Научная статья на тему 'РАҲБАРНИНГ НУТҚ УСТИДА ИШЛАШИ ВА НОТИҚЛИК МАҲОРАТИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

РАҲБАРНИНГ НУТҚ УСТИДА ИШЛАШИ ВА НОТИҚЛИК МАҲОРАТИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
13
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
раҳбар / нотиқ / бошқарув / бошқариш санъати / ижтимоий / мантиқий фикрлаш / самарадорлик / жамият / тараққиёт / лидер / оратор / управление / искусство управления / социальное / труд / логическое мышление / работоспособность / общество / развитие

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Умарова Р

Мақолада бошқарув жараёни ва унда раҳбарнинг нотиқ сифатида шаклланиши, Бошқарув фаолиятини назарий фан сифатида ўрганилиши тарихи эволюцияси , Бошқариш санъати, бошқарувнинг таъсири , бошқарув психологияси ижтимоий психология, Бошқарув фаолиятида раҳбар ўзининг ижтимоий ўрни каби масалалар тахлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS FOR A LEADER TO WORK ON SPEECH AND IMPROVE SPEAKING SKILLS

В статье анализируются такие вопросы, как процесс управления и становление лидера как оратора, история изучения менеджмента как теоретической науки, искусство управления, влияние менеджмента, психология управления, социальная психология, а также социальная роль в управлении

Текст научной работы на тему «РАҲБАРНИНГ НУТҚ УСТИДА ИШЛАШИ ВА НОТИҚЛИК МАҲОРАТИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

РА^БАРНИНГ НУТЦ УСТИДА ИШЛАШИ ВА НОТЩЛИК МА^ОРАТИНИ

ОШИРИШ ЙУЛЛАРИ

Р. Умарова -

ТДТрУдоценти., ф.ф.н.

с1 https://doi.org/10.24412/2181-7294-2023-2-33-36

Бошкарув фаолиятида билим, тажриба, акл, майорат, идрок ва куникманинг роли катта. Бошкарув ижросини х,ар ким х,ам тулаконли бажара олмайди. Бунда тугма имкониятлар, орттирилган хдётий тажриба, билим ва умуминсоний кадриятларга асосланиб фаолият юритилиши чин маънодаги "ижод"ни юзага келтиради. Бундай уз устида тинмай ишлаш жамоа билан, халк билан уйгунликни таъминлайди.Олиб борилаётган ислох,отлар самарасини янада ошириш, давлат ва жамиятнинг х,ар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, мамлакатимизни модернизация килиш хдмда хдётнинг барча сохдларини либераллаштириш буйича устувор йуналишларни амалга ошириш максадида 2017 йил 7 февралда "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида" ПФ-4947 сонли Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони[1] кабул килинди. Мазкур Фармонда изланувчан, тадбиркор, салох,иятли, фидоий, уз устида тинмай ишлайдиган, истикболни кузлаб фаолият юрита оладиган рах,баргина бугунги тезкор ривожланиб бораётган жамият мух,итига мослаша олиши таъкидланади. Юкори ташкилотлардан буйрук кутадиган, бокимандалик устуворлик киладиган рах,бар бошкарувчилик килиш фаолиятини уддасидан чиколмаслиги туфайли жамиятдаги шиддатли тус олаётган ислох,отларда уз карашлари, гоялари ва рах,барлик салох,ияти билан намоён була олмаслиги, бундан кейин шижоат ва гайрат, билим-заковат билан фаолиятга киришадиган замонавий рах,барлар тайёрлаш масалалари фармонда кайд этилган. Маънавий юксалиш ва янгиланиш сари одимлаётган жамиятимизда шаркона бошкарувнинг узига хос тажрибаси шаклланди. Рах,бар шахси уз фаолияти оркали куплаб инсонларни тарбиялашга, турмуш тарзини узгартиришга, жамиятга ва узига булган масъуллигини оширишга таъсир килади. Бу борада рах,бар чукур фикрлай оладиган, чаккон, уддабурон, хдракатчан ва шижоатли булиши, келажакка х,ар доим ишонч кузи билан караши зарур. Малакали рах,бар кадрлар тизимини муваффакиятли шакллантириш учун ижтимоий психология, рах,бар психологияси ва бошкарув психологияси каби фанларни мукаммал узлаштиришларига эътибор каратиш лозим. Бу борадаги муаммоларга Президент Ш.Мирзиёев куйидагича тухталганлар: "...укув режа ва дастурларини тубдан кайта куриб чикиш зарур. Олдимизда ёшларга тарбия бериш, турли сохдларда кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш буйича мураккаб вазифалар турибди"[2] Бошкарувга оид умумий конуниятни яхши узлаштирган рах,бар махдллий халк хусусиятлари хдкидаги тажрибасига асосланган х,олда уз бошкарув малакасини мустакил такомиллаштириб бориши мумкин. Бундан ташкари, айни пайт республикамиз психологлари олдида бошкарув сохдсига оид барча масалаларни жамиятимиз ривожланиши нуктаи назаридан урганиш, ташкилотни янада мукаммал бошкариш юзасидан тавсиялар ишлаб чикиш долзарб масалага айланган. Бошкарув фаолиятида сусткашлик киладиган, фидойи булиб фаолият юритмайдиган рах,барларни хдли хдмон мавжудлиги муаммолар ечими кийинлашишига сабаб булмокда. Халк билан ёнма-ён булиш мавжуд муаммоларни объектив х,ал килиш имкониятини яратади. "...айрим идоралар ва уларнинг рах,барлари реал хдётдан ва халк эх,тиёжларидан маълум даражада узилиб колмокда", - дея Ш.Мирзиёев бошкарув сохдсидаги муаммоларга танкидий фикр билдирди[3]. Куриниб турибдики, фикри соглом, тафаккури замонавий, Ватан, юрт деган туйгу билан яшайдиган, уз юрти ва халки манфаатлари учун жонини аямайдиган фидоий ёш кадрларни тайёрлаб бериш - бугунги куннинг долзарб вазифасидир. Бу масаланинг х,ал этилишида фан, таълим, ишлаб

чикаришнинг узаро уйгунлиги, фанни малакали кадрлар билан таъминлаш, ходимларнинг профессионал билимдонлиги даражасини ошириш, уларнинг кобилиятларини руёбга чикариш учун барча шароитларни яратиш илмий жараённи жадаллаштириш энг мухим омиллардан биридир[4]. Демак, бугунги тезкор ахборотлар асрида яшаётган бир замонда хар бир шахс бошкарувчи сифатида профессионал малакали, уз фикри ва карашларига эга булиши лозим. Бу эса бошкарувни мазмуни билан биргаликда, жамият тараккиётида мухим ахамият касб этади.

Зеро, бошкарув фаолиятини жиловини кулида тутган рахбар аввало инсон кадрини, унинг рухий имкониятларини, феъл-атворини тушуниши зарур. Бу жихатлар рахбарга булган ишонч, хурмат ва садокатни шакллантиради. ^ачонки, рахбарлар ортидан келаётган халкни хис кила олсагина у чин маънодаги рахбар деб тан олинади. Х,озирги бошкарув жараёнини такомиллаштириш масалаларига давлат ахамиятида эътибор каратилаётган бир пайтда мамлакатимизда турли хорижий давлатлар бошкарув-менежмент фаолиятини чукур урганишга мулжалланган максадли курслар ташкил этилган булиб, бу келажакда бошкарув сохасида фаолият олиб борадиган мутахассис кадрлар салохиятини оширишни назарда тутади. Бошкарувчи рахбарга хос этикет, маданият, нутк ва ижобий муносабат кучли таъсир ахамиятига эга булиб, кул остидаги кишиларда рухий кутаринкилик, иштиёк ва ишонч хиссини юзага келтиради[5]. Бу эса мехнат самарадорлигига, уз фаолиятидан коникиш хисси таъминланишига, уз фаолияти давомида ижодий усишга интилишни таъминлайди. Демак, рахбар бошкарувчи этикет билимларга асосланган холда жамоадаги маънавий мухитни самарали ташкилотчиси, юзага келган низоли вазиятларни окилона хал этувчиси ва янгилик, узгаришларни таргиботчиси сифатида ижтимоий компетенцияга эга булиши лозим.

Бошкариш - санъат, санъат эса кобилиятдир. Бошкарувчи рахбар конун, буйрук ва курсатмаларга асосланиб фаолият юритса, психологик билимлар эса бошкарувнинг энг таъсирчан куроли хисобланади[6]. Шу боис бошкарув психологияси билан ижтимоий психология узвий алокадорликка эга. Бошкарув фаолиятида рахбар узининг ижтимоий хатти-харакатини назорат килиб, тартибга солиб боради. Бошкарув фаолияти тугри йулга куйилмаса, хеч бир карор ёки курсатма аник ва тулик бажарилмайди. Ижтимоий хаётдаги хал этиладиган муаммоларни эмпирик асослаш назарий билимларни канчалик чукур узлаштирганлик билан улчанади. Бошкарув фаолиятини назарий фан сифатида урганилиши XX асрда юзага келган булиб, унинг асосини мехнат психологияси ташкил этади[7]. Мехнатни самарали ташкил этиш инсонни мантикий фикрлашга мажбур этади. Мантикий фикрлаш бошкарувнинг самарадорлигини таъминловчи олий даражадаги талабидир. Жамият тараккиётининг барча боскичларида, жамиятни, жамоани кобилиятли, билимли кишилар бошкаришига эхтиёж булган. Бошкарув фаолиятининг такомиллашиб бориши натижасида барча сохани бошкариш усули юзага келади.

Бошкарув назарияси ва фаолияти хусусида суз борганда, бошкариш маданияти энг кучли омиллардан бири эканлигини унутмаслигимиз керак. Бошкариш маданияти хукукий, ахлокий нормаларни, миллий анъаналар ва инсоннинг маънавий бойлиги, профессионал компетенцияси кай даражада эканлигини курсатади. Бошкарув маданияти рахбарнинг ички маданияти, дунёкараши, психологияси ва педагогик билимларининг даражаси билан улчанади. Бошкарув маданиятида мехнат самарадорлиги мухим урин тутади. Самарадорликни доимий таъминлаш кийин, чунки рахбар фаолиятида иш вактининг узи тартибга солинмаган, яъни унинг фаолияти узлуксиз давом этиши мумкин. Жамиятдаги узгаришлар ва талабларга монанд тарзда бошкарувни ташкиллаштириш ва унда инсон омилини, иш самарадорлиги таъминланишида бошкарувга хос мукаммал билим ва психологик ёндашувлар талаб этилади. Бу эса мамлакатимиздаги психолог мутахассисларга бу соха доирасида кенг камровли эмпирик тадкикотлар олиб боришни, амалий тавсияларини таклиф этишни такозо этади.

Ташкилот ходимига таъсир этиш услубларини уч гурухга буламиз: маъмурий, моддий ва маънавий шаклларда таъсир этиш. Буларнинг хар бирида маълум психологик мазмун

намоён булади ва бошкарув психологияси фани доирасида бу чораларнинг ходимга таъсирчанлик имкониятини тадкик этади. Бундай таъсир этиш тадбирлари орасида ходимларни мотивациялаш, яъни бажарадиган мехнатга иштиёк уйготиш масаласига катта эътибор каратилади. Мотивациянинг асосий мазмун-мохияти ташкилот максади ва ходим манфаатларини уйгунлаштиришдан иборат булиб, айнан шу масъулиятли вазифа, одатда рахбар зиммасига юкланади. Бунда рахбардан окилона фикрлаш, хар бир ходим фаолиятини тугри бахолай олиш, ходимларни индивидуал хусусиятлари ва ички имкониятларини эътиборда тутган холда вазифаларни таксимлаш ва уни тугри бахолаш назарда тутилади. Бошкарув объектига таъсир этиш услубларига кура, унинг бевосита ва билвосита таъсир шакллари ажратилади. Бошкарув фаолиятидаги жамоа ичида амал килувчи итоат тамойили субординация деб аталади ва бу ибора оркали жамоанинг марказлашганлиги, ундаги мавжуд психологик иклимнинг ижобий шаклланганлиги тушунилади. Субординациядан келиб чикувчи муносабатлар ташкилот ходимлари хулкида итоат ва ижро этиш шаклларини амал килишини ифодалайди. Бирок, бошкарув жараёнидаги муносабатлар нафакат рахбарият ва итоатдаги ходимлар муносабатини, балки тоифаси жихатидан баробар ва бир даражада турувчи ташкилот аъзолари уртасидаги муносабатларни хам урганади. Жамоанинг бундай кисмлари уртасидаги муносабатларни узаро мувофиклаштириш, улар уртасидаги хамжихатлик шаклларини янада мукаммаллаштириш координация тадбирларида амалга оширилади. Бошкарувдаги субординация ва кординация муносабатлари ташкилот микёсидаги вертикал ва горизонтал муносабат алокаларини ажратиш заруратини тугдиради. Демак, вертикал алокалар узаро итоатдаги ходимлар уртасида юзага келувчи муносабатлардан иборат булса, горизонтал алокалар узаро координацияни, яъни ташкилотнинг тенг ва мустакил булимлари уртасидаги муносабатларни назарда тутади. Рахбарнинг иш услуби жамоанинг фаолиятига уз таъсирини курсатади. Рахбарнинг маълумоти, ёши, тажрибаси каби хислатлар унинг рахбар булиб ишлашига таъсир курсатади, шу билан бирга рахбарни рахбар сифатидаги асосий таъсири унинг уз олдига куйган максадидир. Бугунги кунда Узбекистонда рахбарликка номзодларни танлаш борасида етарли тажриба тупланган. Х,ар бир рахбарликка номзод этилаётган кадр билан турлича тартибдаги сухбатлар ва синовлар олиб борилади. Масалан, унинг шахсий хужжатлари урганилади, якка тартибда сухбат утказилади ва хоказо. Булгуси рахбарлар билан психологик тест утказиб, психологик тренинг ташкил килиш керак булади. Тренинг куйидаги усулларни уз ичига олиши мумкин: гурухда сухбат, муайян вазиятни тахлил килиш, психодрама, ролли уйинлар ва х.к. Кучли рахбарларга алохида психологик таъсир этиш усуллари зарур. Кучсизрок рахбарларга эса узок вактга мулжалланган тестлар, тренинглар ташкил этилиши лозим. Рахбар психологик билимларга эга булиши зарурлигини инобатга олиб, психологик тайёргарликни куйидагича ташкил килиш мумкин: - булгуси рахбарнинг узигагина хос булган психологик хислатларни урганиш ва унинг психологик таъсир этиш имкониятларини аниклаш; - жамоада ижобий психологик мухитни саклаб колган холда бошкарувни ташкил килиш; - жамоани бошкаришни рахбарнинг ички психологик имкониятидан келиб чиккан холда ташкил этиш. Рахбарнинг асосий максадларидан бири жамоани муваффакиятли бошкаришдир. Бошкариш фаолиятига психология аллакачон энг мухим фан сифатида кириб келган. Рахбарнинг хам узига яраша ютук ва камчиликлари булади, лекин бу камчилик хеч качон жамоанинг фаолиятига таъсир килмаслиги, тугрироги, у рахбар билан кул остидаги ходимнинг муносабати, иш фаолиятига таъсир киладиган даражада булмаслиги керак. Рахбарнинг кайфияти, албатта, жамоага таъсир килади, аммо аклли рахбар буни жамоага курсатмасликка харакат килиши лозим. Бунинг учун эса рахбар психологик билимларга, саломатлик психологиясига оид тушунчаларга эга булиши, узини хар кандай вазиятда хам бошкара олиши, хиссиёт ва эхтиросларини жиловлай олиши такозо этилади.

АДАБИЁТЛАР

1. Ш.Мирзиёев.Миллий тараккиёт йулимизни катьият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. - Тошкент: «Узбекистон" НМИУ, 2017. - Б.55.

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: Узбекистон, 2017. - 45 б.

3. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: Узбекистон, 2017. - 45 б.

4. Jumaniyaz Ramatov.Constructive and optimal solutions for the formation of a stable ecological situation in the Aral Sea region of Uzbekistan// AIP Conference Proceedings 2432, 030113. -030113-1-030113-4, 2022-yil. /doi.org/10.1063/5.0091203.

5. Jumaniyaz Ramatov .Evolution of railway construction development in Uzbekistan: Past and prospects// ARTICLES YOU MAY BE INTERESTED IN Geometric modeling of the fore camera's surface of pumping stations AIP Conference Proceedings 2432, 020005 (2022);. -030011-1-030011-4, 2022-yil. doi.org/10.1063/5.0090845

6. Jumaniyaz Ramatov .Mafkuraviy tahdidlarni oldini olishga oid mulohazalar// ijtimoiy-falsafiy,iqtisodiy-siyosiy va huquqiy masalalari.. -4, 2022-yil. ttps://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-673-676

7. Раматов Ж.С.Узбекистон ва туркий давлатлар ташкилоти: хдмкорлик истикболлари// Milliy universiteti xabarlari. -140-142, 2022-yil.

РЕЗЮМЕ:

Маколада бошкарув жараёни ва унда рах,барнинг нотик сифатида шаклланиши, Бошкарув фаолиятини назарий фан сифатида урганилиши тарихи эволюцияси , Бошкариш санъати, бошкарувнинг таъсири , бошкарув психологияси ижтимоий психология, Бошкарув фаолиятида рах,бар узининг ижтимоий урни каби масалалар тахлил килинган.

Калит сузлар: рах,бар,нотик, бошкарув, бошкариш санъати, ижтимоий, мантикий фикрлаш, самарадорлик, жамият, тараккиёт.

РЕЗЮМЕ:

В статье анализируются такие вопросы, как процесс управления и становление лидера как оратора, история изучения менеджмента как теоретической науки, искусство управления, влияние менеджмента, психология управления, социальная психология, а также социальная роль в управлении.

Ключевые слова: лидер, оратор, управление, искусство управления, социальное, труд, логическое мышление, работоспособность, общество, развитие.

RESUME:

The article analyzes issues such as the management process and the formation of the leader as a speaker, the history of the study of management as a theoretical science, the art of management, the influence of management, management psychology, social psychology, and the leader's social role in management.

Key words: leader, orator, management, art of management, social, work, logical thinking, efficiency, society, development.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.