Научная статья на тему 'Таълим муассасаларида гендер- менежментнинг замонавий психологик масалалари: муаммо, ечим ва таклифлар'

Таълим муассасаларида гендер- менежментнинг замонавий психологик масалалари: муаммо, ечим ва таклифлар Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
854
158
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат / истиқлол / жамоа / бошқарув / эркак раҳбар / хотин-қиз раҳбар / қўл остидаги ходим / қиёфа / қобилият / мустақил тафаккур / государство / независимость / коллектив / управление / мужчина- руководитель / женщина-руководитель / подчинённый сотрудник / облик / способность / самостоятельность мышления

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ёзиев Э. С.

Мақолада бошқарув фаолиятини амалга оширишда кадрларнинг гендер, психологик хусусиятлари, уларнинг намоён бўлиш механизмлари, ўзига хос жиҳатлари хусусида фикр-мулоҳазалар келтирилган. Олиб борилган тадқиқотлар натижалари бошқарув ишида кўзланган мақсадларга эришишда эркак ва хотин-қиз раҳбарлар ўртасида жинсий тафовутлар мавжуд эмаслигини кўрсатади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ ГЕНДЕР-МЕНЕДЖМЕНТА СОВРЕМЕННОЙ ПСИХОЛОГИИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ: ПРОБЛЕМЫ, РЕШЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ

В статье высказываются мнения автора по вопросам гендерных и психологических особенностей кадров при реализации управленческой деятельности, механизмов и специфики их проявления. Результаты исследования свидетельствуют об отсутствии практических различий у мужчин-руководителей и женщин-руководителей в достижении успеха.

Текст научной работы на тему «Таълим муассасаларида гендер- менежментнинг замонавий психологик масалалари: муаммо, ечим ва таклифлар»

Ёзиев Э.С.,

К,арши давлат университети «Психология» кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ГЕНДЕР-МЕНЕЖМЕНТНИНГ ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ: МУАММО, ЕЧИМ ВА ТАКЛИФЛАР

ЁЗИЕВ Э.С. ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ГЕНДЕР-МЕНЕЖМЕНТНИНГ ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ: МУАММО, ЕЧИМ ВА ТАКЛИФЛАР

Маколада бошкарув фаолиятини амалга оширишда кадрларнинг гендер, психологик хусуси-ятлари, уларнинг намоён булиш механизмлари, узига хос жих,атлари хусусида фикр-муло-х,азалар келтирилган. Олиб борилган тадкикотлар натижалари бошкарув ишида кузланган максадларга эришишда эркак ва хотин-киз рах,барлар уртасида жинсий тафовутлар мавжуд эмаслигини курсатади.

Таянч суз ва тушунчалар: давлат, истиклол, жамоа, бошкарув, эркак рах,бар, хотин-киз рах,бар, кул остидаги ходим, киёфа, кобилият, мустакил тафаккур.

ЁЗИЕВ Э.С. ВОПРОСЫ ГЕНДЕР-МЕНЕДЖМЕНТА СОВРЕМЕННОЙ ПСИХОЛОГИИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ: ПРОБЛЕМЫ, РЕШЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ

В статье высказываются мнения автора по вопросам гендерных и психологических особенностей кадров при реализации управленческой деятельности, механизмов и специфики их проявления. Результаты исследования свидетельствуют об отсутствии практических различий у мужчин-руководителей и женщин-руководителей в достижении успеха.

Ключевые слова и понятия: государство, независимость, коллектив, управление, мужчина-руководитель, женщина-руководитель, подчинённый сотрудник, облик, способность, самостоятельность мышления.

YAZIYEV E.S. THE GENDER-MANAGEMENT ISSUES IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS OF MODERN PSYCHOLOGY: PROBLEMS, DECISIONS AND RECOMMENDATIONS

The article suggests the author on gender and psychological features of personnel management in the implementation of activities, mechanisms and their specific manifestations. The results of the study are indicating absence of real differences between men leaders and women leadership in achievement of the success.

Keywords: state, independence, group, management, man leader, woman leader, subordinate employee, look, ability, independance of the thinking.

Халцимиз сиёсий мустациллик ва озодликни цулга кирит-гач, цуцуций давлат ва фуцаролик жамияти асосларини яра-тиш соцасида улкан ютуцларга эришмоцда.

Янгиланаётган давр талаблари асосида жа-мият бошкаруви сохасида инсон омилини фаоллаштириш, рахбар кадрларни танлаш, жой-жойига куйиш, давлат бошкаруви тизи-мини янада такомиллаштириш масалаларига алохида эътибор каратилмокда. Айникса, мустакилликнинг дастлабки йилларидан бош-лаб мамлакатимизнинг Биринчи Президенти Ислом АбдуFаниевич Каримов ташаббуси ва унинг бевосита рахнамолигида хотин-кизлар-нинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, уларнинг х,укуклари ва конуний манфаатлари-ни химоя килиш хамда эркинликларини таъ-минлаш максадида аник чора-тадбирлар дас-тури ишлаб чикилиб, уларни бажариш буйича тегишли вазирлик ва идоралар томонидан из-чил ишлар амалга оширилмокда. Шу боис хам хозирги вактда халк хужалигининг турли тар-мокларида эркаклар билан бир каторда хотин-кизлар, хусусан, аёл рахбарлар фаолият юритмокдаки, бу албатта, хотин-кизларга эхтиром, хурмат рамзини англатиши билан бирга, уларда фаоллик, фидойилик, маFрурлик, шижоат, ватанпарварлик каби x1ис-туЙFуларни уЙFотиб, ички рухий захираларни ишга туши-ради.

Тарихга назар солсак, инсоният цивилиза-циясининг х,амма боскичларида хам эркак рахбарларнинг давлат бошкаруви ишида хотин-кизларнинг юксак акл-идроки ва доно маслахатларидан уринли фойдаланиб келин-ганлигига гувох, буламиз. Бунга утмишдаги мо-моларимизнинг хаёти, курсатган жасорати ва фидойиликлари яккол мисол була олади. Чу-нончи, Тумарис тенгсиз акл-заковати, шижоа-ти билан юртимиз тупроFига бостириб кирган боскинчиларни даф этган булса, Амир Темур-га давлат ишларини бошкаришда Бибихоним доимо маслахатгуй булгани тарихдан маълум-дир. Буюк подшох Захириддин Мухаммад Бобур хам бутун умри давомида давлат бош-карувида аёл шахсиятига юксак эътибор билан караган. Унда хотин-кизлар кадр-кимма-тини жойига куйиш, иззат-хурматларини бажо келтириш устун булган, зарур булганда KутлуF Нигорхоним, Эсан Давлатбегим, Хонзодабе-

гим ва бошка аёллар билан давлат ишлари муаммоларига оид масалалар бамаслахат адо этилган, уларнинг фикрлари инобатга олин-ган. Боиси, аёллардаги муомала маданияти, тинглаш махорати, узини тия билишлик, вафо ва садокат, сезгирлик, адолатпарварлик, ош-коралик, самимийлик, хушмуомалалик, туFри-сузлик, жавобгарлик, нафосат, масъулият каби инсоний фазилатлар улар тимсолининг асоси-ни ташкил этган.

Бугунги кунда хам бошкарув ва рахбарлик муаммолари билан шугулланувчи барча фан-лар, жумладан, психология фанида бошкарув сохасига оид барча масалаларни жамият ри-вожланиши нуктаи назаридан урганиш, кор-хона, ташкилот ва муассасаларни бошкариш-нинг янада самаралирок усулларини ишлаб чикиш, замон талабларига тула жавоб бера оладиган, бошкарув махоратига эга булган рахбар кадрларни тайёрлаш муаммолари билан шугулланиш долзарб масалага айланди. Айникса, рахбарликдаги гендер фарклар, жин-сий ижтимоийлашув, жинсий стереотиплар, эркак ва хотин-киз рахбарларнинг шахсий си-фатлари, бошкарувчилик имкониятлари, хо-тин-кизларни самарали рахбарлик фаолияти-га тайёрлаш, замонавий аёл рахбарнинг ижти-моий-психологик киёфасини яратиш масала-лари психология фани сохасида катор тадкикотлар олиб боришни такозо этмокда.

Сунгги йилларда психология фани сохасида «эркак ва хотин-киз рахбарларнинг бошкарув ишида муваффакиятга эришишларида маълум фарк, тафовут мавжудми?» деган савол доира-сида куплаб илмий тадкикотлар амалга оширилмокда. Жумладан, хорижда В.И.Румянцева (1989), А.А.Демченко (1994), А.Е.Чирикова (1996), О.Н.Кричевская (1996), И.Н.Логвинов (1996), Н.В.Ходирева (1997; 2000), Т.В.Бендас (1999; 2000), мамлакатимизда В.Каримова (2011), И.Махмудов (2006), О.Шамиева (2000), Ф.Акромова (2007) ва бошкаларнинг назарий методологик хусусиятга эга булган асарларида хамда махсус экспериментал тад-кикотларида бошкарувдаги гендер фарклар, эркак ва хотин-киз рахбарларнинг бошка-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 3

1-жадвал. Эркак ва хотин-к,из рахбарлар шахсида учрайдиган психологик фарклар1.

Т/Р Умумий тавсиф Эркаклар Хотин-кизлар

1 Низоларни бартараф этиш усули Акл, куч Хийлакорлик, чакконлик

2 Ижодий режалари Келажакка оид Бугун ва эртанги кунга оид

3 Рухий раFбатлантиришга мойиллиги Паст Юкори

4 ^арор кабул килиши Узок уйлаб бир карорга келади Сезгирлик билан карор кабул килади

5 Характери Одамови, ходимлар билан масофа саклайди Самимий, софдил

6 Теварак-атрофга муносабати Реал, танкидий Идеал, фахм-фаросатга асосланади

7 Феъл-атвори ОFир-вазмин, сиполи Таъсирчан, жушкин

8 Тафаккуридаги устун тип Суз-мантик, Кургазмали-харакат

9 Диккат объекти Микдор Шакл, куриниш

10 Кузатувчанлик даражаси Паст Юкори

11 Жамоага муносабати Корхона иши билан банд Шахсий эхтиёжларга мойилрок

12 Муомаласи Очик, беFараз Узгарувчан, эгилувчан

13 Мактовга муносабати Бушашади KузFалади

14 Танкидга муносабати Тажовузкор Хотиржам

рувчилик имкониятлари, уларнинг касбий ва шахсий сифатлари хакида кимматли маълу-мотлар берилган.

А.А.Демченко, В.И.Задоркин ва В.Ф.Скляров томонидан олиб борилган тадкикотларга эътибор берилса, уларда эркак ва хотин-киз рахбарларнинг шахсий сифатлари, бошкарув-чилик имкониятлари, рахбар авторитетининг бошкарув самарадорлигига курсатадиган таъ-сири масалаларига алохида эътибор каратил-ганлигига гувох буламиз. Уларнинг фикрича, эркак ва хотин-киз рахбарлар шахсида айрим психологик фарклар мавжуд булиб, мазкур та-фовутлар охир-окибатда бошкарув самарадорлигига таъсир курсатмай колмайди. Эркак ва хотин-киз рахбарлар шахсида учрайдиган психологик фарклар 1-жадвалда умумлашти-риб курсатилган.

Психолог И.Махмудов мазкур муаммога куп киррали ёндашишга интилган ва бу бора-да муайян муваффакиятларни кулга киритган. Унинг фикрича, эркак рахбарлар асосий дик-кат-эътиборини ишлаб чикариш муаммолари-га тааллукли вазифаларга каратса, хотин-киз рахбарлар эса купрок жамоанинг ижтимоий-психологик жихатлари, психологик мухитни соFломлаштиришга каратади. Худди шу боис-дан эркак ва хотин-киз рахбарларга хос жин-сий психологик фаркнинг булиши табиий, ле-кин жамоа олдида турган вазифаларни бажа-

1 Демченко А.А., Задоркин В.И., Скляров В.Ф. Управление персоналом. Теоретический курс. - М.: «ИНФРА-М», 1994. -С. 170.

риш, кузланган максадларга эришиш бораси-да жинсий тафовут кузатилмайди. Муаллиф-нинг таъкидлашича, рахбарлик ишидаги барча муваффакиятларнинг асл сабаби жинсга хос булмаган омиллар билан белгиланади. Жум-ладан, интеллект, кадриятлар, шахс хусусият-лари, маълумот даражаси, бошкарув соха-сидаги тажриба бошкарув самарасини таъ-минлайди2.

В.Каримова урта буFин аёл рахбарлар фао-лиятининг узига хос жихатларини урганиб, бундай узига хосликларга куйидагиларни ки-ритади:

- аёл рахбар уз иш фаолиятида бевосита рахбарликдан ташкари, уз ходимларининг фикрларини хам инобатга олади;

- аёл рахбар, энг аввало, узи бошкараётган жамоадаги инсонлар уртасида шахслараро муносабатларга купрок эътибор каратади;

- аёл рахбар карор кабул килишда хам ка-мида 2-3 кишининг маъкуллашига эргашиб, сунгра охирги карорга келади;

- аёл рахбар иш манфаатлари билан оила манфаатларини деярли бир даражада аха-миятли деб карайди;

- унинг ходимларга берадиган курсатма-лари купрок конструктив булиб, ташаббус курсатувчи ходимлар билан муросага бориб ишлайди;

2 Махмудов И. Бошкарув психологияси. - Т.: «YUNAKS-Р^Т» МЧЖ, 2006. -23-24-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 3

- аёл рахбар уз ходимларининг шахсий хаётлари хамда оилавий шароитлари билан вакти-вакти билан кизикиб туради ва хоказо1.

Психолог О.Шамиева уз тадкикотларида рахбар хотин-кизлар шахсининг ижтимоий-психологик хусусиятларини урганган. Муал-лиф рахбар хотин-киз шахсининг ижтимоий-психологик тузилмасида ундаги ташкилотчи-лик кобилияти, узини-узи бахолаш ва рах-барлик фаолиятидан коникиш холати етакчи уринда туришини таъкидлайди. Рахбар хотин-кизларда ташкилотчилик кобилиятининг на-моён булиши ва узини-узи рахбар сифатида бахолашлари уларнинг рахбарлик фаолиятла-ридан коникишига боFлик эканлигини курса-тади. Ташкилотчилик кобилияти узини-узи рахбар сифатида бахолаш хусусияти билан белгиланиб, уларнинг детерминация коэффи-циенти рахбарлик фаолиятидан коникишига нисбатан анча камрокдир. Муаллиф рахбар хотин-кизларда рахбарлик фаолиятидан кони-кишнинг кай холатда булишини уларнинг ташкилотчилик кобилияти ва узини-узи рахбар сифатида бахолашлари белгилаб беришига эътибор каратади2.

Биз махсус тадкикотларимизда бошкарув ишида кузланган максадларга эришишда эр-как ва хотин-киз рахбарлар уртасидаги жин-сий тафовутлар даражаларини аниклаш максадида Кашкадарё вилоятидаги таълим муассасалари рахбар-ходимлари устида таж-риба-синов ишларини амалга оширдик. Ана шу максадда тажриба-синов ишларига таълим муассасаларида фаолият курсатаётган 100 на-фар рахбар ва уларнинг ходимлари таклиф килинди. Изланишларда кузатиш, сухбат, тест, хужжатларни тахлил килиш, биография (тар-жимаи хол) методларидан фойдаландик. Тан-лаб олинган синалувчилар ижтимоий-психо-логик суровнома (ИПС) ёрдамида атрофлича урганиб чикилди.

Мазкур суровнома таълим муассасалари эркак ва хотин-киз рахбарларининг бошкарув сохасидаги имкониятлари, махсус кобилият-лари, шахсий ва касбий сифатларини урганиш-

1 Каримова В. Ижтимоий психологияда хотин-кизлар рахбарлиги муаммосининг урганилиши. // «Psixologiya», БухДУ: 2011, 2-сон. -12-13-б.

2 Шамиева О. Рахбар аёллар шахсининг ижтимоий-психологик хусусиятлари. / Психол. фанл. номз. автореферат. - Т.: 2000. -11-б.

га каратилган булиб, жами 20 та саволдан ташкил топган. Суровномадан фойдаланила-ётганда берилган саволларни диккат билан укиб тахлил килиш асосида жавоблар вара-касидаги узига мос жавобни тагига белги куйишни таклиф этдик. Тупланган материал-ларга асосланган холда эркак ва хотин-киз рахбарларнинг бошкарув сохасидаги имкониятлари хакида бир катор эмперик натижалар-ни кулга киритдик (2- жадвал).

Сохага оид илмий адабиётлар билан тани-шишимиз ва тадкикотларимиз натижаларига суянган холда, хотин-киз рахбарларда касбий муваффакиятни таъминловчи бир катор шахс сифатлари мавжуд эканлигига гувох булдик. Улар куйидагилардан иборат:

1) Хотин-киз рахбарлар бошкарув ишида купинча шериклик ва хамкорликка асосланган бошкарув услубини танлайдилар хамда асо-сий диккат-эътиборларини жамоадаги психологик иклимни соFломлаштиришга каратади-лар. Аёл рахбар бошкарувидаги жамоаларда дустона муносабатлар ривожланади, бошкарув карорлари купинча ходимларнинг бево-сита иштирокида, уларнинг фикри ва ташаб-бусларини хисобга олган холда кабул кили-нади. Рахбар хар бир ходимга шахс сифатида карайди, унинг эхтиёж, манфаат ва кизикиш-ларини инобатга олади, Fоя ва таклифларини раFбатлантиради, уз кобилиятини намоён этиш учун имкониятлар яратади. Хотин-киз рахбарлар эркакларга нисбатан ургатиш, масалахат беришга мойиллиги билан хам аж-ралиб турадилар.

2) Хотин-киз рахбарлар жамоавий карор-ларни кабул килишда катъий назорат килиш тарафдори буладилар. Бунда аёл рахбарлар учун биринчи уринда эътикодлилик, топши-рилган иш учун шахсан жавобгарликни хис килиш, халоллик ва виждонлилик туради. Улар кул остидаги ходимларга нисбатан уз муноса-батларини куйидагича ифодалайдилар: мехри-бонлик, кунгилчанлик, нозик дидлик, интуиция, дипломатияда акл билан иш куриш, кели-шувчанлик ва хоказо. Мураккаб вазиятларда аёл рахбарлар ходимларнинг юксак мотива-циясига таяниб, инкироздан чикиш стратегия-сини танлайдилар.

3) Кул остидагиларни жазолаш керак булган вазиятларда хам хотин-киз рахбарлар турли карорлар кабул килиши билан эркаклардан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 3

2-жадвал. Эркак ва хотин-к,из рах,барлардаги бошкарув имкониятларининг респондентлар жавобларида акс этиши.

№ Рахбар шахс сифатлари Рахбар жинси Сифатларнинг намоён булиш даражаси

Кучсиз (%) Уртача (%) Кучли (%)

1 Одамлар билан узаро самимий мулокот урнатиш Эркак 24 40 36

Хотин-киз 19 35 46

2 Ташкилотчиликка кобилиятлилик Эркак 17 45 38

Хотин-киз 13 51 36

3 Хулк, фаолият ва муомала маданияти Эркак 20 40 40

Хотин-киз 16 32 52

4 Узгаларнинг психологик хусусиятлари ва холатларини тез илFашга кобиллик Эркак 18 44 38

Хотин-киз 16 40 44

5 Вазият ва шароитни турри чамалашда мантикий мукаммаллик Эркак 16 44 40

Хотин-киз 17 45 38

6 Талабларда катъийликни намоён килиш Эркак 14 32 54

Хотин-киз 18 40 42

7 Бирга каЙFуриш ва хамдардлик кила олиш кобилияти Эркак 25 43 32

Хотин-киз 15 35 50

8 Ташкилотчиликда ижодийлик ва акл заковатлиликни намоён этиш Эркак 16 40 44

Хотин-киз 20 38 42

9 Узига ва узгаларга нисбатан талабчанлик Эркак 15 40 45

Хотин-киз 17 42 41

10 Карор кабул килишда ходимлар фикри ва ташаббусларини хисобга олиш Эркак 21 45 34

Хотин-киз 11 41 48

11 Хиссиётга берилган холатларда узини тута олиш даражаси Эркак 18 32 50

Хотин-киз 26 38 36

12 Ходимлар билан муносабатларда мехрибон ва кунгилчан Эркак 17 43 40

Хотин-киз 10 42 48

13 Ён берувчи (келишувчан) Эркак 20 48 32

Хотин-киз 14 46 40

14 Бошкарув ишида мустахкам ирода ва катъиятликни намоён килиш Эркак 8 41 51

Хотин-киз 16 44 40

15 Мехнат жамоасини жипслаштириш кобилияти Эркак 12 48 40

Хотин-киз 16 46 38

16 Зарур холларда тезкор мукобил карор кабул килиш махорати Эркак 14 42 44

Хотин-киз 20 44 36

17 Бошкарув карорларини кабул килишда ички сезгисига суяниш Эркак 11 49 40

Хотин-киз 8 46 46

18 Самарали мехнат килиш учун кулай иш урнини ташкил этиш Эркак 7 48 45

Хотин-киз 11 50 39

19 Мехнатни моддий ва маънавий раFбатлантиришни йулга куйиш Эркак 16 46 38

Хотин-киз 10 43 37

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20 Жамоа аъзолари фаолиятини назорат кила олиш кобилияти Эркак 13 43 44

Хотин-киз 17 41 42

фарк киладилар. Аёл рахбарлар ходимларни нафакат такдирлаш, балки йул куйилган хато учун уларни жазолаш хам кучли мотивация омили эканини яхши тушунадилар. Улар куйилган вазифаларни бажара олмаган хо-димларга нисбатан жазоларни белгилашда дастлаб энг оддий усуллардан, яъни биринчи марта кечириш, огохлантириш, эътироз айтиш ва бошка усуллардан фойдаланадилар. Мобо-до ходим Fайриконуний иш тутган ёки умум-корхона манфаатига зид харакатлар килган булса, унга нисбатан каттик чоралар куриш ва уни амалга оширишга хам кодир буладилар.

4) Кундалик хаётда хотин-киз рахбарлар-нинг эркак рахбарларга нисбатан узларининг жушкинлиги билан ажралиб туришини куп бора учратганмиз. Хотин-кизларнинг иш билан боFлик барча холатларни юрагига якин олиши ва нисбатан узок вакт ана шу кечинма-лар таъсирида юриши хам айни хакикатдир. Баъзан, аёл рахбарнинг ходиса натижасини хис килиш учун вазиятни ютказишга хам та-йёр туришини яхши биламиз. Ортикча хис-сиётларга берилиш бошкарувда хотин-кизлар-га хос булган камчилик булиб, бу холат адо-латсизлик, ишончсизликнинг манбаи ва низо-ларнинг сабаби булиши мумкин. Шунинг учун рахбар аёллар хар кандай калтис ва зиддият-ли вазиятларда хам нафакат бошкаларнинг хиссиёти таъсирига берилмаслик, балки атрофдагиларга уз мувозанати ва жиловлан-ган хис-туЙFуси билан таъсир эта олиши ке-рак.

5) Хотин-кизлар бошкарув карорларини кабул килишда куп холларда узининг ички сезгисига суяниши билан хам эркак рахбар-лардан фарк киладилар. Бу уларда мустакил тафаккур, ижодкорлик, ташаббускорлик ва ишбилармонлик кобилиятларини шаклланти-риб, бошкарув ишларида янгиликлар олиб ки-риш, ижодий фикрлаш, ижодий режалар ва улуFвор Fояларни яратишига сабаб булади. Айнан шу сифатлар хотин-киз рахбарларда бошлаган ишнинг келажагини олдиндан куриш, бахолаш ва туFри карор кабул килишига ёрдам беради.

6) Мехнат жараёнидаги муаммоли холат, зиддият ва узаро муносабатлардаги карама-каршиликларга нисбатан окилона ва омил-корлик билан ёндашиш ва уларга ечим то-пишда баъзан хотин-киз рахбарлар эркак

рахбарларга нисбатан самаралирок ёндаша-ётганлигига куп бора гувох булганмиз. Аёл рахбарлар низо кандай характерга эга ва кай даражада катта булмасин, барча холларда унинг сабабларини диккат билан тахлил киладилар, низонинг мохиятига чукур кириб, уни жойида узининг аник фикрини айтиш билан хал киладилар.

7) Аёл рахбарлар таваккалчилик шароити-да хам эхтиёткорлик билан карор кабул киладилар. Уларнинг ички хиссиётлари мураккаб вазиятларда хам муваффакиятли харакат килишига ёрдам беради.

8) Хотин-кизлар бир ижтимоий ролдан (рахбар, тадбиркор аёл) бошка ролга (турмуш урток, она, киз) тезда утиш имкониятига эга ва хоказо.

Маълумки, бошкарувда тенг имкониятлар-ни таъминламаган мамлакат маданиятли де-мократик давлат сифатида тараккий этмайди. Бунда хотин-кизларга нисбатан патриархал-консерватив муносабатлардан воз кечган холда кадрлар сиёсатини шакллантириш, хотин-кизларни бошкарув фаолиятига жалб этиш буйича жамоат онгини узгартириш, шу-нингдек, хотин-кизларнинг узлари мамлакат-нинг ижтимоий-сиёсий хаётида иштирок этиш заруратини англашларига эришиш мухим урин тутади. Бунинг учун хотин-киз рахбарларни замон талаблари даражасида тайёрлаш, уларнинг махоратларини ошириш, кадрлар захи-расини вужудга келтириш, фаолият курса-таётган тармок ва сохалари буйича ихтисос-лаштирилган малака ошириш ва кайта тайёр-лаш курсларида махсус дастурлар асосида укитиш ишларини ташкил этиш максадга мувофикдир.

Бундан ташкари, хотин-киз рахбарларнинг самарали ишлари учун, аввало, уларнинг мех-натларини илмий асосда ташкил этиш мухим ахамиятга эга. Каттами, кичикми, кайси ман-сабда булишидан катъи назар, хар бир рахбар аёлнинг мехнатини намунали ташкил этиш, унинг мехнат унумдорлигининг муттасил уси-шини таъминлаш, рахбарнинг иш урнини ташкил этиш ва уларга хизмат килишни яхшилаш, соFлиFини саклаш, мехнат шароитини яхшилаш, меъёрлаштириш каби масалалар маъму-рий бошкарув сохасида мухим ахамият касб этади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, хотин-киз рах,барлар мех,натини илмий асосда ташкил этиш техникавий, ташкилий ва икти-содий тадбирлар комплексидан иборат були-шини кузда тутган х,олда, бу тадбирлар асоси-ни куйидаги йуналишлар ташкил этиши зарур, деб х,исоблаймиз:

- хотин-киз рах,барларнинг самарали иш-лашлари учун х,ар томонлама кулай иш урин-ларини ташкил этиш ва уларга хизмат килишни янада яхшилаш: окилона режалаштириш, за-монавий техник воситалар билан куроллан-тириш, сифатли ва кафолатланган хизматлар билан таъминлаш;

- рах,бар хотин-кизларнинг мех,нат шароит-ларини яхшилаш: маънавий-ахлокий мух,ит, мех,нат мух,офазаси, психофизиологик шароит, мех,нат гигиенаси, эстетик шароит (ранг, жих,оз, майин мусика ва бошкалар) билан таъминлаш;

- хотин-киз рах,барлар мех,натини ташкил этишда илFор тажрибалардан кенг фойдала-ниш, уларни тегишли булмаган функциялар-дан озод килиш, уз шахсий ишини туFри режалаштириш, бошкарув ишида узи учун энг кулай ва замонавий усуллардан фойдаланиш-га ургатиш;

- бошкарув мух,итида гендер стереотип-ларни бартараф этиш, хотин-кизлар орасидан етук рах,бар кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш, маъмурий бошкарувда

кадрлар сиёсатини туFри амалга ошириш, хотин-киз рах,бар кадрлар тайёрлаш тизими-нинг узлуксизлигини таъминлаш;

- рах,бар хотин-кизларнинг узи х,акидаги ижобий фикрларини кенгайтириш буйича чора-тадбирлар белгилаш, уларда имидж ва етакчилик сифатларини шакллантириш буйича хотин-кизларга маслах,ат бериш марказлари-ни ташкил этиш;

- хотин-киз рах,барлар мех,натини моддий ва маънавий раFбатлантириш, бунинг учун раFбатлантириш усулларини замонавийлаш-тириш ва улардан тенг нисбатда фойдаланиш, мех,натга караб х,ак тулашнинг энг илFор таж-рибаларини жорий этиш;

- хотин-киз рах,барларнинг янада самара-лирок ишлашлари учун уларга фарзанд тар-биясига кумаклашувчи мактабгача тарбия муассасалари фаолиятини янада кучайтириш, моддий таъминотини яхшилаш ва турли имти-ёзлар бериш;

- хотин-кизларнинг ижтимоий фаоллиги, аввало, оиласидаги ижтимоий-рух,ий мух,ит билан бевосита боFлик эканлигини инобатга олган х,олда, оилаларда соFлом психологик мух,итни яратиш: оилавий муносабатлар мада-ниятини юксалтириш, эр-хотин муносабатла-рини мувофиклаштириш, тенглигини таъминлаш ва бошкалар.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримова В. Ижтимоий психологияда хотин-кизлар рах,барлиги муаммосининг урганилиши. // «Psixologiya», БухДУ: 2011, 2-сон. -12-13-б.

2. Махмудов И. Бошкарув психологияси. - Т.: «YUNAKS-PRINT» МЧЖ, 2006. -232-б.

3. Шамиева О. Рах,бар аёллар шахсининг ижтимоий-психологик хусусиятлари. / Пси-хол. фанл. номз. автореферат. - Т., 2000. -21-б.

4. Язиев Э. Социально-психологический портрет современного руководителя Республики Узбекистан. // «Мир образования - образование в мире», М.: 2013, № 4. -С. 87-94.

5. Yaziyev E. Importance of using «Codes of Temur» in training and professional development of personnel of heads «The advanced SCIENCE open access journal», USA: №12 / december 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.