CC BY
0ЭОЖ 376.37
ПСИХИКАЛЫЦ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН Т0МЕНГ1 СЫНЫП О^УШЫЛАРЫНЫЦ
ОЦУДАГЫ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
0М1РБЕК САЛТАНАТ ЖЕЩСЦЫЗЫ
Психология гылымдарыныц кандидаты, Арнайы жэне элеуметтiк педагогика кафедрасыныц
ага окытушы Алматы к., ^азакстан
ЭД1ЛБЕК Б¥ЛБ¥Л МАРАТЦЫЗЫ
^азак улттык кыздар педагогикалык университет арнайы педагогика мамандыгыныц
магистранты, Алматы к., ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацала психикалыц дамуы тежелген твменг1 сынып оцушылардыц оцудагы ерекшелттерг мен зд1стер1н зерттеуге арналган. Психологиялыц дамуы тежелген оцушылар ацыл-ой цабтеттершде цурдастарынан ерекшеленедг жэне оцуда олардан артта цалады. Сондыцтан мундай балаларга арналган оцыту эд1стер1 стандарттыдан взгеше болады. ТYзету-дамытушылыц оцытуды уйымдастырудыц цажетт1 аспектшерШц бгрг - эр баланыц алга жылжуын динамикалыц бацылау, баланыц дамуыныц психологиялыц, биологиялыц жэне элеуметтж ерекшелжтерт быуге неггзделген жеке бшм беру багытын цуру. Алайда, Iс ЖYзiнде жалпы б1л1м беретт мектептердщ кадрлыц мYмкiндiктерi диагностикалыц цызметке цойылатын цажеттi талаптарды цанагаттандырмайды, бул болашацта оцытуда жеке квзцарас мYмкiндiктерiн тке асыруды тежейдi.
Психикалыц дамуыныц тежелуi бар оцушылар вз цурдастарынан артта цалады, ягни цолданылатын оцыту эдiстерi мен тэсiлдерi эр тYрлi болады. Психикалыц дамуыныц тежелуi бар балалар эртYрлi психикалыц жэне мiнез-цулыц процестертщ дамуында бiрцатар ерекшелттерге ие жэне олардыц дамуындагы артта цалудыц себептерi мен ауырлыгыныц гетерогендi тобын цурайды. Оцытудагы проблемаларды тYзету Yшiн мугалiм вз жумысында осындай оцушылардыц ерекшелжтерт ескеруi керек.
Ктт свздер: психикалыц дамуыныц тежелуi, тYзету, даму ерекшелiктерi, психикалыц функциялар, интеграцияланган оцыту.
ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ С ЗАДЕРЖКОЙ
ПСИХИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ
Аннотация. Данная статья посвящена изучению особенностей и методов обучения младших школьников с задержкой психического развития. Учащиеся с задержкой психологического развития отличаются от сверстников умственными способностями и отстают от них в учебе. Поэтому методы обучения для таких детей будут отличаться от стандартных. Одним из необходимых аспектов организации коррекционно-развивающего обучения является динамическое наблюдение за прогрессом каждого ребенка, создание индивидуального образовательного направления, основанного на знании психологических, биологических и социальных особенностей развития ребенка. Однако на практике кадровые возможности общеобразовательных школ не удовлетворяют необходимым требованиям к диагностической деятельности, что тормозит реализацию возможностей индивидуального подхода в обучении в будущем.
Учащиеся с задержкой психического развития отстают от своих сверстников, а это означает, что используемые методы и подходы к обучению будут отличаться. Дети с задержкой психического развития имеют ряд особенностей в развитии различных психических и поведенческих процессов и составляют неоднородную группу причин и
тяжести отставания в развитии. Чтобы исправить проблемы в обучении, учитель должен учитывать особенности таких учеников в своей работе.
Ключевые слова: задержка психического развития, коррекция, особенности развития, психические функции, интегрированное обучение.
FEATURES OF TEACHING PRIMARY SCHOOL CHILDREN WITH MENTAL
RETARDATION
Abstract. This article is devoted to the study of the features and methods of teaching primary school children with mental retardation. СЫЫкп with delayed psychological development differ from their peers in their mental abilities and lag behind them in their studies. Therefore, the teaching methods for such children will differ from the standard ones. One of the necessary aspects of the organization of correctional and developmental education is the dynamic monitoring of the progress of each child, the creation of an individual educational direction based on knowledge of the psychological, biological and social characteristics of the child's development. However, in practice, the staffing capabilities of secondary schools do not meet the necessary requirements for diagnostic activities, which hinders the realization of the possibilities of an individual approach to learning in the future.
Children with mental retardation lag behind their peers, which means that the methods and approaches usedfor learning will differ. Children with mental retardation have a number of features in the development of various mental and behavioral processes and constitute a heterogeneous group of causes and severity of developmental delays. In order to correct learning problems, the teacher must take into account the characteristics of such children in his work.
Keywords: mental retardation, correction, developmental features, mental functions, integrated learning.
Kipicne
^asipri магынада «психикалык дамудьщ тежелуЬ» термиш жалпы психиканьщ немесе оньщ жекелеген функцияларыньщ (мотор, сенсорлык, сейлеу, эмоционалды-ерш) дамуыньщ уакытша артта калу синдромдарын бiлдipедi. Психикальщ дамудьщ тежелуi келес себептерге байланысты болуы мYмкiн:
- элеуметпк-педагогикальщ;
- физиологиялы;.
Психикальщ дамудьщ тежелуi психикальщ дамудагы элаз ауыткулар санатына жатады жэне норма мен патология арасында аралык орын алады. Бастауыш сынып окушыларында психикальщ дамудьщ тежелудщ ец айкын белпа зерттеушшер эмоционалды-ершт саланыц жетшмегендшн атайды; баскаша айтканда, мундай балага ершт ^ш салу, езш бipдеце жасауга мэжбYpлеу ете киын. Эмоционалды-ершт саланыц жэне мшез-кульщтыц бузылуы ершт кезкарастардыц элаздшнде, эмоционалды тураксыздьщта, импульсивтiлiкте, аффективт козгыштьщта, мотордыц тежелуiнде немесе кеpiсiнше немкурайлыльщта кеpiнедi.
Психикалык дамудыц тежелуi бар окушылардагы танымдык кызыгушыльщтардыц жеткшказдш жогары психикалык функциялардыц жетiлмегендiгiмен, есте сактау кабшетшщ бузылуымен, керу жэне есту кабшетшщ функционалды жеткiлiксiздiгiмен, козгалыстардыц нашар Yйлестipiлуiмен Yйлеседi.
Сейлеудщ ерескел дамымауы дыбысты айтудыц бузылуында, кедейлште жэне сездштщ жеткiлiксiз саралануында кеpiнуi мYмкiн. Мундай балаларда фонетикальщ-фонематикалык кабылдаудыц жеткiлiксiздiгi, есту-сейлеу есте сактау кабшетшщ темендеуi байкалады. Психикалык дамудыц тежелуi бар окушылардыц сейлеуi жас нормасынан артта калып дамиды жэне бipкaтap еpекшелiктеpге ие. Сейлеу дамуындагы кемшiлiктеpдiц
Kopirnci эртYрлi болуы mymkïh. Осыган байланысты оку проблемалары эртYрлi жолдармен кepiнедi.
Психикалык дамудьщ тежелуi бар окушыларда ойлаудыц барлык турлершщ дамуында артта калушылык байкалады; ол ец алдымен ауызша-логикалык ойлау мэселелерш шешу кезiнде аныкталады. Мектепте окудыц басында психикалык дамудыц тежелуi бар окушылар мектеп тапсырмаларын орындау Yшiн кажеттi барлык зияткеpлiк операцияларды (талдау, синтез, жалпылау, салыстыру, абстракциялау) толык мецгермейдг
Психикалык дамудыц тежелуi бар окушылардагы танымдык кызыгушылыктардыц жеткшказдш жогары психикалык функциялардыц жетiлмегендiгiмен, есте сактау кабшетшщ бузылуымен, кору жэне есту кабшетшщ функционалды жеткiлiкciздiгiмен, козгалыстардыц нашар Yйлеcтipiлуiмен Yйлеcедi.
со^^уд^ орескел дамымауы дыбысты айтудыц бузылуында, кедейлште жэне создштщ жеткiлiкciз саралануында кepiнуi мYмкiн. Мундай балаларда фонетикалык-фонематикалык кабылдаудыц жеткiлiкciздiгi, есту-сойлеу есте сактау кабшетшщ тeмендеуi байкалады. Психикалык дамудыц тежелуi бар окушылардыц ceйлеуi жас нормасынан артта калып дамиды жэне бipкатаp еpекшелiктеpге ие. Сeйлеу дамуындагы кемшiлiктеpдiц кepiнici эpтYpлi болуы мYмкiн. Осыган байланысты оку проблемалары эpтYpлi жолдармен кepiнедi [1].
Психикалык дамудыц тежелуi бар окушыларда ойлаудыц барлык турлершщ дамуында артта калушылык байкалады; ол ец алдымен ауызша-логикалык ойлау мэселелерш шешу кезшде аныкталады. Мектепте окудыц басында психикалык дамудыц тежелуi бар окушылар мектеп тапсырмаларын орындау Yшiн кажетп барлык зияткерлш операцияларды (талдау, синтез, жалпылау, салыстыру, абстракциялау) толык мецгермейдг
Психикалык дамудыц тежелуi диагнозы бар окушылар есте сактау Yшiн кeмекшi куралдарды калай колдануды бiлмейдi. Олар акпаратты кабылдау жэне eцдеу Yшiн узагырак кезецдi кажет етедi. Олар ауызша материалга караганда кepнекi (ceйлеу емес) материалды жаксы есте сактайды.
Зешн тураксыздыкпен, концентрацияныц тeмендеуiмен, алацдаушылыктыц жогарылауымен сипатталады. Зейiннiц бузылуы козгалыс пен шйлеу белcендiлiгiнiц жогарылауымен бipге жYPуi мYмкiн. Мундай ауыткулар кешенi (зешннщ бузылуы жэне козгалыс пен шйлеу белcендiлiгiнiц жогарылауы), баска кepiнicтеpмен аскынбаган, казipгi уакытта «гиперактивтшкпен зейiн тапшылыгыныц бузылуы» (СДВГ) теpминiмен белгiленедi.
Психикалык дамудыц тежелуi бар жет жасар окушыларга тэн белгi - мектепке дайындыктыц жеткiлiкciздiгi. Мундай балаларда ойын мотивациясы элдекайда узагырак (кeбiнеcе бастауыш мектептiц барлык жылдарында) жетекшi болып калады, оку кызыгушылыктары эрец жэне аз дэрежеде калыптасады. Нашар дамыган еpiктi сала (зейiндi шогырландыру, зейiндi ауыстыру, табандылык, тапсырманы орындау, Yлгi бойынша жумыс icтеу кабiлетi) жас окушыга каркынды оку ic-эpекетiн толык жYзеге асыруга мYмкiндiк беpмейдi: ол тез шаршайды, жалыгады. Окушыныц оку киындыктары, эдетте, мшез-кулкындагы ауыткулармен бipге жYpедi. ЖYЙке жYЙеciнiц функционалды жетшмегендшне байланысты тежеу жэне козу пpоцеcтеpi аз тецдеcтipiлген. Бала не eте козгыш, импульcивтi, агpеccивтi, ашуланшак, балалармен Yнемi кактыгысады [2].
Психикалык дамудыц тежелуi бар окушылардыц жумыс жагдайы, оныц барысында олар оку материалын игеpiп, белгiлi бip мэcелелеpдi дурыс шеше алады. Кeбiнеcе мундай балалар сабакта небэpi 15-20 минут жумыс ютей алады, содан кешн шаршау мен саркылу пайда болады, сабакка деген кызыгушылык жогалады, жумыс токтайды. Шаршау жагдайында олардыц назары кYpт тeмендейдi, импульсивт!, ойланбаган эрекеттер пайда болады, жумыста кeптеген кателер мен тYзетулеp бар. Жалпы, психикалык дамудыц тежелуi бар окушылар психикалык кYш-жiгеpдi кажет етпейтiн механикалык жумыска тартылады: дайын формаларды толтыру, карапайым колeнеp буйымдарын жасау, тек пэндш жэне
сандык деректердi езгерте отырып, Yлгi бойынша тапсырмалар жасау. Олар 6ip эрекеттен екiншiсiне ауысу киын.
Зерттеу материалдары мен эдктер1
Елдегi бiлiм беру жYЙесiн дамытудыц ^a3ipri кезещ педагогикалык парадигманыц e3repyiMeH сипатталады. Модернизация мектептердi жалпы бiлiм беру жэне тYзету -тулганы элеyметтендiрy мен дараландырудыц непзп орталыктарыныц бiрi - окушыныц жеке басыныц eзiн-eзi жYзеге асырудагы, e3rn-e3i бекiтyдегi, ынтымактастыктагы жэне жетiстiктердегi б1рк;атар негiзгi кажеттшктерш камтамасыз ететiн бшм беру процесiн уйымдастырудыц мэнi мен принциптерш жаца тYсiнy кажеттшгшщ алдында кояды. Бiлiм беру жYЙесiн дамытудыц казiрri кезещ мамандардыц ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балалардыц проблемаларына назар аударуымен сипатталады. Бул балаларды окытудыц тиiмдiлiгi кeбiнесе олардыц даму ерекшелштерш зерттеумен жэне психологиялык-педагогикалы; ^меет^ гылыми негiзделген эдiстерiн iздеyмен байланысты. Осы позициялардан галымдар (Т.А.Власова, К.С.Лебединская, В.И.Лубовский, И.Ю.Левченко, И.И.Мамайчук жэне т.б.) акыл-ой дамуы тежелген балаларды зерттеу негiзделедi жэне жYргiзiледi [3].
Психикалык дамуы тежелген окушыларды бастауыш окытудыц максаты дэстYрлi бастауыш окытудыц максатымен сэйкес келедi - балаларды окуга, санауга, жазуга Yйретy, оку ю-эрекетшщ негiзгi дагдылары мен бшктерш калыптастыру, теориялык ойлау элементтерiн, eзiн-eзi бакылау операцияларын, сeйлеy жэне мшез-кулык мэдениетiн дамыту, жеке гигиена непздерш калыптастыру.
Алайда, психикалык дамуы тежелyi бар окушылардыц бiлiмдi, дагдыларды, бшктерд^ оку iс-эрекетiнiц эдiстерiн сэттi игерyi бiлiм берyдiц эр кезецi Yшiн эзiрленген накты мiндеттердi шешкен жагдайда гана мYмкiн болады. Мысал ретшде бастауыш мектеп жасындагы окушыларды тузету жэне дамыту бойынша окытудыц накты мшдеттерш атайык:
1. Психофизиологиялык функциялардыц кажетп децгейiне дейiн дамыту: артикуляциялык аппарат, фонемалык есту, колдыц усак булшыкеттерi, оптикалык-кецiстiктiк багдар, кол-^з координациясы жэне т.б.
2. Балалардыц ой-eрiсiн байыту, коршаган шындыктыц пэндерi мен кубылыстары туралы накты жан-жакты идеяларды калыптастыру, бул балага оку материалын саналы тYPде кабылдауга мYмкiндiк бередi.
3. Элеyметтiк-адамгершiлiк мiнез-кулыкты калыптастыру (окушыныц жаца элеyметтiк рeлiн тусшу, осы рeлге байланысты мiндеттердi орындау, окуга жаyапкершiлiкпен карау, сабактагы мшез-кулык ережелерiн, карым-катынас ережелерiн сактау жэне т.б.).
4. Оку мотивациясын калыптастыру.
5. Танымдык ю-эрекеттщ жеке компоненттерiн дамыту (танымдык белсендшк, еркiндiк, ерiктiлiк), интеллектуалды пассивтiлiктi жецу.
6. Кез-келген турдеп iс-эрекетке кажетп дагдылар мен бiлiктердi калыптастыру: тапсырманы багдарлай бiлy, жумысты жоспарлау, оны Yлгiге, нускаулыкка сэйкес орындау, eзiн-eзi бакылау жэне eзiн-eзi багалау.
7. Жас ерекшелштерше сэйкес жалпы интеллектуалды дагдыларды калыптастыру (талдау, салыстыру, жалпылау, практикалык топтастыру, логикалык ж1ктеу, корытындылар жэне т.б. операциялары).
8. Жеке ауыткуларды тYзетy.
9. Окушылардыц соматикалык жэне психикалык денсаулыгын коргау жэне ныгайту.
10. ^олайлы элеyметтiк ортаны уйымдастыру.
11. Мектептiц психологиялык-медициналык-педагогикалык консилиумыныц мYше-педагогтары психикалык дамуы тежелyi бар окушылардыц дамуын жYЙелi жэне жоспарлы бакылау.
Барлык аталган мшдеттер муFалiмнiц эр сабакта алдына коятын тYзетy максаттарына негiзделедi.
Интеграциялаетан окытуда артта калFан балалармен жумыс iстеy кезiнде муFалiмдер эр окушы^а жеке кeзкарас табуы керек. МуFалiм баланыц окyындаFы олкылыктарды тауып, оларды эртYрлi жолдармен толтырады: бул eткен материалды кайталау, сонымен катар бекпу Yшiн косымша тапсырмалар, дидактикалык материалдарды, сондай-ак эртYрлi карталарды кeрнекi турде пайдалану жэне баланыц назарын аудару жэне ужымдык жумыска бейiмделy болуы мYмкiн. Осы шараларды колдану артта калFан окушыныц колайлы дамуына ыкпал етедi. Айта кету керек, егер бала психологиялык дамудыц кешiгyiне байланысты артта калса, онда жоFарыда аталFан шаралар, сондай-ак окушыныц жетiстiктерi ^п жаFдайда уакытша болады жэне оц нэтиже бшмдеп баска олкылыктармен жабылады.
Дэл осы себептi психикалык дамудыц тежелyi бар окушылар Yшiн арнайы тузету-педагогикалык эдiстер колданылады, олар окытудан баска емдiк-саyыктырy шараларын камтиды.
Бул жаFдайда оку материалын берудеп жеке тэсiл де кажет. Материалдыц берiлyiн кыска ету мацызды, бiрак акпараттык жэне материалдыц кYPделiлiгiн бiртiндеп арттыру. Сондай-ак, Yйренген материалды бектп, баланыц бурын алFан бiлiмiн калай колданатынын тексеру кажет.
Психологиялык дамуы тежелген балалардыц тез шаршаyFа бейiм екендiгi белгш емес факт. Дэл осы себепп сабактардыц тYрлерiн акпараттан практикалыкка ауыстыру мацызды. Сондай-ак, тапсырмалардыц eзгергiштiгiн колданыцыз. Мундай балалардыц KызыFyшылыFын аныктау жэне оны окушыны жумыска тарту, сондай-ак оларFа жаFымды эмоционалды жарылыстар алу Yшiн пайдалану мацызды. Бул муFалiмге дидактикалык материалдармен катар косымша турльтусп материалдарды колдану кeмектеседi [4].
Сондай-ак, психикалык дамудыц тежелyi бар окушыларды сэтп окытудыц мацызды элементi муFалiмнiц материалды eзi берyi болып табылады. Дауыс жумсак жэне мейiрiмдi болуы керек, сонымен катар юшкене жепспкке жеткенде окушыны мадактау мацызды.
Айта кету керек, бул психологиялык тэсшдер сэтп даму Yшiн жеткiлiксiз жэне арнайы тYзетy жумыстарын колдану кажет, ол карапайым бiлiмнiц белгiлi бiр олкылыктарын толтырудан, сондай-ак белгiлi бiр пэндердегi бiлiм негiздерiн игеруге ^мектесепн тэж1рибелер мен кeмек кeрсетyден турады. Егер сiз такырыппен алFашкы танысуда дайындык бeлiмдерiн колдансацыз, оц нэтижеге кол жетюзуге болады. Осы бeлiмдер бойынша оку барысында психикалык дамудыц тежелyi бар окушылар курдастарыныц ^нделшп eмiрлiк тэжiрибелерiмен алатын даFдылары мен бшмдерш игеруге мYмкiндiк алады. Окушыда психологиялык-педагогикалык тэрбиенiц бул эдiсi тек бастауыш сыныптарда Fана емес, 6y^ оку кезецiнде болуы керек. Бул психологиялык дамудыц кешеyiлдеyi бар окушылардыц жаца такырыпты Yйренy кезiнде тэж1рибе мен практикалык бiлiмге CYЙенетiндiгiне байланысты жэне олар эдетте жеткiлiксiз.
Бeлiмдер бойынша дайындык жумыстары балаларFа коршаFан элем туралы бiлiм беру, KоршаFан ортаны талдау кабiлетiн дамыту, психикалык дамудыц тежелyi бар окушылардыц жалпы дамуын кeтерy бойынша тYзетy жумыстарымен уштастырылуы керек. Бул окушыныц жаца бiлiмдi eз бетiнше талдаyFа жэне алyFа, сондай-ак оларды iс жYзiнде KOлданyFа мYмкiндiк бередi.
ТYзетy жумысындаFы мацызды компоненттердiц бiрi - коршаFан орта (коршаFан элем) туралы бiлiмдi дурыс калыптастыру. Осы формацияныц аркасында окушыныц жалпы даму децгейi артады. Сондай-ак, бул психикалык дамудыц тежелyi бар окушыныц сeйлеyiнiц динамикалык дамуына ыкпал етедь Ол кецiрек ойлана алады жэне маFыналы сeйлеyдi колдана алады. Ал ауызша сeйлеyдi колдаетан кезде ол казiрдiц eзiнде накты айтылымды мецгередi, сонымен катар eзiнiц грамматикалык курылымын калыптастырады.
Бастапкы кезецдерде психикалык дамудыц тежелyi бар окушыларда сeйлеyдiц бай мазмуны жок екенш тYсiнy мацызды. Кeптеген аныктамалар олар Yшiн тYсiнiксiз,
кейбipеулеpi тура магынада кабылданады, дегенмен бейнелi. Бул проблемалар окуды киындатады. Алайда, материалды тек мэнi бойынша гана емес, сонымен катар дурыс формада игеру eте мацызды. Окушылар ceздеpдiц магынасын ceздеpдiц аныктамасында колдануы керек, дыбыстардыц, соз тipкеcтеpiнiц дурыс айтылуы, создерде логика мен семантикалык жYктеме болуы керек [5].
Нэтижелер жэне талдау жасау
ТYзету жаттыгуларында мiндеттi болып кызметтi калыпка келтipу табылады. Оган тYзету жаттыгуларыныц барлык кезецi, сондай-ак сабактан тыс уакыт беpiледi. ^ажет болса, косымша тYзету жумыстары колданылады.
Психикалык дамудыц тежелуi бар окушыларды окытудыц белгiлi бip еpежелеpi бар:
- окыту барысында жалпы бшм беру сабактарында, сондай-ак тYзету сабактарында психологиялык дамуы тежелген эpбip окушыга жеке тэciл колданылуы тиic;
- оку процесшде баланыц шамадан тыс жумыс жасамауын кадагалацыз. Муны ютеу Yшiн ciз материалды жеткiзудi бipiктipе аласыз, ягни акпараттык бeлiктi практикалык бeлiкпен бipiктipе аласыз, сонымен катар материалды кабылдау Yшiн тYpлi-тYCтi жэне кызыкты ете аласыз;
- 6y^ оку пpоцеciнде окушыныц танымдык белсендшгш барынша арттыра алатын, жаца дагдыларды, сондай-ак ceйлеудi дамытуга ыкпал ететш тYзету окыту эдicтеpi болуы керек;
- жаца такырыпты окудан бурын окушыныц непзп бiлiмi болуы Yшiн дайындык сабагын eткiзiцiз. Сонымен бipге окушыны коршаган ортамен таныстыру жэне оган бул туралы барлык кажеттi бшм беру кажет;
- окыту барысында окушыга оныц кызметш дамытуга белcендi кeмектеcу;
- психикалык дамудыц тежелуi бар окушыларга педагогикалык тургыдан мейipiмдiлiк таныту. Окушыныц аздаган мацызды жетютштерше назар аудару жэне барлык жагынан ынталандыру, сондай-ак баланыц eзiне деген сешмше нуксан келтipмеу жэне оныц максаттарына жетуге кeмектеcу кажет [6].
Мундай балалармен жумыс ютейтш муFалiмдеp Yшiн С.Портнягина, Л.Соловьева жэне Н.Швецова оку куралы курылды, онда психикалык дамудыц тежелуi бар окушыларды окыту, сондай-ак тэрбиелеу бойынша усыныстар бар.
Бул нускаулыкта уcтануFа турарлык оку жоспары да бар:
- окушыныц эркашан оз кабiлеттеpiне деген сешмдшп болуы керек жэне ол Yнемi cэттiлiк кYЙiн бастан кешipедi. Материал бipтiндеп кYPделене тYcуi керек;
- кате жауап бергенде, катеш кepcетпецiз, бipак окушыдан бipаз ойланып, кешшрек кайта жауап беpуiн сурацыз;
- психикалык дамудыц тежелуi бар окушыларда коммутация децгей мYмкiндiгiнше тeмендейдi, сондыктан оларды тапсырманы орындаудан алшактатпау жэне косымша ештеце бермеу мацызды;
- балалардыц накты кабылдауы Yшiн материалды беру кезiнде графиктерд^ диаграммаларды жэне кеcтелеpдi пайдалану керек, бipак мунда оны асыра алмау керек, эйтпесе кабылдау децгеш тeмендейдi.
- балаларда анализаторлардыц барлык тYpлеpi эркашан жумыс icтеуi керек. Олар тыцдауы, ceйлеуi, кepуi керек;
- eзiн-eзi бакылау мен талдау кабшеттерш дамыту Yшiн оз кателiктеpiцiздi жэне кемшiлiктеpiцiздi оз бетiцiзше табуFа мYмкiндiк беpiцiз;
- акпараттыц мeлшеpi емес, оныц сапасы Yлкен рол аткарады, сондыктан ciз бYкiл сабакты алдын-ала дайындап, психикалык дамудыц тежелуi бар окушылаpFа аpналFан тапсырмаларды кайта жасауыцыз керек.
- окушылаpFа шамадан тыс жумыс жасамау Yшiн демалуFа мYмкiндiк беpiцiз, сабактарды бipкелкi демалыцыз;
- мацызды акпарат немесе тапсырма алдында аз eзiцiзге назар аударуыцыз керек, мысалы, кол соFy, коцырау соFy жэне т.б;
- мейiрiмдi болу жэне айналацызда тыныш орта куру;
- материалды беру баяу каркынмен, ^птеген мацызды бeлiктермен кайталануы керек. Дауыс тембрi тыныш баяу болуы керек;
- муFалiм колданатын барлык материалдар окушы кабылдай алатындай кYPделi болуы керек. Окушы канаFат сезiнiп, eзiне деген сенiмдiлiктi сезiнyi керек;
- бершген материалдаFы уFымдар саны Yштен аспауы керек, сондыктан окушылар оларды есте сактай алады [7].
Корытынды
Психикалык дамудыц тежелyi бар окушылар ерекше балалар екенiн жэне олардыц даму траекториясы эртYрлi болуы мYмкiн екенiн есте устаFан жeн, осыпан байланысты жумысты тек сабакта Fана емес, тYзетy сабактарында да дурыс уйымдастыру мацызды. Есiцiзде болсын, эр бала эр тYрлi, оныц жеке ерекшелштерш табyFа кeмектесiцiз. Эр окушыда оныц кYштi жэне жаFымды жеке касиеттерi мен даFдыларын ашyFа жэне дамытyFа, калыптаскан баFалаy децгейiн колдаyFа жэне дамытyFа, сабакта сэттiлiк жаFдайын жасаyFа кeмектесiцiз.
1. Скоромец А. П., Крюкова И. А., Фомина Т.В. Задержки психического развития у детей и принципы их коррекции (обзор) [Электронный ресурс] — Режим доступа: http://www.lvrach.ru/2011/05/15435193/
2. Специальная психология: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / Под ред. В. И. Лубовского. — М.: Владос, 2006.-703 с.
3. Шевченко С.Г. Коррекционно — развивающее обучение: Организационно — педагогические аспекты. — М.: Гуманитарный издательский центр Владос.- 1999.- С.136 4. Яковлева Е.В. Организация дифференцированного подхода в процессе усвоения знаний младшими школьниками // Начальная школа. - №5. - 2004. - с. 69-74.
4. Ямалтдинова Д.Г. Организация самостоятельной творческой деятельности младших школьников на уроках // Начальная школа Плюс До и После. - №10. - 2007. - с. 70-71.
5. Блинова Л.Н. Диагностика и коррекция в образовании детей с задержкой психического развития : учеб. пособие. - М.: Издательство НЦ ЭНАС, 2001.- 136 с.
6. Кузнецова Л.В., Переслени Л.И., Солнцева Л.И. Основы специальной психологии: учеб. пособие для студ. сред. пед. учеб. заведений. - М.: Издательский центр «Академия», 2003.
ПАИДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
480 с.
