CC BY
2Philological Studies 20, 1, (2022), 19-32
Изворен научен труд
UDK 141.32Heidegger,M.:72.01:801.7 DOI: https://www.doi.org/10.55302/PS22201019sh
ПРОМИСЛУВАШЕ НА ТЕОРШАТА НА ПОЛИКОДНИОТ ТЕКСТ ПРЕКУ КОНЦЕПТИТЕ ЗА ПОЕТСКО ДОМУВАШЕ И ГРАДЕШЕ ВО МИСЛАТА НА МАРТИН ХАJДЕГЕР
Jордан Шишовски
Школа за архитектура и pu3ajH Универзитет Американ колец - СкоЩе
Клучни зборови: поликоден текст, домуваае, градеае, ]азик, битие.
Апстракт: OBoj текст е обид да се примени теорщата на поликодниот текст на мислеаето на доцниот Ха]дегер со фокус на неговата рефлексща на феномените на градеае и домуваае. Главна точка на поагаае ке биде неговиот текст „Градеае домуваае мислеае", ко] има големо влщание и на архитектонската теорща и практика, како и на современата уметност и теорщата на диза]нот. Ова ке се разгледува во контекст на размислувааето на Ха]дегер за феноменот на ]азикот.
REFLECTING ON THE POLYCODE TEXT THEORY THROUGH THE CONCEPTS OF POETIC DWELLING AND BUILDING IN MARTIN HEIDEGGER'S THOUGHT
Jordan Sisovski
School of Architecture and Design University American College, Skopje
Keywords: polycode text, dwelling, building, language, being
Abstract: This text is an attempt to apply the theory of the polycode text to the thinking of the later Heidegger with a focus on his reflection on the phenomena of building and dwelling. The main point of departure will be his text "Building Dwelling Thinking", which has had a great impact on both architectural theory and practice, as well as on contemporary art and design theory. This will be considered in the context of Heidegger's reflection on the phenomenon of language.
Вовед
Теорщата за поликодниот текст (Novospasskaya & Zou, 2021) е современа лингвистичка теорща што дава можности за едно
повекедимензионално третираае на лингвистичките и на симбо-личките феномени, како и воопшто, на актите на комуникацща. Оваа теорща вообичаено се употребува за да се толкуваат различни акти на комуникацща преку прошируваае на аналитичката рамка за толкуваае на овие феномени. Германскиот мислител Мартин Хадагер е еден од на]знача]ните филозофи на 20-тиот век што извршил особено големо влщание врз херменевтиката и врз филозофщата на ]азикот. Самиот Ха_|дегер во неговото пишуваае секогаш дава повеке агли на феномените, од етимолошко, преку историско-интерпретативно до феноменолошко задлабочуваае во самиот феномен. Оттука ово] метод е адекватен за работа на текстовите на Ха]дегер. Главниот фокус ке биде текстот „Градеае домуваае мислеае" (Bauen Wohnen Denken), (Heidegger, 2009a), каде што мислителот главно се посветува на феноменологща на градеаето и на домувааето промислува]ки ги преку неговата комплексна мисловна методологща што комбинира визуелни и ментални слики на феномените, етимолошки анализи на потеклото на самите зборови на феномените и длабинско анализираае на многузначно значеае. Вторичен текст ке биде „...Поетски домува човекот..." (dichterisch wohnet der Mensch) (Heidegger, 2009c), ко] се занимава поконкретно со врската мегу ]азикот и мислеаето.
Мартин Ха]дегер е еден од ретките мислители што има посветено значителна енергща на промислувааето на феноменот на градеаето и на домувааето. Оттаму, Ха_|дегер е еден од на]знача] -ните филозофи во архитектонската теорща и особено влщателен врз самата архитектонска професща. Неговото мислеае за гради -телството, сепак, не е тесно поврзано ниту за архитектурата како уметност и умешност, ниту само за творештвото. Феномените на градеаето и на домувааето за Ха_|дегер суштински се поврзани со самото човечко суштествуваае. Човекот живее/домува граде]ки. Човекот суштествува]ки, бидува]ки во светот како смртник е во посто]ан однос со градеаето. То] го гради сопственото суштест -вуваае, сопствениот живот. Ги гради односите со своите блиски и со заедницата. Го гради своето место во светот.
Едно од суштинските состо]ки на живеачката на човекот, за Хадагер е ]азикот. Местото на ]азикот во мислата на Ха]дегер е средишно. То], дури, го нарекува ]азикот „дом на битието"! Ова е особено значаща из]ава, зашто, според Ха]дегер, секо] голем мислител мисли само една мисла. Неговиот текст „Писмо за хуманизмот" го започнува со: „Да се мисли, значи [мислителот] да се ограничи на една мисла, ко]а еден ден ке стои како sвезда на светското небо" (Heidegger, 2008a: 213), а неговата една мисла, ко]а ]а мисли целиот сво] живот, е битието (Sheehan, 2011: 95)! Оттука,
да каже дека нешто - во ово] случа] ]азикот - е „дом на битието", значи дека тоа нешто има темелно значеае во неговата мисла. Самиот избор на зборови за Ха]дегер никогаш не е случаен. Нешто да е „дом" значи непосредна поврзаност со „домуваае", а тоа значи и поврзаност со „градеае".
Теорща на поликодниот текст
Теорщата на поликодниот текст иако нема директни допирни точки со филозофщата на Ха]дегер, сепак, има одредени паралели што може да придонесат кон продлабочуваае и на теорщата на поликодниот текст и на ха]дегерщанските студии. Во основа, современата лингвистика е заинтересирана да опишува текстови, кои содржат визуелни и звучни информации, како и да го прошири опсегот на по]авите и аналитичките компоненти. Овие сложени текстови се пораспространети во многу форми на комуникацща; тие се категорично оценети како на]успешни и често единствени замисливи во контекст на подемот на глобализацщата, што бара универзален и разбирлив ]азик за комуникантите (Novospasskaya & Zou, 2021: 502-503). В. В. Красних смета дека „самиот текст, како феномен на ]азичната и вощазичната реалност, е сложен феномен: то] е и средство за комуникацща и начин на складираае и пренесуваае информации, и одраз на менталниот живот на поединецот, и производ на одредена историска ера, и форма на постоеае на културата, и одраз на одредени социо -културни традиции итн." (Красных В.В, 2001: 205-206; цитирано во: Novospasskaya & Zou, 2021: 503).
На]честиот термин што се употребува во оваа лингвистичка традицща е „креолизиран текст", првпат употребен од Jу. А. Сорокин и Е. Ф. Тарасов: „Креолизираните текстови се текстови, чща структура се состои од два нехомогени дела: вербален (]азик/говор) и невербален (припага на други знаковни системи...)" (Сорокин Ю.А. & Тарасов Е.Ф., 1990: 108; цит. во: Novospasskaya & Zou, 2021). Добро е познато дека ]азикот, ко] има сво]ствен облик единствен за секо] ]азик, ]а одразува и матерщалната и духовната цивилизацща. Jазикот има национален идентитет, ко] е претставен во него преку уникатни начини на сликаае на надворешниот свет. (Novospasskaya & Zou, 2021: 507).
Привлечноста кон културните и кон историските матерщални вредности на една нацща е клучна компонента на теорщата на по -ликодниот. Тие вклучуваат, мегу другото, карактеристични архи -тектонски решенща, кои даваат изглед на модерни градови, спо -меници во чест на националните херои и архитектонски споменици.
Прашааето за спротивставени национални и странски интереси е слично на вредносните приоритети на една зем]а. Многубро]ните реклами покажуваат како поликодниот текст комбинира бро]ни компоненти во унифицирана концептуална иде]а, а тоа е презента-цща на сопствените културни вредности, притоа зема]ки ги предвид националните карактеристики на другите култури (Novospasskaya & Zou, 2021: 508).
Суштина на домувашето и на градешето
На почетокот на „Градеае домуваае мислеае" (Bauen Wohnen Denken, (Heidegger, 2009a)), Ха]дегер ]а поставува целта на ово] есе], ко]а не е пишуваае расправа за архитектурата и за градежништвото, туку да го „следи градеаето во она подрач]е на кое му припага се она што е" (143). Уште на самиот почеток се поставуваат две прашааа:
1. Што е домуваае?
2. Во ко]а мера градеаето спага во домуваае?
Ха]дегер започнува со раз]аснуваае на поимите градеае и домуваае. То] вели дека „се чини" дека ние го постигнуваае дому-вааето само со посредство на градеаето. Но, сепак, „не се сите градби, домови" (2009a: 143). Доказ за тоа се хангарите, железнич-ките станици, супермаркетите и браните. Ха]дегер прави ]асна разлика мегу градбата и домот. Дури и местата во кои што се чувствуваме „како дома", на пример, автопатот за камионцщата, не се живеалишта во вистинска смисла на зборот. Овие градби „го вдомуваат човекот. То] ги населува, а сепак не домува во нив, кога да се домува, се мисли на обичното засолнуваае" (2009a: 144). Во ово] текст е присутен и современиот проблем со недостатокот на живеалишта, посебно во повоената Германща. Последицата од ово] недостаток е изградба на модерни градби со помош на градежната индустрща што овозможуваат релативно ефикасно справуваае со ово] проблем. Но, сепак...
„... денешните куки може да бидат добро планирани, лесни за одржуваае, привлечно евтини, отворени за воздух, светлина и сонце, но - дали самите куки гарантираат дека во нив се случува домуваае? Сепак тие градби што не се живеалишта, од сво]а страна се одредени од домувааето ако служат на човековото домуваае. Така, домувааето во секо] случа] би било целта што надвиснува над секое градеае." (2009a: 144) Овде ]асно гледаме разработка на поимот Причина. Поентата на оваа мисла е дека „домувааето и градеаето се поврзани како
средство и цел" (2009a: 144). Оттука, домувааето е целта на секое градеае. Сепак, знае^и го Xаjдeгeровиот однос кон современото сфакаае на концептот на причинитоста (каyзалноста), посебно разработен во „Прашаае за тexнологиjата" (Heidegger, 1977), може да се заклyчи дека за Xаjдeгeр ова сфакаае ке прeтставyва проблем при промислувааето на градеаето и на домувааето како средство за цел. И, навистина, понатамy срекаваме дека „...градеаето не е само обично средство и пат до домуваае, да се гради, самото по себе веке е да се домyва" (2009a: 144). Проблемот на градеаето за Xаjдeгeр е само тexничко решение на еден многу посуштински проблем, проблемот на домувааето. То], прашува: „Ко] воопшто ни ]а дава мерата според ко]а може да ]а измериме суштината на домувааето и градеаето?" (2009a: 144).
Првенството на jaзикот
Jазикот за Xаjдeгeр има првенствено значеае. Jазикот е однос мегу структурата на битието и структурата на значеаето. Во неговите подоцнежни списи, Xаjдeгeр зборува за ]азикот како „кажуваае како покажуваае" - прикажуваае, кое е чувствително, и открива^и го битието и кое овозможува по]ава на суштества. Лугето комуницираат преку откриваае на ]азикот со тоа што или се навикнуваат на неговата структура или со негово „слушаае". (Hatab, 2021: 447). Западната филозофща и теорщата за ]азикот го разбира неговото место во рамките на картезщанскиот суб]ектно-об]ектен однос. Jазикот, во ово] светоглед, е ментален/суб]ективен означувач на об]ективната стварност. Пристапот на Xаjдeгeр е различен во неговото поставуваае соодносна структура мегу ]азикот и битието, онаа ко]а не се заснова на претстави и суштества, туку на егзистенцщално значеае во преттеориските прашааа на живиот свет (Hatab, 2021: 447).
Xаjдeгeр во Бишие и време (Heidegger, 1962) посочува дека филозофщата не е откриваае на независни факти или вистини, кои даваат цврста основа за заклучоци. Филозофщата може да функцио-нира само во рамките на векепостоечките аспекти, кои не можат да се занемарат додека се разгледува светот, како што се : однесувааа-та, соцщалните интеракции, употребата на ]азикот и наследените традиции. Затоа, филозофската рефлексща е „толкуваае" на пред-рефлексивни аспекти на интеракцщата на Дазеин (човечкото суш-тество) во универзумот (Hatab, 2021: 447). Понатаму во „Писмо за xyманизмот" (Heidegger, 2008b) то] потенцира дека ]азикот е „куката на битието". Кон кра]от на ово] eœj Xаjдeгeр ]а дискутира
поезщата во врска со ограничувааата на филозофската артикула-цща. Поезщата, вели то], помага на мислеаето што не имплицира филозофски техники и со тоа нуди поживописен пристап кон недостапното. Имагинативната природа на поезщата да открива светови е остварлива алтернатива на репрезентативните теории на ]азикот и се вклопува со динамиката на битието (Hatab, 2021: 450).
Ха]дегер тврди дека мора да постои одво]уваае мегу поезщата и мислата. И двете се втемелени на употребата на кажувааето, но кажувааето на поезщата е како пееае, вели Ха]дегер, додека кажу-вааето на мислеаето (филозофщата) е како медитацща (Besinnung). Се чини дека интроспективниот потенцщал на песната не е ист со не]зиниот креативен потенцщал. Иако Ха]дегер се однесува на оваа близина како Ereignis, што означува настан преку заемна адаптацща, поезщата и мислата сепак комуницираат со тоа што се во него (Hatab, 2021: 451).
Враками се на „Градеае домуваае мислеае" и краткиот вовед, Ха]дегер нурка во длабочините на ]азикот. Образложува]ки го значеаето на ]азикот, то] вели дека „човекот се однесува како Шо] да е творец и господар на ]азикот, а всушност ja-зикоШ останува господар на човекот. Веро]атно токму ова извртуваае на односот на доминацща ]а отугува човековата суштина" (Heidegger, 2009b: 144). Затоа поради ова господареае на ]азикот врз нас, „]азикот е на]вишиот и секаде прв" (ibid). Ова „првенство" на ]азикот бара од нас да посветиме посебно внимание на ]азикот и на природните начини на кои работите си го наогаат сво]от израз во ]азикот. Понатаму следува едно длабинско расло]уваае на напластените слоеви врз значеаето на зборовите што се од интерес за ово] труд.
Првиот од зборовите што ги разгледува Ха]дегер во „Градеае домуваае мислеае" е зборот грарете (Bauen). То] го доведува ово] збор во врска со зборовите што означуваат 'близина' и 'сосед , од-носно значат неко] што домува близу. Останатите зборови buri, büren, beuren, исто така се во врска со домувааето. Оттука се заклучува дека „кога зборуваме за домувааето, обично мислиме за де]ство што човекот го прави покра] многу други однесувааа. Ние работиме овде и живееме таму. Домувааето не е нашата единствена де]ност, тоа попрво би било неде]ност, туку, покра] тоа, ние имаме некое занимаае, работа, патуваме, престо]уваме патем: некогаш овде, некогаш таму" (2009a: 145). Заклучокот што го изведува Ха] -дегер е дека „начинот на ко] вие сте и ]ас сум, начинот на ко] ние лугето сме на Зем]ата, е Buan, домуваае" (2009a: 145). И, понатаму „да се биде човечко суштество значи да се биде на Зем]ата како смртник. Тоа значи да се домува" (2009a: 145). Овде започнува со воведуваае на поимите зем]а и смрШници, што понатаму ке бидат
клучни во разработката на поимот ромувате. Ха]дегер го доведува зборот грарете во тесна врска со градинарството, во врска со „зачувувашето и негувашето [што] не е правеше на што било" (2009a: 145). Во македонскиот ]азик, исто така, зборовите грарете и граринарсшво се во тесна врска. Спротивност на граретешо разбрано на ваков, негувателски начин е градешето разбрано како консшруирате. Сепак, на]важниот начин на градеше е градешето како домуваше. То] претставува начин на „бидуваше1 на Зем]ата (...) што останува за секо]дневното искуство на човекот нешто вообичаено" (2009a: 145) зашто е вообичаено, човекот го заборава ово] начин и пред него се истакнуваат останатите начини. Изворниот начин, градешето како домуваше, пага во заборав.
Самиот ]азик, според Ха]дегер, го скрива вистинското значеше на градешето, скрива дека градешето е домуваше. То] вели дека скриеното нешто е важно. Ха]дегер вели: „домувашето не е искусено како човеково бидуваше; домувашето воопшто не се мисли како основна црта на тоа бидуваше" (2009a: 146). Jазикот се вовлекува и го повлекува своето едноставно и високо значеше, но неговиот „почетен повик не останува едноставно неспособен за говор; то] само замолкнува" (2009a: 146). Ха]дегер заклучува дека ]азикот дава три основни значена на градешето (2009a: 146):
1. Градешето е домуваше.
2. Домувашето е начинот на ко] смртниците се на Зем]ата.
3. Градешето, како домуваше, се развива во градеше што негува растете на растечките нешта и во градеше што подигнува здани]а.
Онтичко-онтолошки карактер на градешето
Од ова толкуваше и градаци]а на дефинициите може да изведеме заклучок поврзан со онтолошката разлика (ontologische Differenz). Онтолошката разлика е еден од на]важните идеи на Ха]дегер. Станува збор за разликата мегу битието и бидувачките/суштества-та2. Ха]дегер вели дека целата исторща на западната мисла ги меша овие две, изедначува]ки едно од бидувачките/суштествата со самото битие. Главната иде]а на онтолошката разлика е, спротивно на ова, во суштинската разлика мегу битие и бидувачки. Ниту едно од бидувачките (Seiende) не е исто со самото битие (Sein).
1 Зборот „бидуваше" во ово] текст се користи како синоним на „битие" (Sein) тогаш кога во контекстот на реченицата повеке соодветствува со самата мисла на Ха]дегер.
2 Зборот „бидувачко" во ово] текст ке се употребува како синоним со „суштество" (Seiende) за да ]а нагласи релацщата: Sein/Seiende = бидуваше/бидувачки
Првите две дефиниции („Градеаето е домуваае" и „Домувааето е начинот на ко] смртниците се на Зем]ата), се чини, имаат онтолошки карактер. Од една страна градеаето се изeдначyва со домувааето, тие се суштински поврзани. Од дрyга страна, домувааето е суштината на човековото постоеае на Зем]ата. Обата искази се однесуваат на суштината на домувааето и на градеаето, како и на суштината на човековото суштествуваае. Третиот исказ, се чини е онтички. Овде станува збор за начините на кои суштината суштествува во светот, начините на кои скриеното се про]авува. Според Ха]дегер, во онтичка смисла, градеаето како домуваае се про]авува во светот на два начини : едниот е во вид на растете, а другиот во вид на конструираае. Првиот начин е особен за минатото и се карактеризира на два начини: фисц и noinoiç. Од една страна, фисц е начинот на произлегувааето на природните работи од природата, нивното при-рагаае. А, од друга страна, noinoiç е начинот на ко]што човекот им помага на природните растечки суштества да се изнедрат од природата. То] ги забрзува, ги поттикнува и ги потпомага природните процеси. Вториот начин на градеае, во смисла на конструираае, е посебно застапен во технолошкото време. Според ова разбираае на градеаето, градбите се конструираат преку Téxvrç. Ха]дегер зборува за двата начини како за една целина. За него веке тоа се помирени категории. Во длабочината на надминатата метафизика на Западот, различните начини на откриваае на бидувааето, се чини, веке дека посто]ат паралелно едно покра] друго и дека се надоврзуваат и надополну-ваат едни со други.
Ха]дегер вели дека „сè додека не размислуваме за тоа дека секое градеае само по себе е домуваае, нема да бидеме во состо]ба на соодветен начин дури ни да йрашаме, а камоли соодветно да решиме што е градеаето на зградите во сво]ата суштина" (2009a: 146). Понатаму заклучува дека „ние не домуваме затоа што сме изградиле, туку градиме зашто домуваме, зашто сме домувачи" (2009a: 146).
Домувашето како ослободуваше
Преку испитуваае на ]азикот, понатаму, се поставува прашаае-то за суштината на домувааето. Зборовите што Ха]дегер ги доведу-ва во врска со „домуваае" преку германските архаизми се: остану-ваае, слобода, зачувуваае. Оттука произлегува дека „да се домува, да се биде во мир, значи да се остане во мир со слободното, сочуваното, со слободната сфера што ]а зачувува секо]а ствар во не]зината суштина" (2009a: 147). Заклучокот од ова е: ШемелнаШа
сушШинa Ha çoмувaweШo е oвa йoшШeçувawe и зaчувувawe " (2009a: 147). Прашааето што треба да се постави е: од што tó заштитува, зачувува и спасува домувааето? Одговорот, секако се однесува на нajгoлeмaШa oüacHoсш или опасноста како таква - поставката. Само преку посебен вид на поетско домуваае, може да излеземе од магепсаниот круг на доминацща на суштината на тexнологиjата зашто, таа ]а фрла секо]а ствар надвор од сопствената суштина. Таа претвора сè во суровина, испразнета од суштина, целосно поставена во циновскиот систем на циркулацща на суровините, на тотална ефикасност и посто]ано оптимизираае. Сосема спротивно е поет-ското домуваае. Тоа ги чува стварите во нивната суштина и овоз -можува опсто]уваае во сопствената суштина. Само кога би биле во состо]ба на поетско домуваае, би биле во можност и за слободен однос кон суштината на тexнологиjата. Затоа во „Градеае домува-ае мислеае" и во „...Поетски домува човекот...", Xаjдeгeр не прави контраст мегу поетското и тexнолошкото создаваае. То], се чини, смета дека со поетското градеае, на]големата опасност е надмината и е воспоставен слободен однос со суштината на тexнологиjата.
Оглeдaлнa игра на чeтворcтвото
Xаjдeгeр го продолжува есе]от „Градеае домуваае мислеае" со следните таинствени редови:
„Но, „на зем]ата" веке значи „под небото". Обете u^o Шaкa значат „остануваае пред божествата" и вклучуваат „припагаае на човечката заедница". Со йpвoбиШнoШo единство на овие четири - зем]ата и небото, божествата и смртниците - преминуваат во едно." (Heidegger, 2009a: 147)
Xаjдeгeровиот концепт за четворството е еден од на]сложените двосмислени (повекесмислени) изрази што се по]авува во неговата доцна мисла, а под влщание на поетот Xeлдeрлин. Четирите „члена" на четворството се: смртниците, божествата, Зем]ата и небото. Xаjдeгeр го гледа четворството како една целина. Сите четири се отсликуваат во останатите. Секое од четирите има посебен начин на бидуваае. Станува збор за четири димензии на светуваае на светот. Но, за разлика од светот во ИзвopoШ нa умeШнuчкoШo peлo (Heidegger, 2009d) и Бишие и вpeмe (Heidegger, 1962), овде не станува збор за неко] универзален свет, туку за локален. Кога „стварува една ствар", таа чини светот (локалниот свет) да светува. Овде „стварувааето" на стварта и „светувааето" на светот се изрази што за Xаjдeгeр означуваат кога едно суштество е самото тоа, кога неговата суштина суштински се про]авува низ него. Стварта го прави тоа преку четворството, преку: Зем]ата,
небото, смртниците и божествата. Секое од овие четири аспекти „учествува" во четворството на посебен начин. Така смртниците се „на Зем]ата", „под небото" и „пред божествата".
„Едноставната едност ]а нарекуваме чеШворсШво. Смртниците се во четворството со посредство на домувааето. Но основна црта на домувааето е поштедувааето, зачувувааето. Смртниците домуваат на начин на ко] го поштедуваат четворството во неговата суштина. Следствено, домувааето поштедува на четворен начин." (2009a: 148) Четворството не претставува прост збир на четирите, туку нивна едноставна едност. Четворството претставува една целина, а не збир на четири елементи. Тоа не може да се спореди со традицио-налниот концепт за четирите елементи. За Ха]дегер, домувааето има четири димензии. Смртниците присуствуваат во четворството, домуваат само ако, како смртници, живеат на Зем]ата, под небото и пред божествата. Ова четворно бидуваае во светот го нарекуваме домуваае. Домувааето за Ха]дегер не е некаква метафизичка даде -ност, суштина сфатена во традиционална смисла според ко]а чове -кот е „домувачко суштество" според сво]ата суштина. Ха]дегер го промислува динамичкиот карактер на бидувааето во смисла на посто]ано грижеае, посто]ано трезвеноумно присуство во локал -ниот свет со полна свесност за неговата фрагилност (смртниците), за неговата светост (божествата), за неговата скриеност (зем]ата) и неговата откриеност (небото).
Домуваше - основна црта на градешето
Ха]дегер, на кра]от од „Градеае домуваае мислеае", повторно зборува за бидувааето, заклучува^и дека домувааето суштински е поврзано со бидувааето:
„Домувааето е основнаШа црШа на бидувааето, според ко]а смртниците посто]ат. Можеби благодарение на ово] обид да се мисли за домуваае и градеае, ке се раз]асни дека градеаето му припага на домувааето и како тоа ]а прима сво]ата суштина од него. Доволно би било ако домувааето и градеаето би станале досШо]ни за йрашате и со тоа би останале досШо]ни за мислете. " (2009a: 158) Смртниците бидуваат само како домувачи. Оттаму произлегува дека домувааето е основната црта на бидувааето. Ха]дегер повторно нагласува дека самото поставуваае на некое прашаае веке го отвора патот. Оттаму , во мигот кога би биле досто]ни за прашаае и домувааето и градеаето, веке се во сферата на
мислеаето. Овде се заокружуваат трите елементи од кои се состои и насловот на есе_|от „Градеае домуваае мислеае".
„Градеаето и мислеаето, секое на сво] начин се неизбежни за домувааето. Сепак, двете не се доволни за домуваае сè додека секое од двете засебно е преокупирано со самото себе, наместо да се слушаат едно со друго. Тие се способни за слушаае ако двете - градеаето и мислеаето - му припагаат на домувааето, ако останат во своите граници и знаат дека и едното и другото доагаат од работилницата на долгото искуство на непрекината практика." (2009a: 158) Xаjдeгeр истовремено ги критикува и професионалната филозофща и арxитeктyрата. То] забележува една тенденцща на преокупираност на секо]а професща самата со себе. Една од на_|големите проблеми на модерната арxитeктyра е тоа што арxитeктитe повеке не градат за лугето, според нивните потреби, туку поради другите арxитeкти. Тие се натпреваруваат едни со други. Арxитeктонската практика, заедно со диза_|нот, се затворени во сопствените супкултурни кругови во еден елитистички светоглед. Истото се однесува и на филозофската практика. Денес филозофите пишуваат книги наменети за нивните колеги, универзитетски професори. Влезот во ово] елитен круг е сличен на влезот во некое окултно братство. Комуникацщата во овие кругови се остварува со таен, кодиран ]азик. За жал, тежината на мислата на Xаjдeгeр и тешкиот пристап до неа. Го прават и него еден од на_|тешкопристапните мислители иако, неговата мисла е на]блиска до секо_|дневното искуство на смртниците. Xаjдeгeр нагласува дека овие две де_|ности, мислеаето и градеаето, треба да се доближат до изворот и да се втемелат на директното искуство на смртниците.
Xаjдeгeр го поставува прашааето: „Каква е состо]бата со домувааето во нашето време?" (2009a: 158). Ова прашаае не се однесува на некаква статистичка информацща за состо]бата на градежниот пазар. Напротив, станува збор за многу подлабоко прашаае за нашиот суштински однос кон домувааето денес. Xаjдeгeр вели:
„Колку и да е недостатокот на куки, горчлив и тежок, вuсШuнскaШa нeвoлja нa poмувameШo не лежи едноставно во недостатокот на станови. Вистинската невол]а на домувааето е постара од светските во_|ни со нивното разурнуваае, постара е и од порастот на светското население и од положбата на работниците. Вистинската невол]а на домувааето се состои во тоа што смртниците секогаш одново ]а бараат суштината на домувааето, што тие допрва Шpeбa ga се нaучaШ нa poмувaaШ." (2009a: 159)
Хадагер е свесен за акутниот проблем на недостатокот од живеалишта што го донело разурнувааето од двете светски во]ни. То] нагласува дека тоа не треба да ró поколеба во нашиот обид за надминуваае на суштинскиот проблем. Ха]дегер смета дека сосема се легитимни прашааата за техничката изведба на домовите, пра -шааата за состо]бата на работничката класа и порастот на светско-то население. Сепак, ова се само технички проблеми. Суштинскиот проблем, за Ха]дегер, лежи во надминувааето на технолошката гибел како надминувааето на метафизиката на Западот што надвиснала над целото човештво. На]големата опасност се состои во затворааето за можноста за разбираае на бидувааето. Оваа опасност ]а затвора и можноста за контемплативно мислеае и за поетско домуваае. Само кога ке научиме да домуваме, ке бидеме ослободени од на]големата опасност.
Заклучок: теорщата на поликодниот текст и Хаjдегер
Како што можеме да видиме од претходните редови и од наве-дениот осврт на поимите градете и домувате, ка] Ха]дегер, постои ]асно изразената иде]а за нераздво]ната врска мегу националната култура - ко]а Ха]дегер ]а нарекува и „историски народ" - и самиот ]азик. Самиот ]азик кажува одредена вистина, односно, ]а разоткри-ва стварноста на сопствен и на уникатен начин. На еден начин тоа го правел ]азикот на древните Елини, на друг начин тоа го прави ]азикот на Германците. Токму затоа и бараки ги подлабоките значена на феномените, Ха]дегер влегува во опсежни етимолошки анализи на самите зборови за феномените. Како што видовме погоре, за него, зборот за градеае (Bauen) е во тесна врска со збо -ровите што означуваат близина и сосед, значат 'неко] што домува близу'. Овие зборови „еволуирале" на начинот на ко]што еволуира-ле преку историското искуство на германскиот народ, исто како што еволуцщата на зборовите и на филозофските изрази во антич-ката филозофща е поврзана со историското искуство на елинскиот народ.
Понатаму, теорщата на поликодниот текст може да се доведе во врска и со самиот начин на ко]што, Ха]дегер, го промислува ]азикот. За него, видовме, ]азикот е 'дом на битието'. Jазикот и самото битие се нераздво]ни. Но, се чини, дека за него постои не само онтолошка, туку и онтичка врска мегу ]азикот и суштествата, посебно во филозофското мислеае. Кога зборува Ха]дегер за древниот мост, или за традиционалната колиба, се чини дека истовремено употребува и текст, но и слика. Дека самата ствар за ко]а зборува е истовремено и ствар, но и „текст". Истото може да
се каже и кога зборува за самите феномени на домуваае и на градеае. Како да излегува од текстот и како да се обидува да создаде една комплексна - поликодна? - интерпретацща на феномените. Ова на]многу се гледа во однос на поезщата и на мислеаето.
Додека мислеаето дефинитивно влегува во доменот на ]азикот (текстот), спевааето е дефинитивно надвор од ово] домен. Оваа вощазична потрага по подлабоки значена, се чини, е на]видлива во употребата на концептот за четворството. Во ха]дегерските студии се уште се кршат кощата околу значеаето на четворството. Посто]ат толкувааа дека четворството и четирите членови се метафори, или филозофски концепти. Но истовремено има и толкувааа дека станува збор за нивно буквално толкуваае: кога Ха]дегер вели „небо" то] мисли на небото, кога вели „богови" мисли на боговите... Сепак, се чини дека станува збор за дво]но значеае -од една страна се „конкретните" членови на четворството - лугето и зем]ата, од друга страна се „апстрактните" - небото и божествата. Во некои други негови из]ави, како да ]а инвертира оваа врска. Би можеле да заклучиме дека Ха]дегер, во поголем дел од неговото мислеае, а особено во овие текстови на кои се осврнавме, и посебно за „четворството", како намерно да го „креолизира" текстот: како Хадагер намерно да ги остава значеаата на работите комплексни и надвор од едноставната внатрешнотекстуална анализа. Се чини дека Ха]дегер сака да не извади од работната маса и да не фрли во светот, каде што ке можеме да ]а прона]деме подлабоката смисла преку едно повекедимензионално (поликодно?) размислуваае/пи -шуваае за феномените.
Литература/References:
Hatab, L. J. (2021). Language (Sprache). In M. A. Wrathall (Ed.), The Cambridge Heidegger Lexicon (1st ed.). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9780511843778
Heidegger, M. (1962). Being and Time (J. Macquarrie (translator) & E. Robinson (translator), Trans.; reprint). Basil Blackwell.
_______(1977). Question Concerning Technology, and Other Essays, The.
Harper Torchbooks.
_______(2008a). Basic Writings (Revised, Expanded ed. edition). Harper
Perennial Modern Classics.
_______(2008b). Letter on Humanism. In Basic Writings (Revised, Expanded
ed. edition). Harper Perennial Modern Classics.
_______(2009a). Building Dwelling Thinking. In A. Hofstadter (Trans.),
Poetry, language, thought (20. print: 143-159). Perennical Classics.
_______(2009b). Building Dwelling Thinking. In Poetry, language, thought
(20. print). Perennical Classics.
_______(2009c). ...Poeticaly Man Dwells... In A. Hofstadter (Trans.), Poetry,
language, thought (20. print: 211-227). Perennical Classics.
_______(2009d). The Origin of the Work of Art. In A. Hofstadter (Trans.),
Poetry, language, thought (20. print). Perennical Classics.
Novospasskaya, N. V., & Zou, H. (2021). The Formation of Polycode Text Theory. RUDN Journal of Language Studies, Semiotics and Semantics, 12(2), 501-513. https://doi.org/10.22363/2313-2299-2021-12-2-501-513
Sheehan, T. (2011). Heidegger: The Man and the Thinker. Transaction Publishers.
Красных В.В. (2001). Основы психолингвистики и Теории коммуникации: Курс лекций. [Krasnykh V.V. (2001). Osnovy psikholingvistiki i teorii
kommunikatsii: Kurs lektsiy]. (In Russian).
Сорокин Ю.А., & Тарасов Е.Ф. (1990). Креолизованные тексты и их
коммуникативная функция // Оптимизация речевого воздействия. 1990. С. 178—187 [Sorokin YU.A., & Tarasov Ye.F. (1990). Kreolizovannyye teksty i ikh kommunikativnaya funktsiya // Optimizatsiya rechevogo vozdeystviya. 1990. S. 178—187]. (In Russian).
