Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА АХБОРОТ МАҲСУЛОТИ ВА ХИЗМАТЛАРИНИНГ ТУТГАН ЎРНИ ВА МОҲИЯТИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА АХБОРОТ МАҲСУЛОТИ ВА ХИЗМАТЛАРИНИНГ ТУТГАН ЎРНИ ВА МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / рақамли индекслар / рақамли технологиялар / АКТ / платформалар / электрон бизнес / буюмлар интернети / экотизим / digital economy / digital indices / digital technologies / ICT / platforms / e-business / Internet of things / ecosystem

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Турсунов Шерзод Абдукадирович, Хидирова Барчиной Илхомовна

Рақамли иқтисодиёт иқтисодий айланмага янги кириб келган тушунчадир. Мақолада ахборот маҳсулоти ва хизматлари бозорининг асосий субъектлари, буюмлар интернети бозорининг кириб келиши таҳлил қилинган, таснифланган. Шунингдек, муаллиф томонидан рақамли иқтисодиётнинг ривожланганлик даражаси бир қанча кўрсаткичлар ёрдамида аниқланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE AND ESSENCE OF INFORMATION PRODUCTS AND SERVICES IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY

Digital economy is a new concept in economic circulation. The article analyzes and classifies the main subjects of the market of information products and services, the penetration of the Internet of Things market. The author also determined the level of development of the digital economy using several indicators

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА АХБОРОТ МАҲСУЛОТИ ВА ХИЗМАТЛАРИНИНГ ТУТГАН ЎРНИ ВА МОҲИЯТИ»

РАЦАМЛИ ЩТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА АХБОРОТ МА^СУЛОТИ ВА ХИЗМАТЛАРИНИНГ ТУТГАН УРНИ ВА МО^ИЯТИ

Турсунов Шерзод Абдукадирович

ТДИУ, Иннавацион менежмент кафедраси, доцент

Хидирова Барчиной Илхомовна

ТДИУ, Рацамли ицтисодиёт ва ахборот технологиялари кафедраси,

катта уцитувчи

Аннотация: Ракамли иктисодиёт иктисодий айланмага янги кириб келган тушунчадир. Маколада ахборот махсулоти ва хизматлари бозорининг асосий субъектлари, буюмлар интернети бозорининг кириб келиши тахлил килинган, таснифланган. Шунингдек, муаллиф томонидан ракамли иктисодиётнинг ривожланганлик даражаси бир канча курсаткичлар ёрдамида аникланган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, рацамли индекслар, рацамли технологиялар, АКТ, платформалар, электрон бизнес, буюмлар интернети, экотизим.

РОЛЬ И СУЩНОСТЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ПРОДУКТОВ И УСЛУГ В РАЗВИТИИ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

Турсунов Шерзод Абдукадирович

ТГЭУ, Кафедра инновационного менеджмента, доцент

Хидирова Барчиной Илхомовна

ТГЭУ, Кафедра цифровой экономики и информационных технологий,

старший преподаватель

Аннотация: Цифровая экономика - новое понятие в экономическом обороте. В статье проанализированы и классифицированы основные субъекты рынка информационных продуктов и услуг, проникновение рынка Интернета вещей. Автор также определил уровень развития цифровой экономики с помощью нескольких показателей.

Ключевые слова: цифровая экономика, цифровые индексы, цифровые технологии, ИКТ, платформы, электронный бизнес, Интернет вещей, экосистема.

ROLE AND ESSENCE OF INFORMATION PRODUCTS AND SERVICES IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY

Tursunov Sherzod Abdukadirovich

TSUE, Department of Innovation Management, Associate Professor

Khidirova Barchinoy Ilhomovna

TSUE, Department of Digital Economics and Information Technologies,

Senior Lecturer

Abstract: Digital economy is a new concept in economic circulation. The article analyzes and classifies the main subjects of the market of information products and services, the penetration of the Internet of Things market. The author also determined the level of development of the digital economy using several indicators.

Keywords: digital economy, digital indices, digital technologies, ICT, platforms, e-business, Internet of things, ecosystem.

КИРИШ

Ракамли иктисодиётни янги хизмат турлари пайдо булиши ва уларнинг ЯИМдаги улуши усиши, янги бизнес-моделлар, Интернет тармогида бизнес олиб борадиган компаниялар капиталлашувига, фойдаланувчилар - контент истеъмолчилари, катнашчилар сонига, бозорда агрегаторлар ва янги турдаги бошка компаниялар пайдо булишига ва ракобат кураши характерининг узгаришига богликдик тавсифлайди. Ишлаб чикариш циклига Саноат 4.0 технологияларини жорий килиш, киймат яратишнинг горизонтал занжирларини кискартириш, мослаштирилган махсулот ва хизматларга утиш, персонификация килинган хизмат курсатиш, инновациялар хаётийлик дастурининг кискариши ва янги технологияларни башорат килиш кийинлиги мухим ахамиятга эга. Ракамли иктисодиёт белгилари каторига шунингдек, истеъмолчилар онгида махсулот (хизмат) хакида фикр шакллантиришда ижтимоий тармокдар ролининг усиб бориши, жамоавий онгдан фойдаланишга имкон берадиган янги технологиялар пайдо булишини, моддий ресурслардан биргаликда фойдаланишни, дропшиппинг модели буйича омборсиз ва суровлар асосида бизнес юритишни, интеллектуал мулк учун янги лицензиялардан фойдаланишни, таълим муассасалари битирувчилари ваколатларининг парчаланиш тезлигини ва реал иш уринларини уз ичига олади.

Жахон амалиётининг курсатишича, ракамли иктисодиётнинг ялпи ички махсулотдаги улуши, шу давлатдаги ривожланиш курсаткичларидан бири булиб

хисобланади. Табиийки, бу курсаткич ривожланган мамлакатларда юкори. Жумладан ракамли иктисодиётнинг ялпи ички махсулотдаги улуши А^Шда -10,9 фоизни, Хитойда - 10 фоизни, Хдндистонда - 5,5 фоизни ташкил этгани холда, Узбекистонда 2 фоиздан хам ошмайди. Ушбу сохани ривожлантириш хозирги замон талабига айланиб бормокда. Ракамли иктисодиётни ривожлантириш Узбекистон учун, унинг дунё микёсидаги ракобатбардошлигини белгилаб берадиган мухим, стратегик ахамиятга эга вазифа булиб, бу давлатимизга ушбу сохани ривожлантириш учун зарур булган шарт-шароитларни яратиб бериш, бу жараённи рагбатлантириш зарурлигини кузда тутади.

Узбекистонда ракамли иктисодиётни ривожлантириш учун имкониятлар, шарт-шароитлар етарлича, бирок ривожланиш боскичи жуда секин бормокда. Бунга сабаб булаётган бир канча омиллар мавжуд булиб, уларнинг энг асосийлари интернет тезлиги ва сифатининг пастлиги, куплаб сохаларда монополияларнинг мавжудлиги, ахборот технологиялари сохасидаги конунчиликнинг етарли даражада такомиллашмаганлиги, компьютер саводхонлиги даражасининг пастлиги, ахборот технологиялари мутахассисларининг етишмаслиги, ахборот технологиялари хавфсизлигининг етарли даражада эмаслигидир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Саноатлаштиришдан кейинги жамиятда ракамли иктисодиётнинг бошлангич функционал хусусиятлари шаклланди. Бу каби узгаришлар даврида яшаган Гарвард университетининг профессори Д.Белл "The coming of PostIndustrial Society" (1974) асарида саноатлаштиришдан кейинги жамиятнинг бир катор узига хос хусусиятларини санаб утди:

- махсулот ишлаб чикаришдан хизматлар иктисодиётига утиш;

- бандлик таркибидаги касбий ва техник синфнинг устунлиги;

- олимлар ва мухандисларнинг тобора катта роль уйнаши;

- инновацион сиёсат юргизиш манбаи сифатида назарий билимлар устунлиги;

- технология ва технологик бахолашнинг алохида ахамияти;

- янги "интеллектуал технологиялар" пайдо булиши.

Ушбу хусусиятлар йиллар утган сари иктисодиётнинг барча тармокларида уз ифодасини топмокда. Д.Белл томонидан кайд этилган хусусиятлар орасида товар ишлаб чикаришдан иккинчи хизматлар иктисодиётига утиши хамда янги интеллектуал технология ва технологик бахолашнинг алохида урни узига хосликка эга.

Людинг фон Берталанфи тизимлар умумий назариясига мувофик, хар бир

тизим жараёнлар ва тескари алокаларни узгартирадиган кириш ва чикишга эга булади. Агар «Саноат 4.0» атамасининг мазмунини тизимлар назарияси тилида тушунтирдиган булсак, бунда куйидагини тушуниш керак: «Саноат 4.0» бу -онлайн-технологиялар ёрдамида тизим бугинлари (одамлар, машиналар, Data-марказлар) уртасида ракамли шаклда маълумот алмашиниш зарурий элементи хисобланган ишлаб чикариш жараёнлари занжиридан иборат тизимдир.

"Ракамли иктисодиёт" атамасини илмий амалиётга испаниялик ва америкалик социолог, ахборотлашган жамиятнинг етакчи тадкикотчиси Мануел Кастелс томонидан киритилган. Бу борада у узининг "Ахборот даври: иктисод, жамият ва маданият" номли уч жилдли монографиясини чоп этганХрзирги вактга келиб, ракамли иктисодиёт назарияси тулалигича хали шаклланмаган ва купчилик иктисодчи олимлар томонидан кенг микёсда урганилмокда.

Хусусан, Марк Порат бирламчи ва иккиламчи иктисодиёт секторлари орасига фарк киритган америкалик олимлардан бири булиб хисобланади. Бирламчи сектор аник иктисодий бахоланиши мумкин, чунки у бевосита бозор кийматини яратади. Иккиламчи сектор иктисодиёт учун мухим хисобланса-да, аммо уни иктисодий бахолашни амалга ошириш анча мушкул амал хисобланади,чунки у компаниялар ва давлат корхоналари ичидаги ахборот фаолиятини уз ичига олади2.

Глобаллашув шароитида ракамли иктисодиёт тенденцияларининг узгаришини россиялик олим Н.С.Ревенко хам урганган, ракамли иктисодиётни шакллантириш, ривожлантириш ва такомиллаштириш масалалари билан эса В.М.Бондаренко шугулланган.

Жахонда ахборот бизнеси куплаб ривожланган давлатлар иктисодиётининг узаги булиб, кейинги 50 йилда энг тез усувчи сектор хисобланмокда. Жумладан сунъий интеллект, катта маълумотлар (Big Data), ракамли технологиялар ва хизматлар янги стартапларни вужудга келтирмокда. Ахборот-коммуникациялар бозорида асосий товар булиб ахборот махсулотлари ва хизматлари саналади. Яъни ахборот-коммуникациялар технологияси (АКТ) ёрдамида фойдаланувчиларга купрок ахборот хизматини курсатиш лозим. Ахборот махсулотлари мутахассислар томонидан турлича талкин килинади.

Бизнинг фикримизча, ахборот хизматлари тугрисидаги талкинларни куйидагича умумлаштириш максадга мувофик, яъни ахборот хизматлари - бу фойдаланувчиларнинг талабларига мос равишда каерда булишларидан катъий

1 Кастельс М.Информационная эпоха: экономика, общество и культура / Пер. с англ. под науч. ред. О.И.Шкаратана.— М.:ГУ ВШЭ, 2000.— 608 с.

2 Гулямов С.С., Аюпов Р.Х,., Абдуллаев О.М. , Балтабаева Г.Р. Ракамли идтисодиётда блокчейн технологиялар. - Т.: ТМИ, "Идтисод-Молия" нашриёти, 2019,- Б. 8-10.

назар ахборот махсулотларидан фойдаланиш, ахборотларни кидириш ва такдим этишни таъминлаш хамда ахборот эхтиёжаларини кондиришдир.

Ахборот хизмати турларининг вужудга келиши ахборот махсулотларига булган талабни оширади, чунки улар фойдаланувчиларнинг шахсий талабидан келиб чиккан холда маълумотларни таклиф килади, натижада ишлаб чикарувчи ва фойдаланувчиларнинг ахборот макони яратилади. Шундай килиб, ахборот хизматлари ва махсулотлари(АМХ) замонавий ахборот бизнесиниг асосий омилларидан булиб хисобланади.

Жахон микёсида ахборот хизматларининг шаклланиши XIX асрнинг урталарига тугри келади. Жахоннинг ривожланган мамлакатларда мазкур хизматларни асосан академик, профессионал, давлат корхоналари, укув юрти, илмий-техника жамиятлари нотижорат ахборот хизматларини такдим этилган. Бу эса иктисодиётда тижорат ахборот хизматларини шаклланишига туртки булган.

1970 йиллар урталарига келиб маълумотларни узатишнинг миллий ва глобал тармокларининг таркиб топиши, фойдаланувчиларга узок масофада жойлашган маълумотлар базасига кириб мулокот асосида керакли ахборотларни кидиришга имконият яратувчи технологиялар яратилган. Ахборот махсулотларининг куп кисмини иктисодий ахборотлар эгаллай бошлаган. Ушбу даврда фойдаланувчиларга хизмат курсатадиган ахборот воситачилари хам кенг фаолият курсата бошлади.

МЕТОДОЛОГИЯ

Маколада Google Scholar, EBSCO илмий маълумотлар базалари, Европа комиссиясининг хисоботлари, OECD ва бошка ваколатли органлар, шунингдек нодавлат ташкилотлар томонидан нашр этилган маколалар ва олимларнинг тадкикотларидан ракамли иктисодиётнинг 30 дан ортик таъриф ва матнли сегментлари тупланган. Маълумотлар асосида муаммоларни аникланиб, муаммоларга тегишли илмий асосланган таклифлар берилди. Мавзуни урганиш жараёнида умумиктисодий усуллар билан бир каторда маълумотларни тизимлаш буйича махсус ёндашувлар, яъни таккослаш, назарий ва амалий материалларни жамлаш хамда тизимли тахлил каби усуллар кулланилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ахборот-коммуникация технологиялари ва тизимлари кейинчалик нафакат ривожланган мамлакатлар, балки ривожланаётган мамлакатларнинг чекка худудларига хам кириб бориб, ижтимоий ва иктисодий фойда олишга замин яратган. Масалан, интерактив хизматлар тармокларга киришга имкон булган фермерлар бозордаги кишлок хужалиги махсулотлари нархлари хакида аник ахборотларга эга булишига, кишлок шароитида яшаётган кишилар эса

телетиббиёт воситалари асосида шахарлик врачлар маслахатларини олиш ва кишлок болалари ахборот тармоклари асосида олдин ололмаган билимларга кириб, зарурларини танлаб олиш ва фойдаланиш имкониятига эга була бошлаган. Бу каби инновацияларга асосланган ахборот бизнеси мухитини яратишда куйидагиларга алохида ахамият каратилиши лозим:

а) миллий иктисодиётнинг мазкур тармогига хусусий инвестицияларни кенг жалб килишни рагбатлантириш;

б) барча ахборотлардан фойдаланувчи ва уларни етказиб берувчиларга глобал компьютер тармогларига интеграциялашув имконияларини яратиш;

д) ахборот-коммуникациялар бозоридаги динамик узгаришларга мослашадиган меъёрий-хукукий базани доимий ва узлексиз такомиллаштириб бориш;

е) такдим этилаётган АКТ хизматларнинг хилма-хиллигини таъминлаш;

ф) интеллектуал мулк хукукини химоя килиш.

Ахборот махсулоти ва хизматлари бозорининг асосий субъектлари мулкчилик шакллари ва тармок хусусиятларидан катий назар барча ташкилотлар, давлат ва нотижорат ташкилотлари, савдо ассоциациялари ва ижтимоий хизматларни такдим этувчилардир.

Ракамли асрда жахон мамлакатларида ахборот-коммуникациялар инфратузилмасини шакллантириш ва интеграциялашув асосида глобал бозорга кириб бориши мумкин. Ушбу жараёнларга эътиборсизлик килган мамлакатлар эса бутун ишлаб чикариш фаолиятига, тадбиркорларга ва умуман жамият ривожига турли шаклда зарар келтиради. Шунинг учун хам мамлакатлар замонавий ишлаб чикариш, кишлок хужалиги ёки ахборот-коммуникация технологияларини кенг куламда куллаш стратегик вазифалар хисобланади. Чунки, улар кушимча иш жойларини ташкил этиш ва ходимларни кайта тайёрлашда чет эл инвестицияларини жалб киладиган "ядро" булиб хизмат килади.

Купгина мутахассислар ахборот бизнеси индустриясини кенг ривожлантириш учун биринчи навбатда инфраструктурани ривожлантиришга юкори ахамият каратмокда, бирок мазкур жараёнлар катта молиявий маблагларни талаб килади. Жахон банки хисоб-китобларига караганда, XXI аср бошларида замонавий ахборот-коммуникациялар технологиялари керакли ахборотларни йигиш, узатиш, кайта ишлаш ва такдим этиш учун зарур булган бутун жахон ахборот инфратузилмасини барпо этишга хар йили 60 млрд. А^Ш доллари керак булади.

Ишлаб чикариш, молия ва телекоммуникация сохалари вакиллари АКТ сохаларига энг катта инвестицияларни киритадилар. Мисол учун Марказий ва

Шаркий Европадаги уларнинг улуши 48 фоизни ташкил этди. Бошка давлатларда хам шунга ухшаш тенденцияларни кузатиш мумкин.

Гарб иктисодчилари ахборот махсулотларига эркин киришни, эркин ракобат билан бир каторга куядилар. Ахборот махсулотлари ва хизматлари билан боглик булган фаолиятнинг жахон ялпи ички махсулоти ва миллий фойдадаги улуши 10 % ни ташкил килаётгани, шунинг 90 % А^Ш, Япония ва Гарбий Европа мамлакатларига тугри келаётгани бежиз эмас.

Фикримизча, ракамли иктисодиёт мухити иш жойларини замонавий булутли технологиялар билан жихозлаш ва тадбиркорлик мухитидаги истеъмолчиларга алока хизматларидан юкори даражада фойдаланишга имконият яратиб бериши лозим:

а) хар бир инсон ер шарининг хохлаган нуктасидан туриб ишдами, уй шароитида ёки транспортдан туриб бошка киши билан уланиш имкониятига эга булиши;

б) узатилаётган ахборот турининг канака булишидан катъий назар "бир киши - бошка киши билан" алоканинг амалга ошиши;

д) ишбилармон доиралар ва бизнес вакиллари хохлаган шахар ёки мамлакатда булишидан катъий назар конференция, ишбилармонлик кенгашларини утказиш имконияти;

е) ихтисослашган ташкилотлар томонидан ишлаб чикилган автоматлаштирилган маълумотлар банкидаги турлича ахборотларга кириш имкониятининг тугилганлиги;

ф) уйдан туриб тиббий, хукукий, консальтинг ёрдамларини курсатиш мумкинлиги;

г) турли веб хизматлар ва интерактив богланишни амалга ошириш.

Жамиятининг барча жабхаларида АКТни куллаш иктисодий усиш, мехнат унумдорлигини юксалтириш ва ахоли бандлигини таъминлаш борасида катта имкониятлар яратади. Шунингдек, мамлакатни ахборотлаштириш даражаси унинг иктисодиёт борасидаги ракобатбардошлигини ва кудратини бахолашнинг улчови булиб хизмат килади.

Тадкикотларга кура куп йиллик усишдан сунг, АКТ харажатлари 2020 йилда COVID-19 пандемияси туфайли нисбатан тургун булиб колган булсада, дунёда анъанавий АКТ харажатлари сунги ун йил ичида ЯИМ усишига хамоханг кенг микёсда усиб бораётганини кузатиш мумкин. Янги технологиялар бозор улушини купрок эгаллашни бошлагани дунё мамлакталарида ахборот бизнеси ЯИМдаги улушини 2 бараваридан купрок усишига олиб келиши кутилмокда. Бунга биринчи навбатда буюмлар интеретининг (internet things) пайдо булиши бозорни ривожланишининг янги тулкинини пайдо килган булса, иккинчидан ахборот бизнеси субъектлари инвестицияларнинг келгуси 5-10 йиллик учун

робототехника, сунъий интеллект ва AR/VR каби янги технологияларга йуналтираётганликлари хамда бу курсаткичлар умумий харажатларга нисбаттан 25%ни ташкил килаётгани билан хам изохланади. 1-расмда АКТ сохасини ривожлантиришга сарф килинаётган харажатларидаги узгаришлар келтирилган.

$7,000,000 $6,000,000 15,000,000 $4,000,000 $3,000,000 $2,000,000 $1,000,000

$0

Каттпк курилмалар Дастурий таъминот Хизматлар Телеком Янги технологиялар

1-расм. 2018-2023 йиллар учун жахон АКТ харажатлари, 3

(миллион АКЩ долларида)

1-расмга кура жахон ахборот бизнесида кейинги йилларда инфраструктура, дастурий таъминот, хизматлар ва телекоммуникацияларга анъанавий харажатлар умумий улушда пасайиб бориши тенденциясига эга, чунки компаниялар ва истеъмолчилар АКТ харажатларини тор платформаларга ва янги технологияларга каратиши кутилмокда. Истикболда анъанавий технология харажатларининг усиши факат туртта платформалар асосида амалга ошади, яъни булутли, мобил, ижтимоий ва катта маълумотлар/аналитика платформалари эса юкори даражада ривожланади. Шуни эътиборга олиш керакки, булут ва автоматлаштириш томонидан такдим этилган харажатларни тежаш купрок харажатларни сунъий интеллект, робототехника, АЕУУЯ ва блокчейн каби янги технологияларга йуналтиришга олиб келади. Янги технологиялар билан боглик кейинги авлод хавфсизлик ечимлари хам сезиларли усишга ёрдам беради.

1-жадвалда жахон мамлакатларининг технологияларга харажатлари анъанавий хамда янги технологиялар кесимида келтирилган.

3 www.gartner.com

WWW.INFOCOM.UZ

'^АОАМЫ IQTIS0DIУ0T" ILMIУ-ELEKTR0N JURNALI | 7-S0N

1-жадвал

Дунё мамлакатларининг технологияларга харажатлари4

(млн. АКШ долларида)

Технологияларга харажатлар 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Анъанавий ракамли технологиялар 4005,011 4146,194 4005,032 4130,413 4277,843 4453,674

Инновацион ракамли технологиялар 653,808 766,521 891,760 1,030,455 1,189,208 1,362,017

Дунё ахборот бизнесида кейинги йилларда инфраструктура, дастурий таъминот, хизматлар ва телекоммуникацияларга анъанавий харажатлар пасайиб бориши кутилмокда, чунки компаниялар ва истеъмолчилар АКТ харажатларини тор платформаларга каратади. СОУГО-19 пандемияси бу харакатларни факат тезлаштиришга хизмат килди.

Баъзи худудлар, айникса, дастурий таъминотга асосланган булса, эски инфратузилмага боглик ёки махаллий омиллар билан чекланган булса, баъзи технологияларни узлаштиришга келганда, ривожланган мамлакатларга етишиш учун вакт талаб этади. Бирок, ривожланаётган бозорлардаги корхоналар Хитой ва бошка Осиё мамлакатларидаги компаниялари томонидан буюмлар интернети ва робототехника ечимларини узлаштириш кабилар тезкор инвестцияларни узини оклашини курсатмокда. Ривожланаётган мамлакатлар учун янги технологияларга сармоя жалб килиш, аклли шахар яратишнинг ташаббуслари ва ахборот бизнесини иктисодиёт билан интеграция килишдан кейинги 10 йил ичида янада каттарок натижаларга эришишлари кутилади.

4 Гартнер компанияси томонидан такдим этилган тадкикот: https://www.gartner.com

'^АОАМЫ ЮТ1БО01УОТ" ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON

WWW.INFOCOM.UZ

Каттик курилмалар

Дастурий таъминот

Хизматлар Телекомуникация

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2-расм. Ахборот бизнесининг минтакалар кесимида улуши, (2021-2023

йиллар, фоизда)5

СОУГО-19 пандемияси АКТ харажатларининг йиллар давомида нисбатан текис булишига ва янги технологияларнинг усиши хисобига сакланиб колишига олиб келмокда (2-расм). 2021-2023 йилларда янги технологияларнинг кенгайишининг давом этиши хисобига умумий АКТ харажатлари хар йили камида 5 фоизга ошмокда, анъанавий АКТ эса ЯИМни таркибида пропорционал усишда давом этмокда. Анъанавий сохалар аппарат, дастурий таъминот ва хизматларнинг усиши булут ва мобил курилмалар томонидан бошкарилади ва умумий бизнес ва истеъмол харажатларининг баркарор улушини саклаб колиши кузатилмокда. Айрим тоифалар камайиб бораётган бир пайтда, корхоналар ракамли стратегияларнинг асосий компонентлари сифатида анъанавий технологиялардан фойдаланишда давом этмокда.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Ракамли иктисодиётнинг кириб келиши жамиятда бизнес юритиш моделлари ва мавжуд хизматлар портфели, мижозлар ва хамкорлар билан муносабатларда хулк-атвор стандартлари, персонални укитиш ва мотивация килишга алохида эътибор каратган холдаги корпоратив маданият, виртуаллаштириш, булут технологиялари жорий килган холда жавобгарлик даражаси ва регламент, янги технологиялар, мухитнинг дастурий-аппарат талаблари, мижозлар ва хамкорларнинг манфаатларини хисобга олган холда компания инфратузилмасини узгаришига олиб келди.

5 Гартнер тадкикот компанияси томонидан такдим этган маълумотлар асосида тайёрланган. https://www.gartner.com

Анъанавий аппарат воситалари АКТ бозорининг COVID-19 томонидан энг куп зарар курган сегментларидан бири булди. Анъанавий сохалар дастурий таъминот махсулдорликка катта хисса кушишда давом этмокда ва АКТ харажатларидан тежаш хисобига фойда келтирмокда, мобил ва булутли курилмаларга киритилган инвестициялар янги дастурий воситалар ва иловаларни тезкор таргиб килиш имконини берадиган янги платформаларни яратишига олиб келди.

Анъанавий АКТ хизматларини бир оз пасайишда давом этади, аммо булутли ва мобил хам АКТ ва бизнес хизматларини курсатадиган фирмалар учун имкониятлар яратади. Ташкилотлар янги платформаларга утиш ва янги ракамли стратегияларни мавжуд операциялар ва курсаткичлар билан интеграциялашда купрок эхтиёж сезмокдалар. Ракамли трансформация келгуси 5-10 йил ичида усишнинг катта кисмини таъминлайди, бу эса профессионал хизматларга баркарор талабни таъминлашда давом этади.

Юкорида келтирилган фикрлардан шуни хулоса килиш мумкин-ки, бугунги кунда иктисодиётда компаниялар уртасида бозордаги муносабатларни сезиларли даражада узгартирадиган инновациялар кузатилмокда. Бостириб келаётган буюмлар интернети бозорнинг барча катнашчиларини - компаниялардан тортиб истеъмолчилар, махсулотлар, сервис ва жараёнларгача - умумий бирдунёга кучириб утказишни амалга оширмокда. Бу эса ишлаб чикарувчиларни, платформалар ва иловаларни, курилмалар ишлаб чикарувчилар ва хизмат курсатувчиларни бирлаштирадиган янги «ракамли экотизимлар» пайдо булиши туфайли руй бермокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Reddy S and Reinartz W 2017 Digital transformation and value creation: Sea change ahead Valuein the Digital Era (9(1)) pp 11-17

2. Samara, E., Andronikidis, A., Komninos, N. et al. The Role of Digital Technologies for Regional Development: a System Dynamics Analysis. J Knowl Econ (2022). https://doi.org/10.1007/s13132-022-00951-w

3. S.Piyankova, M.Troyanskaya "DIGITAL DEVELOPMENT AND ITS IMPACT ON REGIONS' COMPETITIVENESS" 2021 y. https://doi.org/10.1142/S219456592150010X

4. A.A. Kurilova, D Antipov "Methodological approaches to assessing the level of digitalization of countries and regions" 2021 y. http://dx.doi.org/10.1088/1757-899X/986/1/012021

5. Кастельс М.Информационная эпоха: экономика, общество и культура / Пер. с англ. под науч. ред. О.И.Шкаратана.— М.:ГУ ВШЭ, 2000.— 608 с.

6. Гулямов С.С., Аюпов Р.Х,., Абдуллаев О.М. , Балтабаева Г.Р. Ракамли иктисодиётда блокчейн технологиялар. - Т.: ТМИ, "Иктисод-Молия" нашриёти, 2019,- Б. 8-10.

7. Узбекистон Республикаси Ракамли технологиялар вазирлиги маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чикилган

9. Узбекистон Республикасининг "Ахборотлаштириш тугрисида" ги ^онуни.

10. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2007 йил 23 августдаги 181-сонли «Ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда интерактив давлат хизматлари тугрисида" низом

11. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикасида ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш холатини бахолаш тизимини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорига

12. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Давлат ва хужалик бошкаруви, махаллий давлат хокимияти органлари фаолиятида ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш ва ривожлантиришнинг холатини урганишни амалга ошириш тартиби тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 102-сон карори.

13. Узбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 30 майдаги «Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш ва ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш тугрисида»ги ПФ-3080-сон фармонига

14. www.mitc.uz сайти маълумотлари

15. www.gov.uz сайти маълумотлари

WWW.INFOCOM.UZ

"RAQAMLI IQTIS0DIY0T" ILMIУ-ELEKTR0N JURNALI | 7-S0N

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.