CC BY
23
Протарэнесанс i адраджэнне
у псгорьи ф1ласофскай i грамадска-палiтычнай думк1 Беларус1
УДК 1 (476)
О х х
5
X
Перыяд Протарэнесансу i Адраджэння у шорыи Беларусi заусёды меу адмыс-ловае значэнне. Напэуна, з часоу станаулення нашага сучаснага нацыянальнага наратыву мы заужды з нейкiм прыдыханнем глядзелi на гэтую далёкую эпоху, спрабуючы адшукаць у ёй пачатак свайго лёсу, сваёй годнасц, сваёй надзек Але той далёкi перыяд - гэта не тольк добрая глеба для щэалапчных iмnлiкацый; ён дастауляе матэрыял надзвычай цiкавы для навуковага асэнсавання. Пры усёй сваёй мнагастайнасц гэтая эпоха дзiуным чынам падобная да становiшча сённяшняй Беларус - як сваёй шматграннасцю i супярэчлiвасцю, так i гэткiмi адмысловьш рысамi, як мультыкультурнасць i пол^анфесмнасць, а таксама пошукамi адэкватнай прававой мадэлк I нарэшце, эпоха Рэнесансу - гэта той прамежак шорыи, ^ на нас з глыбшь часоу упершыню глядзiць Асоба, якая мае не тольк цалкам рэальныя i нават цялесныя абрысы, але i свае жыццёвыя пазiцыi, веды, перакананш, уласнаручна атрыбутаваныя тэксты.
Гкторыя традыцыйна разуме-ецца i успрымаецца у не-калькiх сэнсах: па-першае, як нейкая анталагiчная рэальна-сць альбо Ding für sich, што праця-кае праз мiнiмальныя карпуску-лы часу у максiмальных межах жыцця Унiверсуму. Чалавечая гiсторыя дадае да гэтага сусветна-га працэсу дадатковыя ракурсы у выглядзе шматграннасщ аб'ек-тывацый праз розныя факты i падзеi агульнага мноства чала-вечых асобау, якiя насяляюць щ насялялi нашу планету. З шшага боку, чалавек заусёды сам-насам са сваiм мiнулым [1]. Ён, прэтэн-дуючы на самапазнанне, зама-цоувае сваё права на асабктую пазiцыю да мiнуушчыны. Калi на узроуш штодзённай свядомасцi гэтая пазщыя так цi iнакш зас-таецца у рамках персанальнага досведу, то у выпадку навуковай щ крэатыунай творчасцi пазiцыя у адносшах да мiнуушчыны зау-сёды прэтэндуе на аб'ектывацыю,
на нейкую грамадскую значнасць i нават навуковае прызнанне. Напэуна, з часоу Вялжай наву-ковай рэвалюцыi i узнiкнення асветнiцкай традыцыi не тольк перад прыродазнауцам, але i перад даследчыкам сацыяльнай рэальнасцi неунiкова пауставала пытанне нямецкага псторыка Леапольда фон Ранке «Wie es eigentlich gewesen?» («Як гэта было насамрэч?»). 1мкненне да адказу зрабша значны унёсак у развщцё не толькi гiсторыi, але i цэлага шэрагу сацыяльных навук, аднак адначасова паказала усе слабасщ разумення гiсторыi без гiсторыка, сацыяльнага хранатопу без Эга, якое стварае псторыю, каб потым адчуваць гэты час. А досвед суб'екта, як пагружаны у Свет, гэта ужо не проста пстарычная задача, гэта фундаментальная фiласофская праблема.
Таму псторыка-фшасофскае даследаванне пазiцыянуе сябе менавиа як фiласофскае прад-
прыемства i зыходзiць з таго, што фшасофсш аналiз пры гэтым мае быць скiраваны не на нейкую a priori няпоуную аб'ектывацыю мшулага, але на актуалiзацыю нашага канкрэтна-пстарычнага досведу таго, што адышло, але усё яшчэ застаецца блiзкiм.
У ходзе вывучэння Протарэнесансу i Адраджэння у Беларусi карыснымi для вырашэння пра-блемы сiнхранiзацыi сённяшняга успрымання мiнулага аказалiся дзве канцэптуальныя схемы. З аднаго боку, гэта «узнёслы пста-рычны досвед» галандскага фто-сафа Рудольфа Анкерсмиа [1], а з iншага - «сацыялопя сiмвалiчных форм» французскага сацыёлага П'ера Бурдзь'ё. На гэтым вонкавым сацыялагiчным пазначэннi поле -гэта «сктэма аб'ектыуных адносш памiж дасягнутымi (у папярэдняй барацьбе) пазщыямь.. [Яно] з'яуля-ецца месцам (г. зн. гульнёвай прасторай) канкурэнтнай бараць-бы, спецьифтнай стаукай у якой з'яуляецца манаполiя на навуковы аутарытэт, вызначаны як тэхшч-ная здольнасць i - адначасова -як сацыяльная улада, або, калi заугодна, манаполiя на навуковую кампетэнцыю, якая разумеецца як сацыяльна замацаваная за вызначаным iндывiдам здольнас-ць легггымна (г. зн. паунамоцна i аутарытэтна) казаць i дзейнiчаць ад iмя навукi» [2].
З такога пункту гледжання наша бачанне «псторып фтасоф-скай i грамадска-палiтычнай думкi Беларусь - гэта двух-складнiкавая суб'ект-аб'ектная канструкцыя, дзе суадноснасць пстарычнага наратыву з актуальным для чытача «досведам зносiн»
Ф1ласофск1я пошук1
з мiнулым або успрыманнем мшу-лага азначае дасягненне пстарыч-най прауды. У гэтым сэнсе само фармiраванне традыцыi фшасоф-скай i грамадска-палiтычнай дум-кi Беларусi стварае адпаведнае навуковае поле, якое ёсць сiмбiёз адмiнiстрацыйнай, штэлектуаль-най i культурнай улады. Гэтае ж поле закладвае падвалiны легiтымацыi самiх атрыманых ведау, якiя раскрываюцца праз варыянты разумення пстарыч-нага досведу штэлектуальнай дынамiкi культуры Беларусi эпохi Протарэнесансу i Адраджэння.
Ужо выдадзены другi том «Гiсторыi фiласофскай i грамад-ска-палiтычнай думкi Беларусi» [3] працягвае традыцыю папярэд-няга тома [4], паслядоуна правод-зячы прынцып метадалаг^чнага плюрал1зму. Выкарыстанне падоб-нага падыходу дазваляе, з аднаго боку, падтрымлiваць неабход-ную складанасць i дынамiчную стабшьнасць суб'ект-аб'ектнага кантынууму кнага навукова-га поля, а з шшага - даць усiм удзельшкам гэтай навуковай карпарацыi свабоду творчасщ i самавыяулення. Такая канфiгура-цыя забяспечыла шматгранную рэпрэзентацыю эпохi як з кан-цэптуальнага пункта гледжання, так i з факталагiчнага. У кнiзе зроблена спроба адлюстраваць усю мнагастайнасць i стракатасць Протарэнесансу i Адраджэння у Беларусi праз высвечванне розных граняу творчасцi ташх знакавых постацей гэтага этапу айчыннай iнтэлектуальнай гiсторыi, як Францыск Скарына, Сымон Будны, Леу Сапега, Мжалай Радзiвiл Чор-ны, Мацей Стрыйкоусш i iнш.
Акрамя таго, канцэптуальны каркас даследавання дазволiу адыйсцi ад традыцыйнай лшей-най структурызацыi псторы-ка-фiласофскага тэксту, наклада-най на прадзададзеную лшейку пераходзячых адна у другую дат i перыядау. Падобная схема вельмi умоуная нават пры апiсаннi ташх класiчных культур, як, напрыклад, еурапейская. Любая перыядызацыя патрабуе нейкай вядучай канцэпцьп i галоуных герояу вялiкай пстарычнай
I
Валерый Евароусм,
загадчык Цэнтрам псторыка-ф1ласофск1х I кампаратыуных даследаванняу 1нстытута ф1ласоф11 НАН Беларус1, кандыдат ф1ласофск1х навук, дацэнт
„у Г1
I кй
Сяргей Санько,
старшы навуковы супрацоун1к Цэнтра г1сторыка-ф1ласофск1х I кампаратыуных даследаванняу 1нстытута ф1ласоф11 НАН Беларусь кандыдат ф1ласофск1х навук
гульнi або драмы. Менавгга тады тая щ iншая мадэль грамадскага цэлага можа разглядацца з пункта гледжання гегелеускага прынцы-пу негацы1 Новы пласт падзей, фактау, щэй быццам руйнуе па-пярэднi. Культура ВКЛ, а зрэшты i уся гiсторыя - ад яе вытокау да пачатку ХХ ст. - нават пры вельмi спрэчным з сучасных пазiцый падзеле дзейсных асобау на галоу-ных i другарадных, не можа быць уцiснута у хоць з малага верыфжа-ваныя рамкi «просталiнейнай гiсторыi». Iдэi, падзе^ культурныя i цывiлiзацыйныя арыенцiры, як правша, не змянялкя тут, а напластоувалкя адны на адных, прычым гэты працэс напластаван-ня закранау не толькi штодзённую свядомасць щ культуру «нямот-най большасщ» (паводле А.Я. Гурэвiча), але карэнным чынам ахоплiвау iнтэлектуальную элiту Вялжага княства Лiтоускага.
Звычаёвае права, элементы шева-рускай спадчыны, наступст-вы каталщкай iнкультурацыi на старабеларускiх землях, рэне-сансныя iдэi i iнавацыi, новыя тэхналогii i сакрэты палiтычнага шравання iснавалi тут у своеаса-блiвым непарыуным сiмбiёзе. Ён забяспечвау не тольш агаломшаль-ную мнагастайнасць светапогляд-ных падыходау, щэалапчных па-радыгм i iдэйных канфкурацый. Плюралiзм нярэдка быу адзнакай адной i той жа дзеючай асобы, i часта у тэксце, яш належыць пяру тагасамага аутара, мы знаходзiм i шматзначнасць, i мультыкультур-насць, i тэмпаральную нелiнейнас-ць i шматзлучнасць.
Тая першасная аснова, на якую накладвалiся усе пазнейшыя iнтэлектуальныя уплывы, - гэта традыцыйная культура, базавыя светапоглядныя параметры якой забяспечвала астэма звычаёвага права, щ так званы комплекс «прауд», прывязаны да пэуных этнасацыяльных структур. Уз-нiклая на шляху дэсакралiзацыi традыцыйная культура будавала сваю светапоглядную парадыгму не праз характэрныя для рэл^п i мiфалогii узаемадачыненнi зямнога i нябеснага, абыдзённага i свяшчэннага, але праз своеа-
саблiвую разметку самой штод-зённасцi. Архаiчная свядомасць, заснаваная на вельмi выразнай разгортцы чалавечых патэнцый ад цэнтра свету - дома - праз блiзкi свет суседскай грамады да свету далёкага, яш уключае у сябе увесь свет - пазнаны i непазнаны.
У адносiнах да традыцыйнай культуры прагрэс думш, звязаны з пачаткам iнвазii новых щэй гумашзму i антропацэнтрызму з уласцiвымi iм прагрэсiунымi спосабамi спекулятыунага щ эстэтычнага засваення свету, надае як рэгiянальнай культуры, так i злучанай з ёй персанальна-сцi новыя iндывiдуальныя рысы. Разам з тым канкрэтна-гiста-рычныя умовы самаго рэгiёну ВКЛ прадвызначалi асаблiвасцi рэцэпцыi многiх ключавых рэнесансных щэй i светапогляд-ных зрухау. У прыватнасщ, гэта датычыць рэнесанснага «вялжага адкрыцця антычнасцi».
Уласна у 1талп зачараванне руiнамi як знакамi былой велiчы звычайна звязваецца з iменем Пятраркi (XIV ст.). З гэтага ж часу пачалi уводзiцца у iнтэлекту-альны ужытак творы шматлшх антычных аутарау (Тацыт, Страбон, Цыцэрон), амаль забытыя на цэлае тысячагоддзе. Гiсторыя, а такса-ма граматыка, рыторыка, паэзiя становяцца абавязковай складовай часткай studia humanitatis (у адроз-ненне ад studia divina), неабходнай усякаму адукаванаму чалавеку [5].
Аднак «вялжае адкрыццё антычнасщ» мела, прынамсi, тры небяспечныя для познесярэд-нявечнай культуры наступствы. Па-першае, разам з адкрыццём грэка-рымскай антычнасцi иа-льянскiя гуманiсты адкрываюць для сябе i пэунае зачараванне ан-тычным язычнiцтвам, пры гэтым, як правша, застаючыся людзьмi шчыра веруючымi. Па-другое, паустае вiдавочная праблема уз-гаднення бiблейскай i антычнай (у прыватнасщ, платонаускай) храналогiй гiсторыi. Па-трэцяе, адбываецца зварот да шырокага выкарыстання народных гутарко-вых моу, у тым лiку для перакла-ду i тлумачэння тэкстау Святога Пiсання. Гуманiстычная думка
Фото П. Дика
о
X X
5
X
рэзанавала пам1ж трыма парам1 палюсоу: язычн1цтвам i хрыс-ц1янствам; антычнай i бiблейскай храналогiямi гiсторыi; памiж гутарковымi i Maci4HbiMi MOBaMi.
У XV ст. Вялжае княства Лiтоускaе увайшло у сггуацьп нават не двух-, а трохвер'я з напауязыч-нiцкiмi (semipaganus) праваслауем i кaтaлiцызмaм i жывым яшчэ мясцовым язычнщтвам, хаця iнстытуцыйныя асновы апошняга з ладнага былi падарваныя. Аднак лакальна мясцовае язычнiцтвa працягвала кнаваць, а часам i паспяхова канкураваць з хрыс-щянствам i у наступныя стaгоддзi. У XVI - XVII стст. у ВКЛ нaзiрaеццa нават своеaсaблiвы язычнщи «рэнесанс». Тут можна прыгадаць, што курганны пахавальны абрад з крэмацыяй нябожчыкау пратры-мауся у Аршансшм Пaдняпроуi (ля в. Крашуна Аршанскага р-на) аж да XVII ст. [6].
Таим чынам, кaлi гумaнiсты Нямеччыны i Польшчы, а потым i ВКЛ на узор свaiх iтaльянскiх нaстaунiкaу пaчaлi звяртацца да уласнай aнтычнaсцi Пауднёв-а-Усходняй Прыбалтыш i усяго рэгiёнa ВКЛ, яны неунiковa суты-кaлiся з фaктaмi бытавання яшчэ жывой язычнщкай трaдыцыi. I без ix атсання не aбыходзiццa нiводзiн гiстaрычны трактат канца XV - XVI ст. I што яшчэ щкава, у гэтых aпiсaнняx аба-вязкова прaводзiццa параунанне веранняу, звычаяу, а таксама мовы тагачасных лiцвiнaу з ад-пaведнымi звычаям^ верaннямi i мовай старажытных рымлян. Гэта былi каштоуныя першыя вопы-ты з кампаратыунай мiфaлогii i кампаратыунай лiнгвiстыкi, якiя нaбылi самастойны дысцыплшар-ны статус толькi у XIX ст.
Самым слабым бокам гэтых палеакампаратыуных штудый было тое, што ix аутары сaмi, як правша, у Вялшм княстве Лиоусшм не бывaлi i зaсноувaлi свае разважанш або на вельмi папулярным aпiсaннi Лiтвы Пiкaлaмiнi (Папам Шям II), за-снаваным на уражаннях Iерaнiмa Пражскага, або на вусных апове-дах выхадцау з ВКЛ, яшя наву-чaлiся ва ушверсиэтах Еуропы.
Тым больш кaштоунымi выглядаюць звесткi, падаваныя Мацеям Стрыйкоускiм, мазау-шaнiнaм з нараджэння, якi з 16 гадоу жыу на усходзе Вялiкaгa княства i быу там i на вайсковай, i на дыпламатычнай службе. Яго «Хрошку польскую, лiтоускую, жмудзкую i усёй Русi» Чэслау Мшаш ахарактарызавау так: «Гэта не тольк гiсторыя, гэта мaляунiчы, з першых рук аповед аб мясцовых боствах, рытуалах i народных звычаях у Ливе. Аутар, вiдaвочнa, захоплены гэтай крашай першабытных лясоу, азёр i балот, а таксама вельмi чуйны да пaмяцi аб яе сярэднявечных бiтвax з тэутонскiмi рыцaрaмi» [7]. Таму з веданнем справы, разгля-даючы aсaблiвaсцi мясцовага язычнiцтвa, Стрыйкоуск неад-наразова пaдкрэслiвaе, што яны аднолькавыя або вельмi блiзкiя у Прусй, Лiтве i Русi.
Итуацыя у Германй i у большасщ пaуночнa-еУрaпейскix крaiн была iншaй, за выняткам Iслaндыi i скaндынaускix краш, якiя, зазнаушы хрост значна пазней за кантынентальныя народы, зaxоувaлi больш жывых сведчанняу сваёй дахрысщянскай гiсторыi (рунiчныя нaдпiсы, узоры скальдычнай паэзй з aповедaмi пра дзейнасць багоу i герояу i шш.). Гэта урэшце вылiлaся у распрацоуку тых або iншыx версiй нармашзму i гатыцызму у творах шведсшх аутарау XVI - XVII стст., яшя aбaпiрaлiся на антычны мiф пра Гiпербaрэю i небiблейскую храналогш сусветнай гiсторыi, заснаваную на платонаусшм мiфе пра Атлантыду. Iдэaлогiя гатыцызму яуна мела водгук у aсяроддзi некаторых уплывовых мaгнaцкix родау у ВКЛ, якiя рaзглядaлi Шве-цыю як свайго натуральнага саюз-нiкa у iдэaлaгiчным, пaлiтычным i ваенным процiстaяннi моцным зaxоднiм i усходшм суседзям -Польшчы i Маскоускай дзяржаве.
Безумоуна, не тольк гэтая арыентацыя на уласную «лакаль-ную (рэгiянaльную) антычнасць» i актыунае засваенне антычнай класш далучае культурную ату-ацыю у ВКЛ да рэпёну Пауночна-га Рэнесансу. Нельга забывацца
на тое, што прашкненне прадрэ-фармацыйных iдэй у рэгiён ВКЛ пачалося з пропаведзяу Iеранiма Пражскага, як наведау княства у 1413 годзе i быу прыязна прыняты Вялiкiм князем Вггаутам. Гусiты дзейнiчалi у ВКЛ на працягу усяго XV ст. З пачатку XVI ст. у ВКЛ распаусюджваюцца щэ Марцша Лютэра. Гэтаму спрыяла выданне у 1517 г. Ф. Скарынам Бiблii на зразумелай народу мове, а такса-ма навучанне моладзi ва ушвер-сггэтах Ляйпцыга, Вiтэнберга, дзе М. Лютэр у 1517 г. абвесщу свае славутыя 95 тэзкау супраць папства, у Празе, колшшм аплоце гуйтау, i даушя эканамiчныя i культурныя сувязi земляу ВКЛ з Цыркумбалтыйсшм рэгiёнам найперш праз Заходнюю Дзвiну, Нёман, Заходнi Буг. Канчаткова Рэфармацыя замацавалася у ВКЛ у 1553 г., калi князь Мжалай Радзiвiл Чорны, канцлер Вялжа-га княства Лиоускага, ваявода вiленскi, публiчна абвясцiу сябе прыхiльнiкам вучэння Кальвша. Прауда, з гэтага часу узмацняец-ца i змаганне з рэшткамi язычш-цтва, што ужо у XVI ст. прывядзе да такой ганебнай з'явы, як «паляванне на ведзьмау».
Такiм чынам, i культурныя, i канфесiйныя працэсы у ВКЛ цалкам адпавядаюць тым, што адначасова адбывалiся у iншых крашах Пауночнай Еуропы. Ад-метнасцю было тое, што пры гэтым не гублялася сувязь i з класiчным ггальянсшм Рэнесансам. Разна-стата сiтуацыю i далучанасць ВКЛ да праваслаунага свету. А гэта значыць, што у выпадку ВКЛ XVI ст. мы маем справу са склада-ным культурна-цывЫзацыйным сiнтэзам, якi дагэтуль вабiць шматлшх даследчыкау. I вiдаць, нездарма за гэтым стагоддзем трывала замацавалася ганаровая назва - «залаты век».
Эпоха айчыннага Адраджэння XVI - першай паловы XVII ст. з'яуляецца адным з важнейшых этапау станаулення нацыяналь-най самасвядомасцi беларускага народа. Яе важнейшымi кампа-нентамi становяцца iдэi штэлек-туальнага i маральнага удаскана-лення чалавека у кантэксце яго
Радиационная безопасность
прыналежнасщ да хрысщянскай культуры, пэунай радзiмы, народа; грамадскага i рэлiгiйнага мiру i згоды; сiнтэзу iдэалау Усходу i Захаду; каштоунасщ прыроды роднага краю, нацыянальнай ду-хоунай культуры i мовы, магутны iмпульс якiм далi еурапейская i айчынная рэнесансна-гумаш-стычная i рэфармацыйная думка i, у першую чаргу, дзейнасць Францыска Скарыны, яго сучас-шкау i паслядоунiкау - В. Цяпiн-скага, С. Буднага, М. Гусоускага i iнш. Носьбiтамi нацыянальнай i злучанай з iм грамадзянскай самасвядомасцi з'яулялкя прадстаунiкi iнтэлектуальнай i лiберальна арыентаванай элiты грамадства, шляхецкая i гарад-ская iнтэлiгенцыя.
Варта зауважыць, што у ВКЛ у XV - XVI стст. складвалася даволi спецы^чная iдэалагiчная сiтуацыя. У гэты час паустанне новых буйных этнакультурных супольнасцяу i геапалiтычных адзшак абвастрыла праблему iх гiстарычнай щэнтыфжацып i самаiдэнтыфiкацыi, утсван-ня лакальных этнагiсторый у кантэкст еурапейскай i сусветнай гiсторыi i спарадзiла сапраудны выбух гiстарычнай мiфатворчасцi. У сваю чаргу, гэта сведчыла пра складанне умоу для усталявання новых рэпянальных традыцый, адрозных ад тых, што iснавалi у эпоху Сярэднявечча.
Лтаратура
1. Анкерсмит Ф.Р. Возвышенный исторический опыт / Ф.Р. Анкерсмит; ред. А. Олейников. - М., 2007. С. 26.
2. Bourdieu P. La spécificité du champ scientifique et les conditions sociales du progrès de la raison / P. Bourdieu // Sociologie et socrnffls. 1975. Vol. 7. P. 91-118.
3. Псторыя фшасофскай i грамадска-пал™чнай думи Беларуси У 6 т. Т. 2. Протарэнесанс i Адраджэнне / С.1. Санько [i ™.]; Нац. акад. навук Беларуа, I н-т фтасофи. - Мнск, 2010.
4. Псторыя фшасофскай i грамадска-пал™чнай думкi Беларуси У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В.Б. Евароуси [i ™.]; рэд. кал.: В.Б. Евароуск [i iнш.]; Нац. акад. навук Беларуа, I н-т фтасофи. - Мнск, 2008.
5. Хлодовский Р.И. Франческо Петрарка и гуманизм Треченто // История всемирной литературы: в 8 т. / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А.М. Горького. Т. 3. - М., 1985. С. 68-77.
6. Левко О. Средневековые погребальные памятники Оршанского Поднепровья // Час, помни, людзи Памяц рэпрэсаваных археолагау: тэз. дакл. Мiжнар. канф., Мнск, 27-30 кастр. 1993 г. - Мнск, 1993. С. 73-75.
7. Milosz Czeslaw. History of Polish Literature. - Berkeley; Los Angeles; London: University of California Press, 1984. P. 55.
здоровье, опасность, защитные мероприятия
УДК 577.346:574+504.064
Негативное воздействие на здоровье человека радиоактивного облучения общеизвестно. Степень отрицательного влияния этого облучения определяется величиной дозы независимо от того, какими источниками ионизирующего излучения (ИИИ) она обусловлена: естественными (природными) или искусственными (техногенными).
Основной вклад в суммарную дозу облучения от всех природных и техногенных ИИИ (от 40% до более 70%) вносит природный радон и дочерние продукты его распада (ДПР): свинец-214, висмут-214, полоний-214, полоний-210 и др. Массовые легочные заболевания среди рабочих урановых рудников Богемии (Чехия), идентифицированные в 1880-х гг. как рак, были известны на протяжении веков. Но только в 1924 г. была высказана гипотеза, что эти заболевания может вызвать радиоактивный газ радон [1], открытый немецким физиком Ф. Дорном в 1900 г. Радон образуется при радиоактивном распаде ра-дия-226, содержащегося в земной
коре, строительных материалах и питьевой воде. Гипотеза о радоновой опасности подтвердилась в 1960-х гг., когда значительная часть американских шахтеров, добывающих уран в 1940-х гг. для программы создания ядерного оружия, заболела раком легких. И лишь в 1970-х гг. в ряде стран были начаты измерения активности радона в воздухе жилых и производственных помещений.
Сам радон химически инертен, но его ДПР сорбируются пылью и влагой, образуя альфа-радиоактивные аэрозольные частицы, которые могут проникать в верхние дыхательные пути и оседать в них, создавая локальные источники альфа-облучения клеток. В определенной степени такие аэрозоли эквивалентны «горячим частицам» радиоактивной топливной пыли чернобыльских осадков. Воздействие альфа-излучения ДПР радона - вторая по важности причина (после курения) возникновения рака легкого.
Радон - природный газ, бесцветный, не имеющий запаха, в 7,5 раза тяжелее воздуха, химически инертный. Известны три его изотопа: Ии-222, или просто радон, образующийся при радиоактивном распаде урана-238;
о
X X
5
X
