CC BY
1ОЖЭ 631.111.2
ЖЕР ЦАТЫНАСТАРЫН ТYБЕГЕЙЛI 0ЗГЕРТУ ЖЭНЕ ЖЕР РЕФОРМАСЫН
ДАМЫТУ
ТЕМ1РБАЙ АЙН¥Р ЕРГАЛЩЫЗЫ, ЦОЙШЫГАРИНА САБИНА ЖАНДОСЦЫЗЫ
С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университетi КеА^ Жер ресурстарын баскару,сэулет жэне дизайн факультетi "Кадастыр'' кафедрасы мамандыгыныц студентi
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Еылыми жетекшi, Астана к. ^азакстан
Ацдатпа: ¥сынылып отырган мацала Казацстан РеспубликасындагыЖердщ нарыцтыц экономикалыц жагдайы царастырылган. Сонымен цатар, жер реформасын ЖYзеге асыру, экономикалыц, уйымдастырушылыц- техникалыц ic шаралар ЖYйесiн цалыптастыру, жер мониторинггн жург1зу icmmmi мэселелер жэне оларды шешу жолдары усынылган.
Tyrnndi свздер: Реформа, объектив, социализм, институт, резидент, субъект, функция, мониторинг, функция, сектор, кооператив, insitu, транзит.
Abstract: The proposed article deals with the market economic situation of land in the Republic of Kazakhstan. In addition, issues such as implementation of land reform, formation of a system of economic, organizational and technical activities, land monitoring and ways to solve them are presented.
Key words: Reform, objective, socialism, institution, resident, subject, function, monitoring, function, sector, cooperative, insitu, transit.
^азакстан Республикасындагы саяси жэне экономикалык жYЙенi реформалау ^o^e^i жер катынастарын тYбегейлi eзгертудi жэне жер реформасын жYргiзудi кажет етп.
Нарьщтьщ экономикага кешу объективт тYPде жерге меншштщ эртYрлi нысандарын енпзу, жердi пайдаланганы Yшiн акы телеу, жердi к¥кыктык реттеу субъекпа ретiнде жылжымайтын мYлiк ретiнде зацмен тану кажеттiлiгiн тугызды.
Сонымен, елде калыптаскан жер катынастарыныц саяси-экономикалык негiздерi жерге меншiк жэне баска да к¥кыктар нормаларыныц нысандарын, колдану жэне эрекет ету аясын аныктайды.
Елiмiздiц Конституциясы ^азакстанда жердщ зацда белгiленген непзде, шарттар мен шектерде мемлекеттiк жэне жеке меншште болатыны бекiтiлген.
Социализм кезшде жер катынастары тек жерге мемлекетпк меншiкке жэне оны еркш пайдалануга негiзделдi. ^азакстанда экономикалык кайта к¥рулар мен реформаларды жYзеге асыру барысында эртYрлi меншiк нысандарына непзделген жэне нарыктык катынастарды калыптастыру мен дамытуга багытталган жер катынастары одан эрi дамуга ие болды.
Нарыктык экономикага кешу нэтижесшде жер кундылыгы бар жылжымайтын мYлiк oбъектiсiне, мэмшелер нысанасына айналган жагдайлар oбъективтi тYPде пайда болды, т.б. одан эрi экономикалык реформа барысында жердi пайдалану акылы болуы керек, бул бурын болмаган.
Жер катынастарын дамыту кезец-кезещмен жYзеге асырылды. Бастапкы кезецде (19901993 жж.) Жер кoдексi, Жер реформасы туралы зац жэне баска да нормативт1к материалдар кабылданды.
Алайда, нарыктык катынастардыц, ец алдымен жеке кэсшкерлштщ дамуымен жердщ мемлекеттщ ерекше меншш бул процесте шектеушi факторга айналды.
Екiншi кезецде (1993-1995 жж.) бiркатар каулылар шыкты
Жер зацнамасын нарык жагдайына бейiмдеу максатында жер пайдалану кукы^ын сатып алу-сату институтын енгiзген ^азакстан Республикасыныц резидентi.
Ел Конституциясы дамуыныц Yшiншi кезещнде 1995 жылгы желтоксанда зац KYmi бар Президенттщ «Жер туралы» Жарлыгы (будан api - «Жер туралы» Жарлык) кабылданды, оныц шегi мен шарттарын айкындады.
Жеpдi азаматтар мен зацды туеталардыц жеке меншiгiне беру жер нарыгына, оныц iшiнде жер пайдалану кукыгы нарыгына жол ашты.
«Жер туралы» Жарлык бip мезгшде негiзгi ipгелi мэселенi - жердщ жылжымайтын мYлiктiц кукыктык реттеу субъекпа (объектiсi) pетiндегi зацнамалык мэpтебесiн шешп. Жеpдiц иесi ендi жылжымайтын мYлiк pетiнде де, eндipiс куралы ретшде де оныц иесi болды.
2001 жылгы 24 кацтарда кYшiне енген ^азакстан Республикасыныц «Жер туралы» Зацы мыналарга багытталган: жер кукыктык катынастарын одан api жетiлдipу жэне дамыту; мемлекеттiц, жеке жэне зацды тулгалардыц жерге кукыктарын камтамасыз ету жэне камтамасыз ету, елдiц жер ресурстарын утымды жэне тиiмдi пайдалану; жер реформасын одан api терецдету жэне шгершету.
«Жер туралы» Жарлыгымен белгшенген жерге меншiк кукыгыныц тужырымдамалык негiздеpi сакталды.
Республикада жерге мемлекеттiк жэне жеке меншш танылады жэне бipдей коргалады.
Жер зацнамасы жерге меншш кукыгын жэне езге де заттык кукыктарды жYзеге асыру шецбеpiнде жеке тулгаларга жер учаскелеpiн бекiтiп берудщ нормаларын, шектеpiн жэне шарттарын белгшейдь
Соныц салдарынан республикада жер кукыктык катынастары субъектiлеpiнiц курамы мен жеpдi пайдалану курылымы тYбегейлi eзгеpдi.
Мемлекетпк зацды тулгалардыц жер пайдалануындагы жердщ Yлесi едэуip тeмендедi, сол аркылы жер нарыгыныц дамуына алгышарттар жасалды.
Елiмiзде экономикалык кайта куруларды жузеге асыру жэне нарыктык экономикага багыт алу жер катынастары мэселесiн терещрек шешудi талап етедi.
Таяу жылдардагы жер катынастарын реттеу саласындагы мемлекетпк саясаттыц негiзгi багыттары мыналар болады:
- ауыл шаруашылыгы уйымдарындагы шартты жер Yлестеpiн толык келемде персонализациялауды аяктау;
- азаматтар мен зацды тулгаларга жер учаскелеpi Yшiн бершетш жер учаскелеpiнiц шекараларын техникалык тipкеудi камтамасыз ету жэне оларды мемлекетпк тipкеу Yшiн негiз болып табылады.
Зацнамада республиканыц экiмшiлiк-аумактык бeлiнiсiне сэйкес тiк жэне келденец децгейлерде мемлекетпк жер кадастрын жYpгiзудiц бipыцFай жYЙесiн калыптастыру кезделген.
Жер кадастрын дамытудыц басым баFыттаpы:
- жер учаскелеpiн есепке алу мен тipкеудi одан эpi жетiлдipу;
- жер кадастрыныц бipыцFай улттык автоматтандыpылFан акпараттык жYЙесiн куру.
Жерге орналастыру жэне жер катынастарын реттеу функцияларыныц бipi жеpдi тиiмдi
пайдалану мен коpFауды уйымдастыpуFа баFытталFан шаралар жYЙесi болып табылатын жерге орналастыруды жYзеге асыру болып табылады.
^аз1рп жаFдайда жерге орналастырудыц алдында: болжамдар мен баFдаpламалаpды, жер ресурстарын пайдалану мен коpFаудыц республикалык жэне аймактык схемаларын жэне аймактык шаруашылык жYЙелеpiн енгiзе отырып, жерге орналастыру схемаларын эзipлеуде жаца проблемалык мiндеттеp тур; шаруашылык шшдеп жерге орналастыру жобалары.
Жер монитоpингi - жеpлеpдiц жаFдайын оларда болып жаткан eзгеpiстеpдi аныктау, осы eзгеpiстеpдi баFалау жэне зиянды зардаптардыц алдын алу максатында бакылау жYЙесi.
Жакын арада жер мониторингшщ непзп мшдеттерг мемлекетпк жер кадастрын акпараттык камтамасыз ету; жердщ пайдаланылуы мен коргалуын бакылау; жер ресурстарын мемлекеттiк баскарудыц езге де функциялары.
^азiрri кезецдеп жер реформасыньщ негiзгi максаты жер катынастарын одан эрi кайта куру, жерге орналастыруды одан эрi жетiлдiру непзшде жер нарыгын жэне жер пайдалану кукыгын калыптастыру Yшiн кукыктык, экономикалык жэне элеуметтiк жагдайлар жасау болып кала береди
Жаца жер жYЙесiне кешу - жаца жер пайдалану жYЙесiн куру жэне калыптастыру жалгасуда. Аграрлык секторда ендiрiстi эртYрлi шаруашылык жYргiзушi субъектiлер - шаруа кожалыктары, ауыл шаруашылыгы ендiрiстiк кооперативтерi жэне шаруашылык серiктестiктерi жYзеге асырады. Жер Yлестерiн жеке тулгалау, меншiк кукыгы мен жердi пайдалану кукыгын накты бекiту бойынша кеп жумыстар аткарылды, сондай-ак жерге орналастыру, iздестiру, жер-кадастрлык жумыстардыц айтарлыктай келемi жYргiзiлдi. Дегенмен, бэрi орындалган жок. Жердi утымды пайдалану жэне коргау максатында жацадан курылган шаруа кожалыктарыныц жерге орналастыру жумыстарын жYргiзуде элi де кеп жумыстар кутш тур.
Таяу жылдардагы жер реформасы аясында елiмiздiц алдында турган ец езектi мiндет -жерге меншш кукыгы мен жер пайдалану кукыгын накты бiрiктiрудi камтамасыз ету. Жер Yлестерiн insitu жекелендiрудi аяктау, жеке жэне зацды тулгаларга жеке жэне зацды тулгаларга меншш жэне туракты жер пайдалану актшерш беру, жер учаскелерiнiц шекарасын белгшеу бойынша аткарылатын жумыстар аукымды.
Осыган байланысты экономикалык гылымныц алдында, эаресе, нарыктык экономикага кешу жагдайында жер катынастарын жэне жер ресурстарын баскаруды дамытудыц теориясы мен эдютемеа саласында жаца мiндеттер мен мэселелер тур.
^азакстан галымдары жер катынастарыныц теориясы мен практикалык дамуына, жерге орналастыру эдютемесш эзiрлеуге елеулi Yлес косты, дегенмен, кептеген зерттеулердiц болуына карамастан, бул мэселелер етпелi кезец жагдайында тшсп тYрде камтылган жок.
Бул, эаресе, нарыктык экономикага кешу жагдайында жер катынастарын езгерту жэне жер ресурстарын баскару мэселелерiне катысты.
Бул жумыста жер катынастарын дамыту жэне жер реформасы, транзиттiк жагдайда жер ресурстарын баскаруды жетiлдiру стратегиясыныц теориялык жэне эдiстемелiк ережелерi карастырылган.
Жогарыда аталган мэселелердi шешу колда бар жер ресурстарын негурлым утымды пайдалануга мYмкiндiк бередi, жер реформасын дамытуга жэне ^азакстан Республикасыныц Президент айкындаган узак мерзiмдi басымдыктарга сэйкес аграрлык саясатты жYзеге асыруга ыкпал етедi. ^азакстанныц 2030 жылга дешнп даму стратегиясы жэне ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц таяу жылдарга арналган ю-кимыл багдарламасы.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1.
2.
3.
4.
Казакстан Республикасыньщ Жер катынастары жэне жерге орналастыру жeнiндегi мемлекеттiк комитет мен оныц жергiлiктi жерлердегi органдары туралы Ереженi бекiту туралы http://go.microsoftcom/fwHnk/p/?LmkId=255141
Казакстанда жерге орналастыру зацнамасыныц калыптасу жэне даму кезецдерi http://go.microsoft.com/fwlmk/p/?LmkId=255141
Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне жер катынастарын дамыту мэселелерi бойынша eзгерiстерi "Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актшерше жер катынастарын дамыту мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы" 2021 30 маусымдаFы Казакстан Республикасыныц Зацын iске асыру
жетндеп шаралар туралы - "Эдшет" АКЖ (zan.kz)
Казакстан Республикасыныц Жер кодексi Казакстан Республикасыныц Жер кодексi -"Эдшет" АКЖ (zan.kz)
