CC BY
1ЭОЖ 332.3
ЦАЗАЦСТАНДА ЖЕР ПАЙДАЛАНУДЬЩ Т¥РАЦТЫ ДАМУЫ КЕЗ1НДЕГ1
АГРОЭКОЛОГИЯ
Кадастр кафедрасыныц 4 курс студент^ Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi, Астана, ^азакстан
ЕСЖАНОВА ТАЗАГУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВНА
Кадастр кафедрасыныц ага окытушысы, Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университет^ Астана, ^азакстан
Ацдатпа: мацалада Казацстандагы агроэкология жэне жер пайдаланудыц турацты дамуы мэселелерг царастырылады. Жумыста елдгц ауылшаруашылыц жерлернц ерекшел1ктер1, соныц 1ш1нде топырацтыц тозуы, су ресурстары мен биоалуантYрлiлiк мэселелер1 талданады. Агроэкологияныц биоалуантYрлiлiктi сацтау, табиги ресурстарды тиiмдi пайдалану, органикалыц егтшшк жэне сыртцы ресурстарды азайту сияцты принциптерi ауыл шаруашылыгыныц турацты дамуына ыцпал ететн царастырылады. Топырац цунарлылыгын цалпына келmiру, суресурстарын басцару жэне климаттыц взгеруiне бешмделу мэселелерiндегi агроэкологиялыц тэсшдердщ рвлiне ерекше назар аударылады. Сондай-ац, мацалада агроэкологияныц азыц-mYлiк цаутЫздтн арттырудагы, ауылдыц аймацтардагы экономикалыц турацтылыцты жэне Казацстандагы аграрлыц сектордыц турацты дамуын цамтамасыз еmудегi мацыздылыгы атап вmiледi.
Клт свздер: агроэкология, турацты даму, жер пайдалану, топырацтыц тозуы, биоалуанmYрлiлiк, су ресурстары, органикалыц егтшшк, климаттыц взгеруiне бешмделу, ауыл шаруашылыгы, экология.
Агроэкология экологиялык, экономикалык жэне элеуметпк аспектiлердi бiрiктiретiн гылым ретшде ауыл шаруашылыгында теракты жер пайдалануга кол жеткiзудi максат етедь Жаhандык экологиялык дагдарыстар мен табиги ресурстардыц саркылуы жагдайында агроэкологиялык тэсшдер азык-тушк каушаздшн камтамасыз ету жэне экожYЙелiк кызметтердi сактау Yшiн кажеттшкке айналуда. ^азакстан Yшiн, кец ауылшаруашылык жерлерi мен эртYрлi табиги жагдайлары бар ел ретшде, агроэкология ерекше мацызга ие.
^азакстан топырактыц кунарсыздануы, кургак климат жэне шелейттену сиякты бiркатар киындыктарга тап болып отыр, бул агроэкологиялык тэжiрибелердi енгiзудi узак мерзiмдi туракты дамуга мацызды етедi. Агроэкологиялык кагидаттарды колдану жердш кунарлылыгын калпына келтiруге гана емес, сонымен катар биоалуантYрлiлiктi сактауга, химиялык тыцайткыштар мен пестицидтерге тэуелдшкт азайтуга, сондай-ак ауыл шаруашылыгы жYЙелерiшц климаттыц езгеруiне тезiмдiлiгiн арттыруга кемектеседь
Осылайша, агроэкология табиги ресурстарды сактау жэне ^азакстандагы ауыл тургындарыныц емiр CYPУ сапасын жаксартуга багытталган туракты жер пайдалануды дамыту стратегияларын эзiрлеуде мацызды рел аткарады. Макалада ^азакстандагы ауылшаруашылык жерлерiнiц ерекшелiктерi, агроэкология кагидаттары жэне сэттi агроэкологиялык тэжiрибелердiц мысалдары, сондай-ак олардыц елдегi дамуыныц киындыктары мен келешегi талкыланады [2].
^азакстанныц ауылшаруашылык жерлерi табиги жэне климаттык жагдайлардыц алуан тYрлiлiгiмен ерекшеленедi. Ел аумагы бойынша элемде тогызыншы орында, жэне айтарлыктай ауыл шаруашылык жерлерше ие болуы оныц аграрлык секторын экономикадагы мацызды саланыц бiрiне айналдырады. ^азакстанныц егiншiлiкке колайлы аймактары непзшен солтYCтiк ецiрлерiнде орналаскан, мунда бидай, арпа жэне баска да дэндi дакылдар есiрiледi.
ГАББАСОВА АЛИЯ АМЕРЖАНОВНА
Алайда, елдеп кептеген ауылшаруашылык жерлер климаттыц континенталдылыгы жэне табиги факторлар салдарынан деградацияга ушыраган. Топырактыц туздануы, эрозия, шелейттену — басты мэселелердщ бiрi. Осыган коса, су ресурстарыныц шектеулiлiгi, эаресе ^азакстанныц ощуспк жэне батыс ещрлершде, ауыл шаруашылыгын дамытуга Yлкен кедергшер келтiредi. Осындай ерекшелiктер ^азакстанда агроэкологиялык тэсiлдердi енпзудщ мацыздылыгын керсетедi.
Агроэкология ауыл шаруашылыгы жYЙелерiн экологиялык тургыдан туракты етудi максат тутады. Ол табиги ресурстарды сактауды, экожYЙелермен Yйлесiмдiлiктi жэне ауыл шаруашылыгын элеуметтiк-экономикалык жагынан туракты дамытуды кездейдi.
Агроэкологияныц басты принциптершщ бiрi биоалуантYрлiлiктi сактау жэне оны ауылшаруашылык жYЙелерiнде тиiмдi пайдалану болып табылады. Бул эдiс топырактыц кунарлылыгын сактап кана коймай, еамдш пен жануарлардыц тYрлiлiгiн арттыруга да багытталган. Мысалы, севооборот немесе аралас егю сиякты эдiстер жердщ сапасын жаксартуга мYмкiндiк бередi.
Сонымен катар, агроэкология су ресурстарын утымды пайдалануга ерекше назар аударады. ^азакстанныц кургак климаты мен су тапшылыгы аграрлык секторга Yлкен кауiп тендiредi, сондыктан су Yнемдейтiн технологияларды енгiзу кажет. Тамшылатып суару, су сактау эдютер^ жердщ ылгалдылыгын сактайтын дакылдарды еару сиякты тэсiлдер суды тиiмдi пайдалануга мYмкiндiк бередi.
Агроэкологияныц тагы бiр мацызды принципi — сырткы ресурстарга тэуелдiлiктi азайту. ^азакстанда органикалык ауыл шаруашылыгын дамыту мYмкiндiктерi зор, ейткеш кептеген аймактарда топырак пен су ресурстарына химиялык жYктеме аз. Органикалык тыцайткыштар мен табиги зиянкестермен ^рес эдiстерi аркылы жердщ кунарлыгын сактап, сырткы химиялык заттарга тэуелдiлiктi азайтуга болады.
^азакстанда агроэкологияны енгiзу теракты жер пайдаланудыц негiзгi шарты болып табылады. Топырактыц кунарлылыгын калпына келтсру, су ресурстарын Yнемдi пайдалану жэне жердщ биоалуантYрлiлiгiн сактау агроэкологиялык тэсшдердщ негiзiнде жатыр.
Агроэкология ^азакстанныц ауылшаруашылык жерлерш дурыс баскаруга мYмкiндiк береди Елiмiздiц ауыл шаруашылыгында жайылымдык жерлердщ мацызды релiн ескере отырып, жайылымдарды калпына келтiру жэне оларды дурыс пайдалану кажеттiлiгi туындайды. Мал жаюды реттеу жэне жайылымдарды шектен тыс пайдалануды азайту аркылы жердiц тозуын токтатуга жэне экожYЙенi калпына кел^руге болады.
Сонымен катар, агроэкологиялык эдютер климаттык езгерiстерге бейiмделудi камтамасыз етедь ^азакстан климаттыц езгеруiнен зардап шегетш елдердiц бiрi болгандыктан, ауыл шаруашылыгы жYЙелерiн осы езгерiстерге бейiмдеу ете мацызды. Агроэкология климаттык ^йзелютерге тезiмдi ауыл шаруашылыгы жYЙелерiн куруга, табиги апаттардыц салдарынан болатын шыгындарды азайтуга жэне теракты енiмдiлiктi камтамасыз етуге кемектеседЦЗ].
Агроэкология ^азакстанныц ауылшаруашылык жерлерш теракты пайдаланудыц негiзгi куралы болып табылады. Ол экологиялык, экономикалык жэне элеуметпк аспектiлердi бiрiктiрiп, ауыл шаруашылыгыныц енiмдiлiгiн арттыруга жэне жер ресурстарын утымды пайдалануга мYмкiндiк бередi. Агроэкологиялык тэсшдер ^азакстандагы ауылшаруашылык секторын дамытудыц жэне жер ресурстарын сактаудыц мацызды кепш бола алады [4].
ЦОЛДАНЫГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. «Agricultural Systems» журналы [https://www.sciencedirect.com/journal/agricultural-systems].
2. ^азакстан Республикасыньщ ауылшаруашылыгы министрлiгi [https://www.gov.kz/memleket/entities/moa?lang=kk].
3. International Center for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA) [https://www.icarda.org/].
4. ^азакстан Республикасыныц Экология жэне табиги ресурстар миниспрлш [https://www.gov.kz/memleket/entities/ecogeo?lang=kk].
