Научная статья на тему 'ТУРЛИ ФАОЛИЯТ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КОРХОНАЛАРДА ТОВАР АЙЛАНМАСИ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ТУРЛИ ФАОЛИЯТ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КОРХОНАЛАРДА ТОВАР АЙЛАНМАСИ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
19
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТОВАР-ПУЛ МУНОСАБАТЛАРИ / ТОВАР АЙЛАНМАСИ / ЧАКАНА САВДО / САВДО КОРХОНАСИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Пўлатов Х.Ў.

Мақолада савдо корхоналарида товар айланмаларининг бухгалтерия ҳисоби ташкил этиш механизми ҳамда замон талаблари асосида уни такомиллаштириш йуллари кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIRECTIONS TO IMPROVE TURNOVER ACCOUNTING IN ENTERPRISES OF DIFFERENT ACTIVITIES

The article shows the mechanism of accounting and audit of trade operations in trading companies and the ways of its improvement based on the modern requirements

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ФАОЛИЯТ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КОРХОНАЛАРДА ТОВАР АЙЛАНМАСИ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

УДК: 657.1

Пулатов Х. У. ассистенти

Бухгултерия хцсоби ва аудит кафедраси Самарканд икщисодиёт ва сервис институты

ТУРЛИ ФАОЛИЯТ БИЛАН ШУГУЛЛАНУВЧИ КОРХОНАЛАРДА ТОВАР АЙЛАНМАСИ ^ИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

ЙУНАЛИШЛАРИ

Аннотация: мацолада савдо корхоналарида товар айланмаларининг бухгалтерия уисоби ташкил этиш механизми уамда замон талаблари асосида уни такомиллаштириш йуллари курсатилган.

Калит сузлар: товар-пул муносабатлари, товар айланмаси, чакана савдо, савдо корхонаси.

Pulatov X. U.

Assistant

Department of Accounting and Auditing Samarkand Institute of Economics and Service

DIRECTIONS TO IMPROVE TURNOVER ACCOUNTING IN ENTERPRISES OF DIFFERENT ACTIVITIES

Abstract: The article shows the mechanism of accounting and audit of trade operations in trading companies and the ways of its improvement based on the modern requirements

Key words: monetary relations, turnover, retail, trading company.

Республикамизда кабул килинган «2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Хдракатлар стратегияси»га мувофик буйича барча тармок ва сохаларда туб узгаришлар юз бермокда. Ушбу узгаришлар бевосита хизмат курсатиш сохасига, унинг барча тармокларига хам тегишли, чунончи савдога хам дахлдордир.

Корхоналарда товарларни улгуржи савдосининг иктисодиётда тутган урни шундаки, у оркали мамлакатимизда хамда хорижий мамлакатларда яратилаётган товар-моддий бойликлар йирик партияларда ички ва ташки бозорларга етказилади, шу асосда корхоналар ва ахолининг товарларга булган истеъмол талаблари кондирилади. Улгуржи савдо хажмига караб, мамлакат экспорти ва импорти курсаткичлари бахоланади. Ушбу соханинг мамлакатимиз корхоналарини инвестициялар сифатида киритилаётган энг

замонавий мехнат воситалари хамда мехнат предметлари билан таъминлашдаги роли борган сари ошиб бормокда.

Бази бир статистик маьлумотларга тухталадиган булсак, Республика буйича 2020 йилнинг январь-март ойларида чакана савдо товар айланмаси 40,1 трлн сумни ташкил этиб, 2019 йил январь-март ойларига нисбатан 3,8 фоизга усди. Давстаткум хабарига кура, йирик корхоналарнинг товар айланмаси 6,02 трлн сумни, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг товар айланмаси 34,1 трлн сумни, шундан уюшмаган савдо товар айланмаси 3,3 трлн сумни ташкил этди.Республика чакана савдо товар айланмасида энг юкори улуш Тошкент шахрида (21,9 фоиз улуш билан 8,7 трлн. сумни ташкил этди).

Республика чакана савдо товар айланмасида деярли барча вилоятларда усиш суръатлари кузатилиб, асосан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари хиссасига (85,0 фоиз) тугри келди. Йирик корхоналар савдо айланмаси улушида, корхоналар улгуржи савдога утиб кетаётганлиги сабабли, утган ойга нисбатан кескин камайиш кузатилди (15,0 фоиз).

Республика буйича 2020 йилнинг январь-март ойларида улгуржи савдо товар айланмаси 19,3 трлн сумни ташкил этиб, 2019 йил январь-март ойларига нисбатан 0,5 фоизга усди. Шу жумладан, йирик корхоналарнинг товар айланмаси 4,9 трлн сумни (усиш суръати 1,1 фоиз), кичик бизнес субъектларининг товар айланмаси 14,3 трлн сумни (усиш суръати 0,3 фоиз), шундан микрофирмалар савдо товар айланмаси 6,8 трлн сумни (узгариш суръати 9,3 фоиз) ва кичик корхоналар савдо товар айланмаси 7,4 трлн сумни (усиш суръати 1,1 фоиз) ташкил этди.

Улгуржи савдо товар айланмасида юкори усиш суръатларига эга йирик корхоналар Тошкент (94,4 фоиз) шахрида ва Андижон (29,3 фоиз), Сурхондарё вилоятларида (15,0 фоиз) кузатилди.Улгуржи товар айланмасида усиш суръатлари Тошкент (9,4 фоиз) шахрида ва Андижон (8,0 фоиз), Сурхондарё (5,3 фоиз) вилоятларида кайд этилди.

Улгуржи савдо товар айланмасида энг юкори хажм кичик бизнес субъектларига тугри келиб, мазкур хажм 2020 йил январь-март ойлари якунига кура, 19,3 трлн сумни ташкил этиб, 2019 йил январь-март ойларига нисбатан 0,5 фоизга усган. Жами улгуржи савдо товар айланмасидаги улуши эса 74,2 фоизни ташкил этди [1].

Корхонанинг айланмаси у айланма ёки ялпи даромад деб хам аталади, Корхона уз махсулотини сотгандан кейин олган маблаглар микдорини англатади. Бирорта хам молиявий хисобот айланма ёки сотишдан тушадиган даромадни аникламай туриб амалга оширилмайди. Иктисодчилар айирбошлашни корхонанинг муваффакиятининг асосий курсаткичларидан бири деб аташади, чунки бу корхона самарадорлиги билан бевосита богликдир. Товар айирбошлаш йилига, ойига ёки мавсумига хисобланади. Замонавий бухгалтерия хисоби ва хисоботига

жуда катта таъсир, накд ва накдсиз шаклда амалга ошириладиган йиллик оборот турлари мавжуд[2].

Хрзирги кунда корхонанинг айланмаси нафакат накд пул, балки асосан накд пулсиз хисоб-китоблардир. Бундай утказмалар тугридан-тугри бир хисобваракдан иккинчисига утади ва кассалар оркали накд пул билан хисоб-китоб килишда бир катор афзалликларга эга[3]. Давлат назорати органларининг тартибга солиш функцияларини амалга ошириш учун корхоналар кушимча чоралар куриши шарт эмас, улар ижтимоий харажатларни камайтиради. Айланмани хисоблашнинг бешта коидалари куйидагилар хисобланади:

Бирнчидан. Ракобатчилар статистикасидан фойдаланинг. Агар корхона биринчи йил давомида ишлаётган булса ва таккослаш учун хеч нарса йук булса, тахминий даражасини аниклаш учун ракобатчиларнинг хисоботларидан фойдаланиш тавсия этилади.

Иккинчидан. Инфляцияни билиб олинг. Ваколатли иктисодчи хар доим пул айланмасини хисоб-китобни инфляция курсаткичлари билан, бозорда валюта канча кадрсизланган ёки кучайганлиги билан таккослайди.

Учинчидан. Тузатиш омили келажакни хисоблашда тузатиш коэффициэнтидан фойдаланинг. Айтайлик, йиллик оборотнинг усишига эришиш режалаштирилган булса, унда коэффициэнт нолдан юкори булиши керак. Шу билан бирга, оборот даражасини ошириш учун ишлатилиши мумкин булган усулларни аниклаш мухимдир

Туртинчидан. Кутарилиш ва тушишларни хисобга олинг. Х,ар бир савдо йили энг юкори фаоллик ва пасайиш даврларини уз ичига олади. Улар умумий булиши мумкин, масалан, таътил пайтида фаолиятнинг пасайиши ёки профилли - укув йили бошланиши арафасида харид кобилиятининг усиши. корхонанинг кутилаётган айланмаси шунчаки 12 ой давомида даромадни таксимлаш ва хамма учун мумкин булган курсаткичларни тахлил килмасдан тугри хисоблаб чикилиши мумкин эмас.

Бешинчидан. Йиллик даромад айланмасининг кийматини билиш учун сиз катта хажмдаги маълумотларни кайта ишлашингиз, хисоб-китобдаги барча операциялар учун накдсиз ва касса операцияларини киритишингиз керак. Бошкача килиб айтганда, балансга таъсир килувчи барча операциялар кузда тутилиши керак. Иктисодчиларнинг иши глобалдир, аммо натижалар корхонанинг хисобот давридаги ютукларини объектив равишда бахолаш имконини беради.

Хулоса килиб айтамизки "даромад" ва "айланма" тушунчалари умуман бир хилдир. Бундан ташкари, купинча "айланма" корхонанинг накд пулсиз айланишини, яъни сотилган товарлар, ишлар ва хизматлар учун жорий хисоб ракамига пул тушумини англатади.

Кандай булмасин, даромад хам, айланма хам "ялпи" хусусиятлар булиб, улар корхона харажатларини хисобга олмайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. https://kun.uz/18441751

2. Shirinov U. The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems //TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR). - 2017. - Т. 6. - №. 2and3. - С. 23-31.

3. Ширинов У. А. и др. Телефон xизмaтлaридaн олитадиган дaромaдлaр хдсобини тaкомиллaштириш //Интернayкa. - 2019. - №. 2-2. - С. 83-85.

4. Урозов К.Б. Иктисодиётни эркинлaштириш шaроитидa бyxгaлтерия хдсобининг нaзaрий Ba методологик муоммолори. Иктисод фонлори доктори илмий дорожосини олиш учун ёзилгaн диссертaция, 2006, 169-170 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.