Научная статья на тему 'ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ СҮЙМЕЛДЕУ ӘРЕКЕТІНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГТЕРДІ ДАЯРЛАУ БАҒЫТТАРЫ'

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ СҮЙМЕЛДЕУ ӘРЕКЕТІНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГТЕРДІ ДАЯРЛАУ БАҒЫТТАРЫ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
инклюзия / ерекше қажеттілігі бар балалар / психологиялық-педагогикалық қолдау / психикалық дамуы тежелген / арнайы педагог.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Пайзиева Диёра Фахриддиновна, Боранбаева Ақтолқын Раисбековна

Мақалада кәсіби маман даярлығын жетілдіру мүмкіндіктері мен даярлығы туралы баяндалады. Сонымен бірге ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балаларға, соның ішінде психикалық дамуы тежелген балалармен инклюзивті жағдайда жұмыс пен диагностика жасау ерекшеліктері қарастырылған. Инклюзивті білім беру жағдайында білім алушылардың жеке психологиялық-әлеуметтік дамуына мониторинг жүргізу де назардан тыс қалмаған. Бұл Н.В. Бабкинаның диссертациялық зерттеуіндепсихикалық дамуы тежелген балаларды оқыту және жан-жақты қолдау процесінде диагностикалық қызмет түзету, кеңес беру, білім беру қызмет түрлері нақты көрсетілген.Болашақ арнайы педагогтердің кәсіби даярлығын жетілдіру жұмыстарын ұйымдастыруда үш бағытты қарастырып сол туралы толық мәлімет берілді. Ғалымдардың тұжырымдары мен пікірлері де жан-жақты талдау жасалған.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ СҮЙМЕЛДЕУ ӘРЕКЕТІНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГТЕРДІ ДАЯРЛАУ БАҒЫТТАРЫ»

ОЭЖ 37.04 МГТАР 14.29.01

ПСИХИКАЛЬЩ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН Б1Л1М АЛУШЫЛАРДЫ СYЙМЕЛДЕУ ЭРЕКЕТ1НЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГТЕРД1 ДАЯРЛАУ БАГЫТТАРЫ

Ацдатпа. Мацалада кэЫби маман даярлыгын жетглдгру мYмкiндiктерi мен даярлыгы туралы баяндалады. Сонымен бiрге ерекше бшм беруге цажеттiлiктерi бар балаларга, соныц штде психикалыц дамуы тежелген балалармен инклюзивтi жагдайда жумыс пен диагностика жасау ерекшелiктерi царастырылган. Инклюзивтi бшм беру жагдайында бшм алушылардыц жеке психологиялыц-элеуметтт дамуына мониторинг ЖYргiзу де назардан тыс цалмаган. Бул Н.В. Бабкинаныц диссертациялыц зерттеутдепсихикалыц дамуы тежелген балаларды оцыту жэне жан-жацты цолдау процестде диагностикалыц цызмет тYзету, кецес беру, бшм беру цызмет тYрлерi нацты керсетшген.Болашац арнайы педагогтердщ кэЫби даярлыгын жетiлдiру жумыстарын уйымдастыруда Yш багытты царастырып сол туралы толыц мэлiмет берiлдi. Fалымдардыц тужырымдары мен пiкiрлерi де жан-жацты талдау жасалган.

Тушн сездер:инклюзия,ерекше цажеттшт бар балалар, психологиялыц-педагогикалыц цолдау, психикалыц дамуы тежелген, арнайы педагог.

Аннотация. В статье рассказывается о возможностях и подготовке к совершенствованию профессиональной подготовки. Также рассмотрены особенности работы и диагностики в инклюзивных условиях с детьми с особыми образовательными потребностями, в том числе с детьми с задержкой психического развития. Не остался без внимания и мониторинг индивидуального психолого-социального развития обучающихся в условиях инклюзивного образования. Это Н. В. В диссертационном исследовании Бабкиной четко обозначены виды диагностической деятельности, консультативной, образовательной деятельности в процессе обучения и всесторонней поддержки детей с задержкой психического развития. В организации работы по совершенствованию профессиональной подготовки будущих специальных педагогов были рассмотрены три направления. Также был проведен всесторонний анализ выводов и мнений ученых.

Ключевые слова:инклюзия, дети с особыми потребностями, психолого-педагогическое сопровождение, умственная отсталость, специальный педагог.

Abstract. The article describes the possibilities and preparation for the improvement of professional training. The features of work and diagnosis in inclusive settings with children with special educational needs, including children with mental retardation, are also considered. Monitoring of the individual psychological and social development of students in inclusive education has not been ignored either. This is N. V. Babkina's dissertation research clearly identifies the types of diagnostic activities, counseling, educational activities in the learning process and comprehensive

ПАЙЗИЕВА ДИЕРА ФАХРИДДИНОВНА

0збекэлi Жэшбеков атындагы Оцтуспк ^азакстан педагогикалы; университетшщ «Арнайы педагогика» кафедрасыньщ 2-курс магистранты, Шымкент ^азакстан

БОРАНБАЕВА АЦТОЛЦЫН РАИСБЕКОВНА

Философия докторы (PhD), кауымдастырылган профессор м.а. Оцтуспк ^азакстан мемлекетпк педагогикалы; университет «Арнайы педагогика» кафедрасы, Шымкент

^азакстан

support for children with mental retardation. Three directions were considered in the organization of work on improving the professional training of future special teachers. A comprehensive analysis of the conclusions and opinions of scientists was also carried out.

Keywords: inclusion, children with special needs, psychological and pedagogical support, mental retardation, special teacher.

^asipri бшм беру жагдайында зияткерлш бузылыстары бар балаларды окытып, тэрбиелеуде жэне колдау ^ймелдеу процесшде кэаби маман даярлыгын жетiлдipу мYмкiндiктеpi жан-жакты сез болуда [1; 2; 3]. Сала мамандары болашак арнайы педагогтердш ерекше бiлiм беруге кaжеттiлiктеpдi бала дамуы мен кажеттшктерше сай ipiктеп, колдана алатын, бузылыстарды диагностикалап, оцтайлы колдау керсету кузыреттшктерш игерту мэселесiне катысты гылыми-зерттеу багдары мен эдiстемелiк колдау керсету тетштерш iздестipуде.

Ерекше бiлiм беруге кaжеттiлiктеpi бар балаларга, соныц бipi бiздiц зерттеу нысанымыз pетiнде тацдалган психикалык дамуы тежелген балалармен инклюзивтi жагдайда жумыс жасауга кэсiби даярлыгы бар, педагогикалык кaжеттi к¥зыpеттiлiктеpдi мецгерген, бастауыш бiлiм беpудiц, жалпы балаларды тYзете-дaмыту тетiктеpiн бузылыстар санатына, бала мYмкiндiктеpiне карай ipiктеп колдана алатын жогары бiлiктi маман кaжеттiлiгi туындайды. ^ажеттшктерд1 канагаттандыру, бiлiм алушылардыц кaжеттiлiктеpiне карай бшм беру жYЙесi жогары бшм берудш дэстYpлi багдарламалары шецбеpiнен шыгатын жэне, ец алдымен, шартты калыпты дамуы бар курдастарымен психикалык дамуы тежелгенбшм алушыларды интеграциялай окыту мшдеттерш iске асыру пpоцесiнде нэтижелi ынтымактастыкка багытталган кэсiби кузipеттiлiктеpдi дамытуды камтиды.

Осы багыттагы мацызды эpi ец кYPделi мiндеттеpдiц бipi - инклюзивт бiлiм беру жагдайында бiлiм алушылардыц жеке психологиялык-элеуметпк дамуына мониторинг жYpгiзу. Мундай багытты бакылау сапаны бакылаудыц жэне бiлiм беру пpоцесiнiц мазмуны мен уйымдастырылуын уактылы тYзетудiц ец тиiмдi куралы pетiнде карастырылады жэне педагогпц косымша бiлiм алуынсыз бул куралды толык колдану мYмкiн еместшн кеpсетедi. Мониторинг мiндеттеpiн жэне тYзету-педaгогикaлык жумыстыц уйымдастырылуына жэне мазмунына байланысты баска да мiндеттеpдi шешудi бipлесiп жYзеге асыру керек деп болжанады, оныц функциялары бYгiнде жалпы бшм беру ортасында танымдык сала дамуындагы тежелiсi бар баланы психологиялык колдау кызметшщ мазмунымен аныкталады. Алайда, шын мэнiнде, олардыц бipлескен жумысы Yнемi нэтижелi бола беpмейдi, ейткенi олардыц мiндеттеpi, мYмкiндiктеpi жэне тYзету-педaгогикaлык iс-эpекеттеpдi жYзеге асыру эдiстеpi туралы идеялары, олар бастапкыда бастауыш сынып муFaлiм мен арнайы педaгогтiц кэсiби дaйындыFыныц мазмунына енгiзiлген.

Осы мэселеге катысты окыту моделшщ негiзiн курайтын бipнеше негiзгi устанымдар аныкталады:

Б1р1нш1ден, олардыц бшм беру мазмунын бipыцFaй бшм беру мшдеттерш юке aсыpудaFы жалпы педагогикалык жэне арнайы педагогикалык кезкарастарды дэйект тYPде жакындастыру Yшiн де, муFaлiмдеp мен арнайы педaгогтеpдiц келiсiлген жэне нэтижелi ^ш-жiгеpiнiц негiзi pетiнде эрекет ететiн арнайы, интегративт!, кэсiби кузыpеттiлiктеpдi калыптастыру Yшiн де бipдей мацызды деп аныктау кажет.

Еюнш1ден, инклюзивтi бiлiм беру жaFдaйындa психикалык дамуы тежелген кiшi жaстaFы бiлiм алушылармен жумыс iстейтiн aтaлFaн мамандардыц бipлескен кYш-жiгеpiн уйымдастыруды камтамасыз ететiн негiзгi кызмет тYpiн, жалпы кэаби саланы аныктау кажет болды. Мундай кызмет pетiнде психикалык дизонтогенездш осы тYpi бар баланыц жеке психологиялык-элеуметпк дамуына мониторинг жYpгiзiлдi. Мониторинга iске асыру диагностикалык процедураларды тарту Yшiн, олардыц тацдауы мониторинг жYpгiзетiн мамандардыц кэсiби кузыpеттiлiгiне, диагностикалык кызметтш пpинциптеpiн, мYмкiндiктеpi

мен шектеулерш дурыс TYcrnGecreH ресми тYPде к;олдануга болатын колжепмд^ 6ipa^ эрдайым сенiмдi емес куралдардьщ болуына байланысты болуы mymkïh.

Сондыктан, YMiHMiden, накты эдiснамалык курылымдарга негiзделген жэне мамандарды бiрлесiп даярлауды жYзеге асырумен байланысты тужырымдамалык децгейдщ де, олардыц бiлiм беру уйымдарындагы болашак кэсiби кыз-метiмен байланысты практикалык децгейдщ де мiндеттерiн сэттi шешуге мYмкiндiк беретiн диагностикалык кызметтi материалдык-эдютемелш камтамасыз етудi тацдау кажет болды.

Психикалык дамуы тежелген балаларды окыту жэне жан-жакты колдау процесiнде диагностикалык кызмет тYзету, кецес беру, бшм беру кызмет тYрлерiне катысты непзп болып саналады. Бул Н.В. Бабкинаныц казiргi бiлiм беру ортасында психикалык дамуы тежелген окушыларды психологиялык колдау мэселесше арналган диссертациялык зерттеуiнде накты керсетшген [4]. Сол зерттеуде автор балалардыц психикалык даму бузылыстарын дифференциалды диагностикалау мэселелерiн шешу Yшiн, сондай-ак окыту, мiнез-кулык жэне элеуметтiк-психологиялык бешмделу киындыктарында керiнетiн олардыц жеке ерекшелштерш аныктап, саралайды.

ЖYргiзген теориялык жэне эмпирикалык зерттеулердiц нэтижелерiн жалпылау казiргi замангы диагностика мэселелерiн оныц жетекшi принципi ретiнде даралауга баса назар аудара отырып, кiшi мектеп окушыларын психологиялык-педагогикалык колдау контекстiнде усынуга мYмкiндiк бередi.

Осылайша, баланы психологиялык-педагогикалык колдау процесшде диагностикалык тексерудщ проблемалык ерiсi Yш негiзгi сурак тецiрегiнде курылады. Оларды шешу Yшiн:

бгргншгден, диагностикалык тексерудщ материалдык емес, мазмундык байланысын керсететiн мамандардыц iс-эрекеттерiнiц бiрiздiлiгiн сактау керек;

екгншгден, керсетiлген мэселелердi шешу мYмкiндiктерiн тек тYзету жэне педагогикалык жумыс Yшiн диагностикалык нэтижелердiц кундылыгы тургысынан карастыру кажет.

Бiздiц зерттеуiмiзде бастауыш сынып окушыларыныц бiлiм беру практикасыныц езектi мэселелерiн шешудi камтамасыз ететш механизм психологиялык-педагогикалык колдаудыц курамдас белш ретiнде мониторинг жYргiзу процесшде мектеп мамандарыныц кэсiби езара эрекет болып табылады.

З.А. Мовкебаева езара, тшсп дэрежеде магыналы акпарат алмасу непзшде гана мамандардыц толыкканды ынтымактастыгы орын алуы мYмкiн, ол иерархиялык емес, ортактастык сипатта болуы тшс деген идеясы осыны тYсiну Yшiн негiз болып табылады [5]. Осылайша, автор балалармен диагностикалык жэне тYзету жумыстарына катысатын эртYрлi профильдегi мамандардыц эдюнамалык жэне уйымдастырушылык-практикалык децгейлер саласындагы оцтайлы ынтымактастыгы мэселесiн енгiзедi.

Инклюзивт бiлiм берудi дамыту оныц барлык субъектiлерiнен бiрлескен кызметтi уйымдастырудыц жаца, енiмдi нысандарын iздеудi талап етедь Е.В. Зволейко [6], Н.Я. Семаго, М. М. Семаго [7], И. М. Яковлева [8] жэне т. б. ез зерттеулершде бшм беру уйымдарыныц педагогтершщ оцтайлы кэаби езара ю-кимылын бiлiм алушылардыц бiлiм берудi дамытудыц басты шарттарыныц бiрi деп таниды, дегенмен, авторлар оны калыптаскан бiлiм беру тэжiрибесiнде жYзеге асырудыц кYPделiлiгi мен екiуштылыFын да атап етедь

Психикалык дамуы тежелген балаларды психологиялык-педагогикалык колдау жYЙесiнде диагностика мен тYзетудiц жаца маFынасын ашатын эдiснамалык идеяларды практикалык iске асыру тYзету жэне дамыту мэселелерш сэттi алкалы шешуге ыкпал ететiн диагностикалык баFдарламаларды куруFа жэне бiлiм беру уйымдарыныц жумысына енгiзуге баFытталFан бiрлескен окыту технологиясын эзiрлеудi талап етедi. Мундай жумыс жалпы бшм беру ортасында калыптаскан жэне инклюзивт бшм беру жаFдайларына ауыстырылFан диагностиканы дэстYрлi тYсiнуден туындаFан белгiлi проблемаларды жецуге мYмкiндiк бередь Мундай диагностиканыц нэтижелерi кебiнесе формальды, жеткiлiксiз акпараттык жэне жеке емес сипатка ие, бул психикалык дамуы тежелген баланыц дамуыныц жеке сипаттамалары

туралы бурыс, фрагмента жэне тутастай алганда объектива емес идеяларды тудырады, нэтижесiнде белгш бiр магынада тYзету жэне дамыту жумыстарына багыттауга экеледi.

Бiлiм алушылардьщ психологиялык-педагогикалык кабiлеталiктерiмен катар, элеуметтенуi, тшдш коммуникация, психологиялык-элеуметак карым-катынасы негiзiндегi танымдык дамуына багытталады. Жогары бiлiм беру жYЙесiндегi жоспарлы игерiлетiн бiлiм бшм алушылардыц мiнез-кулкы мен кимыл-эрекетшщ белегш бiр кeрiнiстерiн тYзетiп кана коймастан, тiлдiк карым-катынас барысында езара тYсiнiсуге, танымдык сала киындыктарыныц табигатын ашуга, бшм беру процесше косуга мYмкiн болган жеке жагдайларын аныктауга мYмкiндiк бередi.

Бiлiм алушыныц тулгалык дамуына колайлы бiлiм беру контентiн жинактауда, «бшм алушыныц дара ерекшелiгiне сай сын тургысынан, позитивтi ойлауын дамытуды камтамасыз етететiн эдiстердi жаца контексте пайдалануга» мYмкiндiк беретiн мазмунды бшм непздерш игеру эрекетiндеокыту мен диагностиканыц заманауи эдiстерi мен технологияларын колдана бiлуге;диагностикалык жэне тYзету-педагогикалык жумыстары саласында бiлiм алушылардыц жеке бiлiм беру багыттарын жобалау кабiлетiн багалай алуы ескерiледi.

¥сынылган технологияны колдана отырып бiлiм алушыларды даярлау процесi болашак мамандардыц эркайсысыныц кэсiби кызметiнiц ерекшелшн кeрсететiн жалпы жэне тYрлi эдютер мен тэсiлдердi колдану негiзiнде шешшетш мiндеттердiц бiрыцFай спектрiнiц болуын болжады.

Болашак арнайы педагогтердiц кэсiби даярлыгын жетiлдiру жумыстарын уйымдастыруда Yш баFытты камтыдык:

1-баFыт - ЖоFары оку орнында кэсiби маман даярлау iсiн жоспарлаFан бiлiм беру баFдарламасындаFы оку пэндершщ оку нэтижелiлiгiне баFытталуы.

2-баFыт - Жалпы бiлiм беретiн мектептщ бастауыш сынып муFалiмi мен арнайы педагогтщ бiрлескен эрекетiн жобалау.

3-баFыт - Педагогикалык практика барысында студенттердщ практикалык даFдылары

АталFан баFыттар бойынша арнайы педагогтердiц бастауыш сынып оку баFдарламасы аясында мYмкiндiгi шектеулi балалармен, соныц iшiнде психикалык дамуы тежелген балалармен жумыс жасауFа даярлыFын непздеуге болады. Зерттеуiмiздiц негiзгi максатына сай, ЖОО-даFы оку процесi мен педагогикалык практика барысындаFы арнайы педагогтiк кэаби кузыреттiлiктердi игеруге даярлыFы сараланады.

Интегартивт! тэсiл бiлiм алушылардыц кэсiби кузыреттiлiктердi игертудiц Fылыми-эдiстемелiк негiздерiн эзiрлеуде негiзгi функцияны орындайды. Бул жалпы мYмкiндiгi шектеулi, соныц бiрi зияткерлш дамуында проблемалары бар балаларFа жалпы бастауыш бшм непздерш игертудщ колайлы сапасын камтамасыз етудiц бiр тетш ретiнде карастырылатындыFы жалпы педагика мен арнайы педагогика, тштен, тYзету педагогикасына катысты зерттеулерде карастырылады. Осы баFыттаFы жумыстар психикалык даму тежелiстерiн ецсерудщ, ерекше бiлiм беруге кажеттiлiктердi канаFаттандыруFа баFытталFан кэсiби кузыреттiлiктердi калыптастыруFа баFытталFан эрекеттердiц сапасын арттырып, бiлiм беру баFдарламаларында межеленген оку нэтижелерiн игеруге жол ашады.

Бул оку эрекеттерi негiзiнде ПДТ бiлiм алушылардыц мYмкiндiктерi мен кабiлеттерi басты назарда болып, кажеттi кэсiби кузыреттiлiктердiц оцтайлы калыптасуына мYмкiндiк жоFарылайды. Атап айтканда, окыту мен дамыту динамикасы, оныц сапасын бакылау процесi бiрлескен практикалык эрекеттерде келiсiлген алгоритмде игерiледi.

[9].

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. Намазбаева Ж.И., Запрягаев Г.Г., Луцкина Р.К. Истоки развития психологии и дефектологии в Казахстане. - Алматы: «Print-Express», 2012. - 423 с.

2. Мовкебаева З.А., Денисова З. А., Оралканова И. А., Жакупова Д. С. Методические рекомендации по подготовке педагогов к внедрению инклюзивного образования. -Алматы: Дайкпресс, 2013. - 165 с.

3. Рымханова А.Р. т.б. ^азакстан Республикасындагы инклюзивт бшм беру жуйеа// Особенности профессиональной подготовки педагогических кадров в условиях перехода в 12-летнее обучение: Респ. Еыл.- практ. конф. материалдары - Караганды, 2009. - 107 - 109 б.

4. Бабкина Н.В., Вильшанская А.Д., Пономарева Л.М. Инструментарий для оценки значимых параметров школьной адаптации детей с задержкой психического развития на начальном этапе обучения Консультативная психология и психотерапия, 2023. Том 31. № 4. С. 10-30.

5. Мовкебаева З.А., Оралканова И.А., Дузелбаева А. Инклюзивт бшм берудi юршпруге педагогтарды дайындау бойынша эдютемелш ¥сыныстар.-2-ш1 басылым.-Алматы: ЖК «Сагатудинова», 2019.-160 б.

6. Зволейко Е.В. Компетентностная модель бакалавра специального (дефектологического) образования, профиль «Психологическое сопровождение образования лиц с нарушениями в развитии» [Текст] / Е.В. Зволейко // Ученые записки ЗабГГПУ. - 2011. - №5 (40). - С. 142-147.

7. Семаго Н.Я. Проблемные дети: Основы диагностической и коррекционной работы психолога / Н.Я. Семаго, М.М. Семаго. - М. : АРКТИ, 2001. - 208 с.

8. Яковлева И.М. Формирование профессиональной компетентности учителя-олигофренопедагога в системе непрерывного педагогического образования: диссертации на соискание ученой степени доктора педагогических наук: специальность 13.00.03 «Коррекционная педагогика» / Яковлева Ирина Михайловна. - М., 2010. - 501 с.

9. Инклюзивт бшм беру жагдайында кызмет ететш мрашмдердщ кэаби к^реттшктерше койылатын талаптарды дайындау бойынша эдютемелш усынымдар.-Астана: Ы. Алтынсарин атындагы ¥лттык бшм академиясы, 2015. - 32 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.