Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА САВДО ФАОЛИЯТИ СОЛИҚ ҲИСОБИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИШ ЙЎЛЛАРИ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА САВДО ФАОЛИЯТИ СОЛИҚ ҲИСОБИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли савдо / ташқи савдо / ички савдо / улгуржи товар / чакан товар / ялпи ички маҳсулот / ижтимоий-иқтисодий ривожланиш / инсон манфаатлари / кўрсаткичлар. / цифровая торговля / внешняя торговля / внутренняя торговля / оптовые товары / розничные товары / валовой внутренний продукт / социально-экономическое развитие / интересы человека / показатели.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Уразов К.Б., Хурозов А.М.

Мазкур мақолада рақамли иқтисодиёт шароитида савдо фаолияти солиқ ҳисоби муаммолари ва уларнинг ечиш йўллари ишлаб чиқиш ва ундаги муаммоларни бухгалтерия хисобида ва ҳисоботларида туғри юртилиш олиб бориш ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье описаны проблемы налогового учета торговой деятельности в условиях цифровой экономики и разработка путей их решения, а также правильная трактовка этих проблем в бухгалтерском учете и отчетности.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА САВДО ФАОЛИЯТИ СОЛИҚ ҲИСОБИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИШ ЙЎЛЛАРИ»

V. BUXGALTERIYA HISOBI, IQTISODIY TAHLIL VA AUDIT

РАКАМЛИ ЩТИСОДИЕТ ШАРОИТИДА САВДО ФАОЛИЯТИ СОЛЩ

^ИСОБИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИШ ЙУЛЛАРИ

Уразов К.Б.

СамИСИ профессори, и.ф.д.

Хурозов А.М.

СамИСИ магистри

Аннотация: Мазкур маколада ракамли иктисодиёт шароитида савдо фаолияти солик хисоби муаммолари ва уларнинг ечиш йуллари ишлаб чикиш ва ундаги муаммоларни бухгалтерия хисобида ва хисоботларида тугри юртилиш олиб бориш ёритилган.

Калит сузлар: ракамли савдо, ташки савдо, ички савдо, улгуржи товар, чакан товар, ялпи ички махсулот, ижтимоий-иктисодий ривожланиш, инсон манфаатлари, курсаткичлар.

Аннотация: В данной статье описаны проблемы налогового учета торговой деятельности в условиях цифровой экономики и разработка путей их решения, а также правильная трактовка этих проблем в бухгалтерском учете и отчетности.

Ключевые слова: цифровая торговля, внешняя торговля, внутренняя торговля, оптовые товары, розничные товары, валовой внутренний продукт, социально-экономическое развитие, интересы человека, показатели.

Abstract: This article describes the problems of tax accounting of trade activities in the digital economy and the development of their solutions, as well as the correct interpretation of these problems in accounting and reports.

Key words: digital trade, foreign trade, domestic trade, wholesale goods, retail goods, gross domestic product, socio-economic development, human interests, indicators.

Узбекистон иктисодиётини ривожлантириш стратегияси диверсификацияланган ва ракобатбардош иктисодиётни яратишга, инновацион технологиялар ва бозорни бошкаришнинг янги усулларидан фойдаланган холда миллий ресурслардан максимал даражада фойдаланишга йуналтирилган. Мамлакатнинг ташки иктисодий фаолияти, хусусан, ташки савдо сохасида амалга оширилаётган ислохотларнинг пировард натижаси ахолининг турмуш даражасига бевосита уз таъсирини утказади. 2021 йилнинг январь-март ойлари якуни билан республиканинг ташки савдо айланмаси (матнда ТСА) 7 105,1 млн. А^Ш долларини ташкил этиб, 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 930,0 млн. А^Ш долларига ёки 11,6 % га камайди

Усиш Жаммга

2020 йнл 2021 йнл суръати. ннгбагаи.

* % да % да

Ташки савдо айланмаси 8 035J 7105Д Г 88,4 % ) X

Экспорт ¿ЗЕВ 3 264,0 2 398,1 100,0

"ж! товарлар 1 629,4 1931,0 118,5 80,5

* ^СО хихматлар * »® 628,7 467,1 74,3 19,5

^^^ олтин 1005,9 - - -

Импорт 4 771,1 4 707,0 Д' 100,0

товарюр 4316,4 4345,1 100,7 92,3

^О хизматлар - Сальдо 454,8 361,9 79,6 7,7

1 507,1 -2 308,9 X X

Экспорт (олтинсиз шм) 2 258,1 2 398,1 х

1-Расм Ташки савдо айланмаси ва баланси (январь-март, млн. А^Ш

Республикасида товарлар ташки савдоси статистика курсаткичларини шакллантиришда, Ташки иктисодий фаолият товар номенклатураси (кейинги уринларда ТИФ ТН) билан биргаликда, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Халкаро стандартлашган савдо таснифлагичи (кейинги уринларда - ХССТ) ишлатилади. Бу уз навбатида тахлилий максадларда экспорт ва импорт килинадиган товарларни 10 та катта кисмга гурухлаш учун имкон беради. Товарларни ХССТ буйича кодлаштириш, ТИФ ТН ва ХССТ уртасида утиш калитлари ёрдамида амалга оширилади. ТСАда экспорт хажми 2 398,1 млн. А^Ш долларига (26,5 % га камайди) ва импорт хажми 4 707,0 млн. А^Ш долларига (1,3 % га камайди) етди. Х,исобот даврида - 2 308,9 млн. АКЩ доллари кийматида пассив ташки савдо баланси кайд этилди

2-расм Узбекистон Pеспубликаси билан ташки савдо айланмаси энг юкори улушга эга булган давлатлар (2021 йил январь-март, млн. А^Ш доллари)1

Ялпи ички махсулот, савдони шакллантириш тизимида капитал айланишининг якуний боскичини ифодалайди. Савдо корхонаси фаолиятини самарали бошкариш тулик, аник ва объектив иктисодий маълумотсиз мумкин эмас бухгалтерия хисоби оркали олинади.

1 file:///C:/Users/hp/Downloads/Tashqi%20iqtisodiy%20faoliyat%20(1).pdf

Млн. АКШ доллари >сиш суръатп. Yo да

УзЙекнсгон P ее пу б л МК1 си 7105,1 88.4

Крракалп огнетоы Рес1губоикасн 153,1 123,S

Qàyà-iqp:

Анднжон 066,0 100,5

Букоро 215,5 104,6

Жизэах S9,4 9ö,3

Калщадаре 35,0 65,2

Has они 263,6 99,5

Наманган 213,7 109,1

Самарканд 376,2 10S,P

Суряондарё IOS, 7 123,3

Снрдарё 176,7 179,1

Тошкент 1 076,4 105,3

Фдргона 321,9 115,1

Хораз il 140,1 145,0

Тошкент ш 2 930,2 111,1

Энг tO KO p il ^IXN,

млн. АКШ доллар«

Тошкент930.2

Тошкеит - 1 076.4

Андтсжон ■ 666.0

[доллары

Сурхондарё - IOS.7

Жизт - £0,-1

1\ашкадарё S5,0

3-расм Узбекистон Республикасининг худудлар кесимида ташки савдо

айланмаси (январь-март 2021 йил)

Республика ташки савдо айланмаси таркибида энг юкори улушни Тошкент шахри 41,2 % улуш билан 2 930,2 млн. А^Ш долларини ташкил этди. Республика ташки савдо айланмаси таркибида энг куйи улушни Кашкадарё вилояти 1,2 % улуш билан 85,0 млн. А^Ш долларини ташкил этди

Рустам Ёкубов2: "Агар сотувчи харидор билан хисоб-китоб килишда чек урмаса, у Ахоли билан пулли хисоб-китобларни амалга оширишда онлайн-НКМ ва виртуал касса тизимини куллаш тартиби тугрисида низомни купол равишда бузади. Назорат-касса техникаси шундай тузилганки, муайян хисоб-китобнинг тасдиги сифатида чекни сиз факат хисоб-китоб пайтида уришингиз мумкин.Албатта, агар сиз у ёки бошка сабабга кура буни амалга оширмаган булсангиз, битимни акс эттириш учун, сиз касса чекини ушбу харид тугрисидаги маълумот билан уришингизга тугри келади. Лекин солик органларининг ахборот тизимида у чек урилган сана билан кайд килинади.

Агар сизда чекда товарлар комитентнинг СТИР/ЖШШИР билан курсатилган булса, товарни сотиш комитентда хам хакикатда чек шакллантирилган сана билан акс эттирилади.

2https://buxgalter.uz/publish/doc/text187412 qanday qilib kassa tehnikasi hotirasidagi notugri mhikni oson va tez almashtirish mumkin

Шуни кайд этаманки, техник нуктаи назардан бундай хукукбузарликлар эхтимоли кундан-кунга камайиб бормокда, сабаби 04.10.2021 йилдаги ПК-5252-сон карорга мувофик назорат-касса техникаси тулов тизимлари билан, тулов тизимлари эса - солик органларининг ахборот тизимлари билан интеграция килинмокда. Буларнинг хаммаси умуман, касса чекини бермасдан пластик карталар ёрдамида хисоб-китоб килиш имкониятини бермайди.

Гулнора Эргашева:3 - Агар сотувчи кандайдир сабабга кура унда чек урилмаганлигини аникласа (масалан, тушумни инкассация килиш суммаси билан НКТ маълумотларини солиштирган холда), у факатгина ушбу холат аникланганда уларни уришига тугри келади. Бунда - ушбу вазиятни чек берилмаган хисобот даврида амалга ошириш керак булади. Унда ушбу суммаларни солик хисоботларида акс эттиришнинг бошка йули йук. Ва агар у буни амалга оширмаса, хисобда тафовут пайдо булади ва эртами кечми бу солик текширувлари чогида ойдинлашади.

Х,ар кандай холда хисоб-китоб пайтида касса чекини бермаслик - бу соликка оид хукукбузарлик.

Бундай хукукбузарликлар: солик органига Soliq мобиль иловаси оркали чек берилмаган харидордан ариза келиб тушган такдирда; сайёр текширувда назорат хариди чогида;

ДСХО ахборот тизимларида комитентнинг маълумотлари билан киёслашда аникланиши мумкин.

Бу холда сотувчини СКнинг 221-моддаси буйича касса чекини бермаганлик учун ва СКнинг 223-моддаси буйича берилмаган чек суммасининг 20%и микдорида жарима кутади. Шунингдек, ушбу вазиятда маъмурий хукукбузарлик белгилари мавжуд, улар учун алохида жарималар мавжуд. Жарималарнинг комитентга дахл килиши соликчилар чек солик базасини камайтириб курсатиш максадида у билан тил бириктириб берилмаганлигини исботлай олишларига боглик.

Агар чекни НКМнинг носозлиги туфайли беришолмаган булса Куйидаги холл ар учун :

-I- кассанинг носозлиги холатига - тадбиркорлик субъектида ип билан тикилган ва солик органларида руйхатдан утказилган, белгиланган намунадаги квитанциялар дафтари тайёр булиши булиши керак;

-I- электр энергиясининг киска муддатли узилиши холатига - касса автоном кувватлантириш манбалари, шу жумладан - аккумуляторлар билан таъминланиши лозим;

Интернет билан боглик узилишлар холатига - онлайн-НКМ ёки виртуал касса 48 соат давомида офлайн режимида ишлаши мумкин.

Агар аппарат бузилса, тадбиркор бу хакда дархол ТХКМга хабар бериши ва захирадаги касса урнатилгунига кадар харидорларга квитанциялар бериши керак.

3https://buxgalter.uz/publish/doc/text187412 qanday qilib kassa tehnikasi hotirasidagi notugri mhikni oson va tez almashtirish mumkin

Онлайн-НКМ ёки виртуал кассанинг иши тиклангандан сунг сутка давомида хар бир берилган квитанцияга сиз онлайн-НКМ ёки виртуал касса чекини уришингиз керак.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЕТЛАР РУЙХАТИ

1. Бухгалтерия хдсобининг миллий ва халкаро стандартлари (МХ,МС ва М^ХС)

2. Пулатов, Х. У. (2023). САВДО КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ ФАОЛИЯТИ ХДСОБИНИНГ МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ. Экономика и социум, (6-2 (109)), 931-934.

3. А.Солиев. Маркетинг. Тошкент. "Иктисод-молия" 2010 йил 277 б;

4. Po'latov, X. (2023). Elektron savdo korxonalarida buxgalteriya hisobini tashkil etish132

5. .Уразов К.Б. Савдода бухгалтерия хдсоби ва соликка тортиш.-Т.: Иктисодиёт ва хукук дунёси, 2004.-336 б.; 101.

6. Пулатов, Х. У. (2023). САВДО ФАОЛИЯТИНИ СОЛЩ^А ТОРТИШДАГИ МУАММОЛАР. Экономика и социум, (6-2 (109)), 928-930.

7. Уразов К.Б., Вахидов С.В. Бошка тармокларда бухгалтерия хдсобининг хусусиятлари. Дарслик. - Т.: «Адиб», 2011. - 480 б;

8. Пулатов, Х. У. (2023). САВДО КОРХОНАЛАРИДА ТОВАРЛАРНИ СОТИЛИШИ АУДИТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Экономика и социум, (6-2 (109)), 919-921.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.