CC BY
0ЭОЖ 33.332.3
ЕРЕЙМЕНТАУ АУДАНЫНЫЦ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ ЖЕРЛЕР1НЩ ПАЙДАЛАНУ ТИ1МД1Л1ГН БАГАЛАУ
АЙТЦАЗИНА АЦЕРКЕ ЕРЛАЩЫЗЫ
«С.Сейфуллин атындагы ^азац агротехникалыц зерттеу университет^) КеА^, «Кадастр» мамандыгыныц 4-курс студент^ Астана, ^азацстан
ДАНИЯРОВА МАРЗИЯ ТАЙБУЛАТОВНА
«С.Сейфуллин атындагы ^азац агротехникалыц зерттеу университет^) КеА^, «Кадастр» кафедрасыныц оцытушысы, Астана, ^азацстан
Аннотация: Бул мацалада Ерейментау ауданыныц ауыл шаруашылыгы жерлершщ цаз\рг1 жагдайы мен оларды тигмдг пайдаланудыц мэселелерi царастырылады. Орталыц Цазацстанныц цургац континентальды климаттыц жагдайында орналасцан аудандагы ауыл шаруашылыгыныц нег^зг! багыттары, топырац турлерi жэне жер пайдалану коэффициенттерi зерттелдi. Ег\стж жерлердi царцынды пайдалану топырацтыц деградациясына экелу цаут бар екенш кврсеттi, сондыцтан ауыл шаруашылыгы алцаптарын утымды пайдалану мен топырац цунарлылыгын сацтау бойынша усыныстар жасалды.
Тушн свздер: Ерейментау ауданы, жер пайдалану коэффициентi, ауыл шаруашылыгы жерлерi, топырац цунарлылыгы, турацты пайдалану, климаттыц жагдайлар, аграрлыц сектор.
Ауыл шаруашылыгы жерлершщ жагдайы ауыл шаруашылыгы секторындагы ешмдшкт аныцтайтын непзп факторлардыц бiрi болып табылады. Климаттыц езгеруi жэне жер ресурстарын царцынды пайдалану сияцты заманауи циындыцтар жагдайында турацты пайдалану стратегияларын эзiрлеу Yшiн топырацтыц сапасын багалау мацызды. Орталыц ^азацстанда орналасцан Ерейментау ауданы цызыцты зерттеу нысаны болып табылады, ейткенi ол топырац ram^i мен климаттыц жагдайлардыц алуан тYрлiлiгiмен сипатталады. Б^л ж^мыстыц мацсаты-аудандагы ауылшаруашылыц жерлерiнiц агымдагы жагдайын багалау, негiзгi проблемаларды аныцтау жэне оларды шешу бойынша усыныстар беру.
Ерейментау ауданы Ацмола облысыныц ощуспк-шыгысында орналасцан. Аудан аз жауын-шашынмен цургац континентальды климатпен сипатталады, б^л аграрлыц тэжiрибеге шектеулер цояды. Негiзгi дацылдарга дэндi дацылдар мен майлы дацылдар жатады. Топырацтыц негiзгi тYрлерi - цара топырац жэне каштан топырацтары [1].
Сурет 1 керсетшгендей, Ерейментау ауданында ауыл шаруашылыгы алцаптарыныц арасында с^рмен берiлген жайылым басым жэне б^л алцап жер цорыныц 2/3 белтнен астам жер алып жатыр [2].
Сурет 1. Ерейментау ауданыныц алцаптар картасы [2]
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Жер ресурстарын тиiмдi пайдалануды ауданныц жер пайдалану керсетюштершен багалап бiлуге болады. Жер пайдалану коэффициенттерi жер ресурстарын тиiмдi жэне утымды баскарудыц мацызды керсеткiштерi болып табылады. Бул коэффициенттер эртYрлi жер категорияларыныц накты пайдаланылу децгешн аныктауга мYмкiндiк бередi [3]. Теменде керсетшген диаграммада жайылымдар, епспктер, ауыл шаруашылыгы алкаптары жэне жалпы жер ресурстарыныц пайдалану коэффициенттерi бейнеленген (сурет 2).
Епспк жерлердi пайдалану коэффициент ец жогары - 1,13, бул олардыц салыстырмалы тYPде толыктай колданылып жатканын керсетедi. Жайылымдар Yшiн бул керсеткiш 0,81, ягни ресурстар жеткшкт децгейде пайдаланылуда, бiрак элi де тиiмдiлiктi арттыруга мYмкiндiк бар. Ал ауыл шаруашылыгы алкаптарын пайдалану коэффициент ец темен, бар болганы 0,08, бул саланыц дамуын арттыру кажеттшн бiлдiредi. Жер ресурстарын жалпы пайдалану коэффициент 0,69, ягни элi де бос жерлер мен тшмаз колданылып жаткан ресурстар бар екенш керсетедi.
Егiстiк жерлердi пайдалану коэффициент (1,13) егiстiк жерлерге максималды немесе limi сэл артык жYктеменi керсетедь Бул каркынды егiншiлiктi керсетуi мYмкiн, бiрак топырактыц шамадан тыс жYктелу каупi бар, бул олардыц саркылуына жэне деградациясына экелуi мYмкiн. Аграрлык секторды орныкты дамыту Yшiн жердщ кунарлылыгын сактау жэне топырак жагдайыныц нашарлауын болдырмау женiндегi шараларга назар аудару кажет
Мундай коэффициенттердi есептеу теориясы жер ресурстарын баскарудыц тшмдшгш арттыру Yшiн аса мацызды. Ол аймактык жоспарлау, ауыл шаруашылыгы жэне экологиялык тепе-тецдiктi сактау максатында пайдаланылатын курал ретiнде кызмет етедi.
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
■ Жайылымдарды пайдалану коэффициента
■ Епстжта пайдалану коэффициента
■ Ауыл шаруашылыгы алкаптарын пайдалану коэффициента
■ Жер ресурстарын пайдалану коэффициента
Сурет 2. Ерейментау ауданыныц жер пайдалану керсеткiштерi
Ерейментау ауданында ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдаланудыц тиiмдiлiгiн арттыру Yшiн ауыл шаруашылыгы алкаптарын негурлым каркынды пайдалану, егiстiктi утымды белу жэне жаксартылган жайылымдык шаруашылык жYЙелерiн енпзу мYмкiндiгiн карастыру кажет. Топырак кунарлылыгын арттыру жэне ауыспалы епс жYЙесiн жаксарту бойынша ю-шараларды енгiзу сонымен катар жердi тецдеспршген жэне туракты пайдалануга ыкпал етуi мYмкiн [4,5].
Ауылшаруашылык жерлерiнiц сапалык жагдайын багалау жердi туракты пайдалану мен азык^лш кауiпсiздiгiн камтамасыз етудщ мацызды куралы болып табылады, эаресе ауылшаруашылык элеуетi табиги-климаттык жагдайлармен шектелген аудандарда [6]. ^аушт ауыл шаруашылыгы аймагында орналаскан Ерейментау ауданында кунарлы ресурстардыц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
одан эрi тозуын жэне саркылуын болдырмау Yшiн топырактыц жай-кYЙiне ерекше назар аудару кажет.
Зерттеу керсеткендей, Ерейментау ауданындагы ауылшаруашылык жерлерi утымды пайдалануды кажет етедi. Топырактагы гумустыц салыстырмалы тYPде жогары болуына карамастан, эрозия жэне химиялык ластану сиякты жагымсыз процестер одан эрi ешмдшкке кауiп тендiредi. Жердiц сапасын сактау жэне калпына келтiру Yшiн топыракты коргауга, ауылшаруашылык техникасын жаксартуга жэне табигатты коргау технологияларын колдануга багытталган бiркатар шаралар кабылдау кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Интерактивная карта Акмолинской области - URL: http://map.akmol.kz/content/ereymentau
2. Об утверждении Плана по управлению пастбищами и их использованию по Ерейментаускому району на 2018 - 2019 годы - URL: https://zan.gov.kz/client/#!/doc/118556/rus/12.01.2018/18
3. Veron, S. R., Paruelo, J. M., & Oesterheld, M. Оценка гипотезы градиента выпаса в естественных и полуестественных травяных экосистемах в контексте изменения землепользования // Global Ecology and Biogeography. — 2021. — Т. 30, № 3. — С. 573-585.
4. Lal, R. Регенеративное сельское хозяйство для продовольствия и климата // Journal of Soil and Water Conservation. — 2020. — Т. 75, № 5. — С. 123A-124A.
5. Xie, H., Liu, Y., & Pei, Q. Обзор методов оценки эффективности использования земель // Land. — 2021. — Т. 10, № 6. — С. 629.
6. Yuan, J., Chen, J., Sciusco, P., Kolluru, V., Saraf, S., John, R., & Ochirbat, B. Land Use Hotspots of the Two Largest Landlocked Countries: Kazakhstan and Mongolia // Remote Sensing. — 2022. — Т. 14. — С. 1805. — https://doi.org/10.3390/rs14081805
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
