Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯНИНГ МОҲИЯТИ ВА ҲУДУДЛАР ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ РОЛИ'

РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯНИНГ МОҲИЯТИ ВА ҲУДУДЛАР ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
33
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / рақамлаштириш / трансформация / рақамли трансформация / ахборот коммуникация технологиялари / ҳудудий иқтисодиёт / рақамли инфратузилма / интернет. / цифровая экономика / цифровизация / трансформация / цифровая трансформация / информационно-коммуникационные технологии / региональная экономика / цифровая инфраструктура / интернет.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Базаров Фурқат Одилович

Ушбу мақолада рақамли трансформациянинг моҳияти ҳамда рақамли иқтисодиётни ягона тизим сифатида ҳудудларнинг ва мамлакатнинг иқтисодий ривожланишига таъсири тадқиқ этилган. Бундан ташқари Ўзбекистонда рақамли иқтисодиётни шаклланиши, рақамли трансформация жараёни ва унинг ривожланишига ҳисса қўшадиган ахборот коммуникация технологияларини қўллаш бўйича назарий ва амалий тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СУЩНОСТЬ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ И ЕЕ РОЛЬ В РАЗВИТИИ РЕГИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье исследуется природа цифровой трансформации и влияние цифровой экономики на экономическое развитие регионов и стран как единой системы. Также сформулированы теоретические и практические рекомендации по формированию цифровой экономики в Узбекистане, использованию ИКТ, способствующих ее развитию регионов и ускорению цифровой трансформации в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯНИНГ МОҲИЯТИ ВА ҲУДУДЛАР ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ РОЛИ»

РАКАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯНИНГ МО^ИЯТИ ВА ХУДУДЛАР ЩТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ РОЛИ

Базаров Фуркат Одилович

Тошкент молия институти доценти

Аннотация. Ушбу маколада ракамли трансформациянинг мохияти хамда ракамли иктисодиётни ягона тизим сифатида худудларнинг ва мамлакатнинг иктисодий ривожланишига таъсири тадкик этилган. Бундан ташкари Узбекистонда ракамли иктисодиётни шаклланиши, ракамли трансформация жараёни ва унинг ривожланишига хисса кушадиган ахборот коммуникация технологияларини куллаш буйича назарий ва амалий тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, рацамлаштириш, трансформация, рацамли трансформация, ахборот коммуникация технологиялари, уудудий ицтисодиёт, рацамли инфратузилма, интернет.

Аннотация. В статье исследуется природа цифровой трансформации и влияние цифровой экономики на экономическое развитие регионов и стран как единой системы. Также сформулированы теоретические и практические рекомендации по формированию цифровой экономики в Узбекистане, использованию ИКТ, способствующих ее развитию регионов и ускорению цифровой трансформации в Узбекистане.

Ключевые слова: цифровая экономика, цифровизация, трансформация, цифровая трансформация, информационно-коммуникационные технологии, региональная экономика, цифровая инфраструктура, интернет.

Abstract. The article explored the nature of digital transformation and the impact of the digital economy on the economic development of regions and countries as a single system. Also, theoretical and practical recommendations were formulated for the formation of the digital economy in Uzbekistan, the use of ICT for development of regions and the acceleration of digital transformation in Uzbekistan.

Keywords: digital economy, digitalization, transformation, digital transformation, information and communication technologies, regional economy, digital infrastructure, internet.

Кириш

Жахонда шиддат билан ривожланаётган ракамли технологиялар мамлакатларнинг ижтимоий-иктисодий фаолияти, иктисодий сиёсати ва давлат бошкаруви тузилишини сифат хамда технологик жихатдан тубдан узгаришига

олиб келмокда. Жумладан, ракамли технологияларнинг кириб келиши ва уларнинг иктисодий-ижтимоий хаётда кенг татбик этиш суръатларининг турличалиги окибатида мамлакатлар уртасидаги ривожланиш тафовутларининг янада кучайишига сабаб булмокда. Дунёда ракамли иктисодиётнинг усиш суръатлари деярли 15,5 фоизни ташкил этади. Ривожланган давлатларда ракамли иктисодиётнинг ЯИМдаги улуши 7 фоизга етган. Улар хозирнинг узида ракамли иктисодиётнинг жорий килинишидан жуда катта фойда курмокда. Жумладан, А^Ш йилига 400 миллиард А^Ш долларидан купрок ракамли хизматларни экспорт килмокда. 2025 йилгача А^Ш саноат сохасини ракамлаштиришдан кушимча 20 трлн. А^Ш доллар даромад олиши кутилмокда.

Тадкикотларга кура, жахон иктисодчи олимлари бугунги ракамлашиб бораётган глобал оламда ракамли иктисодиётнинг киймати ва самарадорлигини бахолаш буйича ягона интеграл индикаторни яратиш буйича муаммоларга дуч келишмокда. Ушбу холатларни бартараф этишда эмпирик ва статистик маълумотларнинг етишмаслиги, технологик ривожланиш жараёнларининг шиддат билан узгариб бораётганлиги, институционал узгаришларнинг тез суръатларда амалга ошаётганлиги сабаб булмокда. Замонавий тараккиётнинг кейинги истикболида "Big Data" (улкан маълумотлар), "Cloud Computing" (булут технологияси), "Artificial intelligence" (сунъий интеллект)дан фойдаланиш истикболлари ва краудсорсинг, "Blockchain technology" (блокчейн технологиялари)ни татбик этишнинг услубий жихатлари хамда ушбу технологияларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишга таъсирини тадкик килиш билан боглик илмий тадкикотлар олиб борилмокда.

Узбекистонда сунгги йилларда миллий иктисодиётни тубдан модернизация килиш буйича олиб борилаётган кенг камровли ислохотлар доирасида мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий хаёти ва давлат бошкаруви тизимига ракамли технологияларни жорий этиш борасида катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармонида ракамли иктисодиётни ривожлантириш, иктисодиётда давлат бошкарувини камайтириш, давлат ва хусусий секторларнинг узаро фойдали хамкорлигининг замонавий шаклларини, "Электрон хукумат" тизимини ривожлантириш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш устувор вазифалар сифатида белгилаб берилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 18 феврал ПФ-5349-сон "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони, 2018 йил 3 июл П^-3832-сон "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш

чора-тадбирлари тугрисида"ги карори, 2018 йил 2 сентябр П^-3927-сон ""Ракамли ишонч" ракамли иктисодиётни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш жамгармасини ташкил этиш тугрисида"ги карори, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 20 майдаги 421-сонли "Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини янада жорий этиш хисобидан ахолига давлат хизматларини курсатиш тартибини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги карори хамда мамлакатда ракамли иктисодий тизимга утишни рагбатлантириш ва жадаллаштиришга каратилган бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга ошириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан хисобланади.

Адабиётлар та^лили

Ракамли иктисодиёт, унинг шакллари ва таъсир этувчи омилларининг илмий-методологик жихатлари куплаб хорижлик олимлар, жумладан: С.Алстром, Д.Белл, К.Берд, Н.Винер, Б.Гейтс, Д.Гёлди, Е.Геллнер, К.Гирц, П.Друкер, Р.Йенсен, М.Кастельс, С.Кузнец, Э.Лемберг, Дж.Лихтгайм, Г.Маклюэн, Р.Макридис, Г.Менш, А.Пшеворский, Д.Рисмен, М.Роуз, Т.Стоуньер, Э.Тоффлер, М.Фриден, Ф.Фукуяма, К.Шваб, Й.Шумпетер ва бошкалар томонидан тадкик килинган.

Узбекистон иктисодиётида ахборот технологияларидан фойдаланиш, ракамли иктисодиётни жорий этишнинг долзарб масалалари ва ижтимоий-иктисодиётга таъсирини улчаш билан боглик тадкикотлар С.С.Гулямов4, О.М.Абдуллаев1, К.Х.Абдурахмонов5, Р.Х,.Аюпов6, Г.Р.Балтабаева3, О.Умаров7 ва мамлакатимизнинг бошка куплаб етакчи иктисодчи олимлари томонидан олиб борилган. Уларнинг илмий тадкикот ишларида истеъмолчилар ва ишлаб чикарувчиларнинг эхтиёжларини таъминлайдиган, шунингдек, улар уртасида тугридан-тугри узаро алока килиш имкониятини берадиган функциялар тупламига эга булган ракамли мухит буйича изланишлар урин олган.

Бугунги трансформация жараёнлари кучайиб бораётган шароитда ракамли иктисодиётни ягона тизим сифатида мамлакатнинг иктисодий ривожланишига таъсирини урганиш, худудларнинг бир бутунликда, комплекс ривожланиши ва жон бошига тугри келадиган даромаднинг усишига таъсирини бахолаш тадкикотимизнинг долзарблигини белгилайди.

4 Гулямов С.С. ва бошкалар. Ракамли иктисодиётда блокчейн технологиялари// Тошкент - 2019

5 Абдурахмонов К.Х. Ракамли иктисодиёт: Жанубий Корея тажрибаси ва ундан Узбекистонда фойдаланиш истикболлари - https://bit.ly/3szIKDV

6 Аюпов Р.Х,., Балтабоева Г.Р. Ракамли иктисодиёт: муаммолар ва ечимлар.// «Халкаро молия ва хисоб» илмий электрон журнали. № 1, 2019

7 Умаров О. Ракамли иктисодиёт ва унинг ривожланиш тенденциялари. «Иктисодиёт ва инновацион технологиялар» илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2018 йил.

'^АОАМЫ IQTISODIYOT" ^М^-ЕЬЕКТКОЫ И | 2-БОМ

WWW.INFOCOM.UZ

Мамлакатимизда ракамли иктисодиётни фаол ривожлантириш, барча тармоклар ва сохаларда, энг аввало, давлат бошкаруви, таълим, согликни саклаш ва кишлок хужалигида замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш буйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Хусусан, электрон хукумат тизимини такомиллаштириш, дастурий махсулотлар ва ахборот технологияларининг махаллий бозорини янада ривожлантириш, республиканинг барча худудларида IT-паркларни ташкил этиш, шунингдек, сохани малакали кадрлар билан таъминлашни кузда тутувчи 220 дан ортик устувор лойихаларни амалга ошириш бошланган. Бундан ташкари, 40 дан ортик ахборот тизимлари билан интеграциялашган геопортални ишга тушириш, жамоат транспорти ва коммунал инфратузилмани бошкаришнинг ахборот тизимини яратиш, ижтимоий сохани ракамлаштириш ва кейинчалик ушбу тажрибани бошка худудларда жорий килишни назарда тутувчи "Ракамли Тошкент" комплекс дастури [1] амалга оширилмокда.

Ракамли трансформация (инг. digital transformation, DT ёки DX) кенг маънода ракамли технологияларни кабул килиш билан таъминланган стратегия, моделлар, операциялар, махсулотлар, маркетинг ёндашуви ва максадларни кайта куриб чикиш оркали бошкарув тизимини узгартиришдир. У савдо-сотик, бизнес ва умумий иктисодиётнинг усишини тезлаштириш хамда нотижорат ташкилотларнинг (масалан, университетлар ва бошка укув муассасалари) самарадорлигини оширишга хизмат килади.

Ракамли трансформация тор маънода "когозсиз офис" ёки "ракамли бизнес"ни англатиши мумкин, бу алохида корхоналар, иктисодиёт, хукумат, санъат, тиббиёт ва фан каби жамиятнинг барча катламларига таъсир килади. Ракамли ечимлар нафакат анъанавий усулларни такомиллаштириш ва куллаб-кувватлаш, балки янги турдаги инновациялар ва ижодкорликнинг пайдо булишини рагбатлантиради.

Корхоналарнинг ракамли трансформацияси даражаси мамлакатлар уртасида фарк килади. McKinsey Global Institutнинг 2016 йилдаги саноатни ракамлаштириш индексига кура, Европа ракамли салохиятининг 12 фоизига, АКТТТнинг 18 фоизига эришди. Европанинг етакчи иктисодиётига эга давлатларда хам бир-биридан сезиларли фарклар мавжуд: тадкикот натижаларига кура Германия ракамли салохиятининг 10 фоизида ишлайди, Буюк Британия эса бу курсаткич А^Ш билан деярли бир хил, яъни 17 фоизга тенг [3].

Ракамли трансформация - бу (амалга оширишда) катта муаммо ва (келажакда) имкониятдир. Ракамли узгаришларни амалга оширишни режалаштираётган корхоналар, худудлар ёки давлатлар юзага келадиган маданий узгаришларни хисобга олишлари керак, чунки янги технологияларга мослашишга маълум вакт талаб этилади. Ракамли трансформация бозор учун

ноёб кийинчиликлар ва имкониятлар яратди, корхоналар, худудлар хамда давлатлар уртасида ракобатни кучайтирди.

Ракамли иктисодиёт худудлар иктисодиётини ривожлантириш учун асос булиб хизмат килади шунингдек, саноат тармоклари хамда хизмат курсатишни самарали ривожлантиришни рагбатлантиради. Иктисодиётда ахборот коммуникация технологияларини куллаш йирик ва кичик корхоналар уртасида махсулотларни рагбатлантириш учун тенг имкониятлар яратади, бу уз фаолиятининг самарадорлигини оширади ва сохада ракобатни таъминлаш учун тенг имкониятлар яратади.

Ракамли трансформациянинг белгиловчи омили унинг суръати хисобланади. Технология ривожланишининг тезлиги ва натижада ижтимоий-иктисодий, инфратузилмавий узгаришларнинг инсон хаёти билан богликдиги ривожланиш тезлигида сифатли погонани курсатиш имконини беради, бу эса янги даврга утишни англатади. Ракамли трансформация корхона ва ташкилотлар уз манфаатдор томонларига купрок киймат бериш учун уз иш услубини узгартирганда юз беради. Муваффакиятли трансформацияни таъминлайдиган технология тури иккинчи даражали масала хисобланади.

Давлат секторида ракамли трансформация жараёнлари, ракамли махсулотларни тезкор яратиш ва ривожлантиришга булган эхтиёж, ракамли хизматларни бошкариш ракамли трансформациялар учун масъул булган давлат бошкарув органларининг ташкилий ва функционал тузилмаларига, шунингдек, ракамли жамоалар таркибига ёндашувларни кайта куриб чикишни такозо этади

[4].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5-октябрдаги ПФ-6079-сонли "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони ракамли трансформация жараёнларини тартибга солувчи хукукий асос хисобланади.

Республикада ракамли индустрияни жадал ривожлантириш, миллий иктисодиёт тармокларининг ракобатбардошлигини ошириш, шунингдек, 2017 -2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш максадида катор вазифалар белгиланган. Жумладан, кейинги икки йилда худуд ва тармокларни ракамли трансформация килиш доирасида:

ахоли пунктларини Интернет тармогига улаш даражаси, шу жумладан кенг полосали уланиш портларини 2,5 млн.гача купайтириш, 20 минг километр оптик-толали алока линияларини куриш ва мобил алока тармокларини ривожлантириш оркали 78 %дан 95 %га етказиш;

худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг турли сохаларида 400 дан ортик ахборот гизимлари, электрон хизмаглар ва бошка дасгурий махсулотлар жорий этиш;

"Бир миллион дастурчи" лойихаси доирасида 500 минг нафар ёшларни камраб олиш оркали компьютер дастурлаш асосларига укитишни ташкиллаш;

иктисодиётнинг реал сектори тармокларидаги корхоналарда бошкарув, ишлаб чикариш ва логистика жараёнларини автоматлаштириш буйича 280 дан ортик ахборот тизимлари ва дастурий махсулотлар жорий этиш;

худудларда хокимлар, давлат органлари ва ташкилотлар ходимларининг ракамли саводхонлигини ва малакасини ошириш, уларни ахборот технологиялари ва ахборот хавфсизлиги буйича укитиш учун тегишли олий таълим муассасаларига бириктириш хамда уларнинг 12 минг нафар ходимини ахборот технологиялари сохасида укитиш режалаштирилган.

Айтиш жоизки, ракамли трансформация куплаб имкониятларни очиб беради. Биринчидан, тушум усади. Бу бизнес, махсулот ва хизматларнинг янги йуналишларини ишга тушириш хисобига юз беради. Масалан, иктисодиётда криптовалюта ва блокчейн-технология, телекоммуникация сохасида мусика ва видео стриминги (окимли онлайн эшиттириш) учун ракамли сервислар ёки аклли уй учун булутли платформалар булиши мумкин [6].

Иккинчи ижобий самара операцион харажатларнинг пасайиши ва жараёнлар самарадорлиги ошишида намоён булади. Бухгалтерия, со лик ва кадрлар хисобини юритишни автоматлаштириш ахборотнинг катта хажмини тез ва сифатли бошкариш имконини беради. Маълумотларни "Big Data" усули билан кайта ишлаш максадли мижозларни муайян мезонлар буйича ута аниклик билан ажратиб олиш (таргетлаш) имкониятларини очиб беради. Бу эса маркетинг тадбирларининг муваффакиятига бевосита таъсир курсатади. Шу билан бирга, бошкарув карорларининг сифати хам ошади.

Ракамли трансформация жараёнидан сунг рахбар масъул булимлар туплайдиган хисоботларга боглик булиб колмайди, балки тизимни очиши ва умумий маълумотлардан аник курсаткичларга утиши, олинган натижаларни эса дархол олдинги давр натижалари билан солиштириши мумкин булади. Жараёнларни автоматлаштириш туфайли прогноз моделлари анча аник булиб боради [7].

Бундан ташкари, маълумотларнинг тартибга солинганлиги ва шаффофлиги туфайли корхонанинг хорижий инвесторларни жалб килиш имкониятлари ошиб, халкаро лойихаларда иштирок этиш учун шароит яратилади.

Узбекистонда давлат иштирокидаги компаниялар иктисодиётнинг анчагина улушини эгаллайди. Шунинг учун уларни ракамлаштириш мамлакат ЯИМ усишига бевосита таъсир килади. Бошкача килиб айтганда, давлат

секторининг ракамли трансформацияси Узбекистонда иктисодий усишнинг мухим драйверларидан бири була олади. Мисол учун, "Ракамли Козогистон" давлат дастурини[5] куриб чикиш мумкин. Расмий маълумотларга кура, уни амалга оширишдан жами иктисодий самарадорлик 2018-2019 йилларда 2 млрд. АКШ долларидан купрокни ташкил этди [8].

Жахонда ракамли трансформация хали давом этмокда. Х,атто илгор мамлакатларда хам бу жараён тугалланмаган ва ракамлаштириш даражаси тармокдан тармокка кадар жуда кучли узгариб бормокда. Баъзи сохалар аллакачон ахборот технологияларининг анчагина ижобий таъсирига учраган (молиявий хизматлар, телекоммуникациялар, ретейл (чакана савдо), медиа сектори), бошкалари эса бу йулнинг бошида турибди ва ракамли технологияларни айрим жараёнларгагина (нефть-газ ва тог-кон тармоги, кишлок хужалиги, мудофаа саноати) жорий этмокда. Бу билан биринчилардан булиб жадал трансформациялаш улар учун ракобатбардошлиликнинг гарови булган корхоналар шугуллана бошладилар.

Фикримизча ракамли трансформация турли боскичларни уз ичига олган элементлар тупламидан иборат булиши лозим. Ракамли трансформация жараёнининг хар бир боскичи корхона ва ташкилотларнинг турли жихатларини, шу жумладан операциялар, компютер саводхонлиги асослари, касбий тайёргарлик, тажриба ва технология кабиларни камраб олади.

Маълумки, биз истеъмолчиларнинг эхтиёж ва талаблари доимий равишда усиб боради. Ракамли иктисодиёт ахборот технологиялари ва инновацион бизнес моделларига эга булган бозор иштирокчилари (давлат, тармок, корхона ва бошкалар) фаолиятига, истеъмолчи аудиторияси ва даромадлари хажмига бевосита таъсир урказади хамда аксарият холларда харажатларининг каррасига камайишига олиб келади. Интернетнинг барча ерда таркалиши эса ракамли сервисларнинг пайдо булишига имкон берди [9].

Фикримизча, Узбекистонда банклар, телекоммуникация ва сугурта компаниялари бошкаларга караганда анча фаолрок ракамли трансформацияга утмокда, чунки уларда даромадлиликнинг мухим курсаткичлари технологияларни муваффакиятли жорий этишга боглик. Куплаб компаниялар мазкур жараёнда турли муаммоларга дуч келмокда. Трансформация - жуда мураккаб жараён булганлиги сабабли, аксарият холатларда компанияларда ишни нимадан бошлаш кераклиги хакида етарлича тушунча булмайди ёки ракамли трансформация жараёнининг боскичлари тегишли кетма-кетликда амалга оширилмайди.

Ахборот технологиялари киска муддатли махсулотлар эмас. Масалан, бирон бир корхона учун 10 йилга мулжалланган дастурни тузиш лозим. Бир марта жорий этилган тизимлардан узок вакт мобайнида фойдаланиш мумкин.

Шунинг учун хам трансформациялаш режасини пухта тузиб олиш хамда жараённи бошидаёк сифатни танлаш жуда мухим хисобланади.

Хужалик юритувчи субъектлар (корхона, ташкилот ва бошкалар) биринчи навбатда, ресурсларни режалаштириш, жараёнларни оптималлаштириш, маълумотлар алмашиниш, бошкарувнинг шаффофлиги ва хоказолар учун жавоб берувчи ERP (ингл. "Enterprise Resource Planning" - корхона ресурсларини режалаштириш) - тизимларни жорий этиш шаклидаги базавий автоматлаштиришдан бошлаши зарур. "Аввалги йил" (режалаштириладиган ракамлар утган даврдан шунчаки кучириб олинадиган) усули билан режалаштириш ва прогнозлаштириш самарасиздир. Ракамли трансформация хужалик юритувчи субъектларга тугри ва аник сценарийлар тузиш учун аник воситаларни такдим этади.

Бозор иктисодиёти ривожланган мамлакатларда бозорнинг куплаб йирик ва урта иштирокчилари бу боскичдан утиб булди ва улар хозир янада чукуррок ракамлаштириш жараёнида. Бу жихатдан Узбекистондаги хужалик юритувчи субъектларга анча осон ва бир вактнинг узида кийинрок булади. Яъни бир тарафдан хужалик юритувчи субъектларга ЕЯРни эндигина жорий этишга тугри келса, бошка тарафдан улар бошкаларга нисбатан анча илгор намуналарни танлаш имкониятига эга.

Ракамли трансформацияни кенгайтириш ва чукурлаштириш 10-15 йил олдинги вазиятга нисбатан мураккаброк. Шунинг учун корхоналар, аввало, бошидаёк факат маълум вактдан кейингина узини оклайдиган катта харажатларга тайёр булиш зарур. Айрим хужалик юритувчи субъектлар дархол ижобий самара булишини кутади, бунинг эса хар доим хам иложи йук. Жараёнларни боскичма-боскич йулга куйиш, ходимларни янгича ишлашга ургатиш, мижозларни эса махсулотлар ва хизматлар тугрисида хабардор этиш талаб этилади. Бундан ташкари, рахбарият ва ходимларнинг ракамли саводхонлигини ошириш устида ишлаш хам ижобий натижа беради, албатта. Бутун жахондаги компаниялар юкоридаги санаб утилган боскичларга доимий равишда дуч келадилар [10].

Макроиктисодиётнинг турли секторлари (давлат, уй хужалиги ва тадбиркорлик)га замонавий ракамли технологияларни татбик этиш мамлакатда иктисодий усишни таъминлашга хизмат килади.

Хулоса

Замонавий иктисодиётда "ракамлаштириш пойгаси" шиддатли тус олмокда ва шунга мувофик бизнес ва жамиятнинг ракамли узгариши мукаррардир. Ушбу "ракамлаштириш пойгаси" жараёнини канчалик тез бошланса шунчалик ижобий самарага эришиш мумкин. Шу сабабли, ракамли

трансформацияни биринчи булиб бошлайдиган иктисодий тузилмалар (давлат, тармок, корхона ва бошкалар) якин келажакда ракобатбардош устунликларга эга булишади.

Бизнингча, ракамли трансформация жараёнини самарали амалга ошириш учун комплекс ахборот тизимларини шакллантириш (максад), жараённи таркибий кисмларга булиш (тахлил), лойихани амалга ошириш режасини тузиш хамда уни амалиётга жорий этиш (натижа) мумкин. Бу билан уз сохасининг етук мутахассиси булган экспертларнинг бутун бир жамоаси шугулланиши максадга мувофик. Етук мутахассис - экспертларнинг етарли эмаслигини хисобга олган холда, трансформациялашни аутсорсингга8 бериш оркали ижобий натижага эришиш мумкин. Чунки махаллий бозорда зарурий билимларга эга булган олий малакали кадрларнинг етишмаслиги хам катта муаммо, албатта.

Ракамли иктисодиётни самарали ривожлантириш мамлакат тараккиёти даражасидан келиб чиккан холда ракамли иктисодиётни ривожлантириш шарт-шароитлари турли даражаларга туркумланиб, хар бир даражага тегишли чора-тадбирларни амалга оширишнинг "куйидан-юкорига" йуналтирилган тизимли ислохатлар оркали амалга оширилиши ижобий натижа беради.

Ракамли иктисодиёт жуда куп афзалликларга эга. Бу туловларнинг нархини пасайтиради ва янги даромад манбаларини очади. Онлайн хизмат курсатиш харажатлари анъанавий иктисодиётга караганда анча паст ва хизматларнинг узлари хам ижтимоий хам тижорат жихатидан анча арзонрокдир. Таклиф этилаётган махсулот истеъмолчининг янги истаклари ёки эхтиёжларини кондириш учун дархол узгартирилиши мумкин. Ракамли иктисодиёт хар хил ахборот, таълим, илмий сохадаги янгиликларни тез, сифатли ва кулай тарзда такдим этади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 - 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг таракккиёт стратегияси тугрисида" ПФ-60-сон Фармони.

2. Bondar, S., Hsu, J. C., Pfouga, A., Stjepandic, J. (2017). Agile digital transformation of system-of-systems architecture models using Zachman framework. Journal of Industrial Information Integration, 7, 33-43.

3. CarbO-Valverde S. and Kahn C. (2016) 'Payment Systems in the US and Europe: Efficiency, Soundness and Challenges', Financial Stability Review,

8 Аутсорсинг инглизча "outsourcing" сузидан олинган булиб, ташки манба (ресурс) дан фойдаланиш тушунилади. Шартнома асосида бирон бир ташкилот томонидан ишлаб чикариш, тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари ёки функциялари талаб килинадиган сохада фаолият курсатадиган бошка ташкилотга (компанияга) топширилиши.

Bank of Spain, 30, May, pp. 9-33.

4. Gebayew, C., Hardini, I. R., Panjaitan, G. H. A., Kurniawan, N. B., & Suhardi. (2018). A Systematic Literature Review on Digital Transformation. 2018 International Conference on Information Technology Systems and Innovation (ICITSI). doi: 10.1109/icitsi.2018.8695912https://lex.uz/docs/4900424

5. Доклад о цифровой экономике. Создание стоимости и получение выгод:последствия для развивающихся стран. https://unctad.org /en/ PublicationsLibrary/der2019_overview_ru.pdf

6. https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our-insights/ digital-europe-realizing-the-continents-potential

7. https://digitalkz.kz/, https://bit.ly/39ozHOI - Официальный интернет-ресурс Государственной программы «Цифровой Казахстан».

8. Westerman, G. (2015). Revamping your business through digital transformation.MIT Sloan Management Review, 56(3), 2-5, ISSN 15329194

9. Woodard, C.J., Ramasubbu, N., Tschang, F.T. and Sambamurthy, V. 2013. Design Capital and Design Moves: The Logic of Digital Business Strategy. MIS Quarterly 37, 2 (2013), 537-564.

10. World Economic Forum. Beyond Fintech: A Pragmatic Assessment Of Disruptive Potential In Financial Services, 2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.