Научная статья на тему 'Публикации, характеризующие социально-экономическое положение и принимаемые государством меры по обеспечению равноправия и равных возможностей мужчин и женщин в Узбекистане, и их совершенствование'

Публикации, характеризующие социально-экономическое положение и принимаемые государством меры по обеспечению равноправия и равных возможностей мужчин и женщин в Узбекистане, и их совершенствование Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
27
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гендерное равенство / население / половой состав населения Узбекистана / проблемы гендерного равенства. / gender equality / population / sexual composition of the population of Uzbekistan / problems of gender equality.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ахроржон Давкаров, Бахтиёржон Носиров, Отабек Собитов, Зухра Саидова

В статье представлена информация о статистике гендерного равенства и ее анализе, а также о текущих мерах по обеспечению гендерного равенства в Узбекистане, включая гендерный состав населения Узбекистана. Отмечены проблемы гендерного равенства в Узбекистане.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Publication of measures taken by the state to ensure equal rights and equal opportunities for men and women in Uzbekistan, as well as publications describing the socio-economic situation and their improvement

This article provides information on gender equality statistics and its analysis, as well as current measures to ensure gender equality in Uzbekistan, including the gender composition of the population of Uzbekistan, problems of gender equality in Uzbekistan are mentioned.

Текст научной работы на тему «Публикации, характеризующие социально-экономическое положение и принимаемые государством меры по обеспечению равноправия и равных возможностей мужчин и женщин в Узбекистане, и их совершенствование»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Publication of measures taken by the state to ensure equal rights and equal opportunities for men and women in Uzbekistan, as well as publications describing the socio-economic situation and their improvement

Akhrorjon DAVKAROV1, Bakhtiyorjon NOSIROV2, Otabek SOBITOV3, Zuhra SAIDOVA4

Youth Union of Uzbekistan National University of Uzbekistan Tashkent State Pedagogical University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received July 2021 Received in revised form 20 July 2021

Accepted 15 August 2021 Available online 15 September 2021

Keywords:

gender equality, population,

sexual composition of the population of Uzbekistan, problems of gender equality.

This article provides information on gender equality statistics and its analysis, as well as current measures to ensure gender equality in Uzbekistan, including the gender composition of the population of Uzbekistan, problems of gender equality in Uzbekistan are mentioned.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

1 youth campus chairman of the board of leaders, Youth Union of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan.

2 doctoral student of the Department of Geoinformatics, National University of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan.

3 2nd year student of the Faculty of Pedagogy and Psychology, Tashkent State Pedagogical University, Tashkent, Uzbekistan.

4 2nd year student of the joint faculty Uzbek-Belarusian "Innovative pedagogy" Tashkent State Pedagogical University, Tashkent, Uzbekistan.

Узбекистонда эркаклар ва аёллар тенг хукуклигини ва тенг имкониятли муносабатларини таъминлаш тугрисида давлат томонидан курилаётган чора-тадбирлар хамда ижтимоий-иктисодий холатини тавсифловчи нашрлар ва уларни такомиллаштириш

Публикации, характеризующие социально-экономическое положение и принимаемые государством меры по обеспечению равноправия и равных возможностей мужчин и женщин в Узбекистане, и их совершенствование

Дунёнинг барча мамлакатларида, уларнинг сиёсий тузилиши ва ижтимоий-иктисодий ривожланинг даражасидан к;атьий назар, аёллар ва эркаклар тенг хукуцлилиги ва тенг имкониятли муносабатларини таъминлаш муаммоси долзарб хисобланади. Шу жумладан, "Хотин-к;излар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида" ги УРЦ (Узбекистон Республикаси Цонуни) -562 имзоланди. Цонун - Цонунчилик палатаси томонидан 2019 йил 17 августда ;абул ;илинган. Сенат томонидан 2019 йил 23 августда маъкулланган. Ушбу ;онун

7 боб, 32 моддадан иборат булиб, уушбу Цонуннинг ма;сади хотин-;излар ва эркаклар учун тенг хуку; хамда имкониятларни таъминлаш сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборатдир.

Ушбу Цонунда куйидаги асосий тушунчалар кулланилади: Гендер сиёсати амалга оширилишини таъминлашга доир вакттинчалик махсус чоралар - жинсларнинг нотенглигини бартараф этиш, хотин-;излар ва эркакларнинг ха;и;ий ёки асос буладиган тенглигини таъминлаш буйича аник; ма;садларга эришиш учун давлат органлари томонидан куриладиган ху;у;ий, ташкилий хамда институциявий хусусиятга эга чора-тадбирлар;

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар:

гендер тенглиги, ахоли,

Узбекистон ахолисининг жинсий таркиби, гендер тенглигига оид муаммолар.

Мазкур маколада Гендер тенглиги статистикаси ва уни тахлили юзасидан маълумотлар ёритилган, шунингдек Узбекистонда гендер тенглигини таъминлаш буйича хозирги пайтда курилаётган чора-тадбирлар, чунончи Узбекистон ахолисининг жинсий таркиби, Узбекистонда гендер тенглигига оид муаммолар келтириб утилган.

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

гендерное равенство, население,

половой состав населения Узбекистана, проблемы гендерного равенства.

В статье представлена информация о статистике гендерного равенства и ее анализе, а также о текущих мерах по обеспечению гендерного равенства в Узбекистане, включая гендерный состав населения Узбекистана. Отмечены проблемы гендерного равенства в Узбекистане.

Гендер - хотин-кизлар ва эркаклар уртасидаги муносабатларнинг жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида, шу жумладан сиёсат, иктисодиёт, х,ук;ук;, мафкура ва маданият, таълим хамда илм-фан сохаларида намоён буладиган ижтимоий жихати;

гендер статистикаси - давлат статистикасининг жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида хотин-кизлар ва эркакларнинг холати тугрисида хар бир жинс буйича алохида курсатилган маълумотларни уз ичига олган, хар хил жинсдаги шахсларнинг ижтимоий-сиёсий хаётнинг барча сохаларидаги тегишли холатини акс эттирадиган, гендер муаммоларини ва жамиятдаги муносабатларни ёритадиган ;исми.

гендер-хуукийэкспертиза - норматив-ху;у;ий хужжатларни хамда уларнинг лойихаларини хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатларини таъминлаш принципларига мувофи;лиги юзасидан тахлил ;илиш;

жинс буйича бевосита камситиш - жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида хотин-кизлар ва эркакларнинг хукуклари хамда эркинликларини тан олмасликка ;аратилган хар ;андай тарзда фарклаш, истисно этиш ёки чеклаш, шу жумладан оилавий холати, хомиладорлиги, оилавий мажбуриятлари туфайли камситиш, шунингдек шахвоний шил;имлик ;илиш, тенг мехнат ва малака учун хар хил ха; тулаш;

жинс буйича билвосита камситиш- бир жинсдаги шахсларни бош;а жинсдаги шахсларга нисбатан нокулайро; холатга тушириб ;уядиган вазиятларни, холатларни ёки мезонларни яратиш, шу жумладан гендер тенгсизликни оммавий ахборот воситалари, таълим, маданият ор;али таргиб этиш, муайян жинсдаги шахслар учун салбий о;ибатларга олиб келиши мумкин булган шарт-шароитлар ёхуд талаблар белгилаш.

Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатларини таъминлашнинг асосий принциплари куйидагилардан иборат:

- конунийлик;

- демократизм;

- хотин-кизлар ва эркакларнинг тенг хукуклилиги;

- жинс буйича камситишга йул куйилмаслиги;

- очи;лик ва шаффофлик.

Хотин-кизлар ва эркаклар давлат томонидан кафолатланган тенг хукук хамда имкониятларга эга булади. Цуйидагилар жинс буйича камситиш хисобланмайди:

- бола тугиш ва она сути билан озиклантириш вазифалари билан боглик муносабатларни тартибга солишда фаркларни белгилаш;

- конунда белгиланган тартибда муддатли харбий хизматга чакириш;

- ушбу Цонун асосида гендер сиёсати амалга оширилишини таъминлашга доир вактинчалик махсус чоралар куриш;

- хотин-кизлар ва эркаклар мехнатини мухофаза килишда уларнинг репродуктив саломатлигини саклаш хусусиятлари;

- мажбуриятлар факат муайян жинсдаги шахслар томонидан бажарилиши мумкинлигига асосланган холда касбий малакага доир тавсиялар бериш;

- камокда саклаш, жазони ижро этиш жойларида саклаш тартиби ва шарт-ларини хамда хукукий жихатдан таъсир курсатишнингбошка чораларини тартибга солишда фаркларни белгилаш;

- хотин-;изларнинг жамиятдаги ижтимоий мав;ейини мустахкамлашга, хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятларни таьминлашга каратилган ижобий чоралар.

Давлат хотин-кизлар ва эркакларга шахсий, сиёсий, иктисодий, ижтимоий ва маданий хукукларни амалга ошириш чогида тенг хукуклиликни кафолатлайди.

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси томонидан "Аёллар ва эркаклар" статистик туплами хар йили чоп этилиб келинади. Ушбу туплам Узбекистон аёллари ва эркакларинингижтимоий-иктисодий холатини тавсиф-ловчи нашр хисобланади. Унда демография, согликни саклаш, таьлим, бандлик ва ишсизлик, ижтимоий химоя, хукукбузарликлар статистикаси ва бошка курсат-кичлар гендер жихатдан келтирилган.

Туплам кенг куламдаги фойдаланувчилар - олимлар, мутахассислар, гендер муаммолари билан шугулланувчилар, нодавлат ва халкаро ташкилотлар, жамоат ташкилотлари ва талабалар учун мулжалланган.

Туплам корхона ва ташкилотлар, вазирлик ва идоралар томонидан такдим этилган маьлумотлар, шунингдек ахоли кузатувлари натижалари асосида тайёрланган.

Бундай тупламлар турли сохаларда чоп этиб келинган ва хозирда хам 1 йилда бир маротаба чоп этилади.

Бундан ташкари хозирги кунда, яьни интернет замонига келиб, энг сунгги статистик маьлумотларни Статистика кумитасининг расмий веб сахифаларидан осонгина топиш муаммоэмас. Бунингкулайлигишундаки сиз ортикча вакт сарфлашларсиз ва ортикчакутишларсиз, истаган пайтингизда ва истаган жойингиздан туриб бундай маьлумотларни юклаболишингиз мумкин. Бунинг учун сизга компютер ёки телефон хамда интернет керак булади холос. Исталган статистик маьлумотларни сиз www.stat.uz сайтидан олишингиз мумкин. Гендер тенглигига оид курсаткичларни эса gender.stat.uz сахифасидан топасиз.

Узбекистонда мустакиллик йилларида гендер тенгликка эришиш чораларинир уёбга чикариш йулида жуда катта ишлар амалга оширилди. Оиланинг ижтимоий мухофазаси, оналик ва болалик масалаларигамасъулбулган Бош вазирУринбосарирахбарлигида 1991 йилда Хотин-кизлар кумитасига асоссолин-ганлиги билан институционал ривожланишда сезиларли усишга эришилди. Хотин-кизлар кумитаси барча худудларда ва жабхаларда ваколатли булган такомиллашган тизимга эга. Цумита раислари орасида вилоят даражасидаги 14 та хоким уринбосарлари, шунингдек муниципал ва туман даражасидаги мамурият рахбарларининг 219 та уринбосарларифаолияткурсатишади.

Хотин-кизларкумитаси, хамда Ташкиишлар вазирлиги ва Инсон хукуклари буйича миллий марказ Хотин-кизларга нисбатан камситишларнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисидаги Конвенсия, Пекин харакати дастурининг бажарилиши, Минг йиллик ривожланиш максадлари билан юклатилган халкаро мажбуриятлар буйича хисоботларда Давлат статистика кумитаси билан узвий хамкорликда иш олиб боради.

Хотин-кизларнинг ахволини яхшилаш ва уларнинг иктисодий хукукларини мустахкамлаш юзасидан миллий даражада дастурлар ва чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Давлат бошкаруви органлари, республиканинг жамоат ва илмий ташкилотларининг гендер масалаларини хал килишдаги фаолиятини жонлан-

тириш, гендер тенглиги масалаларини тавсифловчи статистик маълумотларга булган ички эхтиёжнинг усишига ёрдам бермокда, хамда ушбу маълумотлардан фойдаланувчиларнинг доираси кенгаймокда.

Узбекистонда 1990 йилларнинг охирларидаёк гендер статистикасини илгари суриш буйича биринчи кадамлар куйилган эди. Айнан Уша даврдан бошлаб республикада гендер курсаткичларини акс эттирувчи рисолалар мунтазам равишда чоп этиб келинмокда. Х,ар бир нашр гендер курсаткичларини оммага етказиш ва уларни такомиллаштириш йулидаилгари куйилган кадам ва мухим боскич булмокда. Масалан, Макроиктисодиёт вазирлиги ва Хотин-кизлар кумитаси томонидан 2002 йилда нашрдан чикарилган (БМТТД ваОТБнингкумагида) "Узбекистонда аёллар ва эркаклар" рисоласи, илкмаротабабошкарув, сиёсий хаёт ва тадбиркорлик сохаси буйича келтирилган маълумотларни уз ичига олган 9 та стратегик йуналишлар буйича индикаторларни бир жойга жамлаган биринчи нашр булди. Уша даврдан бошлаб, халкароташкилотлар ёрдамида 2002, 2007, 2010 ва 2012 йилларда шу каби бир катор рисолалар чоп этилди. Уларнинг барчасида маъмурий манбалар ва кузатувлар (урганишлар) натижаларида мавжуд булган мухим гендер индикаторлари акс эттирилган.

Узбекистонда гендер статистикаси буйича маълумотларни йигиш бир катор манбаларга асосланган холда амалга оширилади. Жинсийгурухлар, ахолини руйхатга олиш ва статистик кузатувлар буйича мавжуд маъмурий хисоботларга кушимча равишда, куп курсаткичли кластер кузатуви (MICS), хамда ДУС, ЛСС ва уй хужаликлари кузатуви асосида шаклланган маълумотлар мавжуд.

Ушбу сайт гендер статистикаси маълумотларини такомиллаштириш, доимий равишда ва уз вактида жинс гурухлари буйича маълумотларни оммага етказиш максадида гендер статистикаси буйича электрон маълумотлар базасини яратиш йулида узига хос биринчи уриниш сифатида акс этади. Халкаро ташкилотларнинг жамиятда аёллар ва эркакларнинг холатини таккослама тахлил килишга имкон яратадиган янги курсаткичларни ишлаб чикиш, уларни юритиш ва тизимлаш-тиришга йуналтирилган тавсиялари инобатга олинган. Мазкур ишлар жамиятни демократлаштириш ва ислохотларни чукурлаштириш билан шарткилинган, мамлакатижтимоий-иктисодий ривожланишининг янги жихатларини холисона акс эттиришга йуналтирилган, миллий статистика сохаларини ривожлантиришнинг бир кисми сифатида амалга оширилмокда.

Гендер статистикаси куп максадлар учун хизмат килади, лекин биринчи навбатда, у аёл ва эркакларнинг турли холатлари ва шароитларига тааллукли булган яширин муаммоларинианиклаш учун керакдир. Шунга кура гендер статистикаси муваффакиятли режалаштириш, манзиллиликни кучайтириш, самарали мониторинг юритиш ва ривожланиш дастурларининг таъсирини бахолаш учун зарурдир. Шуни инобатга олган холда, гендер статистикаси - адолат ва тенгликни илгари суриш, шунингдек ахолининг барча гурухлари хаёти даражасини яхшилаш учун хизмат киладиган воситадир. Шу тарика, гендер статистикаси баркарор ва хар томонлама ривожланиш ва иктисодий усишга уз хиссасини кушади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 мартдаги "Хотин-кизларнинг мехнат хукуклари кафолатларини янада кучайтириш ва тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлашга оид чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-4235-сонли карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 августдаги "Узбекистон республикасининг миллий статистика тизимини янада такомиллаш-тириш ва ривожлантириш чора-тадбирларитугрисида"ги ПЦ-4796-сонли карори.

3. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 сентабрдаги "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги УРЦ-562-сонли конуни.

4. Айвазова С., Кертман Г. Мужчины и женщины на выборах. Гендерный анализ избирательных кампаний 1999 и 2000 г.г. в России. - М.: Издательство «Эслан», 2000.

5. Узбекистон Республикаси Давлат статистикаси кумитаси. Аёллар ва эркаклар. - Тошкент 2018.

6. gender.stat.uz [Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси, Узбекистон гендер статистикаси расмий веб сайти].

7. www.uz.undp.org.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.