Научная статья на тему 'ПСИХОДИАГНОСТИКА: ШАХС ТИПЛАРИ ВА КАСБИЙ ФАОЛИЯТ'

ПСИХОДИАГНОСТИКА: ШАХС ТИПЛАРИ ВА КАСБИЙ ФАОЛИЯТ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

781
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
психадиогностика / шахс типи / экстраверсия / интроверсия / социотип / фаолият / хулқ-атвор касбий фаолият. / психодиагностика / тип личности / экстраверсия / интроверсия / социотип / активность / поведенческая профессиональная деятельность.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Комила Эшмуминовна Умарова

Мақолада шахс типлари ва касбий фаолият муносабати масаласини ѐритишга қаратилган. Жумаладан социотиплари билан касбий фаолият алоқадорлиги таҳлил қилишда психологик амалиѐтда қўлланилаѐтган психадиогностик восита ва унинг татбиқ этиш хусусиятлари ҳамда натижаларни талқин этиш тартиби ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПСИХОДИАГНОСТИКА: ВИДЫ ЛИЧНОСТИ И ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В статье рассматриваются типы личности и взаимосвязь между профессиональной деятельностью. В частности, при анализе взаимосвязи профессиональной деятельности с социотипами выстраивается психодиагностический инструмент, используемый в психологической практике, и особенности его применения, а также интерпретация результатов.

Текст научной работы на тему «ПСИХОДИАГНОСТИКА: ШАХС ТИПЛАРИ ВА КАСБИЙ ФАОЛИЯТ»

ПСИХОДИАГНОСТИКА: ШАХС ТИПЛАРИ ВА КАСБИЙ ФАОЛИЯТ.

Комила Эшмуминовна Умарова

Кибрай туман касб-хунар мактаби психологи

Аннотация: Маколада шахс типлари ва касбий фаолият муносабати масаласини ёритишга каратилган. Жумаладан социотиплари билан касбий фаолият алокадорлиги тахлил килишда психологик амалиётда кулланилаётган психадиогностик восита ва унинг татбик этиш хусусиятлари хамда натижаларни талкин этиш тартиби ёритилган.

Таянч сузлар: психадиогностика, шахс типи, экстраверсия, интроверсия, социотип, фаолият, хулк-атвор касбий фаолият.

ПСИХОДИАГНОСТИКА: ВИДЫ ЛИЧНОСТИ И ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Аннотация: В статье рассматриваются типы личности и взаимосвязь между профессиональной деятельностью. В частности, при анализе взаимосвязи профессиональной деятельности с социотипами выстраивается психодиагностический инструмент, используемый в психологической практике, и особенности его применения, а также интерпретация результатов.

Ключевые слова: психодиагностика, тип личности, экстраверсия, интроверсия, социотип, активность, поведенческая профессиональная деятельность.

PSYCHODIAGNOSTICS: TYPES OF PERSONALITY AND PROFESSIONAL ACTIVITY

Abstract: The article examines personality types and the relationship between professional activities. In particular, when analyzing the relationship of professional activity with sociotypes, the psychodiagnostic tool used in psychological practice and the features of its application, as well as the interpretation of the results, are built.

Key words: psychodiagnostics, personality type, extraversion, introversion, sociotype, activity, behavioral professional activity.

Маълумки, шахсни урганиш фанда жуда мураккаб муаммо булиб, тадкикот жараёнида хилма-хил усуллардан фойдаланилади. Шахсни психадиогностика энг куп кулланиладиган усуллардан биридир. Х,ар калай, психадиогностика психологиянинг асосий йуналиши хисобланади. Шу сабабли шахсни урганиш борасида психадиогностик тадбирларни танлаш ва уларни фаолият йуналишига кура белгилаш мухим масала хисобланади.

Укувчиларга психологик маслахатлар бериш ва уларни касбга йуналтириш, касбий саралаш ва лавозимларини ошириш билан боглик; катор психологик масалаларни тахлил этишга тугри келади. Бундай шароитда психолог педагоглар ва таълим олувчилар билан, лавозимга талабгорлар билан хам диагностик, хам психологик йуналишда маслахатлар утказади.

Маълумки, психологияда камолот даражаси, хулк атвори ва хатти-харакати, аклий салохияти ва касбий фаолиятига караб, шахслар бир неча типга ажратилади. [1,2,3,4,5,6,7]. Шахслар психологик хусусиятларига кура психологик типларга [3,4,5,6,7], шунингдек, ижтимоий-психологик, ижтимоий-маданий мухит ва жамоадаги шахслараро муносабати хамда касбий фаолияти йуналишига караб, ижтимоий типларга ажратилади. [1;2,]. Демак, бу йуналишлардаги психологик билимларни узлаштириш таълим муассасаси амалиётчи психологига ёки психолог-психодиагностлар учун ута мухим хисобланади.

Албатта, хар бир инсон маълум даражада мехнат куникмаси ва малакасига эга булади ва улардан тегишли касбий фаолият сохасида фойдаланади. У доимий равишда нафакат предметлар олами балки, турфа оламлар билан хам узаро таъсирда булади. Айнан шунинг учун хам, унинг мулокотга кириша билиш кобилияти бутун фаолияти давомида акс этган ва акс этажак. Шахснинг ишларига тускинлик килиш мумкин. Лекин бундан унга бирор фойда булармикин? Унинг укув, мехнат, коммуникатив фаолияти мотивацияси ошармикин?

Баъзан шахслар узлари танлаган касбдан маънавий коникиш хосил килмайди. Танлаган касбидан кунгли тулмаслиги туфайли улар уз фаолиятида нимадир етишмаётганини хис этади, ишни кандай ташкил этиши ва нималарга амал килишини аниклай олмай кийналади. Бундай шароитда психолог психадиогностиканинг энг кулай усулларидан фойдаланиб, уларга психологик маслаатлар бериши керак. Ушбу холатларни эътиборга олиб, биз узбек мухити учун мулжалланган шахснинг психологик ва ижтимоий киёфасини аниклашга ёрдам берувчи маънавий киёфа психадиогностикасига доир материалларни такдим этишни лозим деб топдик.

Бу борадаги изланишлар махаллий шароитимиз учун кенг куламда тадкикотлар методикалари устида изланишлар олиб боришга зарурат тугдирмокда. Шуни таъкидлаш жоизки, шахс назариясида шахсни типларга ажратиш буйича олимларнинг узига хос катор ёндошувлари мавжуд. Масалан К.Г.Юнгнинг функционал типлари [7; 11]. Э.Кречмернинг конституционал карашлари [3;27]. Э.Шпрангер [6;18]. К. Леонград [4;36]. А.Л.Лечколарнинг [5;44] индивидуал ёндошувларини эслаб утиш мумкин. Инсонни типларга ажратишни кундалик хаётда хам кузатамиз. Баъзан атрофдагиларни кеккайган, мулойим, нимжон, дангал, телба ва бошкалар тарзда фарклаймиз. Ушбу хаётий типларга ажратишдан фаркли уларок психологияда шахсларни типларга ажратишни бир неча тури мавжуд. Улардан бири К.Г. Юнгнинг инсонни экстраверсия ва интроверсия каби типларга ажратишдир. К.Леонград эса шахсни типларга ажратишда уларнинг характер хусусиятларини ортиб кетишига таянади. У гепиртим, циклоид, эмоционал-лабиллик, астеник-невростик, сенситив, психастеник, шизоид, эпилетоид, истероид, бекарор ва конформ сингари типларга ажратади. [4;51]. Асосий максад ушбу типларни санаб утиш эмас, балки уларни урганишга ёрдам берувчи психодиагностик методикаларга эътибор каратишдан иборат.

Россиялик психолог-сациологлар В,В. Гуленко, В.Мегел ва А. Овчаровлар у ёки бу шахснинг хулк-атворини тушунишга уринишган [1;8]. Касбга йуналтириш буйича улар ишлаб чиккан ракамли тестдан ишлаб чикариш сохасида фаолият курсатаётган шахсларнинг узаро таъсирининг мураккаб масалаларини хал этишда фойдаланиш мумкин.

Такдим этилаётган методика К.Г. Юнгнинг функционал типлар назариясига асосан ишлаб чикилган [1;27]. Методиканинг махаллий мухит учун мулжалланган дастлабки варианти саналади. Куйида методиканинг психодиагностика максадларидан фойдаланишнинг бир неча методларини келтириб утамиз.

1. Интуитив - мантикий иррационал экстраверт. Шахснинг ижтимоий типи-"Изловчи". Бундай типдаги шахслардан куйидагиларни талаб килиш ва кутишда бирор фойда булмаса керак; амалий фикрлашни; керакли жойга айтилган вактда келиш ва ишни уз вактида бажаришни; изчилликни ва бошлаган ишни охирига етказишни; турмушда ва иш жойида доимий тартибга риоя этишни; топширилган ишни уз вактида сифатли бажаришни; сухбатдоши билан юмшок муомала килишни. Тавсия этиладиган фаолият турлари: Агар имкони булса, "Изловчи"га эркин фаолиятни тавсия этган маъкул. Бундай типдаги шахслар учун иложи борича кизикарли ва унда хар

хил таъсуротлар колдирадиган ишларни танлаш зарур. Унинг бошкаларга боглик булмаган холда мустакил фаолият курсатиши максадга мувофик. У хар хил (айникса узи учун кизикарли булган) маълумотлар устида тинмай ишлайди. "Изловчи" узининг акл-кучидан илмий-билиш сохасида фойдалангани маъкул. У истикболли хисобланган сохаларда туп узгаришларга олиб келадиган назарий ишланмалар тайёрлаш мумкин. Ишбилармонлик ва тадбиркорлик ишларини яхши уддалайди, инсонларга алохида-алохида хизмат курсатиш сохасида муваффакият билан ишлайди.

2. Мантиций -интуитив рационал интроверт. Ижтимоий типи-"Аналитик" ундан катта амалийлик ва сафарбарликни; сезгирликни; сухбатдошига нозик муносабатда булишни; узи учун кизикарли булмаган ишларни сифатли бажаришни; мулокотмандликни талаб килманг ва кутманг. Тавсия этиладиган фаолият турлари; илмий тадкикот ва тахлил ишлари (мураккаб ходиса ва объектларни тахлил этиш); амалда куллаш учун янги гояларни ишлаб чикиш. Тизимли тахлил, схемалар тузиш ва таснифлаш, концепцияларни илгари суриш талаб этиладиган сохаларда яхши фаолият курсатади. Америка илмий ишланмаларида бундай типдаги шахслар "бизнесни кайта ташкил этувчи" деб аталади.

3. Этикавий -интуитив рационал интроверт. Ижтимоий типи -"Инсонпарвар". Ундан куйидагиларни талаб килманг ва кутманг: ишда уддабуронлик ва ташаббускорликни; экстримал вазиятларда хал этувчи карорлар кабул килишни; катта сафарбарликни: кизикарсиз ва манфаатсиз ишларни тез ва сифатли бажаришни, ташкилотчилик кобилиятини. Тавсия этиладиган фаолият турлари: "тугарак" куринишидаги тарбиявий ишлар; психотерапия, фалсафий-гуманитар соха; портрет ва сюжетли фотография билан боглик ишлар.

Хулоса: Албатта шахсларни типларга ажратиш нисбий, уни мутлоклаштириш уринли эмас. Бундан ташкари, шахс типларининг психологик хусусиятларини тахлил этишда "ёндош типлар"га хос булган ухшаш сифатлар кузатилишини, уларнинг хаётий тажрибаси, аклий имкониятини эътиборга олиш лозим. Умуман, шахс психодиагностикаси жуда мураккаб булиб , унда хилма-хил зиддиятли карашлар мавжуд. Шунинг учун купрок амалий кузатиш натижаларига, психологияда кулланилаётган турли амалий методикалар натижаларига таяниб, хулосалар чикариш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Гуленко В.В., Тищенко В.П. Юнг в школе. Соционика-межвозростной педагогике. Учебно -методическое пособне, 2-е изд. Новосибирс: изд-во Новосиб.ун-та, М.: Совершенство, 1997. -С,167-175,

2. Крегер О., Тьюсон Дж.М. Типы людей в бизнес: Как 16 типов личности пределяют ваши успехи на работе. Пер. С англ. М.: Персей: Вече: АСТ, 1995,

3. Юнг .К. Психологические типы,-М., Издательство "АСТ Москва", 2006, -С,768,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.