CC BY
0"Parazitar kasalliklar profilaktikasi, ularni davolashda innovatsion yondashuv" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. Samarqand - 2024.
UDK: 619: 636.3:616.9 QO'YLARDA DICTYOCAULUS FILARIANING TARQALISHI HAMDA ULARNI OLDINI OLISHDA DORILARNI SINOVI
T.I.Tayloqov
v.f.n. dotsent ilmiy rahbar R.A.Rasulov
tayanch doktarant Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Annotatsiya: Maqolada respublika xo'jaliklari sharoitida qo'ylar diktiokaulyoz tarqalishda ekalogik omillarni tasir juda muhum rol o'ynaydi
Abstract: The article examines the influence of environmental factors on the spread of sheep dictyoculosis in the conditions of farms of the republic
Key words: Dictyoculosis of the respiratory system of strongylatosis, intensity of invasion (II), extensiveness of invasion (IE).
Kirish. Diktiokaulyoz qo'y,echki, qoramol, tuya, yovovoyi kavsh qaytaruvchi hayvonlarni o'pkasida va alveollarada hamda bronxlar va traxiyasida parazitlik qiladi. Diktiokaulyoz qo'ylarda va echkilarda uchrashi qo'ychilik fermer xo'jaliklariga sezilarli darajada o'zni tasirni o'tkazmoqda
Mavzuning dolzarbligi: Dictyocaulus filarianing eng muhum biologik xususiyati shundaki ushbu parazit otalangan tuxum orqali ko'paysada tuxumdan xo'jayini organizmda tezda lichinkaga shakillanadi u tuxumdan ajralib chiqadi.Shunga ko'ra boshqa barcha gonematodalardan xo'jayini to'g'ri ichagi orqali to'shadigan lichinkasidan ularni tuxumlari bo'lsa diktiokaulyozning esa tuxum emas balki lichinkasi bo'ladi
D filaria yirik nematoda bo'lib xisoblanadi uning erkaklari 3-8 sm urgochilari 510 sm uzunlikda bo'ladi. Hayvon tezagi orqali tashqi muhutga ajralib tushadigan ushbu parazitning lichinkalari bir qismi uchida to'gmasimon o'simta ichagida ko'plab qoramtir rangdagi yoki jigar oziqa granullari borligi bilan oson farqlanib turadi.Tuxumdan endigna ajralib tashqariga tushgan bunday lichinkalar uncha tez harakatlanmaydi.Lichinka tashqi muhutda oziqlanmaydiva1-2 kunda birich va 3-5 kunda ikkinchi marta tullab yumaloq xolga o'tadi.27C da lichikalar 7-kunda invazionli yuqumli buladi
Invazion lichinkalar tashqi muhitga sharoitlariga ancha chidamli ,ular qo'rg'oqchlikda 30- kungacha muzlatilganda esa 15 kun davomida tiriklik qobiliyatni saqlab qoladi. Namlikda lichinkalariningi faolligi yanada ortadi.Yomg'irdan keyin lichinkalar o'tlar bo'ylab tik harakat qiladi, natijada qo'y va echkilarni diktiokaulyoz
27
'Parazitar kasalliklar profilaktikasi, ularni davolashda innovatsion yondashuv mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. Samarqand - 2024.
bilan zararlanishi ortadi.Lichinka o'pka qon tomirlar va parinximasni teshib bronxlarga o'tadi bu yerda rivojlanishni davom ettirib 1-2 oydan 105 kundan keyin jinsiy voyaga yetadi. Qo'y va echki organizmida 5-6 oydan 1,5-2 yilgacha parazitlik qiladi. Bu kasallikning tarqalishga yil fasillari hayvonlarni yoshi tabiiy iqlim sharoit muhim rol o'ynaydi O'zbekistonda qo'y va echkilar diktiokaulyoz lichinkasi bilan sug'oriladigan hududlarda asosan kuz va bahor oylarida, dasht va yaylovlarda kuz oylarida tog' va tog'oldi hududlarida esa bahor va kuz oylarida hamda qish oylarining boshlarida zararlanadi .Kasalangan qo'y va echkilarda kasallik yuqandan 15-20 kundan keyin yo'tal paydo bo'ladi Keyinchalik ular o'sishdan orqada qoladi oriqlab ketadi junlari siyraklashadi Burun teshigdan suyuqlik oqadi darmonsizlanib joyidan tura olmaydigan bo'lib qoladi Agarda dovolanmasa kasalangan hayvonlarning 10-70% nobud bo'lishi mumkin. 1950 yillardan keyingi davrni o'z ichiga olib, bu bosqichda K.I. Skryabin, V.S. Ershov va N.V. Badanin boshchiliklarida o'zbek gelmintologiya maktabiga asos solinadi hamda bir necha yuzlab mahalliy yuqori malakali mutaxassis - parazitolog-gelmintologlar etishib chiqadi.
Maqsadi va vazifalari. Samarqand viloyatni ayrim hududlarida diktiokaulyozni tarqalish va ularni taxlili qilish, ayrim yangi antigelmintik dorilarni kassalikni dovolashda ularni samardorligni aniqlash
Tadqiqot olib borilgan joy va yangi dorilar. Tadqiqot uchun tabiiy zararlangan 30 bosh qo'ylar ajratib olinib "o'xshash juftliklar" qoidalariga asosan 3-guruhga bo'lindi. Birinchi tajriba guruhiga Iordaniyada ishlab chiqarilgan Levazan -Orol suzpenziyasi (10 kg tirik vazniga 2,5 ml og'iz orqali ichirildi), ikkinchi tajriba guruhiga Rossiyada ishlab chiqarilgan Meradok perparati (50 kg tana vazniga 1ml teri ostiga yoki mushak ichiga qo'llaniladi) antgelmintiki qo'llanildi. Uchunchi tajriba guruhga esa davolashni eskicha davolashdan foydalandik 1%li Yodni eritmasidan hayvoni yotqizib burun bo'shliqa yuborildi
1.Birinchi guruhga Levazan -Orol suzpenziyasi berilgan qo'ylarda 24 soat o'tgandan so'ng 10 soat davomida xalta bog'lab, yig'ilgan tezaklari tekshirildi. Birinchi tajriba guruhidagi qo'yilarning yig'ilgan tezak namunalari tekshirilganda 9 bosh qo'yilarning tezak namunalarida diktiokaulyozning lichinkalari topilmadi, 1 bosh qo'yida diktiokaulyozning lichinkalarini qo'zg'atuvchisining borligi aniqlandi. Levazan -Orol suzpenziyasi diktiokaulyozning qo'zg'atuvchilariga ta'sir etish samaradorligi 90 foizni tashkil etdi.
2-guruhdagi Meradok perparatidan foydalingan qo'yilarda diktiokauloz qo'zg'atuvchilarining lichinkalari va tuxumlari topilmadi. Meradok antgelmintigining samaradorligi 100 foizni tashkil etdi.
3- guruhidagi tajriba guruhidagi qo'yilarning yig'ilgan tezak namunalari tekshirilganda 5 bosh qo'yilarning tezak namunalarida diktiokaulyoz qo'zg'atuvchilarining lichinkalari topilmadi, 5 bosh qo'yida diktiokaulyoz
"Parazitar kasalliklar profilaktikasi, ularni davolashda innovatsion yondashuv" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. Samarqand - 2024.
qo'zg'atuvchisi lechinkasi topildi , Iordaniyada ishlab chiqarilgan Levazan -Orol suzpenziyasi preparatining nematodalarga ta'sir etish samaradorligi 90 foizni, Rossiyada ishlab chiqarilgan meradok preparati qo'yilarning nafas tizmi strongilyatozlari qo'zg'atuvchilarga qarshi qo'llanilganida 100 foiz samara berishi aniqlandi.
Xulosalar.
1. Qo'ylarning o'pka qil qurti qo'zg'atuvchisi diktiokaulyoz filarianing lichinkalari yangi dori vositalarida sinovda o4kazish maqsad qilingan.
2. D.filariani lichinkalariga yangi dorilar Meradok va Levazon Orol pereparatlarini sinovdan o4kazish ularni samarodorligni bilishimiz maqsad qilinib olingan
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Баданин Н.В. Вопросы эпизоотологии главнейших гельминтозов каракульской овцы. //Труды УзСХИ, Т. 7, Самарканд, 1949. - с 5-21.
2. Иргашев И.Х. Гельминтозы мелкого рогатого скота в условиях Узбекистана. //Автореф.док.дисс М. 1963. - 24 с.
3. Тайлоков Т.И. Стронгилятозларга карши курашиш усулларини такомиллаштириш. // Автореф.канд.дисс.,Самарканд, 1998. -21с.
4. Иргашев И. Х. Тайлоков Т.И. Антгелминтикли минерал тузли ялама-ни куллаш. Проблемы биологии и медицины. Самарканд 1998.№3. с. 108-111.
5. Тайлоков Т.И. Чорвачиликда антгелминтикли минерал тузли яламани куллаш. Сборник науч. Трудов молодых ученных и специалистов СамСХИ. Самарканд. 1998.с. 58-66.
6. Тайлоков Т.И., Х,акбердиев П.С. Кавшовчи хайвонларнинг стронги-лятозларига карши кураш. Зооветеринария журнали. Тошкент 2009 №2 С.18
7. Салимов, Б.С. К изучению клинического течения и гематологических показателей при дикротселиозе телят. Тезисы докл. межреспубл науч. конф.-Самарканд, 1972.-С. 140-142.: .
8. П.С Хакбердиев. Ш.Х Курбанов . Паразитология фанидан амалий ва лаборатория машгулотлари 2015й Тошкент 108 -111 бет
9. Daminov, A. S., Kurbonov, A. X., Achilov, S. A., & Toylokova, M. S. (2024). Treatment and Prevention Measures for Anoplocephaliatosis of Sheep and Goats. Excellencia: International Multi-disciplinary Journal of Education (29949521), 2(4), 547-551.
