ҚР АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖЕРЛЕРІН КЛАССИФИКАЦИЯЛАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

ЭОЖ 33.332.3

ЦР АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ ЖЕРЛЕР1Н КЛАССИФИКАЦИЯЛАУ

МЭСЕЛЕЛЕР1

ДАНИЯРОВА МАРЗИЯ ТАЙБУЛАТОВНА

«Кадастр» кафедрасыньщ окытушысы, С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык

зерттеу университетi

ЭЛИЯКБАР СЫМБАТ АСЫЛБЕЩЫЗЫ ЫСЦАЦОВА ЗЕЙНЕП ¥ЗАЦБАЩЫЗЫ

«Кадастр» мамандыгыньщ студенттерi, С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык

зерттеу университетi

Аннотация. Казацстанда ауыл шаруашылыгы жерлерт классификациялау ауыл шаруашылыгыныц тшмдшгт арттыру ушгн мацызды деп саналады. Алайда, бул классификациялау жуйелерг жер сапасын жацсартуга немесе жерлерд1 тшмд1 пайдалануга айтарлыцтай эсер етпейд1. Осы мацалада жерлерд1 турлг категорияларга белу цаншалыцты пайдалы екетн царастырып, цаз1рг1 эд1стерд1ц артыцшылыцтары мен кемшшктерт талдаймыз.

Клт свздер: классификация, ауыл шаруашылыгы жерлер1, жер сапасы, мелиоративтж жагдай, пайдалану тшмд1л1г1.

^азакстандагы ауыл шаруашылыгы жерлерi ею непзп багыт бойынша ж1ктеледг функционалдык максаты бойынша жэне жерлердщ жарамдылык категориялары бойынша [1]. Жарамдылы; категориялары ауыл шаруашылыгына пайдалану максатында жердщ тшмдшпн аныктауга багытталган. Бiрак, бул классификацияныц e3i жер сапасына ешкандай оц eзгерiс экелмейдi. Жердщ жарамдылы; категориясы мен оныц накты пайдаланылуы арасында сэйкессiздiк орын алуы мYмкiн, бул классификацияныц накты пайдасына кYмэн келтсредь

^азiрri тацда ^азакстанда ауыл шаруашылыгы жерлерш классификациялау 1999 жылгы ережелерге непзделген. Бул классификация топырактыц кунарлылыгы мен табиги-климаттык жагдайларына карай жердi эртYрлi санаттарга бeледi [2].

Сурет 1. 2022 жылгы 1 карашадагы жер корыныц алкаптар бойынша курылымы, % [2] Алайда, бул жYЙе жердi накты калай пайдалану керектшн эрдайым дэл кeрсетпейдi. Нэтижесiнде, кейбiр жерлердщ тагайындалган категориясы олардыц накты жагдайымен сэйкес келмей жатады жэне жер коры алкап тYрлерi бiр санатта, функциолналдык максаты бойынша баска санната болуы мYмкiн (сурет 2). Жерлердщ мелиоративтш жагдайына жэне

олардьщ ауыл шаруашылыгында пайдаланылу мYмкiндiгiне карамастан, классификация сапаны жаксартуга ыкпал етпейдь

Классификация жYЙесi тек жердщ физикалык касиеттерiне CYЙенiп курылган, ал топырактыц кунарлылыгы, жайылымдардыц eнiмдiлiгi жэне жердщ экологиялык жагдайы сиякты мацызды керсетюштер ескерiлмейдi. Мысалы, казiргi ауыл шаруашылыгы жерлерiн пайдалану барысында олардыц накты сапасы жиi назардан тыс калады. Нэтижесiнде, бул ауылшаруашылыгы жерлершщ айналымнан шыгуына экелiп соктырады (сурет 3).

14

13 12 11 10 9 8 7 6

X % % X X X X X X X X % % X X X X X X X X X X

Сурет 2. ^Р eнiмдi айналымнан шыгарылган жерлердщ Yлесi (елдщ жалпы ауданына

%-бен) [3]

Бул ез кезегiнде жердщ шынайы кундылыгы мен мYмкiндiктерiн толык пайдалануга кедергi жасайды. Сонымен катар, классификациялау жерлердi дурыс пайдалануга емес, кагаз жYзiндегi формальдылыкка кeбiрек ^щл беледь

Жерлердщ мелиоративтiк жагдайы да мацызды фактор болып табылады, бiрак казiрri классификацияда ол толык ескерiлмейдi. Жердщ жагдайын жаксарту, кунарлылыгын арттыру максатында жYргiзiлетiн шаралар мYлдем карастырылмаган. Классификациялау жYЙесi тек жердщ санаттарын аныктап, оныц шынайы жагдайын назардан тыс калдырады. Бул жердi тиiмдi пайдалануга жэне оны жаксартуга багытталган шараларга кедергi жасайды. Ягни, жерлердi жарамдылык бойынша категорияларга белу олардыц сапасын жаксартуга немесе экономикалык тиiмдiлiгiн арттыруга кeмектеспейдi [4].

^азакстандагы ауыл шаруашылыгы жерлерш классификациялау жYЙесi казiргi талаптарга сэйкес келмейдi жэне жер сапасын жаксартуга накты Yлес коспайды. Жердi тYрлi категорияларга бeлу тек кана формалды процесс болып кала бередi жэне ол жердi пайдаланудыц шынайы тшмдшпн арттырмайды. Сондыктан, ауыл шаруашылыгы жерлерш баскару жYЙесiн жетiлдiру жэне классификациялау эдютерш кайта карастыру кажет. Бул Yшiн жердiц сапасын арттыруга багытталган шаралар мен жаца нормативтш актiлердi енгiзу мацызды, сонымен катар жерлердщ классификациясында элеуметтiк-экономикалык кeрсеткiштердi ескерген жeн [5].

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. ^азакстан Республикасыньщ Жер кодексi ^азакстан Республикасыньщ 2003 жылгы 20 маусымдагы N 442 Кодека. —URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K030000442

2. ^азакстан республикасыныц 2022 жылгы жер жагдайы жэне оныц пайдаланылуы туралы жиынтык талдамалы есебi. — URL: https://www.gov.kz/uploads/2024/1/4/2f158410978d8140db196e7f8e8ba9f5 original.36943201 .pdf

3. ¥лттык статистика бюросы ^азакстан Республикасы Стратегиялык жоспарлау жэне реформалар агенттш. — URL: https://stat.gov.kz/ecologic-indicators/28456/land uptake/

4. Yuan, J., Chen, J., Sciusco, P., Kolluru, V., Saraf, S., John, R., & Ochirbat, B. Land Use Hotspots of the Two Largest Landlocked Countries: Kazakhstan and Mongolia // Remote Sensing. — 2022. — Т. 14. — С. 1805. — URL: https://doi.org/10.3390/rs14081805

5. Lashkareva, O., Abetova, S., Kozhakhmetova, G., Moldashov, N., & Auelbekova, A. Development of a classification system for agricultural lands in Kazakhstan // Outlook on Agriculture. — 2016. — Т. 45. — С. 78-86. — URL:https://doi.org/10.1177/0030727016649814