CC BY
5ЭОЖ 332.3
ТАБИГИ РЕСУРС, ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МYЛIК ЖЭНЕ 0НД1Р1С Ц¥РАЛЫ
РЕТ1НДЕ ЖЕР ТУРАЛЫ 1Л1М
РОМАЗАНОВА ЭСЕЛ ШАЛХАРЦЫЗЫ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр кафедрасыныц студентi, Астана, ^азакстан
ЕСЖАНОВА ТАЗАКУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВНА
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр жэне багалау кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, ^азакстан
Аннотация: Мацалада Казацстан Республикасындагы Жердщ табиги ресурс, жылжымайтын мYлiк объектш жэне внд1р1с цуралы ретгндегг цуцыцтыц жэне экономикалыц мацызы царастырылады. Жер ресурстарын пайдалануды реттейтт нег1зг1 нормативтж-цуцыцтыц акттер, сондай-ац олардыц елдщ элеуметтж-экономикалыц дамуындагы рвл1 талданады. Жердщ цуцыцтыц мэртебеЫ, Жер реформасы мэселелер1не, сондай-ац жер ресурстарын тшмд1 пайдалану мэселелер1 мен перспективаларына ерекше назар аударылады. Казацстан экономикасыныц аграрлыц жэне внеркэсттт секторларын турацты дамыту Yшiн зацнамалыц базаны жет1лд1ру жэне заманауи технологияларды енг1зу цажеттыт туралы цорытынды жасалды.
ТYйiндi свздер: Жер ресурстары, жылжымайтын мYлiк, вндiрiс цуралы, жердщ цуцыцтыц мэртебеЫ, жер зацнамасы, Казацстан, жер цатынастары, ауыл шаруашылыгы, инвестициялар, Жер реформасы.
Жер мацызды табиги ресурс, жылжымайтын мYлiк объекта жэне eндiрiстiц непзп куралдарыныц бiрi болып табылады. ^азакстан Республикасында жер агроенеркэсшт1к кешенд^ к¥рылыс жэне тау-кен eндiру салаларын дамытуда шешушi рел аткарады. Жер катынастарын к¥кыктык реттеу жердi иелену жэне пайдалану принциптерш гана емес, сонымен бiрге оны коргау жэне утымды пайдалану шарттарын да аныктайды. Бул макала ^азакстандагы жердщ кукыктык мэртебесш жэне оныц табиги ресурс жэне eндiрiс куралы ретiндегi экономикалык мацыздылыгын талдауга арналган.
Дала, жартылай шелдер мен шелдер сиякты ^азакстанныц табиги жагдайлары Жер ресурстарын пайдалану ерекшелшн айкындайды. ^азакстан ауыл шаруашылыгы мен мал шаруашылыгын дамытуды камтамасыз ететш егiстiк жерлердщ жайылымдардыц жэне табиги алкаптардыц комакты корына ие. Алайда, ХХ гасырда жердi утымсыз пайдалану салдарынан аумактардыц бiр бeлiгi топырактыц деградациясы мен шелейттену проблемаларына тап болды. Жер катынастарын мемлекеттiк реттеу Жер ресурстарын коргау жэне калпына келтсру жeнiндегi шараларды, сондай-ак ^азакстан Республикасыныц Экологиялык кодексiне сэйкес олардыц жай-^йше мониторингтi камтиды. ¥лттык статистика комитетшщ деректерiне сэйкес, 2022 жылга ^азакстандагы тозган жерлердiц ауданы ауыл шаруашылыгы алкаптарыныц жалпы кeлемiнiц шамамен 33% -. курады.
^азакстан Республикасыныц Жер кодека Жер ресурстарын утымды пайдаланудыц, топыракты коргаудыц жэне жердщ экологиялык орныктылыгын камтамасыз етудiц кукыктык негiздерiн белгiлейдi. Алайда, кукыктык реттеудщ болуына карамастан, Топырак эрозиясы мен жердщ деградациясы мэселес eзектi болып кала беред^ бул жер ресурстарын коргау жэне утымды пайдалану бойынша косымша багдарламаларды енгiзудi талап етедь
^азакстанныц жер ресурстары алуан турлшпмен ерекшеленедi: дала, жартылай шелдер, таулы аймактар жэне кунарлы кара топырактар ауыл шаруашылыгы мен eнеркэсiптiц тYрлi салаларыныц дамуына ыкпал етедi. ^азакстан Республикасыныц Жер кодексiне сэйкес жер учаскелерi коргауды жэне орныкты пайдалануды талап ететш табиги мура объекта ретшде
карастырылады (КР Жер кодека, 6-бап). Осыган байланысты мемлекет жердi пайдалану мен коргау мэселелерiн олардыц экожYЙелершщ ерекшелiктерi мен табиги жагдайларын ескере отырып реттейдь
Казакстанныц кукыктык жYЙесiнде жер ерекше к¥кыктык мэртебесi бар жылжымайтын мYлiк ретiнде карастырылады. Жерге меншiк кукыгы жэне оны пайдалану кукыгы Казакстан Республикасыныц Жер кодексiнде бекiтiлген. Жердi мемлекеттiк жэне жеке меншiкке, сондай-ак жер учаскелерiн узак мерзiмдi жэне кыска мерзiмдi жалга алу кукыгына белу мацызды. Казакстанда жYргiзiлген жер реформасы жердi iшiнара жеке меншшке беруге мYмкiндiк бердi, Бул ауыл шаруашылыгын жандандыруга жэне жеке кэсткерлшт дамытуга ыкпал еттi (КР Жер кодека, ст. 17).
Алайда, оц езгерiстерге карамастан, Казакстандагы жер катынастары кYрделi болып кала бередi жэне одан эрi жетiлдiрудi талап етедь Негiзгi проблемалардыц бiрi-жеке жэне шетелдш инвесторлар Yшiн экiмшiлiк кедергiлер тудыратын жерге меншiк кукыгын рэсiмдеу рэамдершщ кYрделiлiгi. Сонымен катар, сыбайлас жемкорлык жэне жер учаскелерiмен зацсыз мэмшелер жиi кездеседi, бул елдегi инвестициялык ахуалдыц нашарлауына экеледi.
Жер Казакстанныц агроенеркэсштш кешенiндегi ендiрiстiц негiзгi куралы болып табылады. Ауылшаруашылык жерлершщ кеп белш бидай, арпа жэне жYгерi сиякты дэндi дакылдарды есiруге, сондай-ак жайылымдык мал шаруашылыгына пайдаланылады. Жер ресурстарын тиiмдi пайдалану ауыл шаруашылыгыныц турактылыгын жэне елдщ азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз етедi. Алайда, соцгы жылдары Казакстан жер учаскелерiн тиiмсiз пайдаланумен байланысты проблемаларга тап болды, бул ауыл шаруашылыгыныц енiмдiлiк децгейiне эсер етедь
Жер ресурстарын пайдалану тшмдшпн арттыру Yшiн баскарудыц жаца технологиялары мен эдiстерiн енгiзу кажет. Мелиорация, ирригациялык жYЙелердi жацгырту жэне цифрлык технологияларды (мысалы, геоакпараттык жYЙелер) енпзу багдарламалары жер учаскелерiн пайдалануды оцтайландыруга, олардыц сапасын жаксартуга жэне ешмдшкп арттыруга мYмкiндiк бередi. Фермерлер Yшiн субсидиялар мен жецiлдiктi несиелер тYрiндегi мемлекеттiк колдау да жагдайды жаксартуга ыкпал етед^ алайда проблемаларды кешендi шешу Yшiн жер саясатын жетiлдiру жэне инновацияларды енгiзу кажет.
Казакстандагы жер катынастарыныц негiзгi проблемалары топырактыц тозуы, жердi утымсыз пайдалану жэне кукыктык реттеудiц тиiмдiлiгiнiц жеткiлiксiздiгi болып кала береди Жер зацнамасын жетiлдiру, жер учаскелерiн пайдалануды бакылау децгешн арттыру жэне ауыл шаруашылыгында инновациялык эдiстердi енгiзу жагдайды айтарлыктай жаксарта алады.
Жер табиги ресурс, Жылжымайтын мYлiк объектiсi жэне Казакстандагы ендiрiс куралы ретiнде туракты экономикалык дамуды камтамасыз етуде шешушi рел аткарады. Кукыктык базаны жетiлдiру жэне заманауи технологияларды пайдалану Жер ресурстарын пайдаланудыц тшмдшпн арттыруга жэне Казакстан экономикасыныц аграрлык жэне енеркэсiптiк секторларыныц туракты дамуы Yшiн жагдай жасауга мYмкiндiк бередi.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Казакстан Республикасыныц 2003 жылгы 20 маусымдагы № 442-II Жер кодексг (2022 жылгы жагдай бойынша 03repicTep мен тольщтырулармен).
Казакстан Республикасыныц 2007 жылгы 9 кацтардагы № 212 Экологиялык кодексi. Логинов, а. в. Казакстан Республикасындагы жер катынастарын кукыктык реттеу. -Алматы: Каз¥У Баспасы, 2019. - 245 б.
Садуакасова, К. Е. казакстандагы жер реформасы: жетiстiктерi мен проблемалары / / "кукык жэне экономика" журналы. - 2021. - № 3. - Б.12-24.
Казакстан Республикасыныц ¥лттык статистика комитета казакстанныц жер ресурстары: статистикалык шолу. - Астана: КР ¥БК, 2022.
G. Kurmanova. Regulation of land attitudes in Kazakhstan // 7th IGRSM International Remote Sensing & GIS Conference and Exhibition // IOP Publishing // IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, 20. - Malaysia, Kuala Lumpur, (2014) (Tomson Reuters) https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/20/1/012028
Сейдалиева, Г. А. Казакстанда Жер ресурстарын пайдаланудыц экономикалык жэне кукыктык аспектiлерi / / "Экономика жэне кукык"журналы. - 2020. - № 5. - Б.45-56. Айтказина, р. м. Казакстан Республикасындагы жер катынастарын реформалау: нэтижелерi мен болашагы / / "аграрлык гылым"журналы. - 2019. - № 4. - 35-47 Б.
