ҚҰРҒАҚ КИІЗ БАСУ ТӘСІЛІМЕН ЖҮННЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ЭОЖ 245.322

Ц¥РГАЦ КИ1З БАСУ ТЭС1ЛШЕН ЖYННЕН ЖАСАЛГАН Б¥ЙЫМДАРДЬЩ

ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ

ТАНИРБЕРГЕНОВ МЕДЕУБЕК ЖУМАТАЙ¥ЛЫ

п.г.д., доцент, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi (Шымкент,

^азакстан)

СУЛЕЙМЕНОВА ЖАДРА ОРАЗАЛЬЩЫЗЫ

магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университет (Шымкент,

^азакстан)

МАХАНБЕТОВА НАЗЕРКЕ ЭД1ЛХАЩЫЗЫ

магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi, Шымкент,

^азакстан

ЩКЭРБЕК КАМИЛА ПЕРНЕБЕКЦЫЗЫ

7М02170 - Дизайн мамандыгыньщ магистранты, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi (Шымкент, ^азакстан)

ty^h: мацалада цазац улттыц цолвнергнгц бгрг-сырмац, тускигз, алаша, кглем сияцты жуннен жасалатын буйымдардыц мацызы мен жасалуын зерттеу бугтгг кунде цазац улттыц мэдениетгнде квкейтестг мэселе болып табылады. Жуннен жасалган буйымдардыц шыгу тарихы мен жунд1 басу эдгстерт аныцтау, жэне олардан буйымдар жасау. Жунд1 басу эдгстерт уйрент, тарихымызды умытпауымыз керек. Бул гылыми жумыстыц неггзгг мацсаты жогарыда кврсеттгендей жуннен жасалган буйымдардыц шыгу тарихы мен жунд1 басу эд1стер1н аныцтау, жэне олардан буйымдар жасау.

Ктттт свздер: кшз, жун, цолвнер, технология.

Халкымыздыц дэстYрлi турмысында кшз буйымдарын жасау жетекшi орын алды. Берекел^ салмагы жещл, фактурасы жумсак жэне жагымды, ауа етюзетш жэне жылу устайтын касиеттерi бар материал болып табылатын киiздi тYрлi буйым жасауда баска ештеце алмастыра алмайтын, киiзбен, киiз YЙ CYЙегiн сыртын айналдыра жабады. Кшз басу Yшiн кой жYнiн тавдап алады, негiзiнен кYзем жYн алынады. ^азiрri кезде киiз буйымдары нагыз кауырт еркендеу Yстiнде. Бул икемдi жэне пластикалык касиетi бар материал ю жYзiнде бYкiл элемге танымал. ^азiрri шеберлер буйым жасауда ете кец аукымда киiздi пайдаланады. Ол ж^азбен интерьер заттарынан, пуфиктер мен орындыктарды сэндi кiлемшелерiнен, перделер мен жастыктардан, Yстелге койылатын сэндi жаймалар мен мата салфеткаларга арналган сакиналардан, шамдардыц абажуларынан жэне перделердщ безендiрмелерiнен, сэндi панно мен еденге тесейтш кiлемдерден тиiстi орын алган. Олар казiргi замангы эр тYрлi технологияларды пайдалана отырып, сан тYрлi фактуралар мен маталарды -жiбек, макта, кендiр, токыма заттарды Yйлестiре отырып, нагыз енер жауhарларын жасап жYр. Кшмге арналган киiз бижутерия мен аксесуарларды да кездестiруге болады. Олардыц шшде-моншак, сэндi тYЙме, шаш кыстыргыш, белдiктер мен семкелер, эмияндар мен уялы телефондарга арналган каптамалар, жещл аяккшм, тiптi етiктер, берiктер мен береттер, косметика калталары мен кужаттар Yшiн мукабалар, бизнес-папка мен пеналдар бар. ^оленершшер сый етiп тартуга ыцгайлы енiмдердi, шыршаны безендiретiн ойыншыктарды ыкыластана жасайды. Буларга мысалды кептеп келпруге болады.

^азiрri замангы технологиялар киiздi жылдыц кез келген уагында, шагын орында жэне азгана шыгын шыгарып жасауга мYмкiндiк бередi. Кшз буйымдар дайындау тiптi балалардын да колынан келедi, тек оган белгш бiр машык тезiм керек.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Кшз жасаудьщ дымкыл жэне кургак эдiстерi деп аталатын жолдарыныц бiрнеше техникалык тэсiлi бар. Бiрiншi эдiс, атынан KepiHin тургандай, суды жэне киiз басу YДерiсiн жылдамдататын куралдарды кажет етедi. Оныц сабын немесе «Турбо» тэpiздi арнайы жугыш курал болуы ыктимал. Екiншi эдiс соцгы кезде пайда болды. Ол жазык заттарды да, жумыр кeлемi бар заттарды жасауга мYмкiндiк беpедi. Онда арнайы инелер колданылады. Бipiмен -бipiн Yйлестipе колданганда, олар шыгармашылык Yшiн шектеусiз мYмкiндiк тугызады. ^ажет материалдар;

- ЖYн «накты жасалмак затка байланысты меринос, кылшык жYндi немесе биязы жYндi флис.

- Суйык балалар сабыны, 1л ыстык суга суйык сабынныц 1ас касыгын косу есебiнен. Сабын неитрал болганы жаксы.

- ^алыц клеенка теселген Yстел, калыц клеенка Yстелдщ бетiн бYлдipiп алмау Yшiн керек.

- Синтетикалык полотно, тюль, тор, капрон немесе тыгыз кагаз-макта матасы, булар сулы жYн колга жабыспау Yшiн кажет.

- ТYбiнде усак тесiктеpi бар кез келген тостаган немесе су шашуга арналган щетканы пайдалануга болады.

- Суга арналган тостак.

- Суйыкты жаксы ащрш алатын тYктi немесе баскалай кагаз-макта полотно.

- Артык суды соргытуга арналган губка.

Кeлемдiк детальдарды инемен тш шанышпай, детальдi майыстырып алмас Yшiн инеш келбеу, тiптi келденецдеу устап, ете абайлап бекiту керек. Егер сурет ею тYpлi тYCке боялган жYннен салынып, олардыц бip-бipiне бipтiндеп, жатык ауысуын камтамасыз ету кажет болса, онда керек тYCтеpдi бip-бipiне катар салады. Эшекей буйым жасайтын жYн сапалы жэне жаксы тYтiлген болуы керек.

1. Жылы сабынды су дайындап алу керек. ЖYннщ шамалы бeлiгiн алып алаканымызга салып децгелек шар сиякты тшшге келтipiп укалаймыз. Шар пiшiнге келтсрген жYндi сабын суга малып алып алаканымызга салып децгелетш укалау керек. Элсш-элсш сулап жYн коса отырып пiшiндi Yлкейтуге болады.

2. Шар пiшiндi жылы сабын сумен укалаган сайын жYннiц кылшыктары бip-бipiмен уйысып тыгыздалып катая бастайды. Шшш укалаган сайын кiшipейе беpедi, Yстiнен жYн косып отырып eзiмiзге керект мелшерге дейiн жасауга болады.

3. Дайын болган шар пiшiндi таза салкын суга салып шайып белгш бip уакыт кептipемiз.

4. Кеуш дайын болган шаpиктеpдi езщзге унайтындай етiп инеге жш eткiзiп, шарик шыгып кетпейтiндей жштщ ушын тYЙiп алып тiземiз. Фильснаделдеу немесе кургак басу эдiсi.

Жазылган жYндi арнайы инелердщ кeмегiмен тыгыздау -киiздi кургак басу деп аталады немесе фильснаделдеу (фильс-жYн, надел-ине) деп атайды. Осы эдют колдана отырып картина жасау. Жумыска керек заттар:

- Эр тYpлi жYндеp.

- Арнайы инелер.

- Поролон.

- ^айшы, тYЙpегiштеp.

- Киiз, фетр.

Жаца технологияны пайдалану аркылы эшекей буйым жасау.

1. Алдын ала сурет салынган киiздi поролонныц Yстiне коямыз. Суретп бедерлеу Yшiн сызыктыц iшiне (ею-уш) кабат жYндi бipiне бipiн айкастырыра саламыз.

2. Жазык жуннщ бетш тепстеп тыгыздау ушш оны инелермен eцдеймiз. Инеш жазыкка тiк (перпендикуляр) сугуга тырысамыз.

3. Сурет сулбасын укыппен, тэптiштеп, инемен жш-жш шабактайды.

4. Жун кабаттарын инелердщ кeмегiмен ецдеген соц, айналдырып басу кезiнде ол киiздi дэстYрлi эдiспен дайындаганнан гeрi азырак шегедг

5. Инемен жумысты аяктап болган соц кшздщ шетiн эдемi ленталармен тшп аяктайды.

Бiлiмдi, жан-жакты тэрбиелi, кабшетп жастар ултымыздыц бага жетпес казынасы, сондыктан жастарды кабiлеттi азамат етш eсiруде халык колeнерiнiц тэлiм-тэрбиелiк, бшм-танымдык рeлi орасан зор. Абай атамыз «Егер мал керек болса, колeнер Yйренбек болар. Мал жутайды, eнер жутамайды» - деген болатын. ^олeнер дегешмiз-кэсiптщ бiрi. Ал кэсшшшк ол адамзаттыц тiршiлiк кeзi. Мектеп кабыргасында колeнердiц бастауынан нэр алган жастар болса, eмiрде eз орнын таба алады. Киiз басудыц тиiмдi жаца эдютершщ кыр-сырын мецгере отырып, окушылар эртYрлi буйымдар, турмыска кажетп нэрселер жасай алады.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. Аргынбаев Х. ^азак халкыныц колeнерi. Алматы, «Энер». 1987. -17б.

2. Асанова Б. ^азак улттык ою-eрнектерiнiц мацызы «Фолиант» Астана «Фолиант» 2008.-72б.

3. Эбдуэлиева Ш. Халык колeнерi Алматы «Рауан» 1992ж 63-72 бет

4. Бикенов А. ^азакстанныц материалдык мэдениетi Астана 2010ж 33бет

5. Нургалиев Р. Шацырак Yй-турмыс энциклопедия Алматы 1989.- 97бет

6. Амангелдиев Б. Кiлем току \\ Мектептегi технология №6, 2008жыл 30-31бет

7. ^асенова «^олдан кiлем току сабактарын окыту эдютерЬ» \\ Мектептегi технология №9, 2007.-7 бет.