Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕС ВА УНИ БОШҚАРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, ШАКЛЛАРИ, МЕТОДЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ'

КИЧИК БИЗНЕС ВА УНИ БОШҚАРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, ШАКЛЛАРИ, МЕТОДЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
812
93
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
кичик бизнес / бошқарув / менежмент / кичик бизнесда тадбиркорлик шакллари / методлари / хусусиятлари / рақамли иқтисодиёт / индустрия 4.0. / small business / management / forms / methods / features of entrepreneurship in small business / digital economy / industry 4.0.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — D. Maxmudova

Ушбу мақолада кичик бизнес ва уни бошқаришнинг методологик асослари, шакллари, методлари ва хусусиятлари ўрганилган бўлиб, кўплаб хорижий ва маҳаллий олимларнинг назарий қарашлари бошқарув ва менежмент категориясига берилган таърифларда ўз аксини топган. Кичик бизнес ва уни бошқаришнинг методологик асосларини тадқиқ этишда, аввало бошқарув назарияси ва амалиётининг ривожланиш даврларига алоҳида тўхталиб ўтилган. Шунингдек, ҳозирги рақамли иқтисодиёт шароитида кичик бизнес бошқарувини такомиллаштириш бўйича хулосалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT

This article examines the methodological foundations, forms, methods and features of small business management. The definitions and theoretical approaches of many foreign and local scientists to the management and management category have been studied. In researching the methodological foundations of small business and its management, special attention was paid to the periods of development of management theory and practice. Conclusions on improving small business management in the current digital economy are also presented.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕС ВА УНИ БОШҚАРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, ШАКЛЛАРИ, МЕТОДЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

КИЧИК БИЗНЕС ВА УНИ БОШЦАРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, ШАКЛЛАРИ, МЕТОДЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ Махмудова Дилбар Рахмоновна

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.7297945 Аннотация. Ушбу мацолада кичик бизнес ва уни бошцаришнинг методологик асослари, шакллари, методлари ва хусусиятлари урганилган булиб, куплаб хорижий ва мауаллий олимларнинг назарий царашлари бошцарув ва менежмент категориясига берилган таърифларда уз аксини топган. Кичик бизнес ва уни бошцаришнинг методологик асосларини тадциц этишда, аввало бошцарув назарияси ва амалиётининг ривожланиш даврларига алоуида тухталиб утилган. Шунингдек, уозирги рацамли ицтисодиёт шароитида кичик бизнес бошцарувини такомиллаштириш буйича хулосалар келтирилган.

Калит сузлар: кичик бизнес, бошцарув, менежмент, кичик бизнесда тадбиркорлик шакллари, методлари, хусусиятлари, рацамли ицтисодиёт, индустрия 4.0.

МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ, ФОРМЫ, МЕТОДЫ И

ХАРАКТЕРИСТИКИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА И ЕГО

УПРАВЛЕНИЯ

Аннотация. В данной статье рассматриваются методологические основы, формы, методы и особенности управления малого бизнеса. Изучены определения и теоретические подходы многих зарубежных и отечественных ученых к категории управления и менеджмента. При исследовании методологических основ малого бизнеса и его управления особое внимание уделялось периодам развития теории и практики управления. Также представлены выводы по совершенствованию управления малого бизнеса в условиях современной цифровой экономики.

Ключевые слова: малый бизнес, менеджмент, управление, формы, методы, особенности предпринимательства в малом бизнесе, цифровая экономика, индустрия 4.0. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT

Abstract. This article examines the methodological foundations, forms, methods and features of small business management. The definitions and theoretical approaches of many foreign and local scientists to the management and management category have been studied. In researching the methodological foundations of small business and its management, special attention was paid to the periods of development of management theory and practice. Conclusions on improving small business management in the current digital economy are also presented.

Keywords: small business, management, forms, methods, features of entrepreneurship in small business, digital economy, industry 4.0.

КИРИШ

Ракамли иктисодиётни шакллантириш шароитида кичик бизнеснинг истикболи, унинг ижтимоий-иктисодий тараккиётдаги урни, ахдмияти ва ривожланишининг амалий жихдтлари унинг назарий-методологик асослари, шакллари, методлари ва хусусиятларини илмий жихдтдан тадкик этиш заруриятини илгари сурмокда.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Тадбиркорлик фаолиятининг дастлабки боскичи булган ва ижтимоий соханинг ривожига катта хисса кушаётган иктисодий тармоклардан бири - кичик бизнес хисобланади. Узининг кичик бизнес деган номига карамасдан, барча тараккий топган давлатлар иктисодий кудрати ушбу фаолият турининг канчалик ривожланганлиги билан бахоланади. Ривожланган мамлакатларда 60-йиллар охири ва 70-йиллар боши кичик бизнеснинг гуллаган даврига тугри келиб ва хозирга кадар хам уз урнини мустахкамлаб келмокда. Кичик бизнес куп давлатларда тадбиркорликнинг динамик кисми булиб, миллий иктисоднинг усиши учун мухим тармок сифатида шаклланди.

Кичик бизнесга - узининг мулки ва хужалик мустакиллигига эга булган ва узининг фаолияти сохасида юкори (доминант) хисобланмаган фирмалар киради. Россиялик бир катор олимлар М.Н.Дудин, Н.В.Лясников, А.С.Сенин томонидан чоп килинган укув кулланмасида кичик бизнесга умумкабул килинган таъриф келтирилмаганлиги ва уни аниклашда одатда, фаолият хажми, корхонадаги ишчилар сони каби меъзонлар билан аникланиши келтирилган.

А^Ш ахолини руйхатга олиш бюроси маълумотларига кура, кушма штатлардаги барча компанияларнинг тахминан 99,7% кичик бизнеслардир ва улар 500 ходимларидан кам булган ва савдо-сотик хджми 20 млн доллардан ошмаган фирмаларни киритсалар, европа кичик ва урта бизнесида 250 кишигача белгиланган. Узбекистонда эса кичик бизнеснинг тармокларида банд булган ходимларнинг уртача йиллик сони куйидагича.

- ишлаб чикаришда 20 киши;

- хизмат курсатиш ва бошка ноишлаб чикаришда 10 киши;

- улгуржи ва чакана савдо хамда умумий овкатланишда 5 киши;

-енгил ва озик-овкатсаноатидаги, металлга ишлов бериш ва асбобсозлик, ёгочсозлик, мебел саноати хамда курилиш материаллари саноатида 100 киши;

-машинасозлик, металлургия, ёкилги-энергетика ва кимё саноати, кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш ва кайта ишлаш, курилиш хамда бошка саноат-ишлаб чикариш сохаларида 50 киши;

- фан, илмий хизмат курсатиш, транспорт, алока, хизмат курсатиш сохалари (сугурта компанияларидан ташкари), савдо ва умумий овкатланиш хамда бошка ноишлаб чикариш сохаларида 25 киши булган кичик корхоналар киради.

1.1-жадвал

Узбекистонда кичик бизнеснинг иктисодий курсаткичлари

№ Кичик бизнеснинг иктисодий курсаткичлари 2016 2017 2018 2019

1 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМ ва ЯХМ даги улуши (%) да 64,9 63,4 60,4 56,5

2 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда банд 10 397,5 10 541,5 10 128,8 10 313,4

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

булганлар сони (минг киши)

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг иктисодиётда банд булганлар сонидаги улуши 2019 йилда 76,2 % ни ташкил этиб, ЯИМ ишлаб чикаришнинг таркиби буйича 2019 йилда товар ишлаб чикариш 58,7%, хизматлар ишлаб чикариш 32,2% га етди. Хусусий корхоналар пул айланмаси 2020 йилга нисбатан 33 % га усди. Тадбиркорлик учун ажратилган кредитлар 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 13 % га усди.

Купгина тадкикотлар кичик бизнеснинг ривожланиши мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиш хусусиятлари билан узаро богликлигини тасдиклайди. Хусусан, россиялик тадкикодчи олимлар "Иктисодиётда кичик ва урта бизнес асосан урта ахоли катламининг даромадларини таъминлаган холда, иш жойларини яратади ва умуман мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ахволини белгилайди" деб тарифлашса, профессор М.Мухаммедов кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш билан кандай вазифаларни хал килинишига эришишини шартли равишда уч турга булди:

1. Якин йилларда кичик бизнеснинг ЯИМдаги улушини 60-70 % га кутариш;

2. Бу сохани асосий омилларидан бири булган ахоли бандлигини таъминлаш ва улар даромадларини купайтиришга эришиш;

3. Мамлакатда сиёсий, иктисодий ва ижтимоий баркарорликка эришишнинг энг самарали воситаси сифатида мулкдорларнинг кичик ва урта синфини шакллантириш.

Келтирилган иккала таърифда хам кичик бизнес мамлакат ижтимоий-иктисодий холатини яхшилашда не чоглик мухим сохалардан бири эканлиги таъкидланиб, бу сохани ривожлантиришда, аввало, унинг бошкаруви ахамиятини англаш мухимдир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Бизнес ва бошкаруви масалалари дастлаб бир неча асрлар олдин гарб давлатларида пайдо булиб, куплаб олимларнинг олиб борган тадкикодлари фундаментал назарий-методологик асос булди. Жумладан, гарб мамлакатлари олимларидан А.Смит, Ф.Тейлор, А.Файол, Л.Мизес, П.Друкер, М.Х.Мескон, И.Адизец ва россиялик олимлардан Н.И.Кабушкин, С.Шимилов, Л.И.Евенко, М.Н.Дудин, Н.В.Лясников, А.С.Сенин кабиларнинг хиссаси катта. Махаллий олимларимиздан С.С.Гуломов, Е.МДосимов, А.Абдуллаев, ^.Муфтайдинов, Х.Айбешов, Н.Х.Жумаев, М.Болтабоев, МДосимова, У.П.Умурзоков, А.Ж.Тошбоев ва бошкаларни келтириш мумкин. Кичик бизнес бошкарувини урганиш жараёнида дастлаб унинг методологик асосларини урганиш ахамиятлидир. Яъни бизнесда бошкарувнинг шаклланиши, олимлар карашлари, методлари, шакллари ва хусусиятлари жамланган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Бошкарув назарияси ва амалиётини урганишда уларни бевосида туртта мухим тарихий даврларга булиш мумкин. (1.2-жадвалга каралсин). Биринчи давр колганларига нисбатан анча давомли булиб, милоддан аввалги 9-7-мингйилликдан XVIII асргача давом этган. Сукрот биринчилардан булиб, бошкарувнинг турли шаклларини тахлил килди. Иккинчи давр - саноат даври (1776-1856) булиб, Адам Смитнинг карашлари ва Р.Оуэннинг таълимоти куплаб замонавий илмий йуналишлар ва менежмент мактабларининг шаклланишига катта таъсир курсатди. Учинчи давр - тизимлаштириш даври (1856-1960)да бошкарув мактаблари, йуналишлари такомиллашди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Мехнат ва бошкарувни илмий ташкил этиш асосчиси америкалик мухандис Ф.Тейлор (1856-1915) менежмент илмий мактабини ташкил килиб, бошкарув инкилобини шакллантирди. У бошкарувнинг тадбиркорлик фаолиятидаги ахамиятини куйидагича изохлади: - "илмий менежмент хам ишчилар, хам тадбиркорларнинг адолатли манфаатини таъминлайди ва бутун миллатга фойда келтиради деб айтиб утади.

1.2-жадвал

Бошкарув назарияси ва амалиётининг ривожланиш даврлари

Бошакрувнинг Уша даврдаги Бошкарув даври мох,ияти ва олимлар

ривожланиш олимлар карашлари

даврлари

I Бу давр шаклланиш даври булиб, бошкарувнинг

9-7- Сукрот, Платон турли шакллари тахлил килинди.

мингйилликдан

XVIII асргача

п Бу давр саноат даври булиб, олимлар таълимоти

1776-1856 А.Смит, Р.Оуэн куплаб замонавий илмий йуналишлар ва менежмент

йиллар мактабларининг шаклланишига катта таъсир курсатди.

III Ф.Тейлор, Тизимлаштириш даврида- бошкарув мактаблари,

1856-1960 А.Файол, Л.Мизес, йуналишлари такомиллашди.

йиллар

IV П.Друкер, Ахборот даврида - бошкарувнинг янги инновацион

1960 йилдан М.Х.Мескон, моделлари шаклланди.

х,озирги И.Адизес,

кунгача

Кейинчалик эса тадбиркор ва бошкарувчи (менежер) уртасидаги муносабатларни аниклаган америкалик Людвиг фон Мизес (1881-1973) ушбу икки жихатни бирлаштириб, тадбиркор рахбар сифатида харакат килишини аниклаб, гоя унга тегишли, бошкарувчи эса издош булиб, факат гояни узида мужассам этади ва гарчи маълум кобилиятларга эга бошкарувчи тадбиркорлик функцияларини бажаришга кодир булсада. Мизес бу фикри билан тадбиркорлик фаолиятида бошкарувчи (менежер)ларнинг урни корхона рахбари даражаси каби тенглаштирилиб, самарали бошкарувни амалга оширишда менежерларнинг урни мухим эканлигини асослади ва хозирги жахон амалиётда хам бу уз тасдикини топмокда.

Х,озирги кундаги менежмент тушунчаси XIX асрда саноат инкилоби даврида пайдо булди. "Илмий менежмент" асосчиси Ф.Тейлор биринчи булиб, бошкарув ва бошкарувчи атамаларини, менежмент ва менежер сифатида замонавий маънода ишлатди. Кейинчалик бу олимларнинг менежмент ва бошкарув тушунчаларига берилган таърифлари асосида шаклланиб борди.

1.3- жадвал

Бошкарув ва менежмент категориясига берилган таърифлар

Олимлар Бошкарув Олимлар Менежмент

Л.И.Евенко Бошкариш - бу Л.И. Евенко Менежмент - бу мехнат, акл,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ташкилотнинг максадларини шакллантириш ва уларга эришиш учун зарур булган режалаштириш, ташкил этиш, рагбатлантириш ва бошкариш жараёни. бошкаларнинг хатти-харакатлари мотивлари ёрдамида белгиланган максадларга эришиш кобилияти.

П.Друкер Бошкариш - бу уюшмаган оломонни самарали, йуналтирилган ва самарали гурухга айлантирадиган махсус фаолият тури. Р.Л.Дафт Менежмент - бу режалаштириш, ташкил этиш, лидерлик (етакчилик) ва ташкилий ресурсларни назорат килиш оркали ташкилий максадларга самарали эришиш.

А.Файол Бошкариш дегани -тахмин килиш, тартибга солиш, бошкариш, мувофиклаштириш ва назорат килиш. И. Адизес Менежмент - бу ташкилот иэрархиясида ёки лавозимида маълум бир жойни эгаллаган одамлар гурухи эмас. Бу корпоратив максадларни аниклаш, созлаш ва нихоят уларга эришиш жараёни.

У.П.Умурзаков, А.Ж.Тошбоев Бошкарувнинг асосий максади - корхонани энг юкори натижаларга эришишга каратилган харакатларини амалга оширишни таъминлашдир. Е.МДосимов Менежмент — бу ташкилотнинг максадига эришишидаги муносабатлар ва фаолиятларни режалаштириш, ресурслардан самарали фойдаланишни ташкил этиш, мехнат таксимотини окилона мувофиклаштириш, ходим орасида мойиллик механизмини адолатли куллаш ва уларнинг бажарилишини назорат килишдир.

Юкорида келтирилган таърифларда бошкарув ва менежмент тушунчаларининг туб мохиятини очишда жиддий натижаларга эришилганлигини ва бу тушунчалар бир-бирини тулдириб келаётганлигини алохида кайд этиш лозим.

Бошкарув тугрисидаги куплаб адабиётларда менежмент атамаси аслида бошкариш атамасига синоним деб каралса, улар аксарият холларда тулик синоним эмаслигини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Е.МДосимовнинг "Менежмент" номли дарслигида келтирилган булиб, бошкариш атамаси менежментнинг обьектида ишлатилганида у бир оз торрок доирада фойдаланилса, инсон фаолиятининг турли куринишларида кенг маънода кулланилади (автомобилни бошкариш, давлатни бошкариш). Бу борада гарб мамлакатлари олимларининг карашларини урганиш мухим.

МУ^ОКАМА

Х,озирги кунда жахондаги куплаб компанияларнинг бошкаруви самарадорлигини оширишда ва юкори натижаларга эришишида доктор И.Адизецнинг хиссаси катта. И.Адизец фикрига кура корхона ёки ташкилот менежменти турт функцияни бажариши керак: натижаларни ишлаб чикариш, маьмурият, тадбиркорлик ва интеграция. Бу функцияларни бир вактнинг узида амалга ошириш учун идеал бошкарувчи (менежер) булиши керак деган хулосага келди. Аммо бошкарув жараёни мураккаблигини таъкидлаб, дунёда идеал менежерлар йуклиги ва ягона менежер бошкарув тизимини амалга оширишда кийинчиликларга сабаб булишини изохлади. Олим тадкикотлари давомида бошкарув атамасининг синонимларини гарб мамлакатларининг бирканча машхур лугатларидан булган Funk & Wagnalls, Oxford Illustrated, Random House ва Webster's Third New International кабилардан топди. Булардан айримлари: бажариш, рухсат бериш, мувофиклаштириш, назорат килиш, узгартириш, рагбатлантириш, кузатиш, режалаштириш, ургатиш, тартибга солиш, амалга ошириш, текшириш, карор кабул килиш, маъсулиятни уз буйнига олиш, йуналтириш, бошкарувда туриш ва шу кабиларни аниклаб, "менежер" ёки "менежмент" сузларини ишлатганда, шахсни эмас, балки табиий равишда хар доим хам рахбарлик лавозимларида булмаган одамларнинг иштирокини уз ичига олган жараённи назарда тутган. Адизец бизнес бошкаруви тугрисидаги назарий ва амалий карашларида, - "Агар сиз мижозларга керак булган нарсани ишлаб чикармасангиз, самарасизсиз ва самарасизлик сизга рентабелликка эришишга тускинлик килади. Фойда - эса унинг максади эмас, балки яхши бошкарув натижасидир" деб таъриф берган. Бошкарувнинг замонавий мутафаккирларидар бири П.Ф.Друкер эса тадбиркорликни узига хос фаолият сифатида куриб чикиб, унинг мазмуни турли сохалардаги инновациялар, шу жумладан менежмент билан богликлигини асослади.

Друкер карашлари И.Адизец йондашувига инновацион жихатидан якин булсада, бошкарувга нисбатан фаркли. Друкер фикрича, кичик бизнесда - тадбиркорлик учун зарур ресурслар мавжуд булиб, у аллакачон бошкарув махоратига эга булиб, бошкарув гурухини тузган ва унда самарали бошкарув учун хам имконият ва масъулият мавжудлиги ва бозор ракобатида омон колмокчи булсалар, тадбиркорлик менежментида юкори технологиялар асосида бошкаришни олиб боришни урганишлари кераклиги айтилган.

Россиялик олим И.Н.Кабушкин хам бу борада узининг "Менежмент асослари" номли укув кулланмасида бошкарувнинг хар бир ривожланиш даври утгани билан, бошкарув тугрисидаги махсус билимларни урганиш мухимлиги ва илмий бошкариш деганда интуитив равишда кулга киритиб булмайдиган методлар, усуллар, принциплар воситалар ва техникалардан фойдаланиш эканлиги таъкидлаб, буни менежмент асосларини англаш оркали урганилиши мумкинлигини айтиб утган. Кабушкин тадкикотлари давомида бошкарув методларини изчил тахлил килиб, уларнинг куплиги ва улардан муайян бошкарув муаммоларини хал килишда энг самарали булганларини танлаш вазифасининг мураккаблиги ва мухимлигига ахамият каратди. Шунингдек, метод

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тушунчасига таъриф бериб, унинг бир неча турларини келтирди. Яъни "метод" (усул) сузи юнончадан келиб чикиб, максадга эришиш йулини англатади.

Бошкарув усуллари оркали бошкарув фаолиятининг асосий мазмуни амалга оширилади. Шуни таъкидлаш керакки, иктисодий адабиётларда бошкарув усуллари мазмуни, таъсир объекти ва таснифининг ягона талкини мавжуд эмас. Айрим муаллифлар, бошкарув усулларини таркибига, бошкариладиган тизимга - маъмурий, иктисодий, ижтимоий таъсир курсатадиган ташкилий шаклига караб таснифлайдилар. Аммо, барча бошкарув усуллари бир-бирини табиий равишда тулдириб, доимий динамик мувозанатда булади. Кабушкин бу усуллардан айримларини келтириб утди:

- ташкилий-маъмурий, тугридан-тугри курсатмаларга асосланган;

- иктисодий, иктисодий рагбатлантириш асосида;

- ижтимоий психологик, ходимларнинг фаоллигини ошириш учун ишлатилади.

А.Кремин эса уз диссертация тадкикотлари давомида хорижий олимларнинг

ишларини умумлаштириб: -"Кичик бизнес - оммавий ходиса сифатида тушинилиб, унинг мохияти ракобат шароитида кичик тадбиркорлик шаклларининг узига хос таваккалчилик фаолияти булиб, фойда олиш максадида иктисодий, мехнат ва бошка турдаги ресурсларни инновацион ва конунчилик асосида бирлаштириш сохасида энг самарали ечимни топишдир деган хулосаси кичик бизнес мохиятини англашда, тадбиркорлик шаклларинини урнганиш не чоглик мухим эканлигини англатади.

Кичик бизнес бошкарувини тадкик этиш жараёнида унинг шаклларини аниклаш ва бунда олимлар тадкикот ишларини урганиш мухим. Мамлакатимиз кичик бизнесида тадбиркорликнинг кандай шаклларда амалга оширилиши С.С.Гуломов, У.П.Умурзаков, А.Ж.Тошбоев ва бир катор олимларнинг ишларида акс эттирилган булиб, уларнинг назарий тадкикотларини тахлил килган холда, кенг камровли куйидаги шаклларини туздик

Кичик бизнесда тадбиркорлик шакллар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Келтирилган схемада бизнеснинг умумий шакллари билан биргаликда, кичик бизнесда тадбиркорлик шаклларининг бир канча турлари яхлит тизим куринишида ишлаб чикилди. Кичик бизнес бошкарувини ракамли иктисодиёт шароитида самарали олиб боришда унинг бу шакллари ва хусусиятлари мохиятини аниклаш, олиб бораётган тадкикот ишимизнинг мухим вазифаларидандир.

Россиялик бир катор олимлардан М.Н.Дудин, Н.В.Лясников, А.С.Сенин тадкикотлари давомида кичик бизнеснинг бошкарувига атрофлича тухталиб утиб, хорижий ва махаллий тажрибани тахлил килиб, унинг куйидаги хусусиятларини айтиб утишган. Яъни, булар: махаллий иктисодий шароитларга тезрок мослашиш, кичик корхоналар харакатининг катта мустакиллиги, карорларни кабул килиш ва амалга оширишда мослашувчанлик ва самарадорлик, менежмент харажатларинг пастлиги, шахс учун уз гояларини амалга ошириш учун купрок имкониятлар, махсулотларга ва ишлаб чикариш жараёнида узгаришларни тезда киритиш кобилиятинини намоён этади. Шунингдек, кичик бизнес субъектлари махаллий бозорлардаги талаб даражаси тугрисида яхширок маълумотларга эга, улар купинча маълум истеъмолчиларнинг буюртмаси билан товар ишлаб чикарадилар ва ёлланган ишчиларнинг кур сонли кисмларини ижтимоий эхтиёжларини таъминлайдилар. ХУЛОСА

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Таникли хориж ва махаллий олимларнинг олиб борган тадкикотлари кичик бизнес бошкарувининг назарий - методологик асосларини англаш фундаментал ахамиятга молик. Шу уринда, илмий-назарий карашлардан келиб чикиб, кичик бизнеснинг куйидаги хусусиятларини келтирдик.

Хозирги ракамли иктисодиётда кичик бизнеснинг мухим хусусилатларидан бири шундаки, янги технологияларни тадбик килиш йирик бизнесга жорий килишга нисбатан анча хатарсиздир ва унда замонавий - профессионал ишчиларни тайёрлаш самарали булиб, янги инновацион амалиётни ривожлантиришда жуда ахамиятлидир. Айникса, кичик бизнес бозор коньюктураси узгаришига тез мослаша олиши, истеъмолчилар билан тугридан-тугри алока килиши, харакатчанлик, мослашувчанлик ва техник узгаришларни амалга ошириш каби ута мухим хусусиятларга эга. Шунингдек, бутун дунё буйлаб ракамли технологияларнинг таъсири энг кичик ва урта бизнесда намоён булиши аник, чунки улар тез узгариб туради. Кичик корхоналарда, йирик корпорациялардан фаркли уларок, узгартириш тартиби жуда оддий. Йирик корпорациялар ракамли янгиликларни амалга оширишда у кадар тезкор эмас. Бир томондан, бу катта бизнесга хатарларни камайтиришга имкон беради, чунки барча технологик янгиликлар узок муддатда самарали булмайди. Бошка томондан, бундай кечикиш йирик компанияларнинг янги бизнес сегментида юкори даромадларни булишишда иштирок этишига тускинлик килади.

Демак, юкорида атрофлича тухталиб утган XVIII-XIX асрдаги саноат инкилоби бошкарув назарияси ва амалиётида туб бурилиш булгани каби XXI-асрдаги 4 - саноат инкилоби хам барча иктисодий жараёнларга, жумладан кичик бизнесга хам уз таъсирини утказади. Бу шароитда кичик бизнес бошкаруви уз йуналишини тамомила узгартирган холда, янги бизнес моделларни урганиш ва амалиётга жорий килишни назарда тутади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг "Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида"ги ^онунининг 5-моддаси. 25.05.2000 й.

2. Мирзиёев Ш.М. Худудларда тадбиркорликни ривожлантириш ва ахоли бандлигини таъминлаш борасида видеоселлектор йигилишидаги маърузасидан. 08.04.2021 йил.

3. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Смит А. Исследование о природе и причина богаства народов. Пер. с англ. Предисл. В.С.Афанасьева. (Антология экономической мысли) М: 2007 г. 960 с.;

5. Ф.Тейлор. Принципы научного менеджмента: Пер.с англ. А.И. Зак; Научн. Ред. и предисл. Е.А. Кочерина. - М.: «Журнал «Контроллинг», (Классики менедж-мента; Вып.1) 1991 г.104 с.;

6. Анри Файол Общее и промышленное управление Перевод Б.В. Бабина-Кореня с предисловием А.К. Гастева. Центральный институт труда. Москва. -1923. 120 с.

7. Друкер П. Энциклопедия менеджмента. : Пер. с англ. М. : Издательский дом "Вильяме", 2004. — 432 с.

8. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. - М.: «Дело», 1992.;

9. Дафт Р.Л. Менеджмент.-СПб: Изд-во «Питер», 2000 г.;

10. Адизес И. Идеальный руководитель: Почему им нельзя стать и что из этого следует. Пер. с англ. — М.: Альпина Бизнес Букс, 2007. — 262 с.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

11. Кабушкин И.Н. Основы менеджмента: учеб. пособие. 11-е изд., испр - М.: Новое издание, 2009. - 336 с.;

12. Шимилов С. Стратегия современного предпринимательства и социального развития корпораций / Под ред. М.Н. Кулапова - М.: издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2004.;

13. Дудин М.Н., Лясников Н.В., Сенин А.С. Менеджмент малого бизнеса (Управление малым предприятием): Учебное пособие. М.: Издательство «Элит», 2016 г. 397 с.;

14. Кабушкин И.Н. Основы менеджмента: учеб. пособие. 11-е изд., испр - М.: Новое издание, 2009 г. 336.

15. Кремин А.Е. Управление экономикой региона на основе развития малого бизнеса. Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Санкт-Петербург 2018 г.27 с.

16. Peter Drucker "The dean of this country's business and management philosophers."—Wall Street Journal Innovation and Entrepreneurship HARPER NEW YORK. LONDON. TORONTO. SYDNEY. 285 р.;

17. Молоткова Н., Хазанова Д., Иванова Е. Малый бизнес в цифровой экономике. Россия 2019 г. Еуломов С.С. Тадбиркорлик ва кичик бизнес. Укув кулланма. "ШАР^" нашриёт матбаа. Тошкент 2002 й. 365 б.

18. ^осимов Е.М Менсжмент: Олий укув юртлари талабалари учун дарсли к. Т.: Узбекистон, 2002. — 312 б.;

19. М.М. Мухаммедов, Н.А. Камилова Экономическая теория - Учебное пособие. -"TURON NASHR" Самарканд 2020 й. 476 б.

20. Абдуллаев А., Муфтайдинов Айбешов Х. Кичик бизнесни бошкариш. Тошкент. «Молия» нашриёти. 2003 йил. 192 б.;

21. Жумаевнинг Н.Х., Болтабаев М, ^осимова М, Эргашходжаева Ш, Еойибназаров Б, Самадов А, Ходжаев Р. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Укув кулланма. - Т.: ADIB NASHRIYOTI, 2011.—280 бет.;

22. Умурзаков У.П., Тошбоев А.Ж. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Укув кулланма. Тошкент. "Сано-стандарт", 2014.- 480 б.

23. Rakhmonovna M. D. A System of Government Regulation and Support Measures to Improve Small Business Governance in the Digital Economy //Academic Journal of Digital Economics and Stability. - 2022. - Т. 14. - С. 93-97.

24. Rakhmonovna M. D. Foreign Experience In Regulating And Supporting Small Business By The State //Eurasian Journal of History, Geography and Economics. - 2022. - Т. 5. - С. 2226.

25. Rakhmonovna M. D. TASKS AND SOLUTIONS TO IMPROVE SMALL BUSINESS IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY //Conferencious Online. - 2021. -С. 57-60

26. Rakhmonovna M. D. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT 2021

27. Rakhmonovna M. D. UNDERSTANDING THE ESSENCE OF ENTREPRENEURSHIP AND BUSINESS IS THE BASIS FOR IMPROVING SMALL BUSINESS MANAGEMENT

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

28. Makhmudova D., Kholikulov A. FINANCIAL SUPPORT OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //Интернаука. - 2020. - №. 4-3. - С. 38-39

29. Rakhmonovna, Makhmudova Dilbar. "RESEARCH PARK." (2021).

30. Dilbar, M. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT.

31. М.Д.Рахмоновна СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УПРАВЛЕНИЯ МАЛЫМ БИЗНЕСОМ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ. VIII Международная научно-практическая конференция «SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD: CHALLENGES OF THE XXI CENTURY» 2021. Том. 2. С. 40-43

32. MD Rakhmonovna "The Role and Importance of Small Business in Shaping the Digital Economy" American Journal of Economics and Business Management 4 (8), 82-90, 2021

33. D.Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТДА КИЧИК БИЗНЕС ИСТЩБОЛЛАРИ" Science and innovation 1 (A6), 516-523, 2022

34. D. Maxmudova "Ракамли иктисодиётни шакллантириш асосида кичик бизнеснинг бошкарув тизимини такомиллаштириш" Science and innovation 1 (A5), 440-448, 2022

35. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/EDN-20191125-1?inheritRedirect=true&redirect=%2Feurostat%2F

36. https://www.researchgate.net/publication/331785040_Small_Business_in_Digital_Eco-nomy

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.