиф этилаётган товарлар туплами, сифати, ассортименти ва нархлари буйича бир-бирига якин булса, биринчи уринга савдо жараёнларидаги сервиси чикади. Пойафзал сотувчи савдо шахобча- ларидаги сервис таклиф этилган пойафзалларнинг ракобатбардошлигини кушимча равишда ошириш, мустахкамлашнинг энг мухим воситаси сифатида намоён булади.

Юкоридагиларни инобатга олган холда, «UzSa1aman» Узбек-Герман кушма корхонаси томонидан ишлаб чикарилган махсулотларни сотувчи корхоналар фаолиятини доимий тадкик килиб боришни такозо этади. Ушбу тадкикотлардан эксперимент усулларидан фойдаланиш афзалликлари юкори хисобланади.

68

T. 2. №5. 2022

Эксперимент моделларининг бир катор турлари мавжуд:

1)дастлабки эксперимент;

2)тажриба гурухи доирасида бошла^ич ва якуний натижалар олишга каратилган эксперимент;

3)статик гурухлаш буйича эксперимент;

4) назорат гурухидан фойдаланган холдаги дастлабки ва якуний эксперимент. Эксперимент усуллари оркали истеъмолчилар сегменти буйича пойафзаллар

савдо дуконига ташриф буюрувчи янги ва доимий мижозлар дастлабки ва якуний эксперимент усулларида доимий бахолаб бориш имконияти мавжуд.

Тажриба ва назорат гурухи сифатида истеъмолчилар сегментини жинси, ёши ёки бир марталик ташриф хамда доимий мижозлар буйича дисперцион тахлиллар асосида таккослаш имконини беради. Анкета суровларини натижалари буйича олинган умумлашган курсаткичлар 3-жадвалда акс этган.

3-жадвал

«UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонасининг ихтисослашган савдо шахобчаси буйича дисперцион тахлил натижалари

Сегментлар Х,исоб Сумма Уртача киймат Дисперсия

Жами танланган омиллар буйича /(Хп)

Аёллар 101 -118 -1,2 12,3

Эркаклар 101 88 0,9 14,8

Гурухлараро дисперция 7,2 %

F крит= 3,8<Ехисоб= 15,5; Р = 0,0001;

Савдо объекти буйича -/(Х1)

Аёллар 101 -13 -0,13 3,77

Эркаклар 101 -28 -0,28 2,02

Гурухлараро дисперция 0,1 %

F крит— 3,8^хисоб— 15,5; Р—0,53;

Савдо ходими буйича -/(Х2)

Аёллар 101 -7 -0,07 3,29

Эркаклар 101 34 0,34 3,47

Гурухлараро дисперция 1,2 %

F крит— 3,8^хисоб— 15,5; Р—0,11;

Савдо технологик жараёни буйича / (Х3)

Аёллар 101 -32 -0,32 3,00

Эркаклар 101 90 0,89 3,52

Гурухлараро дисперция 10,2 %

F крит— 3,8^хисоб— 15,5; Р— 0,00001;

Савдо маданияти буйича /(Х4)

Аёллар 101 -66 -0,65 1,97

Эркаклар 101 -4 -0,04 2,90

Гурухлараро дисперция 3,7 %

F крит— 3,8^хисоб— 15,5; Р 0,005;

Пойафзал махсулотлари чакана савдо шахобчаларида истеъмолчиларга курсатилаётган хизматларни кабул килиш даражаси тегишли

69

Т. 2. №5. 2022

RESEARCH _

SJIF 2022:5.962

сегментлар буйича (тажриба ва назорат гурухи) анкета суровлари асосида куйидаги мезонларга кура узгарувчилар шакллантирилади: савдо объекти - Х1; савдо ходими - Х2; савдо технологик жараёни - Х3; савдо маданияти - Х4.

Тахлил натижаларидан маълум булмокдаки, эркаклар ва аёллар сегменти буйича «UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонасининг ихтисослашган савдо шахобчасида жами танланган омиллар буйича умумий фарк 7,2 фоизни ташкил этади. Истеъмолчилар сегменти корхона махсулотларини сотувчи савдо объектларидан коникмайди. Савдо объектларида савдо ходимлари хизматларидан аёллар сегменти эркаклар сегментига нисбатан коникиш даражаси паст ва ушбу фарк даражаси 1,2 фоизни ташкил этади. Аёллар сегменти учун савдо технологик жараёнларини ташкил этилиши паст даражада булиб эркаклар учун яратилган шароитлардан 10,2 фоизга фарк килади. Савдо шахобчасида савдо маданияти яхши йулга куйилмаган ва танланган сегментлар томонидан савдо маданиятини шакллантиришга салбий муносабатлар бирдирилган.

Хулоса

1. Тадкикот натижаларидан келиб чикканда «UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонаси томонидан ишлаб чикарилган пойафзалларни сифати ва нарх даражаси буйича ракобатбардош булсада, чакана савдода истеъмолчилар учун яратилган шароит ва савдо маданиятининг пастлиги корхона ракобатбардошлигига салбий таъсирини курсатган. Шунга кура, ички бозорда корхоналарнинг ракобатда устунлигини таъминлашга каратилган маркетинг тадкикотларидан самарали фойдаланиш асосида карор кабул килиши максадга мувофик.

2. Узбекистоннинг инновацион ривожланиш шароитда бозор фаолияти туFрисидаги билимлар замонавий маркетингнинг мухим коидаларига асосланиши лозим. Маркетингнинг замонавий концепцияларига мослашувчан тадкикот утказиш усул ва услубиятларидан самарали фойдаланиш асосида корхоналар бозорда доимий фаолият юритиши ва самарага эришиш имконияти кенгайиб боради.

3. Маркетинг тадкикотларининг асосий вазифаси - маркетингнинг стратегик максадларига эришиш учун аник ва объектив ахборотларни такдим этишга, пойафзал махсулотлари бозорида истеъмолчиларга йуналтирилган маркетинг стратегияларини ишлаб чикишга каратилган тадкикотлардан кенг фойдаланишни долзарблаштиради. Пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг тадкикотларини ташкил этишнинг узаро боFлик муносабатлар тизими корхоналар маркетинг фаолиятини бошкариш жараёнларидаги тахлилий вазифаларни самарали бажарилишини таъминлашга йуналтирилган холда ташкил этилиши лозим.

4. Узбекистонда кенг истеъмол товарлари бозори махаллий пойафзал махсулотлар билан эмас, балки хорижий брендлар улуши юкорилигича колган. Бундай холат нархларнинг усишига ва ахоли реал даромадларининг пасайишига таъсири мавжуд. Пойафзаллар бозорини фаоллаштириш, мамлакатда ишлаб чикарилган товарлар билан тулдиришда корхоналар истеъмолчиларни шахсийлаштиришга каратилган маркетинг стратегияларидан фойдаланишни такозо этади. Шахсийлаштирилган маркетинг хар бир истеъмолчи сегменти учун

70

Т. 2. №5. 2022

RESEARCH _

SJIF 2022:5.962

вертуал коммуникация воситалари асосида шахсий идентификацияловчи маркетинг тадкикот усулларини ишлаб чикишни талаб килади. 5. «UzSalaman» Узбек-Герман кушма корхонасининг махсулот ишлаб чикариш ва сотиш жараёнининг маркетинг тадкикотлари улар орасидаги узвий боFликликни узига хос хусусиятлари мавжуд эканлигидан далолат беради. Бу махсулотларни якин хориж мамлакатларига экспорт килиш оркали купрок валюта тушумига эга булиш билан бирга, Узбекистоннинг ижтимоий- иктисодий ривожланишида мухим манбалардан бирига айланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Akramovich, I. M., & Muratovna, N. N. (2019). Importance of Peculiarities of Services in Management of Enterprises. Asian Journal of Technology & Management Research [ISSN: 2249-0892], 9(1).

2. Imamov O. Sh., & Ikramov M.A. (2021). Corporate Insurance Development Trends In The Republic Of Uzbekistan. Euro-Asia Conferences, 7(1), 582-584. Retrieved from http://papers.euroasiaconference.com/index.php/eac/article/view/185

3. Ivanovich, K. K. (2020). About some questions of classification of institutional conditions determining the structure of doing business in Uzbekistan. South Asian Journal of Marketing & Management Research, 10(5), 17-28. Doi: https://doi.org/10.5958/2249-877X.2020.00029.6

4. Kurpayanidi, K. (2021). National innovation system as a key factor in the sustainable development of the economy of Uzbekistan. Published online: 20 May 2021. Doi: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202125805026

5. Kurpayanidi, K. (2021). Актуальные вопросы цифровизации в индустриальном секторе экономики Узбекистана. Общество и инновации, 2(4/S), 201-212. https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss4/S-pp201 -212

6. Kurpayanidi, K. I. (2021). Financial and economic mechanism and its role in the development of entrepreneurship. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (93), 1-7. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2021.01.93.1 .

7. Kurpayanidi, K.I. (2022). Issues of regulation of small business development in the region. Proceedings of the XV International Multidisciplinary Conference «Prospects and Key Tendencies of Science in Contemporary World». Bubok Publishing S.L., Madrid, Spain. 2022. doi:10.32743/SpainConf.2022.1.15.331624

8. Kurpayanidi, K.I. (2022). On the problem of developing an investment policy strategy in the context of institutional transformation. SJ International journal of theoretical and practical research, 2 (3), 7-23. Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6503328

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Kurpayanidi, Konstantin Ivanovich, & Mihaylov, Aleksandr Borisovich. (2022, June 16). К вопросам подготовки конкурентоспособных кадров для сферы услуг в условиях цифровых изменений. Oliy ta'lim muassasalarida raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning zamonaviy integratsiyasini ta'minlash: muammolar va yechimlar, Uzbekistan, Konand. https://doi.org/10.5281/zenodo.6649327

10. Mamatova, Z. M., Nishonov, F.M. end ets. (2019). To the question of science approach to the construction of outsourcing business model of modern enterprise

71

structure. Dostijeniya nauki I obrazovaniya. 7 (48). URL:

https://cyberleninka.ru/article/n/to-the-question-of-science-approach-to-the-

construction-of-outsourcing-business-model-of-modern-enterprise-structure

11. Margianti, E. S., (2020). Role of goal orientation as a predictor of social capital: Practical suggestions for the development of team cohesiveness in SME's. Monograph. Gunadarma Pulisher, Indonesia. Doi: http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.28953.44641

12. Margianti, Eko Sri, Ikramov, Murat Akramovich, Abdullaev, Alisher Makhmudovich, & Kurpayanidi, Konstantin Ivanovich. (2022). Development of the business sector of the economy in the context of institutional transformation. In Development of the business sector of the economy in the context of institutional transformation (Version 1, p. 205) [Computer software]. Gunadarma Publisher. https://doi.org/10.5281/zenodo.6658834

13. Mukhsinova, S. O. end ets. (2021). The problem of optimal distribution of economic resources. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (93), 14-22.

14. Nabieva, N. M. (2021). Digital marketing: current trends in development. Theoretical & Applied Science, (2), 333-340. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2021.02.94.65

15. Nabieva, N. M. (2021). Digital marketing: current trends in development. Theoretical & Applied Science, (2), 333-340. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2021.02.94.65

16. Tkach, D. V. and ets. (2020). Some questions about the impact of the COVID-19 pandemic on the development of business entities. ISJ Theoretical & Applied Science, 11 (91), 1-4. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.11.9L1

17. Tsoy D, Godinic D, Tong Q, Obrenovic B, Khudaykulov A, Kurpayanidi K. Impact of Social Media, Extended Parallel Process Model (EPPM) on the Intention to Stay at Home during the COVID-19 Pandemic. Sustainability. 2022; 14(12):7192. https://doi.org/10.3390/su14127192.

18. Tsoy, D., Tirasawasdichai, T., & ets. (2021). Role of Social Media in Shaping Public Risk Perception during COVID-19 Pandemic: A Theoretical Review. International Journal of Management Science and Business Administration, 7(2), 35-41.

19. Аакер Д., Кумар, Дэй Дж. Маркетинговая исследования, СПб., 2007

20. Абдуллаев, А., & Мухсинова, Ш. (2021). Analysis of the macroeconomic policy of the Republic of Uzbekistan. Общество и инновации, 2(6/S), 248-252.

21. Абдурахмонов К.Х. Новые тенденции в экономической науке и образовании. Монография. - Т., 2016

22. Ашуров, М. (2021). Проблемы формирования конкурентоспособной национальной инновационной системы Республики Узбекистан. Общество и инновации, 2(4/S), 213-223. https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss4/S-pp213-223

23. Бекмуродов А.Ш., Косимова М.С., Эргашходжаева Ш.Дж. Стратегический маркетинг. - Т., 2010

24. Икрaмов М.А., Абдухалилова Л.Т. Маркетинг тадкщотлари. - Т., 2017

72

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACT

RESEARCH

25. Икрамов, М. А., & Алимов, Г. А. (2019). Формирование спроса как фактор инновационного развития Узбекистана. In Экономический рост России: проблемы и стратегические перспективы (pp. 38-44).

26. Котлер Ф., Келлер К.Л. Маркетинг менеджмент. - СПб., 2014

27. Курпаяниди К. И., Илёсов А.А.(2022). Саноат махсулотлари экспортининг ташкилий-иктисодий механизмларини такомиллаштириш (ФарFOна вилояти саноат тармоFи мисолида): монография / Курпаяниди К. И., Илёсов А.А..; М. A. Икрамов тахрир остида. -ФарFOна политехника институти. AL-FERGANUS, 184б. ISBN 9789943-7707-5-1 Doi: https://doi.org/10.5281/zenodo.6618980

28. Курпаяниди, К. И. (2022). Теоретические аспекты развития предпринимательства. Экономика и бизнес: теория и практика. 3-1(85). - С. 186188. - Doi 10.24412/2411-0450-2022-3-1-186-188.

29. Курпаяниди, К. И. (2022). Факторы и направления развития институтов в сфере малого предпринимательства. Проблемы современной экономики, 3.

30. Курпаяниди, К.И. (2021). Современные концепции и модели развития предпринимательства. Бюллетень науки и практики. 7(9).

31. Курпаяниди, К.И. (2022). Вопросы разработки стратегии инвестиционной политики в условиях институциональной трансформации. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (3), 7-23. Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6503328

32. Лавлок К. Маркетинг услуг: персонал, технология, стратегия. - М., 2018

33. Минетт С. Маркетинг: разные подходы к разным клиентам. - М., 2004

34. Пардаев М.К., Аминов З.Ю. Хизмат курсатиш корхоналар иктисодий хавфсизлиги: муаммолар ва уларнинг ечимлари. - Самарканд, 2020

35. Расулов Н.Н. Особенности маркетинга потребительских товаров в условиях стратегического развития. «Иктисодий ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш йуналишлари». (Республика илмий-амалий анжумани материаллари). - ФарFOна, 2015 йил, 206-207 б.

36. Расулов Н.Н. Повышение эффективности управления диверсификацией деятельности предприятий обувной промышленности. Наука сегодня: проблемы и пути решения. (материалы международной научно-практической конференции) г. Вологда, 25 марта 2020 г. - Вологда: ООО «Маркер», 2020, 104 б.

37. Расулов Н.Н. Пойафзал махсулотлари бозорида маркетинг фаолияти ва уни амалга оширилиши. // Сервис. 2019 й, 3-махсус сони. 131-135 б.

38. Расулов Н.Н. Пойафзал махсулотлари бозорини шаклланиш ва ривожланишида маркетинг. // Иктисодиёт ва таълим. 2019 й. 6-сон. 56-61 б.

39. Расулов Н.Н. Пойафзал махсулотлари маркетингида товар ассортиментини стратегик режалаштириш. Иктисодиётнинг ижтимоий секторини ривожлантиришнинг долзарб масалалари: миллий ва хорижий тажриба. Халкаро илмий-амалий конференция - Андижон.: АДУ,2020, 360 б.

40. Расулов Н.Н. Ракобатбардошлик шароитида пойафзал махсулотлари бозорининг инновацион фаолиятини шаклланиш жараёнлари ва ривожланиши. «Ишлаб чикариш корхоналарида бошкарув амалиётини такомиллаштириш: муаммолар ва ечимлар». Республика микёсидаги илмий ва илмий техник анжумани материаллари. ФарПИ, 2018 йил 1,2-декабрь.- ФарFOна.: ФарПИ, 2018. 478-480-б.

© ®

T. 2. №5. 2022

41. Расулов Н.Н. Содержание и направления развития маркетинговой деятельности обувной продукции в условиях инновационных преобразований. // International Scientific Journal Teoretical & Aplied Science. p- ISSN: 2308-4944 (print), e - ISSN: 2409-0085 (online) Year: 2019 Issue: 10 Volume: 78. 474-480 б.

42. Расулов Н.Н. Узбекистонда туристик йуналишлар буйича маркетинг тадкикотлари утказиш ва такомиллаштириш. «Кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш, саклаш ва кайта ишлашнинг тежамкор технологиялари ва уларнинг инновацион ечимлари». Республика илмий ва илмий-техник анжумани материаллари. - ФарFона.: ФарПИ,2017 й. 2-кисм, 442-444 б.

43. Толибов, И. Ш. (2019). К вопросу оценки состояния и эффективности инфраструктуры предпринимательства в регионах Узбекистана. Экономика и бизнес: теория и практика, (1).

44. Тухлиев И.С. Особенности матриц SWOT и БКГ в стратегическом планировании организационных систем. - Т., 2014

45. Фаттахов А.А. ва бошкалар. Маркетинг: бошкарувнинг бозор концепцияси. -Т., 1999

46. Эргашходжаева Ш.Ж. Бозор ракобати шароитида кишлок жойларида кооперацияни ривожлантиришнинг маркетинг стратегияси. Диссертация. - Т. Т., 2014.

74

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.