CC BY
1ЭОЖ 332.3
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАЦСАТЫНДАГЫ ЖЕРЛЕРД1Н ЖАЙ-КYЙIН МОНИТОРИНГ1ЛЕУ ЖЭНЕ
БАГАЛАУ ЖYЙЕЛЕРI
РУЗМАТОВА ФЕРУЗА
С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университетi ^еА^ Жер ресурстарын баскару сэулет жэне дизайн факультетi «Кадастр» мамандыгынын студент
Еылыми жетекшi: ЕСЖАНОВА ТАЗАКУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВНА
Астана к., ^азакстан
Ацдатпа. Мацалада жердщ кецгстгктгк цасиеттерг, сондай-ац Казацстанда жерге орналастыру кез1нде ескеру цажет табиги жэне экологиялыц жагдайлар царастырылган. Нег1зг1 назар зацнамалыц нег1здерге, атап айтцанда, Жер ресурстарын утымды пайдалануды жэне цоршаган ортаны цоргауды реттейтт Казацстан Республикасыныц Жер кодекс1не аударылады. Жерд1 пайдалануды жоспарлау процес1не эсер ететт климат, жер бедер1, топырац турлер1, гидрология жэне экожYйелер сияцты нег1зг1 табиги факторлар сипатталган. Турацты дамуды ескере отырып, экологиялыц цаутс1зд1кт1 цамтамасыз етуге жэне жерд1 утымды пайдалануга ерекше назар аударылады.
Tyrnndi свздер: Жерге орналастыру, Жердщ кещстттт цасиеттерг, Табиги жагдайлар, Экологиялыц жагдайлар, Казацстан Зацнамасы, Жер кодексi, Коршаган ортаны цоргау, Жердi утымды пайдалану, Гидрологиялыц жагдайлар, Экологиялыц цаутЫздт
Жердщ кещспктш касиеттерг ^азакстанда жерге орналастыру кезшде ескершетш табиги жэне экологиялык жагдайлар
Жерге орналастыру ^азакстанныц жер ресурстарын утымды пайдалану мен коргаудьщ непзп мшдеттершщ бiрi болып табылады. Ол жердщ жай-^йш зерттеуге, оны пайдалануды жоспарлауга, сондай-ак экологиялык тепе-тецдшт сактауга жэне табиги ортаныц деградациясын болдырмауга багытталган шаралар кешенш камтиды. ^азакстан зацнамасына сэйкес жерге орналастыру кезiнде жердщ кещспкпк касиеттерi, сондай-ак аумактардыц орныкты пайдаланылуын айкындайтын табиги жэне экологиялык жагдайлар ескершедь ^азакстанда жерге орналастырудыц зацнамалык негiздерi
2003 жылы кабылданган ^азакстан Республикасыныц Жер кодексi жерге орналастыру жэне жердi коргау мэселелерш реттейтiн негiзгi нормативтiк акт болып табылады. Осы кужатка сэйкес жерге орналастыру жердi утымды пайдалану Yшiн жагдай жасауга, олардыц жай-кYЙiн жаксартуга, сондай-ак экологиялык кауiпсiздiктi камтамасыз етуге багытталган. Жерге орналастыруды реттейтiн Жер кодексшщ мацызды баптары жер учаскелершщ кецiстiктiк касиеттерiне, оларды нысаналы максаты бойынша жiктеуге, сондай-ак табиги жэне экологиялык факторларды есепке алуга катысты.
Жердiц кецiстiктiк касиеттерi оларды жоспарлау мен пайдалануда мацызды рел аткаратын жер учаскелерiнiц физикалык-географиялык, геологиялык, гидрологиялык жэне баска сипаттамаларын камтиды. Бул сипаттамаларга жер бедерi, топырак турлер^ жер асты суларыныц децгейi, климаттык жагдайлар, су ресурстарына кол жет1мдшк жэне есiмдiктер жатады. Табиги жэне экологиялык жагдайлар, мысалы, корык аймактарыныц, батпактардыц, ормандардыц жэне баска да ерекше коргалатын табиги аумактардыц болуы жерге орналастыру процесiне айтарлыктай эсер етедь
Табиги жэне экологиялык жагдайларды есепке алу
Жерге орналастыру кезшде келес табиги жэне экологиялык факторларды ескеру кажет:
Климаттык жагдайлар. Климат жердi ауыл шаруашылыгында, курылыста жэне баска салаларда пайдалануга Yлкен эсер етедi. ^азакстанда даладан бастап таулы аймактарга дейiнгi эргYрлi климатты; аймактар ерекшеленедi, бул эр аймакка жеке кезкарасты талап етедi. Мысалы, кургак аймактарда су ресурстарына кол жепмдшкп, ал таулы аймактарда кешкш мен кешкiн каупiн ескеру кажет.
Жер бедерi. Жер бедерi жердi белгiлi бiр максаттарга пайдалану мYмкiндiгiне айтарлыктай эсер етедi. Тегiс учаскелер эдетте ауылшаруашылык кажеггiлiктерiне колайлы, ал таулы жэне таулы аймактар эрозияга тезiмдiлiк, дренаждык жYЙелердi уйымдастыру жэне табиги апаттардан коргау тургысынан ерекше назар аударуды кажет етедi.
Топырак тYрлерi жэне олардыц сапасы. Топырак-географиялык жагдайлар ауылшаруашылык кызметiн жYргiзу мYмкiндiгiн жэне жер учаскелерiн пайдаланудыц баска тYрлерiн аныктайды. ^азакстанда кара топырактар да, тузды батпактар да кец таралган, бул кунарлылыкты арттыру жэне экологиялык тепе-тецдшт сактау Yшiн арнайы агротехникалык шараларды талап етедi.
Гидрологиялык жагдайлар. Жер асты суларыныц болуы мен децгеш, езендерге, келдерге жэне баска су объектшерше жакындыгы жердi жоспарлау мен игеруде ете мацызды. Су ресурстары ауылшаруашылык жерлерiн суару Yшiн де, халык пен ендiрiстiк нысандарды сумен камтамасыз ету Yшiн де мацызды.
Экологиялык аймактар жэне табигатты коргау аумактары. ^азакстан корыктар, улттык саябактар мен корыктар сиякты ерекше коргалатын табиги аумактары кеп ел болып табылады. Бул аймактар биоэртYрлiлiк пен табиги ландшафтты сактау Yшiн Жердi пайдаланудыц ерекше режимш жэне экономикалык кызмеггi шектеудi талап етедь Жерге орналастыру кезiнде мундай аумактарды коргау женiндегi талаптарды сактау, сондай-ак ^азакстанныц ^оршаган ортаны коргау саласындагы халыкаралык мiндегтемелерiн ескеру мацызды.
^аушт геологиялык процестер. ^азакстанда жер сшкшю, кешкiн, эрозия жэне баска да табиги апаттарга бейiм аумактар бар. Жер учаскелерiн жоспарлау кезшде осы тэуекелдердi ескеру аумактардыц туракты дамуыныц мацызды шарты болып табылады. Мысалы, сейсмикалык кауiптi аймактарда жер сшюшсше тезiмдi курылыс нормативтерiн сактау кажет.
Жерге орналастыру кезшдеп экологиялык каушаздш
Зацнаманыц басты талаптарыныц бiрi экологиялык кауiпсiздiкгi камтамасыз ету болып табылады. Жер учаскелерш экологиялык багалау оларды пайдалануды жоспарлау кезецiнде жYзеге асырылады. Буган Топырактыц, су ресурстарыныц, есiмдiктердiц жэне биоэртYрлiлiкгiц кYЙiн бакылау кiредi. Жердiц деградациясыныц алдын алу мацызды элемент болып табылады, оган шелейттенуге, топырактыц туздануына карсы ю-шаралар, сондай-ак бузылган экожYЙелердi калпына келтсру кiредi.
^азакстан Республикасыныц зацнамасы жерге орналастыру жобаларынан экологиялык шектеулердi ескерудi жэне коршаган ортага терiс эсердi барынша азайту женiндегi шараларды кездеудi талап етедi. Мысалы, су коймаларына жакын жерлердi игеру кезiнде су ресурстары мен су коймасыныц экожYЙесiн сактау Yшiн экономикалык кызметп шектейтш корганыс аймактары карастырылуы керек.
Жердi утымды пайдалану
Жерге орналастыру олардыц кещспкпк сипаттамалары мен экологиялык жагдайларына байланысты жердi пайдалану Yшiн оцтайлы жагдайлар жасауга багытталган. Буган ауылшаруашылык жерлерiн утымды пайдалану, калалар мен елдi мекендердiц туракты дамуын камтамасыз ету жэне табиги экожYЙелердi коргау кiредi. Осы ю-шаралардыц барлыгы геоакпарагтык жYЙелердi (ГАЖ) колдана отырып, Жер ресурстарын кецiстiкгiк талдаудыц заманауи эдiстерiне негiзделуi тиiс, бул аумактарды пайдалануды барынша тиiмдi жоспарлауга мYмкiндiк бередi.
Корытынды
Казакстанда жерге орналастыру жердщ кещспкпк касиеттерш жэне табиги-экологиялык жагдайларды жан-жакты есепке алуды талап етедi. Бул экономикалык даму мен коршаган ортаны коргау арасындагы тепе-тецдшке кол жеткiзуге багытталган мацызды процесс. Зацнаманы сактау жэне кещспкпк талдаудыц заманауи эдiстерiн колдану экологиялык тэуекелдердi барынша азайтуга жэне аумактардыц туракты дамуын камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Корыктар мен су коргау аймактары сиякты ерекше кунды табиги объектiлердi коргауга ерекше назар аудару керек.
Жерге сэтп орналастыру Yшiн табиги жэне экологиялык аспектiлердi елдiц экономикалык кажеттiлiктерiмен бiрiктiру кажет, бул, сайып келгенде, Казакстанныц жер ресурстарын негурлым утымды пайдалануга жэне коргауга алып келедi.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Казакстан Республикасыныц Жер кодека Казакстан Республикасыныц Жер кодексi 2003 года жылы кабылданган жэне жердi утымды пайдалану мен коргауды реттейтин негiзгi нормативтiк акт болып табылады. Колжепмдк Zakon .kz
2. Казакстан Республикасыныц Гидрометеорология жэне гидрологический комитет (Казгидромет)
Казгидромет улттык гидрометеорологиилык кызметтердi камтамасыз етедi жэне гидрологиялык жагдайлар туралы есептер жариялайды. Колжепмдг Казгидромет Ресми сайты
3. Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Коршаган ортаны коргау багдарламасы (ЮНЕП) ЮНЕП-тiц Орталык Азиядагы коршаган орта жэне туракты даму мэселелерi бойынша баяндамалары. Колжетiмдi: Ресми сайты ЮНЕП
4. «Коршаган орта менеджмент журналы» Жер ресурстарын баскару жэне экологическийлык мониторинг такырыптарындагы гылыми макалалар жариялайтын гылыми журналами. Колжетiмдi : Журнал экологического менеджмента
5. «Экологиялык мониторинг жэне багалау» журналы Казакстандагы экологиялык жагдайды зерттеу жэне мониторинга эдiстерi туралы макалаларды камтитын гылыми басылами. Колжетiмдi: Экологический мониторинг и оценка
6. Казак Агротехникалык Зерттеу Университет Жер ресурстарын баскару жэне кадастр саласындагы гылыми зерттеулер мен оку материалдары. Колжетiмдi: Казак Агротехникалык Зерттеу Университеп ресмы сайты
7. Казакстан Республикасыныц Коршаган ортаны коргау агенттш Коршаган ортаны коргау жэне табиги ресурстардыгару бойынша ресми акпараттар мен нормативтiк кужаттар. Колжетiмдi: Коршаган ортаны коргау агенттиги ресмы сайты
