CC BY
2QO'SHIMCHA TA'LIM -TARBIYA DASTURLARI MAKTABGACHA TA'LIM SIFATINI OSHIRISH YO'LI SIFATIDA AviaHOBa
https://doi.org/10.5281/zenodo.10680184
"Najot - ta'limda, najot - tarbiyada, najot - bilimda.
Chunki, barcha ezgu maqsadlarga bilim va tarbiya tufayli erishiladi".
SH.M.Mirziyoyev
Muxtaram Prezidentimiz 2022-yil 20-dekabr kuni Oliy Majlis va O'zbekiston xalqiga qilgan murojaatnomalarida "Ijtimoiy davlat bu, eng avvalo, inson salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun teng imkoniyatlar, odamlar munosib hayot kechirishiga zarur sharoitlar yaratish, kambag'allikni qisqartirish, demakdir.Shu bois, birinchi navbatda, e'tiborni Yangi O'zbekiston uchun eng katta investitsiya bo'lgan ta'limni qo'llab-quvvatlashga qaratamiz" degan edilar. Murojatnomada qayd etilganidek maktabgacha ta'lim tashkilotlari sonini ko'paytirish, ulardagi ta'lim va tarbiya sifatini tubdan yaxshilash bo'yicha besh yillik dastur qabul qilindi. Bu dasturga asosan Toshkent viloyati Quyichirchiq tumanidagi davlat maktabgacha ta'lim tashkilotida ham qo'shimcha ta'lim-tarbiya sifatini oshirish maqsadida bir qancha ishlar amalga oshirildi. Maqolamda Toshkent viloyati Quyichirchiq tumanidagi davlat maktabgacha ta'lim tashkilotida qo'shimcha ta'lim-tarbiya sifatini o'rganish tajribasi ko'rsatilgan. Mahalliy tadqiqotlar asosida tumanidagi maktabgacha ta'lim tashkilotlarida amalga oshirilayotgan qo'shimcha ta'lim-tarbiya amaliyotining amaliy tadqiqotlari tuzilib, qo'shimcha ta'lim-tarbiya dasturlari ko'lamini kengaytirish va ularni muhim loyiha (kompleks dastur)ga yo'naltirish orqali ta'lim-tarbiya xizmatlari sifatini oshirishga yondashuvlar ishlab chiqildi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida "Jajji muxndislik maktabi"ni tashkil qilish taklif qilindi.
Maktabgacha ta'lim O'zbekiston ta'lim tizimining eng muhim elementidir. Maktab, so'ngra kollej va universitetlardagi ta'lim-tarbiya faoliyatidagi muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklar insonda yoshlik davrida qo'yilgan kognitiv va motivatsion asoslar bilan ko'rinmas iplar bilan bog'liq. Shu munosabat bilan maktabgacha ta'lim sifati muammosi o'z dolzarbligini yo'qotmaydi. Ushbu muammoni hal qilishda yondashuvlar xilma-xildir. Ta'lim standartlari, pedagogik texnologiyalar va metodik ta'minotni takomillashtirish, pedagog kadrlar malakasini oshirish, maktabgacha ta'lim tashkilotlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ta'lim-tarbiya xizmatlari sifatini boshqarish tizimini shakllantirish shular jumlasidandir. Tadqiqotlarim shuni ko'rsatdiki, ta'lim dasturlari ko'lamini kengaytirish va ularni ta'lim tizimining turli bosqichlarida amalga oshirilayotgan ustuvor loyihalarga yo'naltirish bilan bog'liq yana bir yondashuv mavjud. Ushbu maqolamda Toshkent viloyati Quyichirchiq tumanidagi 1-sektorda joylashgan maktabgacha ta'lim tashkilotlarida rivojlangan ta'lim-tarbiya amaliyoti misolini keltiraman. Ishda ota-onalar, pedagoglar, maktabgacha ta'lim tashkiloti direktorlari o'rtasida o'tkazilgan sotsiologik so'rov natijalari, tuman maktabgacha va maktab ta'lim bo'limi vakillari bilan suhbatlar, Quyichirchiq tumanidagi maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatini monitoring qilish ma'lumotlari, shuningdek, ta'lim-tarbiya loyihasining materiallari kiradi. Tuman maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'lim-tarbiya xizmatlari sifatini oshirishga qaratilgan. Ish materiallarini umumlashtirish Quyichirchiq tumanidagi maktabgacha ta'lim tashkilotlarida taqdim etiladigan qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya dasturlari ko'lamini kengaytirish zarurligini asoslashga imkon berdi va ularni Respublikada amalga oshirilayotgan muhim ijtimoiy loyihaga -"Jajji muhandislik maktabini" yaratishga qaratdik.
Tadqiqotimizning birinchi maqsadi maktabgacha ta'limning turli sub'ektlari - ota-onalar, o'qituvchilar, bolalar bog'chalari rahbarlari va Quyichirchiq tumanidagi maktabgacha va maktab ta'lim bo'limining ta'lim xizmatlaridan qoniqishini o'rganish edi. Shu maqsadda maktabgacha ta'lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarining ota-onalari o'rtasida so'rovnoma o'tkazildi. Namuna hajmi 193 kishini tashkil etdi. Tanlangan tuzilmada 3 yoshdan 4 yoshgacha bolalarning ota-onalari
- 25 foizini, 4 yoshdan 5 yoshgacha bolalarning ota-onalari - 33%, katta maktabgacha yoshdagilar
- 42%.So'rov shuni ko'rsatdiki, ota-onalar shahar maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatining aloqa siyosati (axborotning ochiqligi), ota-onalar bilan o'zaro munosabati, ta'lim faoliyati va bolalarni parvarish qilish uchun sharoitlarning qulayligi va xavfsizligi, sog'liqni saqlash darajasidan ,so'rovda qatnashgan ota-onalarning 90% dan ortig'i to'liq qoniqdi. Respondentlarning fikricha, maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ko'rsatilayotgan qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'lami yetarli emas.Respondentlarning qariyb 70 foizi oxirgi ya'ni sharoitlarning qulayligi va xavfsizligi jihatdan to'liq qoniqish hosil qildi, bu bir maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyati sifatining yaxshi ko'rsatkichidir.
Ota-onalar hamjamiyatining ijobiy fikridan farqli o'laroq, maktabgacha ta'lim tashkilotlari pedagoglari va direktorlari (56 nafar pedagog va 10 ta rahbariyat vakillari bilan suhbat o'tkazildi) qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari sifatiga nisbatan ancha vazminlik bilan baho berishdi. Respondentlarning aksariyati umuman tumandagi maktabgach ata'lim tashkilotlarida ta'lim-tarbiyaviy tadbirlarni o'tkazish uchun shart-sharoitlarni yetarli deb aytishganiga qaramay, ular yuqori sifatli ta'lim-tarbiya faoliyatini ta'minlashga to'sqinlik qilayotgan omillarni aniqladilar (jadval). Ularning ichida asosiylari pedagogik kadrlarning moliyaviy kasbiy madaniyati sifatining kamligi, shtatda ayrim mutaxassislarning (musiqa xodimlari, jismoniy tarbiya o'qituvchilari, logopedlar) yo'qligi yokida stavkasi va oylik maoshining kamligi bo'ldi.
1-Jadval
Quyichirchiq tumanidagi maktabgacha ta'lim tashkilotlari direktorlari va pedagoglarini tashkilotlardagi ta'lim-tarbiya faoliyatini amalga oshirish uchun sharoitlarni baholashi.
Ta'lim-tarbiya faoliyatini amalga oshirish Direktorlar Pedagoglar
shartlari
Moliyaviy shartlar 1,6 2,6
Moddiy-texnik 2,0 2,5
(binolar,o'yinchoqlar,uskunalar va boshqalar)
Ta'lim muhitining xavfsizligi ,2,1 2,5
Axborotni qo'llab-quvvatlash 2,5 2
Ta'limni uslubiy ta'minlash tadbirlar 2,4 2,5
Qo'shimcha ta'lim dasturlari (xizmatlari) 1,8 1,8
mavjudligi
Pedagoglarning mavjudligi 2 1,8
Eslatma: 1 ball - shartlar to'liq yetarli emas, 3 ball - to'liq yetarli.
Jadvalda keltirilgan so'rov ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, maktabgacha ta'lim tashkiloti direktorlari va pedagoglari sifatli maktabgacha ta'lim-tarbyaning sharti sifatida qo'shimcha ta'lim-tarbiya dasturlarining mavjudligi yetarli darajada bajarilmayotganiga rozi. Shaxsiy suhbatlarda direktorlar tumanning aksariyat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlarining yo'qligining uchta asosiy sababini ta'kidladilar: 1) Direktorlarda bunday dasturlarni joriy qilish uchun motivatsiyaning yo'qligi; 2)qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlarini joriy etish
bo'yicha normativ-huquqiy bazaning yetarli emasligi. 3maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatlarni tashkil etishda mutaxasislarning qo'nimsizligi. Pedagogik xodimlar o'z tashkilotlarida qo'shimcha ta'lim xizmatlarining yetishmasligi sabablari haqida o'ylamaydilar, chunki ular bu muammoni direktorlarning vakolatiga bog'laydilar.
Shunday qilib, biz maktabgacha ta'lim tashkilotlaridada qo'shimcha ta'limning ahamiyati haqida tushunchaga keldik va keyin uni batafsilroq tahlil qildik. Barcha maktabgacha ta'lim tashkilotlari bolalarga "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish tartibi to'g'risidagi" nizomiga asosan qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlarini ko'rsatish hquqiga ega. Ularning Ustavlari qo'shimcha dasturlarni ham pullik, ham bepul amalga oshirish huquqini beradi. Men turli xil va sifatli qo'shimcha ta'lim-tarbiya dasturlarini amalga oshirish maktabgacha ta'lim sifatini uning o'zgaruvchanligini oshirish va Quyichirchiq tuman aholisining turli xil ta'lim-tarbiya ehtiyojlarini qondirish orqali yaxshilash uchun katta zaxira degan xulosaga keldim.
Maktabgacha ta'limning rivojlanishi bolalar uchun yangi turdagi ta'lim-tarbiya tashkilotlarining paydo bo'lishi, rivojlanishi va pedagogik xizmatlar turlarining ko'payishi bilan tavsiflanishi kerak. Ta'limning o'zgaruvchanligi O'zbekistonda zamonaviy ta'lim tizimini rivojlantirishning asosiy tamoyillari va yo'nalishlaridan biridir. O'zgaruvchanlik - bu ta'lim tizimining sifati bo'lib, uning o'zgaruvchan ta'lim ehtiyojlari va imkoniyatlariga muvofiq ta'lim dasturlari yoki ma'lum turdagi ta'lim xizmatlarini tanlash uchun taklif qilish qobiliyatini tavsiflaydi. Ta'limdagi o'zgaruvchanlik individuallikni maksimal darajada ta'minlashga qaratilgan.Oxirgi yillarda tumandagi maktabgacha ta'lim tashkilotlarini kapital ta'mirlash uchun subsidiyalar kamaygani kuzatilmoqda, bu esa ta'lim xizmatlari sifatining pasayishiga olib keladi va xavfsizlik darajasini pasaytiradi. Bunday sharoitda pullik ta'lim-tarbiya xizmatlari byudjet taqchilligini to'ldirish manbai hisoblanadi.
REFERENCES
1. 2022- yil 20-dekabr kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidentining oliy majlisga va Ozbekiston xalqiga murojatnomasi
2. O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligining 2018-yil 13-dekabrdagi 3-mh-sonli "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish" bo'yicha buyrug'i asosidagi , "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish tartibi to'g'risidagi" nizomi
