CC BY
0Philological Studies 21, 2, (2023)
Стручен труд
УДК 821.163.3-31.09 DOI: https://www.doi.org/10.55302/PS23212192mg
ПОСТМОДЕРНИ МЕГУЧОВЕЧКИ РЕЛАЦИИ, МАНИПУЛАТИВНИ ИГРИ НА МОК И ЕТИЧКИ НОРМИ ВО РОМАНОТ ДИССОМНИИ НА ИГОР СТАНОJОСКИ
Jасмина Моjсиева-Гушева
Институт за македонска литература Универзитет „Св. Кирил иМетоду"- Скощ'е https://orcid.org/0000-0002-3513-0708
Апстракт: Трудот претставува едно можно чита&е на романот „Диссомнии" на Игор Станорски, толкуван преку Баумановите флуидни мегучовечки релации и етичките норми на новото време. Станува збор за роман во ко] личната семема драма на раскажувачот е испреплетена со колективната драма на револуционер-ните протести на плоштадот Мадан во 2013 година во Украина, со состсубите во македонското општество, со лажната демократий, со психолошката во]на и лажните вести, со влщанието на новите форми на пропаганда врз психолошката состсуба на поединецот.
Во интерпретацщата на романот се поага од критичките ставови на Малком Вотерс за глобализацщата, за глобалното село, во кое лесно можат да се инкорпорираат интересите на мокните транснационални структури, кои, преку различни манипулации, ги оставаруваат своите интереси. Во трудот се користени и препораките на псиохологот Клад Шта]нер за препознаваае и за разобличуваае на манипулациите на двете инволвирани страни во конфликтите на глобално ниво и нивното пренесуваае во стилот на функционирааето на од-делни личности од медиумите, ко] потоа влщае и врз нивниот приватен лубовен живот.
Преку подробна анализа на двете дела од романот на кои како мото стсуат искази од збирката раскази „Во]ната нема женско лице" на нобеловката Светлана Алексиевич, во трудот се доага до заклучоците дека во постмодерното глобализирано општество заради остварувааето на целта на глобализаторите, лугето често се подложни на манипулации, кои потоа негативно се одразуваат врз етиката и мегучовечки релации и дека се уште сме далеку од крарт на обединувааето на кое му претстсуат долги исцрпувачки воени конфликти во кои ке бидат инволвирани сите човечки ресурси.
Клучни зборови: глобализанща, игри на мок, продолжена манипулацща, психолошки притисок, амбиваленцща, флуидни врски, постмодерна етика, слобода на говор.
POSTMODERN INTERHUMAN RELATIONS, MANIPULATIVE POWER GAMES AND ETHICAL NORMS IN THE NOVEL DYSSOMNIAS BY IGOR STANOJOSKI
Jasmina Mojsieva - Gusheva
Institute of Macedonian Literature Ss. Cyril and Methodius University - Skopje https://orcid.org/0000-0002-3513-0708
Abstract: This paper presents one possible reading of Igor Stanojoski's novel "Dyssomnias" interpreted through Bauman's fluid interpersonal relations and the ethical norms of the postmodern age. It is a novel in which the narrator's personal family drama is intertwined with the collective drama of the revolutionary protests on Maidan Square in 2013 in Ukraine, as well as with the conditions in Macedonian society, fake democracy, psychological warfare and fake news, and the influence of the new forms of propaganda on the psychological state of the individual.
The starting point for the interpretation of the novel are the critical views of Malcolm Waters on globalization and the global village where the interests of powerful transnational structures can be easily incorporated, and realized through various manipulations The paper also uses the recommendations of the psychologist Claude Steiner for recognizing and exposing the manipulations of the two involved parties in the global conflicts and their transmission through the working style of of individual media personalities, which then also affects their private love life. Through a detailed analysis of the two parts of the novel, which have as their motto statements from the collection of short stories "War Doesn't Have a Female Face" by the Nobel laureate Svetlana Aleksievich, the paper concludes that in the postmodern globalized society, in order to achieve the goals of the globalizers, people are often subject to manipulations that have a negative impact on ethics and interpersonal relations. Subsequently we are still far from the end of unification, which shall be preceded by long exhausting military conflicts involving all resources of humanity.
Keywords: globalization, power games, prolonged manipulation, psychological pressure, ambivalence, fluid relationships, postmodern ethics, freedom of speech
Вовед
Светот во ко] живееме од ден на ден се повеке се згуснува и зазема форма на едно глобално село во кое сеща активност на поединецот се рефлектира врз колективот како целина и влщае врз неговата иднина. Ако, процесот на обединуваае врз база на диспер-зирана управувачка структура (што според теориите на Хард и Негри пласирани преку книгата „Имперща" е кра]на цел на процесот на глобализацщата), продолжи и понатаму, нацщата и државата ке бидат
не]зините следни сигурни жртви. Тие неминовно ке доживеат распад во корист на транснационалните корпорации на широкораспространетите светски економии на новиот политички и кyлтyрен поредок, граден врз основа на транснационалните врски и системи од секов вид, во кои се вклучени и меfyчовечките вмрежувааа базирани на индивидуални интереси. Во ово] новонастанат глобализирачки контекст и односите меfy лyfето претрпyвaaт видни промени насочува]ки се сè повеке кон индивидуалните потреби и цели. Целото општество се рaзводнyвa и плови во различни, често, спротивни насоки предизвикува]ки нарушу-ваае на воспоставените норми и на поставените цели, што резyлтирa со не]асност и општа збyнетост на единките. При тоа видно се занема-рyвaaт постулатите на заедништвото, на општото добро и хyмaното однесуваае кон другите и нивните желби. Овие променети меfyчовечки односи Бayмaн ги нарекува Флуидни релации, кои во себе (на индиви-дyaлен план) инкорпорираат Флуидни прщателства и лубови, додека (на глобален план) сме сведоци на евидентно присуство на флуидни општествени односи од кои потоа произлегуваат флуидни конфликти од големи размери.
Флуидни мегучовечки релации
Постмодерните човечки релации на]често се растегливи и лабави за да можат да бидат одврзани и заменети лесно со нови откога ке се сменат општествените околности, кои, во новото време, и самите се подложни на чести промени. Нестабилноста и кревкоста на овие релации носи несигурност и неспоко]ство со кое е обременето сещ-дневното живееае. Динамичното постмодерно време, од сво]а страна, носи акутни решенща на проблемите и привремени соскуби, кои резул-тираат со незадоволство raj на]големиот бро] чинители. Од друга страна, се ]авува сè поголема индивидуализацща во сите сегменти на општеството, raja навидум носи право на избор и слободно одлучуваае, што секако се поврзува со среката на индивидуата.
Но, дали оваа динамика и растегливост во меfyчовечките односи носи вистинска срека или е тоа само привидна благосостсуба на единката надворешно исполнета со сите потреби за лежерен живот, но внатрешно осиромашена за средби и размени со вистински блиски прщателски и лубовни врски? Се прашуваме дали зголемената слобода и право на сопствен избор го ослободува човекот од општествените стеги или го оптоварува носе]ки поголеми обврски и одговорности? Дали, всушност, постмодерните индивидуи се загрижени за флуидноста на нивните односи или ги прифакаат и сфакаат како нормално однесу-ваае? На сите овие и уште многу други прашааа одговор ке дадеме
преку анализата на романот „Диссомнии"1 од македонскиот писател Игор Стажуоски, кому општествените состэдби во Македонща и Украина и флуидните мегучовечки релации му се блиски теми затоа што и самиот то] е личност со плурален идентитет, ко] долго време од сво]от живот го поминал во странство. Од неговата кратка биографща дознаваме дека Стано^ски е роден во Копенхаген, но дипломирал на Филолошкиот факултет во Скоще, потоа работел на универзитетите во: Лавов (Украина), Катовице (Полска), Брно (Чешка), докторирал на Институтот за словенска филологща во Сосновец (Полска) и повторно се вратил во Македонща, каде што е ангажиран како насловен доцент на Универзитетот „Гоце Делчев" во Штип. Своите добри познавала на современите општествени соскуби и случувааа во Македонща и Украина авторот ги искористи како предлошка за да развие допадлива драматична приказна за флуидната лубов мегу два]ца млади, испрепле-тена со колективната драма на бранот демонстрации на плоштадот Ма]дан во Киев, кои исто така се поттикнати и обременети со флуидните мегународни односи во кои се вплетени интересите на повеке транснационални економии. Тие мокници поврзани преку различни мрежи ги влечат конците на сите светски кризи и револуции (кадифени револуции, кризата на Блискиот Исток итн. ...), свесно манипулира]ки со остатокот од светот за сопствена корист. Не е никаква та]на дека во глобализираниот свет поврзувааата мегу лугето се случуваат поради заедничките интереси, кои се менлива категорща. Можеби затоа во говорот на денешната младина, ща на]лесно се вклучува во ово] светски процес на глобализацща преку манипулации, почесто е заста-пен глаголот да се конектираш (Бауман, 2003:10) во мрежа на корис-ници со исти интереси и мислеаа отколку што се зборува за инвес-тирааето во поврзаноста со некого со кого би можел да разговараш за своите искуства, очекувааа и емоции.
Распнатост мегу сонуваните желби и суровата реалност
Смекнатите, разводенетите и разредени релации мегу два]ца млади лубовници поттикнати од состсубите на современото украинско општество, обременето со лажна демократща, со насилии демонстрации, со влщанието на новите форми на пропаганда врз психолошката состо]ба на поединецот се предмет на обработка на романот
1 Pоманот е забележан од македонската критика (награден е со Рациновото признание во 2018 год.) не само поради актуелноста на темата што ]а обработува, туку и поради универзалноста на проблематиката и комплексната структура во ко]а се испреплетуваат повеке жанрови (трилер, акцща, психолошки роман).
„Диссомнии" на Игор Станорски. Главните ]унаци на романот се наши современици (македонски писател и неговата украинска свршеничка -новинарката Насца), кои, поради неодамнешните превирааа во украинското општество, зaпafaaт во низа несещдневни ситуации што ja доведуваат во прашаае меfyсебнaтa доверба и посветеноста кон нивната кревка лубовна врска. Уште на самиот почеток на романот е на]авена кршливоста на нивниот однос преку описот на лубовната постела во ко] писателот ги анализира движеаата во сон - наречени „немирни нозе" на сво]ата свршеница доведува]ки ги во врска со своите полусонливи визии за двете врзани нозе на Насца:
„Во некои делови од полусонот ми се причинуваше дека за нозете на Нас^а некаде околу глуждовите се врзани две ]ажиаа. Обете ]ажиаа како во бада излегуваа низ прозорецот и за кра]от на едното ]аже беше врзана месечината, а за кра]от на другото ]аже беше врзана една од автомобилските гуми што гореа долу на плоштадот" (Ста^оски, 2017:11).
Со ово] опис се навестува напната психа на Нас^а и интуитив-ниот сомнеж на писателот за растргнатоста на неговата свршеница меfy романтичната лубов и актуелните политички превирааа на плоштадот Мадан.
Насца е амбициозна новинарка, raja, за да просперира во сво]ата професща, прифака секакви манипулации, а и самата вешто манипулира со сво]от вереник избегнува]ки ги подолгите престои во нивниот украински дом. Не]зините електронски пораки упатени до вереникот од лажниот интернет-профил на измислената личност -Каролина Jaневскa се провлекуваат низ целиот роман и се стожерот околу кои се плетат заплетите. Првата порака, како божем починал неговиот дедо, а баба му е тешко болна (Станорски, 2017: 15) не предизвикала никаква конкретна акцща од вереникот, туку само иницирала чудеае и грижа на совест, raja уште повеке се продлабочила со втората директна порака: „ ... баба ти прашува дали ке додаш да се видите" (Ста^оски, 2017:56). Но, и покра] сета заложба на Насца, очекуваниот ефект то] да замине на подолг престо] во Македонща, не се остварил.
Пораките од Каролина, на чщ профил се гледаат само убави женски стапала, ja разбудила писателската фантазща за евентуален можен близок контакт и флерт со непознатата, raja може да ja искористи како инспирацща за своите креации, па затоа кратко и одговорил: „Како си ми ти девоjче? Сакам да си доjдaм. Испрати ми твоja слика. Како е баба?" (Ста^оски, 2017: 90).
Веке со третата кратка порака: „ ... таа умрела" (Станорски, 2017:91) се ]авил сомнежот ка] писателот дека можеби се работи за измама, ко] се движи во следнава насока: „Значи ако Каролина била сведок на смртта на баба ми, таа би рекла: Таа умре, а не таа умрела... " (Стано^ски, 2017: 94).
Дилемата дали таа личност што се претставува како Каролина е реална или е само неко] лик од неко] негов иден роман кулуминира кога то] ке се врати во Македонща и кога решава да и предложи на непознатата директна средба во селската кука на неговите предци (Стаио]оски, 2017:130). Под силен психички набо], поради неодамнеш-ното разделуваае со свршеницата, иницирано од откривааето на други-те не]зини манипулации, ка] главниот ]унак се ]авува една немирна состо]бата на мешаае на реалноста со сонот. Така то] не се секавал ]асно за средбата со наводната Каролина, ниту за тоа што правел во текот на нокните прошетки исполнети со консумацща на алкохол. Не се секавал ниту за другите необични случувааа во дедовата кука, ко] почнал да ги поврзува со по]авата на вампири или со диссомниите, кои му се ]авувле на]веро]атно поради неодамнешната повреда на главата.
Конструираниот лик на Каролина од фе]сбук-пораките се ]аву-ва како неко]а несвесна епизода од неговиот живот. Една епизода, како што пишува Милан Кундера, „... не е неизбежна последица од претходните де]ствувааа, ниту причина на она што следи; таа е вон каузалниот ланец на настани ко] ]а сочинува приказната. Таа е само стерилна случка ко]ашто може да биде изоставена" (цитат според Бауман, 2005: 270), но ка] Стажуоски таа епизодна улога ги придвижува реалните случувааа во романот и остава траен белег на една посакувана лубовна врска во несвесната психата на писателот, отвора]ки ]а темата за етиката во лубовта. Таа епизодна улога е дел од приказната и е „насочена отаде царството на свеста во кое знаеаето сериозно се насо-бира и се складира" (Бауман, 2005:270). Каролина е еден од столбовите на измамата, намерно измислена за да ]а олесни манипулацщата и да ]а поттикне состо]бата на конфузност. Ка] измамениот лик токму тоа се случува, то] е во недоумица дали да се концентрира да го поправи односот со сво]ата реална украинска свршеничка или да се оддаде на своите фантазии и на градеае однос со непозната фе]сбук-познаничка.
Слобода на говор
Слободното изразуваае на мислите и чувствата се едни од на]важните нешта за човечката индивидуа. Тоа е и на]честоупотребува-ната флоскула и основата врз ко]а се темели современото демократско општество. „Слободата на говор е на]битна за оние чии главен алат е
зборот какви што се писателите и новинарите" (Станорски, 2017:43) ке констатира младата писателка Полина на промоцщата на сворт роман, застанува]ки како и повекето од украинската младина на страната на револуционерните протести на плоштадот Ма]дан упатени против суспендираните подготовки за потпишувааето на Договорот за асоци-]ацща со Европската Унща. Но слободата на говорот подразбира сло-бодно изразуваае и на спротивната страна и сослушуваае на другите аргументи што ке ги упати главниот ]унак - афирмираниот писател и промотор на романот на Полина до публиката об]аснува]ки дека Ма]дан „не е борба за слобода на говорот" (Станорски, 2017:44), ниту е лубов, ниту е правда, туку напротив, тоа е омраза упатена кон власта ко]а олигарсите вешто ]а користат за да ги остварат своите интереси, при тоа, употребуваат формулации на кои нищ здраворазумен не може да им се спротивстави, а се однесуваат на: величеае на слободата и демокра-тщата; на осудувааето на корупцщата и насилството. Овие искрени, ]авно изречени негови размислувааа како и постот со слична содржина наишле на осуда како ка] неговиот издавач, така и ка] поголемиот бро] од неговата читателска публика, а на]многу ка] неговата вереница Насца, ко]а го наговара да им се извини на читателите и да им об]асни дека неко] „русо-фашист" (Стано]оски, 2017:55), му го украл и му го хакирал телефонот пишува]ки го постот место него. Воопшто не и било важно мислеаето на вереникот зашто единствено што било важно за неа се не]зините убедувааа и не]зината кариера.
Различните ставови за случувааата во Украина би можеле да влщаат на поединечната благососто]ба и на ограничувааето на инди-видуалната слобода на говор, ко]а, на два]цата, им е многу значаща. Тие се сосема свесни дека животот во постмодерниот свет, како што ке констатира италщанскиот писател и политичар Цани Ватимо, значи „да се искуси слободата како посто]ана осцилаци]а мегу припагааето и изместеноста" (Vattimo, 2008: 22) и дека слободата е проблематична категорща. Но, тие не се свесни дека слободата на говор и искреноста се исто толку важни и за добрите мегучовечки односи и за мегусебната доверба без ко]а лубовта не е можна. Затоа и два]цата лубовници се претпазливи спрема состо]бата на поврзаност, а особено на тра]ната поврзаност, поради тоа што се плашат дека таквата состо]ба може да им донесе товари, за кои оба]цата чувствуваат дека не се способни, ниту сакаат да ги поднесат.
Манипулацща
Сепак постои разлика во нивното однесуваае еден кон друг. Додека ка] писателот сите реакции се спонтани, со извесна доза на
наивност, raj Нас^а е обратно, затоа што сеща неjзинa постапка е со jaснопостaвенa цел и е однапред испланирана.
Таа е вешта во манипулацщата, можеби и затоа е избрана од своjот претпоставен работодавач - приврзаник на Мajдaн - да биде божемна жртва на провладини насилници, кои божем ja нападнале „на бензинската пумпа во близина на Житомир во два часот по полнок" (Ста^оски, 2017: 69). Целта на овоj исцениран напад била, како и raj секоj психолошкиот притисок, да предизвика несвесна желба за побрзо завршуваае на преговорите со Европската Унща, да ja поткопа волjaтa за отпор и способноста за критичко и за конструктивно размислуваае.
Видно возбуден од медиумските известувааа за немилиот настан, писателот веднаш се упатил во болницата во raja била сместена Насца и со чудеае забележал дека таа ниту е исплашена, ниту лекарите се загрижени за неjзинaтa состсуба, а половина од модринките и раните и исчезнале по излегувааето од бааата. Но, таа упорно продолжува со своjaтa приказна дека била нападната и дека: „... очигледно сакале само да ja понижат и да ja исплашат неа и другите новинари" (Стaноjоски, 2017:71) и затоа не и нанеле сериозни повреди. Обjaснyвa дека нокта додека цел час чекала брза помош, се jaвилa raj Бондарчук - неjзиниот работодавач, raj веднаш дошил, и откога ги видел снимките од камерите и кога веке нападот се случил, решил да извлечат политички поени од настанот. Смислил стратегща во raja ja вклучиле и болницата, каде што професионално ja нашминкале и и доделиле лекар, raj ке дава изjaви за неjзинaтa здравствена состоjбa пред медиумите. Свесни дека совреме-ното општество во основа е општество на комуникации, тие ja искорис-тиле мокта на медиумите да конструираат слика на лажни претстави и да пласираат информации што ним им одговараат за да извршат влща-ние врз гледачите без при тоа да водат сметка за првиот и основниот услов на професионалната етика да известуваат точно, транспарентно и без пристрасност. Автотранспарентноста како да му е тyfa на совре-меното работеае и на современото општество во целост, потенцира Цани Ватимо во книгата „Транспарентно општество", коментирajки ги влщанщата што ги има постмодернизмот врз современата политика и култура. обjaснyвa како барааето за „вистинитоста на jaзикот", кое е предуслов за транспарентна комуникацща, е поврзано со непочиту-вааето на моралните императиви и затоа рaзвоjот на современото општество се движи во насока на разновидни мислеаа, кои само го замаглуваат погледот на современиот човек, raj останува збунет пред хаотичниот свет.
Писателот иако останал запрепастен пред ладнокрвноста со raja Нaстja ги обjaснилa случувааата околу исценираниот напад, во
еден миг решил да и поверува биде]ки само му било важно да е добро таа. Сепак го копкало праша^ето зошто нему не му се ]авила, туку му се ]авила на Бондарчук, на што таа веднаш му возвратила дека не сакала да го вознемирува, правда]ки се:
„Во нашава зем]а (каква што е во моментов) кога си во невол]а sвониш ка] влщателни луге а не ка] писатели. Ни се допагало тоа нам или не" (Стано]оски, 2017:73).
Ово] навредлив одговор ]а поттикнал лубомората ка] него, па кога ненаде]но му се укажала можност, ги преснимил последните фа]лови од не]зиниот комщутер, ко], таа, во последно време, заради претпазливост, посто]ано го заклучувала. Подоцна во романот се покажало дека токму овие фа]лови ке ]а обелоденат измамата на Наст]а.
Тука се отвораат бро]ни прашааа за не]зините постапки и дилеми, за тоа каква личност е всушност таа. Дали Наст]а е личност што не поседува морал, срам и грижа на совест за своите постапки или е само конформист ко] си ги гледа своите интереси? Или, пак, е заведена наивна млада новинарка, ко]а постапува онака како што ке и се каже, или можеби е немокна слаба жртва заробена во мрежата на универзалните интереси?
Без оглед дали не]зината вмешаност во сите случувааа била доброволна или принудена, таа, за да ]а прикрие сво]ата вина, секако дека треба што поскоро да ]а раскине свршувачката со неподобниот писател. Имено, статщата на еден од порталите со наслов: „Зошто е новинарката Анастасща Фургала свршена со скандалозниот писател? Дали е и таа предавник и агент на Кремал?" (Стано]оски, 2017:83) толку ]а вознемирила и испровоцирала што ]а искористила како повод да ]а раскине свршувачката. Нивната кревка лубовна приказна се распаднала како кула од карти како последица од различните погледи кон мокните манипулации на приврзаниците на Ма]дан и на Jанукович во кои биле вовлечени два]цата, Наст]а директно, а то] индиректно - преку неа.
Игри на мокта
Претставникот на трансакциската психологи]а - Клод Ста]нер во книгата „Другата страна на мокта" посочува дека кога неко] ке биде вовлечен во игрите на мокта, ка] него се ]авува силна желба да „возврати со посилна игра на мок (ескалацща) или да се потчини (капитулацща)" (Стажер, 2008:79), или да на]де некое „креативно решение (коопе-ративен одговор)" (Стажер, 2008: 131) преку кое ке ]а неутрализира загрозената состо]ба. Такви слични методи користи и писателот -]унакот од романот „Диссомнии". Сака]ки да и се доближи и да и помогне на Наст]а во не]зината работа, то] и укажува на манипулацщата
што ja прават поддржувачите на Виктор Jaнyкович. Имено, користеjки го знаеаето што како писател го поседува, тоj открива дека руската правобранителка, со коja Нaстja неодамна правела интервjy, исто така е манипулантка што користи измислени имиаа во своjот список -преземени од авантуристичкиот-акционен руски роман „Вракаае на пираната" од писателот Александар Бушков. За жал, ова креативно решение, преку кое сакал да постигне помируваае, не вродило плод. Насца не му поверувала и уште еднаш го навредила нaрекyвajки го „болен" (Стажуоски, 2017: 96) и прекорyвajки го „да почне да работи нешто нормално" (Стaноjоски, 2017:97). Саодки да и докаже дека е во право, TOj решава да го понуди своето откритие на интернет-блогерите нaдевajки се дека тие ке го обjaвaт и дека таа конечно ке почне да му верува и ке го цени неговиот ангажман. Со таа своja постапка тоj за миг застанува од другата страна на мокта. Менyвajки ja улогата, ги чувствува задоволствата од контролирачкото однесуваае.
Без да знае дека со оваа своja постапка повторно го навлекува врз себе гневот на jaвностa, наивно наседнува на уште една измама од мокните противници. Од непознат броj добива известуваае дека него-виот роман е добитник на престижната награда „Роман на годината" и дека доделувааето ке се случи на прес-конференцща во Палатата на уметноста. Пресрекен од ненaдеjнaтa добра вест како и од веста дека блогерот го обjaвил неговото откритие за списокот со лажни имиаа, и го возврака ударот на Нас^а пишyвajки и зajaдливa порака: „добрите вести се за добрите мадиуми" (Стaноjоски, 2017: 101) и заминува на врачуваае на наградата. Но, кога стигнал до Палатата, бил нападнат од група насилници и жестоко претепан.
Следната сцена се одвива во болницата, каде што во разговор со Насца сфака дека наградата ja добил нещ друг и дека тоj намерно бил повикан за да биде натепан. Повредите не го болеле толку многу колку што го болела повредената машка гордост и капитулацщата пред Насца од raja повторно требало да позajми пари за гол живот. Непрщатен му бил и неjзиниот однос кон него - како кон мало дете, кога му обjaснyвaлa дека и неа ja истепале токму оние што ги поддржу-вал TOj. Психолошкиот притисок што долго време го трпел главниот jyнaк може да се поистовети со таканаречената „Гебелсова пропаганда", заснована на циничната претпоставка дека лагите, за да бидат ефектив-ни, мора да бидат големи, бесрамни и континуирани.
Продолжени игри на мок
Во релациите меfy двajцaтa вереници се случило токму она што го обjaснyвa Клод Сajнер дека „не секогаш, поединецот може да се
справи со ситуацщата и да ]а прекине играта на мок ..." (Стажер, 2008: 86). Писателот потиштен и поразен од манипулативните игри на Ма]данските случувааа, во кои била вклучена и неговата вереница, заминува од Украина со мисла дека сите валкани случувааа ке ги остави зад себе. Истото го направил кога како студент заминал и од Македо-нща, не може]ки да се носи со болката по смртта на целото негово на]тесно семе]ство во страшната сообразна несрека. Бегааето од несреките и немирите се чини како негова природна состэдба со ко]а се заштитува себеси, остава]ки си простор за размислуваае дали можело сето тоа да заврши поинаку.
Сите негови соништа за срекен и мирен живот во новата татковина - Украина, заедно со саканата свршеничка, се урнале. Сета негова успешна писателска кариера во Украина се срушила за миг поради неговото искреноискажано мислеае за манипулациите што ги прават двете заво]увани страни. Но, зарем улогата на писателот не се состои во тоа да ]а зборува вистината, да ги открива тащите заговори и да се стави секогаш на страната на правдата, на слабите и на потчи-нетите поединци? Зарем неговата улога не е да ги освестува и заштитува маладите луге пред налетот на манипулаторите, кои секаде во светот ги прават револуциите по ист модел?
Се разбира дека писателот верувал во исправноста на своите ставови и затоа то] и не се каел за сворт избор. Но секавааата и фантазиите за она што пота]но го посакувал ровареле по неговата потсвест. И кога мислел дека конечно завршил со Украинската епизода од сворт живот, се секава на фа]ловите што скришум ги преснимил од лаптопот на Насца по не]зиното претепуваае на бензинската ка] Житомир, од кои открива дека целата сцена со тепачката била однапред испланирана и матерщално наплатена добро. Овие докази толку го вознемириле, така што решил да и напише саркастична порака на Наст]а, од ко]а таа ке сфати дека ]а открил не]зината доброчувана та]на.
Набргу потоа добива подолго писмо од неа во кое таа се правда со тезата дека „новинарството е со една нога во политиката" (Станорски, 2017:152) на ко]а се и е дозволено, а потоа вешто ]а префрла вината врз него обвинува]ки го дека то] заборавил дека „таа е пред се жена" (Станорски, 2017:152) на ко]а то] одамна не и посветил внимание, по кое таа божем копнеела. Ово] вештоскован спин од страна на Наст]а, ко], писателот, не го препознал биде]ки сакал да и даде уште една шанса на вереницата, ]а разгорува и продолжува нивната згасната лубовна игра. То] и не бил свесен за фактот дека кога во едно општество сите работи се решаваат врз основа на игри на мок, многу е тешко,
семените односи во тоа општество и во такви услови, да функцио-нираат врз сосема поинаква основа.
И Наст]а се обидела да стави кра] на сво]ата врска со неподобниот вереник, но, сознанито дека то] поседува опасни фа]лови за не]зините измамнички де]ства ]а мотивирало да ]а заврши работата до кра] и да се ослободи од нив на единствен можен начин - со повторна негова манипулацща. Токму затоа го пишува тоа долго писмо, со кое го наведува писателот да ]а покани да дода на одмор во Охрид. И навистина тоа се случило, таа поминува романтичен одмор заедно со сво]от поранешен вереник, но не успева да ]а заврши планираната задача докра] - да ги избрише опасните фа]лови од комщутерот на писателот. И целиот тек на нивната релацща доживува пресврт одолжува]ки се во недоглед.
Кулуминацща и Kpaj на лубовнта агонща
Прашааето ща е непознатата Каролина сепак неочекувано се разрешува пред крарт на романот. По романтичниот летен одмор во Охрид, кога ликот на писателот бил решен повторно да ]а побара за жена сво]ата поранешна свршеничка Наст]а, се случува откритието што го доведува до дефинитивен кра] нивниот флуиден лубовен однос. Воден од вроденото истражувачко лубопитство, то] го проверува не]зиниот телефон и открива дека Насца е авторка на пораките од профилот на Каролина - името до кое, како што и самиот претпоставува, е долено преку спорт од популарните македонски пеачи Каролина Гочева и Владо Jаневски. Тоа откритие го заинтригирало уште повеке да истражува по не]зините е-пораки и да ]а дознае причината за ваквата постапка на Насца. Имено, Насца била во романтична врска со сво]от претпоставен - женетиот бизнисмен Бондарчук - со кого имала исти политички уверувааа, исти амбиции и исти деловни та]ни.
Ова сознание за прелубата на Насца било исто толку болно за не]зиниот вереник како што било болно и сознанието за дволичниот карактер на Насца и дека проблематичните фа]лови што ги поседувал то] биле единствената причина зошто таа дошла во Охрид и зошто се преправала дека нивната врска има иднина.
Непремостливата дво]на игра на Насца ]а претворила нивната божемна лубовна врска во патетично прщателство во кое секо] од нив глумел дека е залубен. Никаков „обид да се надмине оваа дво]на игра, да се скротат слободните мислители, да се припитомат бунтовниците" (Бауман, 2013: 22) да се разоткрие непознатото, не можел да ]а спаси нивната лубов. Дури ни еросот нема да ]а зближи и премости нивната дво]ност, нивните дво]ни интереси, дво]ни политички погледи, дво]ни
желби и дво]ни погледи на светот. Впрочем, дво]ните игри, лагите, свртеноста кон себеси, манипулациите и поливалентните односи се едни од основните карактеристики на флуидните лубовни врски.
Постмодерни етички норми
Во постмодерното време амбивалентноста лежи во срцето на моралот (Бауман 2005:134). Jунаците се свесни за двете страни на своите амбивалентни чувства, но кога тие ке станат конфликтни, проблемот го решаваат со тоа што ги насочуваат своите умови кон неко]а трета работа (прибегнува]ки кон уметноста, кон работата, кон седеаето на комщутер...) со очекувааето дека некои работи самите ке се решат. На]често ово] механизам се применува во однос на обврските што се избегнуваат вешто, на решенщата што никогаш не се донесуваат. Едноставно кога доага моментот да се каже вистината, да се донесе и да се спроведе одлуката, два_щата лубовници од романот „Диссомнии" одбираат да не размислуваат на тоа. Нивните умови секогаш се окупи-раат со нешто трето и така се избегнува непрщатноста на конфликтот, ко] посто]ано го одложуваат. Обично тоа се изразува со изговорите за немаае време, презафатеност со други професионални обврски, кои се вклучуваат во ситуации кога треба да се спроведе нешто на дело.
Ваквите одложувааа до бескра], преку посщани изговори, можат да дадат и психосоматски симптоми, кои се манифестираат преку нарушувааа на сонот - стручно наречени диссомнии, како што е насловен и самиот роман. Во вториот дел од романот како последица од долгиот емоционален немир, чии корени се влечат од непрщатните случки од раното детство на ]унакот - писателот, се ]авуваат токму такви епизоди, кои стручно се об]аснети со интертекстуално вмет-нувааа на гласовите од радиоемисщата посветена на ово] медицински проблем, како и со широкиот опсег на други асоцщации од фолклорот и од современиот културен живот.
Само емотивната напнатост и вроденото лубопитство на писателот да истражува по електронски фа]лови на сво]ата свршеничка и по не]зиниот телефон го спасило од долгата лубовна агонща. Претходно то] немал сила да се соочи со неизбежниот кра] иако бил во тек со измамата што ]а направиле медиумите, а се однесувала на наводниот напад од страна на приврзаниците на Jанукович врз младата „невина" новинарка Наст]а, а можеби улога во тоа одложуваае имала и дво]ната посакувана и замислена врска со Каролина.
Амбиваленцщата е на неко] начин отпор кон промените, кои бараат напор и труд, кои се непрщатни. Постмодерните ]унаци на новото време се безлични конформисти, кои лесно се вклопуваат во
толпата, ко]а им донесува лесно надминуваае на дистанцщата, бришеае на разликите, сличност со другите, што ]а релативизира моралната одговорност. Можеби затоа учесниците во револуциите и воените конфликти не се оптоваруваат со прашааето на моралот. Општопознато е дека овие состсуби во сво]ата суштина се неморални и манипулативни, како што пишува нобеловката Светлана Алексиевич, во збирката раскази „Во]ната нема женско лице"2, чщашто из]ава „Секо] ]а извикува сво]ата вистина. Каков кошмар од нщанси" стои како мото на првиот дел од романот.
Но моралната одговорност, како што об]аснува Бауман во книгата „Постмодерна етика" (Бауман: 2005: 225) се храни од раз-личноста, таа не може да постои без другите биде]ки е соцщален феномен. Постмодерните личности често ги избегнуваат одговорности-те за своите постапки размислува]ки во стилот: не е на Другиот да ми докажува дека му ]а должам мо]ата одговорност. А то] и таквиот одговор со ко] се покажува незаинтересираност и безгрижност и се избегнува релаци]ата со другиот е а priori неморален.
Сепак, животот на два]цата несудени вереници продолжува и се одржува и по разделувааето кога амбивалентноста е повеке транс-формирана во бинарна опозицща, во конфликт и борба на интереси. Тоа секако ке донесе и нови етички норми, нови начини на однесуваае на едни кон други, на општествено, но и на индивидуално ниво.
Заклучок
Во ерата на глобализираниот свет, кога сè може слободно да се искаже и да се напише, интересот на постмодерната публика е насочен кон поединците, адаптира]ки се, при тоа, на нивните едноставни потреби и желби да се кажува за нив самите, за нивните проблеми во кои несомнено се инволвирани и за интересите на другите - на државните структури и мокните корпорации, кои ]а диктираат глобалната политиката на потрошувачкото општество. Тие се познати по игрите на мок, кои можат да бидат физички и психолошки, со суптилна или со груба нагласеност, кои потоа неизбежно се пренесуваат во животите на медиумските претставници и на нивните семе]ства. Токму тие игри на мок се во центарот на вниманието на ово] труд, посветен на романот „Диссомнии" на Игор Станорски, во ко] се
2 Оваа книга раскази на нобеловката Светлана Алексиевич, во ко]а се зборува за улогата на жената за време на Втората светска во]на, послужила како инспирацща за романот „Диссимнии" на Игор Стано]оски. Имено, то] ]а преведува не]зината збирка раскази на македонски ]азик само една година пред да го об]ави сво]от роман.
разобличуваат: начинот, причините и последиците од инволвираноста на ликовите во современите случувааа во Украина преку интимната исповест на главниот ]унак - писателот за сворт приватен живот испреплетен со историските настани, личните нивни доживувааа, нивното влщание врз него и сето тоа предадено преку мистериозните надреални случувааа, кои на кра]от сепак добиваат реални об]аснувааа. Сите овие манипулации, кои се прават за да се воспостават неопходните контроли и влщанща, секако ке влщаат врз создавайте и нови етички норми, нови начини на однесуваае едни кон други, на индивидуално, но и на општествено ниво.
Во трудот е потенцирано по]авува&ето на постмодерната етика и новите морални дилеми предизвикани од девалвацщата на проме-нетите морални норми. Во постмодерниот наратив вината за нечии однесувааа е толку разретчена што дури и на]искреното себепреис-питуваае и каеае не ке промени многу. Во него постеуат гревови без грешници, вина без виновници, злосторства без злосторници, а одговорноста за резултатот од настаните, како што би рекол Бауман: „лебди во воздухот", не наога]ки никаде пристан. Во то] контекст се срекаваме со флуидни лубови подложни на манипулативни одне-сувааа, флуидни општествени односи, флуидни конфликти од големи размери, кои, во глобалниот свет, лесно можат да се префрлат од едно на друго место.
Во трудот се изнесени ставови за глобализацщата на модерното општество, ко]а стои зад сите опишани случувааа во романот, за не]зината ефикасност и последиците од неа. За оние што се сомневаат во ефикасноста на глобализмот3 и етичноста на неговите процеси, Малком Вотерс ]а потенцира споредбата на „крвавите насилни револуции кои ги формирале нациите-држави од седумнаесетиот до деветнасетиот век со ударите речиси без крвопролеваае и "кадифените револуции" коишто се случща во последната третина на дваесетиот век" (Вотерс, 2003:200), сугерира]ки дека комплетна политичка глобали-зацща навистина е можна. Но, ние се прашуваме дали на неа не и претходат крвави глобални пресметки и разорни воени конфликти со опасно де]ство по целата планета? Упатуваме сомничави погледи пред убедувааата дека глобализацщата ке донесе вистинска благососто]ба за
3 Проучувачите на глобализмот, мегу кои Робертсон, истакнуваат дека 0B0j процес е започнат уште од 14 век (од времето на по]авата на државните заедници) и дека модернизацщата има тенденцща да го забрза целиот процес (цит. според Вотерс 2003: 77). Иако, неспорно, е дека уште од времето на осво]увачките походи на Александар Македонски (кои се карактеризираат со продор до далечните непознати зем]и на Истокот и почитуваае на нивните културите) може да се зборува за еден вид на глобализам.
сите единки без оглед на имотна состо]ба, пол и возраст; за сите народи без дискриминацща во поглед на вера, раса, ]азик; за сите живи битща класифицирани по родови и по видови и конечно за целата планета Зем]а. Она што е сигурно е дека се движиме во таа насока, сакале ние да прифатиме или не сакале. Очигледно дека за целосно прифакаае на новата глобална ситуацща, ке треба доста време - како и за прифа-кааето на сите други навистина длабоки пресвртнички трансформации во човековата цивилизацща.
Литература/References:
Алексиевич, Светлана. 2016. Во]ната нема женско лице. Антолог: Скоще. [Aleksievic, Svetlana. 2016. Vojnata nema zensko lice. Antolog: Skopje]
Бауман, Зигмунд. 2005. Постмодерна етика. Темплум: Скоще.
[Bauman, Zigmunt. 2005. Postmodern Ethics. Templum: Skopje] Бауман, Зигмунд. 2013. Флуидна лубов. Слово: Скоще. [Bauman,
Zigmunt. 2013. Liquid Love. Slovo: Skopje] Вотерс, Малком. 2003. Глобализаци]а. Институт за демократща, солидарност и цивилно општество: Скоще. [Waters, Malcom. 2003. Globalization. Institut za demkratija, solidarnost i civilno opstestvo: Skopje]
Стажер Клод. 2008. Другата страна на мокта. Магор: Скоще. [Steiner,
Claude. The Other Side of Power. Magor: Skopje] Станорски Игор. 2017. Диссомнии. Антолог: Скоще. [Stanojoski,
Igor.2017. Dissomnii. Antolog:Skopje] Hardt Michael & Negri Antonio. 2000. Empire. Harvard University Press. Vattimo, Gianni. 2008. Transparentno drustvo. Algoritam: Zagreb.
