Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ БАҲОЛАШ МЕЗОНЛАРИ: ЖАҲОН РАҚАМЛИ РАҚОБАТБАРДОШЛИЛИК РЕЙТИНГИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ БАҲОЛАШ МЕЗОНЛАРИ: ЖАҲОН РАҚАМЛИ РАҚОБАТБАРДОШЛИЛИК РЕЙТИНГИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
21
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / рейтинг / индекс / ахборот-коммуникацион технологиялар.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умаров Мирюсуп Абдуганиевич

Мақолада мамлакатларнинг рақамли иқтисодиётини халқаро рейтинглар ва индекслар орқали баҳолаш шу жумладан, Жаҳон рақамли рақобатбардошлилик индекси, унинг таркиби баҳолаш усуллари ҳамда Ўзбекистоннинг мазкур рейтингда иштирок этиш масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ БАҲОЛАШ МЕЗОНЛАРИ: ЖАҲОН РАҚАМЛИ РАҚОБАТБАРДОШЛИЛИК РЕЙТИНГИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

РАЦАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИ БАХОЛАШ МЕЗОНЛАРИ: ЖА^ОН РАЦАМЛИ РАЦОБАТБАРДОШЛИЛИК РЕЙТИНГИ Умаров Мирюсуп Абдуганиевич

Иктисодиёт ва молия вазирлиги булим бошлиги, Макроиктисодий ва худудий тадкикотлар

институти мустакил изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10142455

Аннотация. Мацолада мамлакатларнинг рацамли щтисодиётини халцаро рейтинглар ва индекслар орцали бахолаш шу жумладан, Жа^он рацамли рацобатбардошлилик индекси, унинг таркиби бахолаш усуллари щмда Узбекистоннинг мазкур рейтингда иштирок этиш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, рейтинг, индекс, ахборот-коммуникацион технологиялар.

CyHrra йилларда жахон иктисодиётида ракамли трансформация жараёнлари кузатилиб,"Ракамли иктисодиёт" тушунчаси жамият хаётига кенг кириб келмокда. Шу билан бир каторда мамлакатимизда хам мазкур йуналишда кенг куламли ислохотлар олиб борилмокда.

Жумладан, охирги йилларда мазкур йуналишда бир катор норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди. Булар каторида, Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ва крипто-активлар айланмаси сохсини ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил 3 июлдаги П^-3832-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиётни ривожлантириш максадида ракамли инфратузилмани янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил 21 ноябрдаги П^-4022-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбиралри тугрисида"ги 2020 йил 28 апрелдаги П^-4699-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисидаги 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли фармони.

Мамлакатнинг "ракамли иктисодиёти"ни ривожланиши бевосита Ахборот-коммуникацион технологияларнинг (АКТ) ривожланиши билан боглик. Ривожланиш бир катор курсаткичлар, шу жумладан "ракамли иктисодиёт"ни ЯИМдаги улуши, АКТ ларга киритилган инвестициялар, интернет тезлиги, электрон тижоратнинг ривожланганлиги ва х.к. лар оркали бахоланади. Бундан ташкари, мамлакатда "ракамли иктисодиёт"ни ривожланиш даражаси халкаро рейтингларда уз аксини топади.

I. Ракамли иктисодиётни бахолаш рейтинглари

Бугунги кунда мамлакатларнинг ракамли иктисодиётини бахолаш ва бошка давлатлар билан солиштириш буйича бир канча индекслар мавжуд. Булар каторида:

- Ахборот коммуникацион технологияларнинг ривожланиш индекси (ICT Development Index - IDI);

- Ракамли иктисодиёт ва жамият индекси (Digital Economy and Society Index - DESI);

- Жахон ракамли ракобатбардошлилик индекси (IMD World Digital Competiveness Index - WDCI);

- Ракамли эволюция индекси (Digital Evolution Index - DEI);

- Иктисодиётни ракамлаштириш индекси Boston Consulting Group (e-intensity);

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

- Тармок тайёргарлиги индекси (Networked Readiness Index - NRI);

- Электрон хукуматни ривожлантириш индекси (The UN Global E-Government Development Index - EGDI);

- Электрон катнашиш индекси (E-Participation Index - EPART);

- Глобал уланиш индекси (Global Connectivity Index - GCI, Huawei);

- Глобал инновациялар индекси (Global innovation index).

Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида"ги 2020 йил 2 июндаги ПФ-6003-сонли фармони билан Узбекистон Республикаси Ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-хукукий рейтинг ва индекслар таксимоти тасдикланган.

Бунда "ракамли иктисодиёт" йуналишида Узбекистон "Электрон хукуматни ривожлантириш индекси" хамда "Глобал инновациялар индекси"да иштирок этади.

II. Жах,он ракамли ракобатбардошлилик индекси

Мамлакатларнинг ракамли иктисодиётини бахолашда жахон ракамли ракобатбардошлилик индекси урни ахамиятли. Мазкур рейтинг хар йили швейцариянинг Лозанна Халкаро бошкарув ва ривожланиш институти томонидан тузилади.

Рейтинг 63 та мамлакатнинг бизнес, хукумат ва умуман жамиятдаги иктисодий узгаришларнинг асосий омили сифатида ракамли технологияларни узлаштириш ва урганиш кобилияти хамда тайёрлигини бахолайди.

Индекс 3 та асосий омиллардан иборат:

1. Билим (технологияларни урганиш ва яратиш учун зарур булган номоддий инфратузилмани акс эттиради).

2. Технологиялар (ракамли технологияларни ривожланиш даражасини аниклайди).

3. Келажакка тайёргарлик (иктисодиётнинг ракамли трансформация даражаси ва тайёрлигини бахолайди).

Уз навбатида, омиллар 50 дан ортик курсаткич оркали шакллантирилиб, бунда 30 та курсаткич статистик маълумотларга (кенг полосали интернетга уланиш тезлиги, илмий ишланмаларни яратишга сарфланган харажатлар ва х.к.) ва 20 дан ортик курсаткич саволнома оркали бахоланади. ^уйида бахоллаш омиллари келтирилган:

(1-жадвал)

^обилият Уциш ва таълим Илмий жамланма

Укувчиларнинг халкаро Ишчиларни укитиш Тадкикот ва

бахолаш дастури ишланмалрага харажатлар

Рахбарларнинг халкаро Давлатнинг Илмий

стажировка дастури таълимга сарфлаган харажатлари изланувчиларнинг ахоли жон бошига улуши

1. Билим Хорижий персонал сони 25-34 ёшдаги олий маълумотли ахоли сони Изланувчи аёллар

Шахарларни бошкариш Укувчи ва Тадкикот ва

(бизнесни куллаб укитувчилар нисбати ишланмалар

кувватлаш)

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

унумдорлиги

(маколалар)

Ракамли/технологик АКТ сохасида Юкори технологик

махорат битирувчилар сони, %да патентли грантлар

Хорижий талабалар сони 25-65 ёшдаги олий Таълим ва

(1000 кишига) маълумотли аёллар сони тадкикотларнинг автоматизацияси/ роботизацияси

Норматив-хукукий база Капитал Технологик база

Бизнесни очиш Фонд бозорининг капиталлашуви Алока технологияси

Шартномаларни бажариш Технологик ривожланишни молиялаштириш Кенг полосали алока

2. Технологиялар Хорижий ишчи кучини Тадбиркорликни Симсиз кенг

жалб килиш буйича ривожлантириш полосали уланиш

конунчилик учун банк хизматлари

Мамлакатнинг технологик Мамлакатнинг Интернет

ривожланишининг хукукий кредит рейтинги фойдаланувчилари

мухити Fitch, Moody'S, S&P

Инновацияларни Венчур капитали Интернет тезлиги

рагбатлантирувчи

конунчилик

Интеллектуал мулк хукуки Телекоммуникацияга инвестициялар Юкори технологиялар экспорти (% да)

Мослашувчан муносабат Бизнеснинг харакатланувчилиги АКТ интеграцияси

Хукумат ва фукаролар Бизнесни Электрон бошкарув

уртасидаги алокаларни ривожланиши учун

урнатиш учун АКТдан имкониятлар ва

фойдаланиш тахдидлар

3. Келажакка Интернет савдо Роботлашув Давлат-хусусий

тайёргарлик шериклик

Планшетда ишлай олиш Ташкилотларнинг харакатланувчилиги Киберхавфсизлик

Смартфонни ишлатиш Big Data дан фойдаланиш Дастурий жиноят

Глобализацияга муносабат Билимларни улашиш

Жахон ракамли ракобатбардошлилик индексининг 2022 йилнинг натижаларига кура, 1-уринни Дания эгаллади ва утган йилга нисбатан уз курсаткичини 3 погонага яхшилади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

МДХ, давлатлари доирасида мазкур рейтингда ^озогистон Республикаси иштирок этади (36-урин).

2021-2022 йиллар натижалари

(2-жадвал)

Давлатлар 2021 йил 2022 йил узгариш

натижалари натижалари

Дания 4 1 +3

АКШ 1 2 -1

Швеция 3 3 -

Сингапур 5 4 +1

Швейцария 6 5 +1

Голландия 7 6 +1

Финляндия 11 7 +4

Корея 12 8 +4

Гонконг 2 9 -7

Канада 13 10 +3

III. Таклифлар

Жахон ракамли ракобатбардошлилик индексида иштирок этиш Узбекистон учун "ракамли иктисодиёт" йуналишида амалга оширилаётган ислохотларни дунёдаги етакчи мамлакатлар билан солиштириш имконини яратади.

Буларга куйидагиларни курсатиб утиш мумкин:

- мамлакатнинг "ракамли трансформацияларга тайёргарлик даражаси"ни бахолаш;

- ракамли трансформация жараёнларни нафакат хукумат даражасида, балки корхоналар кесимида тахлил килиш;

- АКТларга инвестициялар киритишни рагбатлантириш оркали мехнат унумдорлигини ошириш;

- Интернет савдо йуналишини жорий холати ва истикболларини бахолаш.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида"ги 2020 йил 2 июндаги ПФ-6003-сонли фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ва крипто-активлар айланмаси сохсини ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил 3 июлдаги П^-3832-сонли карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиётни ривожлантириш максадида ракамли инфратузилмани янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил 21 ноябрдаги П^-4022-сонли карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбиралри тугрисида"ги 2020 йил 28 апрелдаги П^-4699-сонли карори.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

5. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисидаги 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли фармони.

6. https://www.imd.org/centers/wcc/world-competitiveness center/rankings

7. economy.kz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.