Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС БОШҚАРУВИНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС БОШҚАРУВИНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
284
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / кичик бизнес / бошқарув / индустрия 4.0 / ақлли бошқарув / ижтимоий-иқтисодий ўсиш / саноат эволюцияси / электрон тижорат. / digital economy / small business / management / industry 4.0 / smart management / socio-economic growth / industrial evolution / e-commerce.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — D. Maxmudova

Mақолада рақамли иқтисодиётнинг ҳозирги ривожланиш босқичи жараёнида кичик бизнес бошқарувининг аҳамияти ва барқарорликка эришиш каби муҳим ижтимоий-иқтисодий вазифаларни бажаришидаги алоҳида ўрни кенг ёритилган бўлиб, соҳани рақамлаштиришнинг муаммолари, салбий ва ижобий жиҳатлари бир қатор хориж ва маҳаллий олимлар тадқиқотлари мисолида ўрганилган. Ушбу соҳа аҳоли иқтисодий ўсиши, даромадлари ва фаровонлигини оширишидаги ўрни, шунингдек, миллий иқтисодиётнинг ўсиш суръатларини жадаллаштириши ва давлатнинг иқтисодий қудратини мустаҳкамлашдаги роли хусусида атрофлича тўхталиб ўтилган. Шунингдек, саноат эволюцияси ривожланиш босқичлари ва уларнинг аҳамиятига ҳам алоҳида тўхталиб ўтилган. Мамлакат ижтимоий-иқтисодий таррақиётида кичик бизнеснинг ўрни халқаро статистик маълумотлар асосида таҳлил қилинган. Рақамли иқтисодиёт шароитида кичик бизнес бошқарувини рақамлаштириш юзасидан илмий аҳамиятга эга хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHALLENGES AND PROSPECTS OF SMALL BUSINESS MANAGEMENT IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY

In the article, the importance of small business management in the current stage of development of the digital economy and its special role in the performance of important socio-economic tasks such as achieving stability are widely covered. The role of this sector in increasing the economic growth, income and well-being of the population, as well as the role in accelerating the growth rate of the national economy and strengthening the economic power of the state is discussed in detail. Also, the development stages of the industrial evolution and its importance have been highlighted. The role of small business in the socio-economic development of the country was analyzed based on international statistical data. In the context of the digital economy, conclusions of scientific importance are given regarding the digitization of small business management.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС БОШҚАРУВИНИ РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

РАЦАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС БОШЦАРУВИНИ РАЦАМЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА

ИСТИЦБОЛЛАРИ Махмудова Дилбар Рахмоновна

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти таянч докторанти

https://doi.org/10.5281/zenodo.7298014

Аннотация. Мацолада рацамли щтжодиётнинг уозирги ривожланиш босцичи жараёнида кичик бизнес бошцарувининг ауамияти ва барцарорликка эришиш каби мууим ижтимоий-ицтисодий вазифаларни бажаришидаги алоуида урни кенг ёритилган булиб, соуани рацамлаштиришнинг муаммолари, салбий ва ижобий жиуатлари бир цатор хориж ва мауаллий олимлар тадцицотлари мисолида урганилган. Ушбу соуа ауоли ицтисодий усиши, даромадлари ва фаровонлигини оширишидаги урни, шунингдек, миллий ицтисодиётнинг усиш суръатларини жадаллаштириши ва давлатнинг ицтисодий цудратини мустаукамлашдаги роли хусусида атрофлича тухталиб утилган. Шунингдек, саноат эволюцияси ривожланиш босцичлари ва уларнинг ауамиятига уам алоуида тухталиб утилган. Мамлакат ижтимоий-ицтисодий таррациётида кичик бизнеснинг урни халцаро статистик маълумотлар асосида таулил цилинган. Рацамли ицтисодиёт шароитида кичик бизнес бошцарувини рацамлаштириш юзасидан илмий ауамиятга эга хулосалар берилган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, кичик бизнес, бошцарув, индустрия 4.0, ацлли бошцарув, ижтимоий-ицтисодий усиш, саноат эволюцияси, электрон тижорат.

ВЫЗОВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ ЦИФРОВИЗАЦИИ УПРАВЛЕНИЯ МАЛЫМ БИЗНЕСОМ В УСЛОВИЯХ РАЗВИТИЯ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

Аннотация. В статье широко освещается значение управления малым бизнесом на современном этапе развития цифровой экономики и его особая роль в выполнении важных социально-экономических задач, таких как достижение устойчивости. Подробно рассмотрена роль данного сектора в повышении экономического роста, доходов и благосостояния населения, а также роль в ускорении темпов роста национальной экономики и укреплении экономической мощи государства. Также были выделены этапы развития промышленной эволюции и ее значение. Проанализирована роль малого бизнеса в социально-экономическом развитии страны на основе данных международной статистики. В условиях цифровой экономики приведены выводы, имеющие научное значение, касающиеся цифровизации управления малым бизнесом.

Ключевые слова: цифровая экономика, малый бизнес, управление, индустрия 4.0, умное управление, социально-экономический рост, промышленная эволюция, электронная коммерция.

CHALLENGES AND PROSPECTS OF SMALL BUSINESS MANAGEMENT IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY

Abstract. In the article, the importance of small business management in the current stage of development of the digital economy and its special role in the performance of important socio-economic tasks such as achieving stability are widely covered. The role of this sector in increasing the economic growth, income and well-being of the population, as well as the role in accelerating the growth rate of the national economy and strengthening the economic power of the state is discussed in detail. Also, the development stages of the industrial evolution and its

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

importance have been highlighted. The role of small business in the socio-economic development of the country was analyzed based on international statistical data. In the context of the digital economy, conclusions of scientific importance are given regarding the digitization of small business management.

Keywords: digital economy, small business, management, industry 4.0, smart management, socio-economic growth, industrial evolution, e-commerce.

КИРИШ

Бозор икктисодиёти хукмронлиги шароитида икктисодиётда руй бераётган турли макроикктисодий узгаришлар куп жихдтдан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиши билан узвий богликдир. Тадбиркорлик, жумладан кичик тадбиркорлик давлатнинг мух,им ижтимоий, икктисодий, сиёсий муаммоларини х,ал этиши унинг х,озирги глобаллашув жараёнида накадар мух,им сохд эканлигидан далолат беради. Айниккса, кичик тадбиркорликнинг мух,им хусусияти шундаки, жамият тараккиётининг турли боскичларида, х,ар кандай огир шароитда: иктисодий тушкунликда, кризис (инфляция) даврида, керакли инфратузилма булмаганда, кредитлар фоизи баланд булганда, хавф-хатар юкори ва келажаги номаълум булганда х,ам, бунёд булаверади, иктисодий фаолиятни амалга оширади ва мамлакатни калтис вазиятлардан чиккаришнинг асосий воситиаси булиб хизмат килади.

Давлат ривожида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик яккин ва узок келажакда баркарор ижтимоий-иктисодий усишга эришишнинг асосий омили, тараккиётнинг эса кудратли катализатори х,исобланади. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини янада такомиллаштириш буйича курилган узил-кесил чора-тадбирлар натижасида ушбу секторнинг Узбекистон ЯИМдаги улуши сезиларли даражада ошиб, 2019 йилда 56,5 % ни, иктисодиётда банд булган ах,олининг эса 76,2 % ини ташкил килди. Ушбу секторнинг ЯИМдаги улуши иктисодиёти ривожланган мамлакатлардан Японияда-55%, Германияда-54%, А^Шда-52%, ^озогистонда-25,6%, Россияда-20,0%ни ташкил этади. Демак, ЯИМ хджмида кичик бизнеснинг улуши турли мамлакатларда турлича курсаткичларда булиб, Узбекистонда кичик бизнес улуши ЯИМнинг ярмидан ортигини ташкил этади.

Жах,он Савдо Ташкилотининг маълумотларига кура, ривожланган мамлакатларда кичик ва урта корхоналар ишбилармон ах,олининг 90%дан ортигини, иш билан таъминланганларнинг 60-70%ини ва ЯИМнинг 55%ини ташкил этади. Бу уз навбатида, кичик бизнеснинг, айникса х,озирги ракамли иктисодиёт шароитида ута мух,им сох,а эканлигини ва унинг хусусиятларини илмий-назарий жихдтдан урганишни такозо этади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Миллий иктисодиётда содир булаётган макроиктисодий узгаришлар барча сохаларда, жумладан, кичик бизнес бошкдрувида хам улкан бурилишга сабаб булди. Бу уз навбатида, жахонда туртинчи саноат инкилобининг бошланиши билан барча мамлакатлар иктисодиётини тубдан узгаришига ва бу инкилобнинг асосий куриниши булган ракамли иктисодиётнинг ривожланиши билан бошланди. Айникса, иктисодиётни ракамлаштириш кичик бизнес учун янги имкониятлар ва истикболларни очиб берди. Кичик бизнес бир томондан, ракобатбардошликнинг макбул даражасини саклаб колиш учун ракамли иктисодиёт элементларидан фойдаланишга мажбур булса-да, бошкд томондан, бу соха

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ушбу элементларнинг ривожланиши учун шароит яратиши диккатга сазовордир. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, кичик бизнес нафакат мамлакат ижтимоий-иктисодий тараккиётининг кудратли катализатори, балки ракамли иктисодиётни шакллантиришда асосий драйверлардан бирига айланди.

Х,озирги кунда иктисодиётнинг бу боскичи шаклланиши даври булганлиги боис, олиб борилаётган тадкикод мавзуйимиз нисбатан янги ва айникса, мамлакатимизда бу йуналишда хали маълум ютукларга эришилмаганлигини курсатди. Шу боис, хозирги кунда ракамли иктисодиётнинг ривожланиш боскичига утган давлатларнинг тадкикотчи олимлари ва махаллий олимларимизнинг илмий-назарий карашларини урганиш жараёнида ракамли иктисодиётнинг кичик бизнесга таъсирининг ижобий ва салъбий жихатларини аниклаш, хамда соха бошкарувини янада такомиллаштириш тадкикот ишимизнинг асосий максади хисобланади.

Жахонда туртинчи саноат инкилоби (Индустрия 4.0)нинг кириб келиши натижасида, ракамли иктисодиётнинг шиддатли шаклланишини, хамда киска муддатда тезлик билан ривожланишини иктисодиёти ривожланган мамлакатлар амалиёти яккол исботлайди. Ракамли иктисодиёт бутун жахонда юкори суръатлар билан ривожланиши билан, унинг назарияси анча оркада колмокда. Шу сабабли, ушбу мавзуни илмий тадкик этиш куплаб олимларнинг диккат марказида турибди. Жумладан, К.Шваб, Ж.К.Рамо, В.Д.Маркова, И.Шпуров, А.В.Кешелава, Л.В.Лапидус, А.В.Лукьянова, Г.Б.Новосельцева, Н.Молоткова, А.И.Бородин, Л.Гуриева, Г.Ф.Варнакова, А.О.Фадеева, Э.Б.Бабалян, Л.В.Шлехова, С.К.Шарма ва махаллий олимларимиздан С.С.Гуломов, РД.Аюпов, О.М.Абдуллаев, Г.Р.Балтабаева, А.А.Фаттахов, К.Ахмедов, Ш.Н.Ахунова, Э.А.Муминова кабилар ушбу йуналишда илмий изланиш олиб бормокдалар.

Илмий-назарий изланишлар шуни курсатди-ки, авваламбор, "Индустрия 4.0", "ракамли иктисодиёт" ва "аклли бошкарув" тушунчаларининг ахамиятини англамасдан туриб, кичик бизнес бошкарувини такомиллаштиришга эришиб булмайди. Негаки, ракамли иктисодиётда кичик бизнеснинг таркиби, тузилиши, шакллари, хусусиятлари ва умуман бошкарув фаолияти изчил такомиллашиб, янги бизнес моделларида амалга оширилади. Бугунги кунда жахонда туртинчи саноат инкилоби бошланган экан, бутун дунё мамлакатлари "саноат эволюцияси" даврини кечиб утаяпти (1.1-жадвал). Жахоннинг энг ривожланган мамлакатлари айникса, А^Ш, Германия, Хитой, Жанубий Корея давлатлари ракамли иктисодиёт тизими асосида иктисодий ислохотларини амалга оширмокда. "Ракамли эволюция индекси"га асосланган холда Норвегия, Швеция, Швейцария, Дания, Финляндия, Сингапур, Жанубий Корея, Буюк Британия, Гонконг ва А^Ш ракамли технологияларни ривожлантириш буйича етакчи уринларни эгаллаб турибди. Хусусан, Калифорнияда ташкил этилган Tesla ва SpaceX компаниялари ёки Германиядаги Fujitsu Siemens, Адидас хамда Harley-Davidson компанияларида айнан ишлаб чикариш жараёни ракамлаштирилган тизим оркали бошкарилади. Бу уз навбатида, завод ва фабрикаларни "аклли" корхоналарга айлантириш стратегияси булиб, бошкарувда жуда катта кулайликлар яратиб, ишчи кучини, вактни, купгина сарф-харажатларни камайтиради.

(1.1. жадвал)

Саноат эволюциясининг ривожланиш боскичлари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Саноат инкилоби боскичлари Иктисодий ривожланиш жараёнлари кетма-кетликда

I- боскич XVIII-XIX аср 1760- 1840 йиллар Темир йуллар курилиши билан бошланиб, буг двигатели ихтироси - механик ишлаб чикаришнинг ривожланишига олиб келди.

II - боскич XIX аср охирлари ва XX аср бошлари 1860 йил Электр энергиясининг таркалиши ва конвейер (Ф.Тейлор тизими)нинг ихтиро этилиши - мехнат унумдорлигининг улкан усишини таъминлади ва оммавий ишлаб чикаришнинг пайдо булишига олиб келди.

III - боскич XX аср охири 1960-йил Электроника, ахборот технологиялари индустрияси, автоматлаштирилган ишлаб чикариш.

IV - боскич XXI аср 2011 йил Ракамли иктисодиётнинг ишлаб чикариш жараёнига чукур интеграциялашуви. "Аклли корхона", киберфизик тизимлар такомиллашуви.

Албатта, хар бир саноат инкилоби даврида ишсизлик даражасининг усишига хавсираш пайдо булади. Аммо, инкилобнинг хар кайси боскичи утгани сайин нуфузли, талаб юкори булган касблар купайиб, етук мутахассис кадрларга булган талаб ошади. Саноат инкилоби, яъни "Индустрия 4.0"нинг асосий хусусияти шундаки, ишлаб чикаришнинг барча таркибий кисмларида инсон мехнати камайган холда, ракамлаштирилган - киберфизик тизим фаоллашади ва "инсон-машина интерфейсларини ривожланишига олиб келади". Бу эса, ижтимоий-иктисодий хаётда хатто инсон онги етмайдиган даражада улкан бурилишга олиб келиши мумкин. Бу борада, Жахон иктисодиёти форуми раиси К.Шваб фикрига кура, "технологияларнинг назоратсиз ривожланиши иктисодиёт учун хавфни келтириши мумкин, шунинг учун Германияда инкилобий узгаришлардан кейин иктисодиёт ва жамиятнинг холатини, шу жумладан куч билан таъминланган аклли курилмаларнинг пайдо булишини урганадиган саноат концепцияси ишлаб чикилган" лиги технологияларинг самарали бошкарувини таъминлайди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Иктисодий ва технологик тараккиётнинг янги боскичи сифатида намоён булаётган ракамли инкилоб инсоният хаётини кескин узгартириб, кенг имкониятлар яратиши билан бирга, жахон бозори майдонида юксак ракобат даврини бошлаб берди. Яъни ракамли технологиялар асосида ташкил этилган ёки "аклли бошкарув" тизимига утган давлатлар янада ривожланиб борса, иктисодиёти колок давлатларнинг янада кашшоклашувига сабаб булади. Хусусан, 2019 йилда Женевада булиб утган Бирлашган миллатларнинг савдо ва ривожланиш конференцияси (ЦМСТАО)да бош котиб М.Китуйи маърузасида: "ракамли технологиялар-нинг тез таркалиши куплаб иктисодий ва ижтимоий фаолиятни узгартирмокда. Бирок ракамли булинишларнинг кенгайиши ривожланаётган мамлакатларни ва айникса, энг кам ривожланган мамлакатларни янада ортда колдириши билан тахдид килмокда" деб таъкидлаб утиши фикримизнинг ёркин исботидир.

Демак, ривожланаётган мамлакатлар ва энг кам ривожланган мамлакат-ларда ракамли иктисодиётни шакллантиришда хориж давлатлари амалиётини урганиш ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

боскичма-боскич жорий этиш устувор вазифа саналади. Шунингдек, мамлакатни тараккиётнинг бу боскичига утишида, давлатнинг стратегик сиёсати хал килувчи ахамиятга эга.

Жумладан, кичик бизнесни ракамли узгартириш мухимлигини турли мамлакатлар хукуматлари таъкидлаб, бу ахборот коммуникация технололгияларини жорий этишга каратилган давлат дастурларини ишлаб чикиш ва амалга ошириш кузда тутилган. Бунга мисол сифатида Европа Иттифокида кичик бизнесни ракамлаштиришни куллаб-кувватлаш дастури - "Horizon 2020"ни келтириш уринли. Ушбу дастур учун 2014-2020 йилларга мулжалланган бюджетдан 80 миллиард евро маблаг ажратган.

В20 ракамлаштириш буйича Сиеменс бошкарув кенгаши аъзоси Клаус Х,елмрич хам бу борада куйидаги хулосага келди: - "Ракамлаштириш табиий равишда трансчегаравий характерга эга, яъни юзага келиши мумкин булган муаммолар билан бир каторда потенциал имкониятларга тула. Шу сабабли давлат ва бизнес ушбу тусикларни келажакка йуналтирилган харакатлар билан биргаликда хал килиш учун якиндан хамкорлик килишлари керак" деган фикрлари илгари сурилган.

Ушбу таърифлардан келиб чикган холда, шуни хулоса килиш керакки, ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича давлат дастурларининг амалга оширилиш зарурлиги, янги технологияларни бизнес эхтиёжларига мослаштириш, янги турдаги тадбиркорларни шакллантириш учун кулай мухитни янада ривожлантиради.

Мутахассисларнинг фикрига кура, якин келажакда ракамлаштириш туфайли иктисодий усишга эришилади. Ракамли иктисодиёт хажми жахон ЯИМнинг 4,5% дан 15,5%гача ортиши ва 2025 йилга келиб, Хитойда интернет технологиялар туфайли ЯИМнинг 22%гача усиши прогноз килинган. А^Шда ракамли технологиялардан кутилган усиш 1,6-2,2 трлн. доллар, Россияда эса 4,1-6,9 трлн. рублга купайиб, ЯИМ усишининг 19%дан 34%гача етиши аникланган.

Ракамли иктисодиёт миллий иктисодиёти тез суръатлар билан усиб бораётган мамлакатларда нисбатан фаол шаклланиб бораётганлиги диккатга сазовор. Масалан, энг фаол ракамли фаолият А^Шдаги кичик ва урта корхона вакиллари томонидан амалга оширилади (харажатлар 186 миллиард доллар), иккинчи уринда Хитой (56 миллиард доллар). Марказий ва Шаркий Европа давлатлари орасида кичик ва урта бизнес сегментида ракамли технологиялардан фойдаланиш буйича етакчилар Чехия, Греция, Польша ва Словакия булиб, бу ерда корхоналарнинг уртача 75%и камида битта ракамли вариантга эга. Европа Марказий банки маълумотларига кура, Россияда кичик ва урта бизнес томонидан курсатиладиган 6155 ракамли хизматлар 1 миллион фукарони ташкил этади. Марказий ва Шаркий Европа мамлакатлари учун уртача курсаткич эса 17909 етади.

МУ^ОКАМА

Юкорида келтирилган халкаро статистик маълумотлардан куриниб турибдики, мамлакат ижтимоий-иктисодий тарракиёти - ракамли иктисодиёт кайдай боскичда ривожланганлиги ва унда кичик бизнеснинг урни кайси даражада эканлигида намоён булади. Аммо, бир катор тадкикотчи олимлар кичик бизнесга, ракамли иктисодиёт ютукларини жорий килишнинг ижобий томонларидан кура, салбий жихатлари куп эканлигини эътироф этишмокда. Бу уз навбатида илмий карашларда турли бахс-мунозараларга сабаб булиб, мавзунинг накадар долзарб ахамият касб этишидан далолат беради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Совет рус олими профессор Татяна Черниковская "Ракамли иктисодиёт антропологик муаммо" деб, яъни бутун инсониятнинг эволюциясига колаверса, онгига, тафаккурига, фаолиятига таъсир курсатувчи глобал муаммо эканлигини айтиб утса, шу сохада илмий изланиш олиб бораётган айрим тадкикодчилар "кичик корхоналар фаолиятида бошкарувнинг сустлиги, корхоналарни бошкариш тажрибасининг етишмаслигида ракамли технологиялардан фойдаланиш тадбиркорлик хавфини сезиларли даражада оширади" деган хулосага келишди. Яна бир катор тадкикодчилар кичик бизнес субъектларининг фаолиятида ракамли технологиялардан фойдаланиш, тадбиркорлик хавфини сезиларли даражада ошириши ва юкори махсулотлар ишлаб чикариш билан боглик масаланинг молиявий томонларида сезиларли узгаришларга олиб келишига менежментнинг заифлиги, корхоналарни бошкариш буйича тажрибанинг етишмаслиги, ракобат билан боглик булган бозор коньюктураси, соликка тортиш тизимининг номукаммаллиги каби муаммолар келтирилган булсада, куплаб олимлар эса ижобий фикр билдириб ракамли иктисодиётдан куркиш керак эмаслигини уни тан олиш кераклиги хамда муаммонининг ахамиятини тушуниш ва бартараф килишда ракамли технологиялар мухим ахамиятли эканлигини таъкидлашади (1.2-жадвал)."Ракамли иктисодиёт шаклланиш боскичида булганлиги сабабли, тадкикотларда ва бизнес амалиётида ракамли технологиялар нима ва бизнесни ракамлаштириш нима деган тушунчаларга ягона таъриф келтирилма-ган" лигини инобатга олган холда, бу тушунчага шу сохада илмий изланиш олиб бораётган тадкикодчиларнинг карашларини ургандик.

(1.2 - жадвал)

Ракамли иктисодиётнинг бизнес жараёнига жорий килинишининг ахамияти тадкикодчи -олимлар Ракамли иктисодиётда бизнеснинг ахамиятига берилган таърифлар

Маркова В.Д. Ракамли технологияларнинг бизнесга тадбик этилишининг узига хос хусусияти бу - ташкилотнинг жисмоний ва ракамли ресурсларини бизнес муаммоларини биргаликда хал килишда бирлаштириш, бу янги бизнес моделларини шакллантиришга олиб келади, истеъмолчилар учун янги киймат яратади, ракобатбардош стратегияларни узгартиради ва натижада бизнеснинг ракобатбардошлиги ортади. Шунга кура, ракамли иктисодиётни ишлаб чикариш ва истеъмол сохасида, иктисодиёт ва жамиятда жисмоний ва ракамли объектларни бирлаштиришга асосланган иктисодиётни ривожлантиришнинг янги боскичи сифатида белгилаш мумкин.

Лапидус Л.В Ракамли иктисодиёт бизнес учун янги гояларни топишга ва тезкор аналитик - бизнес-тахлил асосида мижозлар билан узаро алокада

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

булишга имкон берди. Ушбу тадкикодлар натижасида Google Analytics ва Yandex. Metrik каби бепул хизматлар яратилди.

Гулямов С.С Ракамли иктисодиёт янги бизнес моделларида пайдо булмокда ва бу бозорнинг бошка иштирокчилари билан занжирли реакцияни келтириб чикаради. Улар орасида энг оммабоплари- Freemium-model, Tree-to-play, On-on-Print каби компанияларнинг ривожланиш стратегиясини учун шахший махсулот ва хизматларни, тижорат воситаларини олиш истаги.

Ахунова Ш.Н., МуминоваЭ.А Ракамли иктисодиёт ва электрон тижоратнинг янги технологиялари таъсирида бизнес моделлари аник ва равшан узгариб бормокда. Масалан, йуловчиларни ташиш бозоридаги агрегат компаниялар (GettTaxi, Yandex.Taxi) ташувчи бизнесида куплаб узгаришларни амалга оширди ва уларни истеъмолчилар учун янада жозибадор килди.

Келтирилган жадвал тахлили ва тадкикодчи олимларнинг карашлари шуни курсатадики, ракамли иктисодиёт кичик бизнесда куплаб кулайликларни яратиши билан бирга, мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий тараккиётини хам белгилайди. Ракамли иктисодиётни шакллантиришнинг асосини иктисодиёт ва жамиятни ракамлаштириш жараёни ташкил этиб, ракамли технологияларни оммавий жорий этиш ва узлаштиришни назарда тутади. Бу эса жамиятнинг ижтимоий-иктисодий узгаришига олиб келади.

Дастлаб, ракамли технологияларни жорий этиш йирик ва урта корхоналар учун устувор вазифа эди. Бирок, хозирги кунда кичик бизнес субъектлари томонидан замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этилаётганини кузатиш мумкин, бу самарадорликни оширишни таъминлайди, янги бозорларга чикишни очади ва инновацион салохиятни тулик амалга оширишга имкон беради.

Бутун дунё буйлаб ракамли технологияларнинг таъсири энг кичик ва урта бизнесда намоён булиши аник, чунки улар тез узгариб туради. Кичик корхоналарда, йирик корпорациялардан фаркли уларок, узгартириш тартиби жуда оддий. Йирик корпорациялар ракамли янгиликларни амалга оширишда у кадар тезкор эмас. Бир томондан, бу катта бизнесга хатарларни камайтиришга имкон беради, чунки барча технологик янгиликлар узок муддатда самарали булмайди. Бошка томондан, бундай кечикиш йирик компанияларнинг янги бизнес сегментида юкори даромадларни булишишда иштирок этишига тускинлик килади.

Россиялик мутахассисларнинг фикрига кура, кичик ва урта бизнесда ракамли инкилоб аллакачон бошланган. Купгина кичик бизнес эгалари аллакачон уз бизнесларини ривожлантириш учун онлайн технологиялардан фойдаланмокдалар. Шу нуктаи назардан, кичик бизнес бошка сохаларга караганда, харидорларни жалб килиш ва арзонрок махсулотларни мижозларга онлайн етказишни таъминлайдиган, янгиликларни тезрок жорий этишга ихтисослашган. Масалан, Алиэхпрес ёки Аирбнб бошкарув модели ракобатни кучайтирмокда ва хатто дунёнинг етакчи компанияларини сикиб чикармокда.

Ракамли иктисодиётни шакллантириш шароитида кичик бизнесни ривожлантириш, хориж олимларининг илмий тадкикот изланишларида хам олиб борилаяпти. Уларнинг илмий ишларида, хозирги кунда бутун дунё микёсида амалга оширилаёган ракамли

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

иктисодиётнинг энг кенг таркалган сохаларидан бири булган, электрон тижоратни ривожлантиришга асосий эътиборни каратган холда, куйидаги фикрларни келтирганлар. Электрон тижорат кучли усишда давом этмокда ва бу келажакда уз ахамиятини янада кенгайтирган холда, халкларнинг ижтимоий ва иктисодий усишига таъсир килади. Электрон тижорат технологиялари мамлакатларга иктисодий усишини жадаллаштиришга ва бизнесни ривожлантириш учун купрок имкониятлар яратишга ёрдам берди деган хулосаларини келтирганлар.

Бирок, уз фаолиятини ракамлаштириш йулида кичик ва урта корхоналар юкори солик ставкалари, нокулай инвестиция мухити, молиялаштириш манбаларидан фойдаланиш имконияти чекланганлиги билан боглик булган маълум бир кийиндчиликларга дуч келмокдалар. Ушбу хусусиятларни урганиш ва салбий томонларнинг таъсирини енгиб утишга имкон берадиган ижобий томонлардан фойдаланиш усулларини излаш кичик корхоналар фаолиятининг ракамлаштириш даражасини ва натижада инновацион даражасини оширишга имкон беради. ХУЛОСА

Кичик бизнес бир томондан, ракобатбардошликнинг макбул даражасини саклаб колиш учун ракамли иктисодиёт элементларидан фойдаланишга мажбур булса, бошка томондан, улар узлари ушбу элементларнинг ривожланиши учун шароит яратадилар. Бизнесда энг янги ракамли технологиялардан фойдаланиш тадбиркорлик субъектларини самарали ривожлантириш учун зарур ва шартдир.

Умуман олганда таъкидлаш мумкинки, кичик ва урта бизнес вакиллари ракобатбардош позицияларни таъминлаш ва келгусида уз фаолиятларини ракамлаштиришни амалга ошириш максадида хозирги кунда учта стратегик вазифани хал килишмокда:

- биринчидан, етказиб берувчилар ва мижозлар билан якинрок алокаларни урнатиш;

- иккинчидан, узининг операцион самарадорлиги даражасини ошириш;

- учинчидан, ишлаб чикарилаётган махсулотларнинг ракобатбардошлигини ошириш.

Ахборот тизимлари ва ракамли технологияларни ишлаб чикариш сохасига киритмасдан туриб, ушбу учта вазифани бажариш имконсизлиги аник. Кичик бизнес субъектлари ракамли технологияларни жорий этиши истеъмолчилар учун хам, бизнеснинг узи учун хам фойдалидир.

Юкорида келтирган айрим тадкикодчи олимларнинг кичик бизнесда ракамли технологиялар жорий килинишининг баъзи салъбий томонлари келтирилган булсада, унинг ижобий томонлари ва ижтимоий-иктисодий ахамияти мамлакат тараккиётида ута мухимлигини келтирган илмий назарий карашларимиз яккол исботлайди.

Албатта, хар бир икнилоб даври инсониятни чукур тафаккур килишга, изланишга ундайди. Инкилобнинг хозирги 4-боскичи ракамли иктисодиётни жадал ривожланишини ва иктисодиёт тармокларининг барча сохаларини камраб олишини таъминлайди. Зеро, жамият тараккиёти ривожланишининг асосий омилларидан бири, ишлаб чикариш муносабатларининг ривожланиши ва такомиллашувидир. Шундай экан, кичик бизнес ёки кайси иктисодий соха булмасин, ракамлаштириш - объектив, мукаррар ва уни тухтатиш мумкин эмас.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисидаги ПФ-6079-сон Фармони 05.10.2020 й.

2. "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-3832 сон карорни. 03.07.2018 й.

3. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари. https://vawilon.ru/statistika-biznesa/

4. Шпуров И. Индустрия 4.0 // Эксперт. 2016. № 40. 61 с.

5. Маркова В.Д. Цифровая экономика. Учебник. Москва. ИНФРА-М 2019 г.

6. Лапидус Л. Цифровая экономика: управление электронным бизнесом и электронной коммерцией. M.: INFRA-M, 2017 -281 с.

7. Варнакова Г.Ф., Фадеева А.О. Малый бизнес на пути цифровизации экономики «Научно-практический электронный журнал Аллея Науки» №1(28) 2019 Alley -science.ru УДК 334.012.64 https://alleyscience.ru/domains_data/files/04January2019/MALYY%20BIZNES%20NA%2 0PUTI%20CIFROVIZACII%20EKONOMIKI.pdf

8. Новосельцева Г.Б., Рассказова Н.В. Перспективы малого бизнеса в цифровой экономике // Вопросы инновационной экономики. - 2020. - Том 10. - № 1. - С. 521532. - doi: 10.18334/vinec.10.1.100580. https://elibrary.ru/item.asp?id=42676121

9. Бабалян Э.Б., Шелехова Л.В., Блягоз З.У., Тешев В.А., Нагоев А.В., Минченко К.А. Развитие малого бизнеса в условиях цифровой экономики

10. Лукьянова Анна Васильевна, Тенденции и возможности цифровизации малого и среднего бизнеса УДК 330.341.1 ГРНТИ 06.52 www.esa-conference.ru

11. Гулямов С.С., Аюпов РД., Абдуллаев О.М., Балтабаева Г.Р. Ракамли иктисодиётда блокчейн технологиялари. - Укув кулланма - Тошкент: 2019 йил. 396 б.

12. Rakhmonovna M. D. A System of Government Regulation and Support Measures to Improve Small Business Governance in the Digital Economy //Academic Journal of Digital Economics and Stability. - 2022. - Т. 14. - С. 93-97.

13. Rakhmonovna M. D. Foreign Experience In Regulating And Supporting Small Business By The State //Eurasian Journal of History, Geography and Economics. - 2022. - Т. 5. - С. 2226.

14. Rakhmonovna M. D. TASKS AND SOLUTIONS TO IMPROVE SMALL BUSINESS IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY //Conferencious Online. - 2021. -С. 57-60

15. Rakhmonovna M. D. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT 2021

16. Rakhmonovna M. D. UNDERSTANDING THE ESSENCE OF ENTREPRENEURSHIP AND BUSINESS IS THE BASIS FOR IMPROVING SMALL BUSINESS MANAGEMENT

17. Makhmudova D., Kholikulov A. FINANCIAL SUPPORT OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //Интернаука. - 2020. - №. 4-3. - С. 38-39

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

18. Rakhmonovna, Makhmudova Dilbar. "RESEARCH PARK." (2021).

19. Dilbar, M. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT.

20. М.Д.Рахмоновна СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УПРАВЛЕНИЯ МАЛЫМ БИЗНЕСОМ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ. VIII Международная научно-практическая конференция «SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD: CHALLENGES OF THE XXI CENTURY» 2021. Том. 2. С. 40-43

21. MD Rakhmonovna "The Role and Importance of Small Business in Shaping the Digital Economy" American Journal of Economics and Business Management 4 (8), 82-90, 2021

22. D.Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТДА КИЧИК БИЗНЕС ИСТЩБОЛЛАРИ" Science and innovation 1 (A6), 516-523, 2022

23. D. Maxmudova "Ракамли иктисодиётни шакллантириш асосида кичик бизнеснинг бошкарув тизимини такомиллаштириш" Science and innovation 1 (A5), 440-448, 2022

24. Пулотов Ш.Д Ракамли иктисодиётнинг кичик бизнес ривожлантиришдаги ахамияти. "Давлат бошкаруви ва иктисодиётини ракамлаштиришнинг устувор йуналишлари" мавзуидаги Республика илмий-амалий конференцияси материаллар туплами 25.05.2020 йил

25. Ахунова Ш.Н., Муминова Э.А. DIGITAL ECONOMY: PROBLEMS AND SOLUTIONS (17-20) Евразийский Союз Ученых. https://euroasia-science.ru/pdf-arxiv/17-20-akhunova-sh-n-muminova-e-a-digital-economy-problems-and-solutions/

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

26. Christopher Arnold The foundation for economies wordwide is small business. Internationall federation of accountants.26.06.2019. https://www.ifac.org/knowledge-gateway/contributing-global-economy/discussion/foundation-economies-worldwide-small-business-0

27. Digital Planet 2017: How Competitiveness and Trust in Digital Economies Vary Across the World. [Электронный ресурс]. URL: https://sites.tufts.edu/digitalplanet/research/executive-summary/

28. Digital economy report 2019. Value creation and capture: implication for developing countries. United nations conferens on trade and development. Geneva 2019. Email: publications@un.org Website: un.org/publications

29. Horizon-2020. [Электронный ресурс]. URL: https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/what-horizon-2020

30. Klaus Helmrich Digitalization for All Future-Oriented Policies for a Globally Connected World B20, BUSINESS 20 DIALOGUE - G20 Germany - 2017

31. Digital economy report 2019. Value creation and capture: implication for developing countries. United nations conferens on trade and development. Geneva 2019. Email: publications@un.org Website: un.org/publications

32. Отчет Digital McKinsey «Цифровая Россия: новая реальность», 2016 г. [Электронный ресурс].

URL:https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Locations/Europe%20and%20Middle %20East/ Russia/Our%20Insights/Digital%20Russia/Digital-Russia-report.ashx (дата обращения 18.12.2019)

33. Bouwman, Harry et al. The impact of digitalization on business models // Digital policy, regulation and governance. 2018; Volume 20: Issue 2: 105-124.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

34. High performance through business process management: strategy execution in a digital world / Mathias Kirchmer. Cham, Switzerland: Springer, 2017.

35. Sushil K. Sharma, Ball State University, USA. Socio-Economic Impacts and Influences of E-Commerce in a Digital Economy. Digital Economy: Impacts, Influences and Challenges Harbhajan S. Kehal Varinder P. Singh IDEA GROUP PUBLISHING

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.