Научная статья на тему 'РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ХУЛҚ-АТВОРИ ВА КУТИШЛАРИГА ТАЪСИРИ'

РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ХУЛҚ-АТВОРИ ВА КУТИШЛАРИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Истеъмолчилар хулқ-атвори / истеъмолчи кўникмалари / “рақамли инқилоб” / “рақамли” истеъмол одатлари / субъект-объект алоқалари / авлодлар алмашинуви / Y ва Z авлодлари. / consumer behavior / consumer skills / " digital revolution" / " digital " consumer habits / subject-object relationships / generation exchanges / Generation Y and Generation Z.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ибрагимов И.Ҳ.

Мақолада жамиятдаги технологик ўзгаришларнинг бозорнинг бош субъекти бўлган истеъмолчи феъл-атворига таъсири ва унинг истеъмол жараёнларидаги трансформацияланиши ва шу жараёнларда рақамли маркетингнинг аҳамияти тўғрисидаги масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article covers issues about the impact of technological changes in society on the character of the consumer, who is the main subject of the market, and its transformation in consumer processes and the importance of digital marketing in these processes.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ХУЛҚ-АТВОРИ ВА КУТИШЛАРИГА ТАЪСИРИ»

РАКАМЛАШТИРИШНИНГ ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ХУЛК-АТВОРИ ВА КУТИШЛАРИГА ТАЪСИРИ

Ибрагимов И.Х,.

СамИСИ, Маркетинг кафедраси доцент в.б., и.ф.н.

Аннотация: Маколада жамиятдаги технологик узгаришларнинг бозорнинг бош субъекти булган истеъмолчи феъл-атворига таъсири ва унинг истеъмол жараёнларидаги трансформацияланиши ва шу жараёнларда ракамли маркетингнинг ахамияти тугрисидаги масалалар ёритилган.

Калит сузлар: Истеъмолчилар хулк-атвори, истеъмолчи куникмалари, "ракамли инкилоб", "ракамли" истеъмол одатлари, субъект-объект алокалари, авлодлар алмашинуви, Y ва Z авлодлари.

Annotation: the article covers issues about the impact of technological changes in society on the character of the consumer, who is the main subject of the market, and its transformation in consumer processes and the importance of digital marketing in these processes.

Keywords: consumer behavior, consumer skills," digital revolution"," digital " consumer habits, subject-object relationships, generation exchanges, Generation Y and Generation Z.

Замонавий жамиятда, алохида жамоаларда ва ижтимоий гурухларда истеъмол феномени, истеъмолчиларнинг хулк-атвори ва истеъмол амалиётини урганиш куплаб илмий фанлар, жумладан фалсафа, иктисод, социология, психология, хукук ва, албатта, маркетинг доирасида олиб борилади.

Истеъмолчиларнинг хулк-атворини максимал манфаат олиш учун факат окилона, эгоистик истак сифатида дастлабки тушуниш энди харид тугрисида карор кабул килишда ижтимоий, маданий ва психологик омилларнинг ахамиятини тушуниш зарурияти билан трансформацияланмокда.

Истеъмолчиларнинг хулк-атвори-бу эхтиёжни англаш ва шакллантириш, товарларни танлаш, харид килиш ва истеъмол килиш жараёнларидаги ижтимоий харакатлар, шунингдек дастлаб аникланган эхтиёжни кондириш даражаси ва сифатини бахолаш, шу жумладан истеъмолчиларнинг талабларини амалга ошириш даражасини бахолаш тизимидир.

Истеъмолчи олган тажриба унинг кейинги истеъмолчилик хатти-харакатларига таъсир килади, истеъмол одатларини шакллантиради, алохида махсулотларга, ишлаб чикарувчиларга, брендларга содиклик ёки уларга нисбатан зиддиятни пайдо килади.

ХХ асрнинг 50-йилларида ишлаб чикариш хажмининг усиши, махсулот сотишдаги кийинчиликларнинг кучайиши, тармокларда ракобатнинг усиши, "сотувчи бозори" дан "харидор бозори"га утиш анъанавий маркетинг концепциясини, мижозларга йуналтирилган ёндашувни ишлаб чикишга олиб келди, унинг асоси истеъмолчиларни кондириш гояси эди. Бугунги кунда

истеъмолчиларнинг хулк-атвори сохасидаги замонавий маркетинг тадкикотлари факат уни белгилайдиган омилларнигина тушунишга каратилган эмас. Маркетингда индивидуал ишлаб чикарувчилар ва товарларнинг тижорат муваффакияти ва ракобатдош устунликларини таъминлаш, истеъмолнинг "одатлари"ни ва хатто янги эхтиёжларни шакллантириш учун хам истеъмолчилар танловига фаол таъсир курсатадиган воситаларни топиш ва ишлаб чикиш мухим ахамиятга эга булмокда. V В. Паккард буни куйидагича баён килади: "эхтиёжни кондириш хазил нарса эмас; мухим нарса эхтиёжни яратишдир"1

Истеъмолчилар жамиятининг ривожланиши билан истеъмолнинг рамзий ва семантик таркибий кисмлари тобора мухим ахамият касб этмокда. Истеъмолчилик таомиллари фалсафаси намаёндаларидан бири А. Н. Ильиннинг сузларига кура, "истеъмолчилар жамияти-бу хаётнинг маъноси сифатида харакат киладиган моддий объектларнинг рамзийлиги хукмронлик киладиган, истеъмолчиларни нарсаларни сотиб олишга жалб киладиган ва шу билан узларига маълум бир маком берадиган муносабатлар мажмуи". Истеъмолчилар жамиятида сотиб олиш имконияти, маълум бир махсулотни сотиб олиш имконияти оркали эришилган маком, сотиб олинган махсулотнинг афзалликларидан хам кура купрок нарсани англатиши мумкин.

20-асрнинг иккинчи ярмида ортикча ишлаб чикариш, савдонинг янги шаклларининг сифатли усиши ва ривожланиши, маркетингнинг ривожланиши, оммавий онгни манипуляция килиш технологияларидан фаол фойдаланиш, брендни ривожлантириш буйича харакатлар, агрессив реклама ва сотишни рагбатлантириш воситаларини такомиллаштириш янги истеъмол одатларининг шаклланишига, истеъмолчилар таомилида янги амалиётлар ва кадриятлар яратилишига олиб келди. Бирок, 21-аср бошларида Туртинчи саноат инкилоби (инкилоб 4.0) истеъмолчилар амалиётида жиддий узгаришларга, истеъмолчининг янги турини шаклланишига олиб келди, бу анъанавий бизнес моделлари буйича ишлайдиган тармоклар учун жиддий муаммога айланди ва янги маркетинг воситаларининг пайдо булишига сабаб булди.

Ракамли инкилоб даврида истеъмолчиларнинг хатти-харакатларини белгилайдиган куйидаги асосий тенденцияларни куриш мумкин: янги истеъмол одатларининг шаклланиши, истеъмолчиларнинг янги кутишлари (тахминлари), шунингдек, янги истеъмол амалларини яратадиган янги ракамли воситаларнинг фаол ривожланиши.

Истеъмолчиларнинг талаблари ва хатти-харакатларини узгартирадиган янги истеъмол одатларининг шаклланиши. Замонавий инсон купрок харакатчан, у узи томонидан шаклланган (ишлаб чикилган) эхтиёжга дархол жавоб олишга одатланган. Истеъмолчиларнинг кутаётган тахминлари куникма (тажриба) сохасига утмокда. Замонавий истеъмолчи нафакат маълум бир махсулотнинг фойдалилигини, балки маълумот олиш

1 Тайные манипуляторы Вэнс Паккард. SBN: 5-89357-186-Х: Издательство: Смысл2004. Подробнее на livelib.ru:https://www.livelib.ru/book/1000210159-tajnye-manipulyatory-vens-pakkard (муаллиф таржимаси)

(когнитив эхтиёж) ва товарларни сотиб олиш кулайлиги, шунингдек махсулотнинг узи ва ишлаб чикарувчи ёки сотувчи билан узаро муносабатлар жараёнининг хиссий жозибадорлиги даражаси (маънавий-этик, эстетик) каби омилларни хам бахолайди.

Ахборот технологияларининг ривожланиши янада шаффофликка олиб келади. Истеъмолчиларга такдим этилаётган маълумотлар хажми, шунингдек, мукобил ахборот манбалари сони хам ортиб бормокда. Ахборот истеъмолчисининг пассив ролини белгилайдиган аудитория билан субъект-объект узаро таъсири тушунчаси субъект-субъект узаро таъсири тушунчаси билан алмашмокда, бунда истеъмолчи нафакат контент таркибининг шаклланишига таъсир курсатиши, балки ушбу контент таркибни шакллантириши мумкин.

Мулокотнинг субъект-объект тури факат сотувчи алоканинг фаол, таъсир килувчи, назорат килувчи томони сифатида харакат килади ва харидорга таъсир, таклиф ва манипуляция объекти роли берилади. Классик реклама хабари ушбу турдаги алоканинг одатий намунасидир.

Субъект-объект алокаси сотувчи ва харидор уртасидаги фаол ва тенг узаро таъсирни, харидорнинг эхтиёжларини шакллантириш, хабардор килиш ва кондириш жараёнида иштирок этишни уз ичига олади.

Анъанавий реклама хабарларининг роли аста-секин камайиб бормокда, гарчи анъанавий медия реклама форматлари самарасиз деб айтишга хали эрта булсада. Реклама ландшафи манзараси доимий равишда узгариб туради, чунки технология ва алока воситалари истеъмолчилар билан богланиш учун янги имкониятларни очади.

Замонавий оммавий ахборот воситалари сохасидаги таникли мутахассислардан бири М.Стелзнернинг таъкидлашича, бозорда муваффакияти икки асосий омил билан таъминланади: мижозлар эхтиёжларини тушуниш ва мижознинг муаммосини хал килиш имконияти тугрисида энг кенг маълумот бериш оркали уларнинг ишончини козониш кобилияти. У куйидаги усиш формуласини таклиф килади: Зур контент + Бошца одамлар-Маркетинг хабарлари.2

Биринчи навбатда ахборот ахамияти омили, махсулот хакидаги маълумотларнинг мазмунли мазмуни сифати. Товарлар ва хизматлар сифатини бахолаш учун катта имкониятларга эга булиш оркали истеъмолчи нафакат шакллантириш, балки уз фикри ва муносабатини энг кенг аудиторияга етказиш имкониятига эга булади, янги реал ваколатини истеъмолчига йуналтиради. Бошка истеъмолчилар колдирган шархларда истеъмолчиларнинг ишончининг ахамияти ва даражаси ортиб бормокда; Харид килиш тугрисида карор кабул килишга ижтимоий тармоклардаги мунозаралар, ишлаб чикарувчилар ва сотувчиларнинг истеъмолчиларнинг фикр-мулохазалари билан ишлаш кобилияти таъсир килади.

2 Майкл Стелзнер Контент-маркетинг. Новые методы привлечения клиентов в эпоху Интернета ISBN 978-5-

91657-328-2. Букинист. 2012. 288 с. (муаллиф таржимаси)

Замонавий дунёда нуфуз (обру) капитали факат ишлаб чикарувчининг имкониятлари ва сотувчининг харакатларига боглик эмас. Юкори обруга эга булиш тобора кийинлашиб бормокда, аммо уни йукотиш анча осон. Таъсир килувчилар истеъмолчилар хамжамиятининг жамоатчилик фикрига фаол таъсир курсатадилар инфлюенсерлар (инглиз тилидан, influencers — таъсир килиш учун, ижтимоий тармоклар фойдаланувчилари, жуда кенг аудитория билан машхур булган блоггерлар ва аудитория фикрини шакллантиришга таъсир килиш усуллари, шу жумладан истеъмолчиларнинг хатти-харакатлари), хейтерлар - нафратланувчилар (инглиз тилидан. hater - нафрат, салбий контентни ишлаб чикарадиган, бошка одамлар, ташкилотлар, махсулотлар ва бошкалар хакида салбий баёнотлар ёки бахоларни таркатадиган блогерлар.) ва издошлар, обуначилар ёки фолловерлар (инглиз тилидан, (follower— кимнидир кузатиб бориш, бирор нарса, бу ижтимоий медиа аккаунтининг обуначилари ижтимоий тармоклар, биринчи навбатда Твиттерда ва Instagramда).

Авлодлар алмашинуви истеъмолчиларнинг хулк-атвори ва талабларини хам узгартиради. Авлод деганда биз маълум бир тарихий даврда ёш чегаралари ва шаклланиши хамда фаолиятининг умумий шартлари билан бирлаштирилган одамларнинг маданий ва тарихий хамжамиятини тушунамиз.

Икки авлод вакиллари истеъмол амалиётига тобора купрок таъсир курсатмокда: Y авлоди (миллениаллар (минг йилликчилар) деб аталадиган) ва Z авлоди (минг йилликдан кейинги, юз йиллик).3

Турли муаллифларнинг тадкикотларида Y ва Z авлодларининг ёш чегаралари жуда фарк килади. Z авлоди 1977-1983 йилларда Y авлод эса, 20002004 йилларда тугилган одамлар деб таъкидланади. Хрзирда бу маркетологлар томонидан энг куп урганилган авлод. Z авлодининг ёш чегаралари янада фарк килади: 1995-1996 йилларда 2004-2010 йилларда тугилган авлод.4

Юз йиллик авлод фарзандлари бир вактнинг узида хакикий дунёда ва ахборот технологияларининг virtual дунёсида яшайдилар

Амалий маркетингда авлодлар назарияси тез-тез танкид килинади, мутахассисларнинг таъкидлашича, ун ёшгача булган ёш фарки булиши мумкин булган одамларнинг эхтиёжларига эътибор каратиб, аник махсулотларни илгари суриш стратегиясини яратиш мумкин эмас, чунки ёш улчовининг турли кутбларидаги истеъмолчилар турли хил одатлар, тажрибалар ва афзалликларга эга.

Бирок, турли авлод вакиллари жамиятга фаол равишда етказадиган ва истеъмол одатлари ва амалиётига таъсир курсатадиган умумий кадриятлар ва идеалларга эга эканлигини эътиборсиз колдириб булмайди.

3 Y авлоди ("Игрек" авлод) ёки Миллениум (минг йиллик) авлод, шунингдек, "некст-кейинги" авлод, Bynthytn авлоди — тахминан 1981- 1996 йиллар оралигида тугилган одамлар авлоди. Авлод вакиллари millennials ёки Милленитес, ехо boomers деб аталади. Улар янги минг йилликни ёшлигида учратишди, бу биринчи навбатда ракамли технологияларга чукур жалб килиш билан тавсифланади. https://ru.wikipedia.org/wiki/

4 "Strauss-Хау авлодлар назарияси" Уилям Страусс ва Нил Хоу томонидан ишлаб чикилган назария, АКШ тарихидаги такрорланадиган авлодлар циклларини тавсифлайди.

Y-авлоди вакиллари орасида завкланиш истаги, истеъмолчи гедонизми купрок намоён булади. Шу билан бирга, ушбу авлод вакиллари реклама хабарларига камрок ишонишади, уларни тез-тез текшириб туришади ва диккатни яхширок жамлашади. Умуман, 2017 йилда ВЦИОМ тадкикот натижаларига кура, суровда иштирок этган русларнинг факат 3% реклама маълумотларига ишонишини, 57% эса унинг тескарисини айтиши, ва бошка 38% бир оралик уринни егаллаган. Z-авлоди учун махсулот уларнинг дунё хакидаги тасаввурларига жавоб бериши, уз-узини ривожлантириш максадлари ва ижтимоий ахамияти жихатидан фойдали булиши мухимдир. Ёш авлод вакиллари олдиндан режалаштиришга мойил эмаслар, уларни импулсив харидларга ишонтириш осонрок ва шу билан бирга кекса авлодларни ортикча истеъмол килиш улар учун бегона, улар узларининг макомларини янги харидлар билан тасдиклаш эхтимоли камрок.

Y-авлод ва Z-авлод вакиллари куйидаги истеъмол амалиётини ривожлантиришга хисса кушадилар.

Талаб буйича иктисодиёт (инглиз тилидан, access есопоту — умумий (кириш) иктисодиёт) - бу товарлар ва хизматларга керак булганда онлайн киришни ва кейинчалик уларни офлайн режимда такдим этишни назарда тутадиган модел, товарлар ва хизматлар эса "кириш" асосида сотилади, вактинча ижара, ва мулкчилик асосидаэемас.

Биргаликда истеъмол иктисодиёти, ёки алмашиш иктисодиёти (инглиз тилидан, to share - алмашиш) - бу биргаликда ёки вактинча эгалик килиш, жамоавий фойдаланиш ва бартер оркали харажатларни тежаш ва камайтириш гоясига асосланган модел. Умумий истеъмол иктисодиётининг фаол ривожланишига ижтимоий тармокларда тематик платформалар ва гурухларни яратиш ёрдам берди, масалан, биргаликда харидлар буйича гурухлар, йулдош саёхатчиларни кидириш ва бошкалар.

Таассурот иктисодиёти - бу анъанавий "сотувчи—харидор" муносабатлари "режиссёр-томошабин" муносабатларига утишини тахмин киладиган янги модел. Замонавий истеъмолчи махсулот ёки хизматдан нафакат эхтиёжни кондириш учун харид килади, балки ундан шахсий кутишларга мувофикликни, шахсийлаштиришни, масалан, эстетик кутишларга мослиги ва кондираолишликни, кунгил-хушлик, таълимни ва бошкаларни талаб килади.

Ракамли тижорат технологиялари (инглиз тилидан, е-соттегсе -электрон тижорат) фаол равишда амалга оширилмокда. Махсулотни танлаш ва сотиб олиш жараёнидан янги талаблар ва умидларни (кутишларни) шакллантириш анъанавий сотувларни узгартирмокда. Ракобатбардош булиш учун улар уз ишларининг форматларини узгартирмокдалар. Купгина дуконлар кургазма залларига айланмокда.

Шоуруминг - кургазма зали (Showrooming) - бу махсулотни тугридан-тугри сотиб олиш (купинча онлайн) махсулот билан жисмоний танишиш ва офлайн форматда маслахат олишдан олдин харид килиш тактикаси. Гарчи тескари тактика хам мумкин булса-да: "веброоминг" (web roaming), истеъмолчи

аввал махсулот хакида маълумотни онлайн кабул килади ва кейин уни дуконда анъанавий тарзда сотиб олади.

Янги рацамли воситаларни ишлаб чициш ва жорий этиш натижасида истеъмолчиларнинг тахминлари ва истеъмолчилар хатти-харакатларининг узгариши

Шахсий истеъмол тажрибалари ва истеъмолчиларнинг тахминлари сотувчи ва харидор уртасидаги муносабатларни узгартирганидек, истеъмол амалиётига янги маркетинг ва сотиш технологияларини жорий этиш фаол таъсир курсатмокда. Транзакцион харажатларни камайтириш максадида компаниялар истеъмолчилар ва харидорларнинг одатларини узгартириб, янги технологияларни жорий килмокдалар. Биржадаги воситачилар - янги технологиялар ва иш форматларини таклиф килувчи банклар, сугурта, логистика компаниялари бу ишда фаол рол уйнайди.

Электрон тижоратнинг ривожланиши товарлар ва хизматлар учун туловнинг янги шакллари ва усулларининг пайдо булиши ва тобора оммалашиб боришига олиб келди. Аллакачон таниш булган банк утказмалари ва банк карталари буйича туловлар электрон туловлар билан тулдирилади. "Yandex.nyл" каби электрон хисоб-китоб тизимларини фаол ривожланмокда.

WebMoney, РауРа1, ва бошкалар каби тизимлар харидларни амалга оширишда янги амалиётни яратиш билан бирга, жараёнларни тулов тизимининг Узбекистон Республикасининг Конуни, 01.11.2019 йилдаги УРК-578-сон "Туловлар ва тулов тизимлари тугрисида"ги конунининг муайян меёрий-хукукий асосларига риоя килишликни таъминлайди

Ракамлаштиришга каратилган ялпи харакат логистика тармогини хам узгартирмокда, ракамли ечимлар товарлар харакати каналларини, етказиб бериш форматларини ва натижада харид килиш амалиётини узгартирмокда. Асосий замонавий тенденция етказиб беришни тезлаштириш ва охирги истеъмолчиларга товарларни етказиб беришнинг турли форматларини ишлаб чикиш учун ечимларни топишга каратилган. Куп жихатдан, бу иш истеъмолчиларнинг тезлиги, шаффофлиги ва етказиб бериш кулайлиги учун янги талаблари билан боглик.

Хрзирда етказиб беришнинг асосий усуллари куйидагилардан иборат.

Товарларни олиб кетиш. Бундай холда, сотувчи сотиб олиш нархига, унинг огирлигига, улчамларига, етказиб бериш масофаларига ва буюртма бирликлари сонига караб етказиб бериш нархини узгартириш имкониятига эга булади. Кабул килиш пунктлари хам бошкача булиши мумкин. Товарларни анъанавий чакана савдо нукталарига, онлайн-дукон буюртмаларини кабул килиш пунктларига ёки универсал кабул килиш пунктларига (Узбекистон почтаси, olcha.uz/ru, openshop.uz/, diskont.uz/ ва бошкаларга етказиб бериш мумкин.). Якинда постоматлар тобора оммалашиб бормокда. (post - почта ва automate-автоматик) - бу юкларни етказиб бериш учун автоматлаштирилган терминаллар, бу ерда буюртма интернет-дукондан ёки каталогдан етказиб

берилади ва кабул килувчи терминал менюсидаги курсатмаларга риоя килган холда буюртмани кулай вактда мустакил равишда олади.

Сотувчи ёки махсус курерлик хизмати томонидан ташкил етилган курерни етказиб бериш йирик шахарларда энг машхур етказиб бериш усулига айланмокда. Бошка етказиб бериш усуллари билан таккосланадиган нархни хисобга олган холда, курерни етказиб беришнинг шубхасиз афзаллиги товарларни тулашдан олдин уларни текшириш имкониятидир.

Транспорт компаниялари томонидан етказиб бериш (масалан, ПЕК, бизнес линиялари ва бошкалар.) охирги истеъмолчилар учун кам танилган етказиб бериш усули хисобланади, лекин айни пайтда у бошка шахарлардан етказиб бериш ёки катта хажмли товарларни етказиб бериш учун кулай тизим хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг, 05.10.2020 йилдаги «Ракамли Узбекистон — 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида» ги ПФ-6079-сон Фармони. https://lex.uz/ru/docs/5030957

2. Постановление Президента Республики Узбекистан, от 24.05.2023 г. № ПП-162 «О мерах по расширению охвата и повышению качества цифровых услуг, а также цифровой трансформации сфер, отраслей и регионов». https://lex.uz/docs/6472568

3. Указ Президента Республики Узбекистан, от 24.05.2023 г. № УП-76 «О мерах по эффективной организации государственного управления в сфере цифровых технологий в рамках административных реформ» https://lex.uz/docs/6472530

4. Узбекистон Республикаси Президентининг, 22.08.2022 йилдаги "20222023 йилларда ахборот-коммуникация технологиялари сохасини янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-357-сон ^арори. https://lex.uz/docs/6166539

1. Акулич, М. В. Интернет-маркетинг: учебник для бакалавров / М. В. Акулич. - Москва: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°», 2020.

- 352 с.

2. Алексеева, Н. В. Методы повышения эффективности продаж на основе аналитических компонентов интернет-маркетинга / Н. В. Алексеева, Н. В. Казакова, М. В. Сазонова // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Экономика. - 2019. - № 1. - С. 8-15.

5. Волохов, А. А. Каналы коммуникации с потребителями в интернете / А. А. Волохов // Путеводитель предпринимателя. - 2019. - № 42.

- С. 67-72.

7. Горнштейн, М. Ю. Современный маркетинг / М. Ю. Горнштейн. - 2-е изд. - Москва: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2019. - 404 с.

8. Горохов, М. М. Интернет-маркетинг: стратегия и виды / М. М. Горохов, Д. Е. Докучаев, А. Д. Трефилова // Социально-экономическое управление: теория и практика. - 2019. - № 1(36). - С. 21-24.

9. Гришкина, Ю. Э. Ключевые инструменты цифрового маркетинга на онлайн-платформе / Ю. Э. Гришкина // Хроноэкономика. - 2019. - № 2(15).

- С. 188-194.

12. Интернет-маркетинг: учебник для вузов / О. Н. Жильцова [и др.]; под общей редакцией О. Н. Жильцовой. - 2-е изд., перераб. и доп. - Москва: Издательство Юрайт, 2020. - 301 с.

13. Колодник, Т. Д. Развитие теории цифрового маркетинга / Т. Д. Колодник // Наука и инновации. - 2021. - № 1(215). - С. 53-57.

14. Митронова, А. С. Особенности и специфика интернет-маркетинга / А. С. Митронова, А. К. Гришаев // Мировые цивилизации. - 2020. - Т. 5. - № 3-4. - С. 67-72.

15. Петрова, В. А. Мировые тенденции использования интернет- маркетинга /В. А. Петрова, Е. А. Левчук // Актуальные научные исследования в современном мире. - 2019. - № 1-1(45). - С. 6-12.

16. Твердохлебова, М. Д. Интернет-маркетинг: Учебник / М. Д. Твердохлебова. - Москва: Общество с ограниченной ответственностью «Издательство «КноРус», 2021. - 192 с.

17. Цифровой маркетинг: обзор каналов и инструментов / Д. А. Шевченко // Практический маркетинг. - 2019. - № 10(272). - С. 29-37.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.