Научная статья на тему '“ПРОФЕССИОНАЛ ТАЬЛИМ ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ”'

“ПРОФЕССИОНАЛ ТАЬЛИМ ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ” Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
20
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
талаба / таълим / ижодкорлик / қобилият / ривожлантириш / зарурият / эҳтиёж / мотивация / эътибор / метод

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Темирова З.И.

Профессионал таьлим йўналиши талабаларининг ижодкорлигини ошириш ва замановий педогогик технологияларининг методик таъминотини назарий модели хамда педагогик шарт-шароитларни яратиш асосида натижаларини тақдим этиш. Методик фаолиятини янада шакллантиришнинг назарий асосларини танлаш, профессионал таьлим йўналиши талабаларининг ижодкорлигини ошириш ва такомиллаштириш масалаларини ўз ечимини топиши. Профессионал таьлим йўналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни такомиллаштиришга йўналтирилган намунавий истиқболли режалар ишлаб чиқиш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ПРОФЕССИОНАЛ ТАЬЛИМ ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ”»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

"ПРОФЕССИОНАЛ ТАЬЛИМ ЙУНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ" Темирова З.И. мустакил изланувчи

«Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари института»

Миллий тадкикот университети https://doi.org/10.5281/zenodo.7994611

Аннотация. Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини ошириш ва замановий педогогик технологияларининг методик таъминотини назарий модели хамда педагогик шарт-шароитларни яратиш асосида натижаларини тацдим этиш. Методик фаолиятини янада шакллантиришнинг назарий асосларини танлаш, профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини ошириш ва такомиллаштириш масалаларини уз ечимини топиши. Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни такомиллаштиришга йуналтирилган намунавий истицболли режалар ишлаб чщиш.

Калит сузлар: талаба, таълим, ижодкорлик, цобилият, ривожлантириш, зарурият, э^тиёж, мотивация, эътибор, метод.

Кириш. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёев «Укитувчи ва мураббийларнинг хаётий талабларини кондириш, уларни рагбатлантириш, уларнинг уз иши, касбидан мамнун булишини таъминлашимиз лозим ва бу масалани ечмасдан туриб, келажак авлод тарбияси тугрисида гапиришимизнинг узи мутлако номакбулдир»,- деб таъкидлайдилар. Бизга маълумки, укитувчилик касби улуг, шарафли, ута мураккаб, уз урнида масъулиятли касблардан биридир. Талабаларининг ижодкорлигини оширишга тугри йуналиш бериб бориш жуда мухим хисобланади. Талабаларнинг укув жараёнига мослашиш масалалари буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилиши натижасида, мамлакатимизда 1-боскич талабаларининг олий таълим муассасаларига мослашиш муаммолари урганилди. Юкоридаги муаммоларни ечиш буйича методика яратилмаганлиги сабабли муаммоларни куйидагича хал этишни лозим.

Маълумки, хар бир шахс муайян ижодий кувватга эга. Мазкур ижодий кувватнинг асосини эса янги нарсаларни яратиш ташкил этади. Талабаларнинг тасаввурлари ижодий хамда яратувчилик характерига эга булади. Укув ёки бадиий адабиётларни укиш жараёнида укувчилар ушбу китобларда баён килинган вокеликни уз хотираларида кайта жонлантиришлари талаб этилади. Ижодий хаёллар яратувчи хаёллардан янги намуналарни мустакил яратиш билан ажралиб туради. Улар талаба фаолиятининг узига хос натижаларида акс этади хамда хар бир инсоннинг ижод килишнинг кандай йуллари мавжудлигига боглик. Агар ижодий тасаввур муайян фаолиятда намоён булса, биламизки талаба шахсининг юкори даражада ривожланганлигидан далолат беради. Шахс тасаввурини ривожлантириш зарур хисобланади. Билиш характеридаги ижодий, сюжетли-ролли уйинлар шахс тараккиётида алохида ахамиятга эга. Чунки у талабаларнинг хаёлот олами кенгайишига асос булади. ЮНЕСКО томонидан 2030 йилгача белгиланган халкаро таълим концепциясида - "сифатли таълим ижодий тафаккурни ва билимни рагбатлантиради, саводхонлик ва хисоб малакалари асосларини, шунингдек, тахлил

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

килиш, муаммоларни хал килиш, фикрлаш хамда бошка шахслараро ва ижтимоий муносабат куникмаларини юкори даражада эгаллаш"га алохида ургу берилган.

Фан-техника тараккиётининг хозирги боскичида, ишлаб чикариш муносабатларининг жадаллашуви, халк хужалигининг турли жабхаларида янги технологияларнинг жорий этилиши ва шу каби катор омиллар инсон рухиятига олдингиларига караганда купрок жисмоний, рухий зурикишлар бермокда. Педагог фаолиятида рухан ёки жисмонан толиккан талабаларда рухий хамда жисмоний чарчокларни бартараф этишга хам эътибор каратиш талаб килинади. Мазкур талаб салбий рухий омиллар таъсири кучайган, катта хажмдаги ахборотлар билан тукнашиш руй бераётган мавжуд шароитда айникса мухим ахамият касб этади. Талабаларда рухий ва жисмоний толикишларни бартараф этишга каратилган педагогик фаолият "релаксопедия" (лот. "relaxation" - кувватсизлик, заифлашиш, рухан ёки жисмонан холда тойиш; холдан тойишни бартараф этиш педагогикаси) деб номланади. Сунгги йиллар жахон таълими амалиётида ушбу педагогика имкониятидан кенг фойдаланилмокда.

Педагогик релаксация - талабаларнинг миссий фаолияти, рухий жисмоний куввати ва ишчанлик кобилиятини кайта тиклаш

Релаксация шароитида бугунги кунда кенг оммалашган тренинг ва автотренинглар ижобий мухитнинг хосил булишини таъминлайди.

Релаксация жараёнида талабалар педагогнинг куллаб-кувватлашларини хис этишлари, унинг мехр-мухаббатидан бахраманд булишлари, хдмдарлигини хис килишлари лозим. Шундагина талабалардаги рухий зурикиш, жисмоний толикишларни бартараф этиш учун психологик мухит юзага келади.

Талабаларнинг рухий зурикиш ва жисмоний толикишларини бартараф этиш максадида релаксация асосларини назарий жихатдан узлаштриб колмай, улардан амалий жихатдан фойдаланишни хам билишлари зарур.

Коммуникатив таъсир курсатиш - талабалар билан мулокотда булиш, уларга тугри ендошиш, педагогик назокат билан уларга тарбиявий, иродавий ва миссий таъсир этиш

Юкорида айтиб утилганидек, махоратли педагог фаолиятида педагогик назокат (такт) хам узига хос урин тутади:

/ \ Педагогик (назокат) такт - педагогнинг талабалар билан турли

фаолият шакллари буйича ташкил этиладиган мулокотда мавжуд

ахлокий тамойиллар, хулк-атвор коидаларга риоя килиши, уларга

^ туFри ёндошиш малакаларига эгалиги_

Педагогик такт педагог фаолиятига FOявий ва амалий жихатдан бир-бирига мос келадиган педагогик ахлокнинг бевосита татбик этишнинг шакли сифатида намоён булади. Такт (дахлдорлик) - ахлокий хулк-атвор, хатти-харакат булиб, узида барча объектив харакатларнинг окибати ва уларнинг шахс томонидан субъектив кабул килишни аввалдан кура олиш, белгиланган максадга осонрок эришиш йулларини излашнинг намоён

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

булишини ифодалайди. Педагогик такт уз мохиятига кура ижодий изланишни талаб этадиган амалий харакатдир.

Маколада профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини ривожлантириш оркали касбий фаолиятга тайёрлаш, укув-тарбия жараёнида ижодкор, юкори малакали касб эгаси булишига, улар тайёр билимларни кабул килиб олувчи эмас, балки билим олиши, фаоллашишига, масъулият хиссининг ошишига, укув жараёнининг фаол иштирокчисига айланишига алохида эътибор бериш, булажак ижодкор педагогнинг ривожланишига замин яратиш масаласи талкин килинган.

Мавзунинг долзарблиги. Хозирда таълим муассасаларида кадрлар тайёрлаш ва узлуксиз таълим тизимини ислох килишнинг хукукий меъёрий асослари яратилди. "Таълим тугрисида" ги ва "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" хакидаги конунлар узлуксиз таълим тизимининг асосий бугинларидан бири хисобланган олий таълим тизимида юкори малакали профессор укитувчиларнинг малакасини ошириш билан уларнинг илмий дунёкарашини кенгайтириш, мехнатга ижодий ёндашишини янада кучайтириш ва юксак интизомни шакллантириш вазифасини куяди.

Методик фаолиятини янада такомиллаштиришнинг назарий асосларини танлаш, профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини ошириш ва уни ривожлантириш масалалари ханузгача уз ечимини топмаганлиги мавзунинг долзарблигини белгилаб беради. Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистон Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясида узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонга мувофик юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш устувор вазифаси белгиланган. Шуларни инобатга олган холда профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини ривожлантиришнинг амалдаги методикаси ва укув-услубий таъминотини илгор ёндашувлар асосида такомиллаштириш хамда узлаштириш натижалари механизмларини ишлаб чикиш долзарб хисобланади.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини такомиллаштиришнинг методологик асосларини ташкил килиш;

Компетенциявий ёндашув асосида талабалар ижодкорлигини такомиллаштиришнинг мазмун ва мохияти .

Профессионал таълим йуналиши талабаларининг ижодий фаолиятини такомиллаштиришда педагогик лаёкат муаммолари.

Махсус фанларга асосланган тугаракларда талабаларнинг ижодкорлигини хорижий тажрибалар асосида такомиллаштириш хусусиятлари.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини

такомиллаштириш ва тарбиялашда унинг узини мустакил фикрловчи, мустакил таълим олувчи, уз фаолиятини мустакил ташкил эта оладиган, уз-узини назорат кила оладиган, уз-узини ривожлантирувчи, уз шахсий позициясига эга булган шахс сифатида шакллантириш зарур. Педагогик ижодкорлик ва педагогик махорат тушунчалари бир-бирига якин булсада, улар бир маънога эга эмас. Педагогик махорат эгаси уз касбини юкори даражада эгаллаб олган касб устаси ва катта тажриба орттирган шахсдир. Ижодкорликда эса бу ёш, уз ишини эндигина бошлаган ижодкор хам булиши мумкин, аммо у хали махорат эгаси эмас Ижодкор шахс ижодкор мутахасис була олади. Ижодкор шахс олий укув юртида ва

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

ижодкор жамоа мухитида шаклланиши мумкин. Ижодкор шахс булиш мустакил таълим олиш, ижодий тинимсиз мехнат килиш билан боглик. У узлуксиз таълим олиш асносида юкори даражадаги профессионализмли шахсга айланади.

Ижодкорликнинг туртта даражага булиб чикамиз

- уз касбига оид билим-куникма ва малакаларни пухта эгаллаш;

- ижодий тафаккурни узида шакллантира олиш;

- ижодкорликни намоён кила олиш кобилияти;

- изланувчанлик, тадкикотга мойиллик.

Юкоридагиларни бараварига намоён эта олиш асосида ижодкор шахс шаклланади. Ижодкор талабалар авлодимизнинг шаклланиши таълимни креатив инновацион ривожланишига олиб келади.

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Профессионал таьлим йуналиши талабаларини тайёрлашда ижодкорлигини шакиллантиришда инновацион хамкорликни ташкил этишнинг методик таъминотини ривожлантириш тизимида муаммолари буйича А.Р.Ходжабоев, П.З.Ишанов Д.Файзуллаева, К.Д.Мирсаидов, У.Д.Хидиров, Р.К.Чориев, З.К.Исмаилова, А.Шоюсуповаларнинг илмий-тадкикот ишларида куриб чикилган.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларини тайёрлашда, ижодкорлигини оширишда инновацион хамкорликни ривожлантириш жараёнларни мувофиклаштириш масалаларига В.П.Беспалько, С.Д.Долимов, Р.Х.Жураев, Л.В.Занков, Д.Зохидова, И.Я.Лернер, И.Т.Огородников, Н.Саидахмедов, М.Н.Скаткин, У.Толипов, Я.Х.Хайдаров ва бошкаларнинг илмий ишлари багишланган.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларнинг ижодкорлигини ривожлантиришда замонавий методлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш методикасини ишлаб чикиш зарурияти бизга "Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни яратиш" мавзусини танлашда асос булди.

Максади. Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда замонавий пед технологиялар асосида унинг самарадорлигига эришиш методикасини ишлаб чикиш.

Вазифалари.

♦♦♦ Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда инновацион хамкорликни яратиш , таълим муассасаси Низомида кузда тутилган барча зарурий шароитларни урганган холда харакат дастурини ишлаб чикиш;

♦♦♦ Давлат таьлим стандартида тасдикланган укув режа ва дастурларига мувофик профессионал таьлим йуналиши талабаларига мулжалланган истикболли тавсия хамда йурикнома яратиш;

♦ Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни такомиллаштиришга йуналтирилган намунавий истикболли режалар ишлаб чикиш;

Объекти Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни такомиллаштириш жараёни.

Предмети. Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда педагогик шарт-шароитларни такомиллаштиришнинг методик таъминоти буйича ишланмалар.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Илмий янгилиги.

- Профессионал таьлим йуналиши талабаларини тайёрлашда ижодкорлигини ошириш инновацион хамкорликни ташкил этишнинг методик таъминотини ташкил этиш, талабаларга укув дастурларига кушимча равишда академик литсей хамда таълими бошкармаси ва унинг тасарруфидаги таълим муассасалари етук мутахассислари томонидан сохада олиб борилаётган ислохатлар, мавжуд муаммолар, эришилаётган ютуклар, илгор техника ва технологиялар хамда стратегик йуналишларга багишлаб укиладиган маъруза ва давра сухбатларини ташкил этиш режасини ишлаб чикиш;

- Талабаларининг ижодкорлигини такомиллаштиришда инновацион хамкорликни ташкил этишда сохасига фидоий ва юкори сифат даражасида дарс бераётган хамда тадкикотлар бажараётган профессор-укитувчилар ва иктидорли хамда жамоат ишларида фаол булган талабалар билан ишлаш харакат дастурини ишлаб чикиш;

- Талабаларининг ижодкорлигини оширишда инновацион хамкорликни ташкил этишнинг методик таъминотини ташкил этишда фан, таълим ва ишлаб чикариш интеграциясини йулга куйиш ва такомиллаштиришда "Устоз шогирд тизими" фаолиятини ривожлантириш, илмий-тадкикот ишлари доирасида иктидорли талабаларни хар томонлама куллаб кувватлаш буйича ищланмалар яратиш;

- Талабаларининг ижодкорлигини оширишда инновацион янги дарслик, укув кулланма ва компьютер дастурларида олий таълим, касб-хунар таълими бошкармаси ва тасарруфидаги академик литсейлари педагог ва мухандис-педагоглар иштирок асосида илмий-амалий анжуман дастурини ишлаб чикиш;

Хулоса ва таклифлар

Хар бир педагог ходим хозирги замон фан-техника талабига мувофик сифатли ва самарали дарс бериши зарур. Дарсда укитувчи педагогик технология элементлари, инновацион ва интерфаол таълим усулларидан окилона фойдаланиб таълимни ташкил этиши, талабаларнинг ижодкорлигини оширишда энг сунги пед технологиялаодан фойдаланиши лозим.

Профессионал таьлим йуналиши талабалари уз билим- куникма малакаларини оширишни мунтазам равишда ижодкорлик изланишлари шаклида ташкил этиши ва маълум максадга йуналтириши зарур. Бунда:

- ижодкорлик сифатларини узларида шакллантиришлари;

- ижодий изланишлар жараёнини бошкаришга мойил булиши;

- ижодкорлик булажак талабанинг педагогик, психологик ва назарий тайёргарлигига боглик булишини эсда тутиши лозим.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда инновацион хамкорликни ташкил этиш максадида педагогик ва методик жараёнларни ривожлантиришни такомиллаштиришнинг услубий асослари хамда булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлашда инновацион хамкорликни ташкил этиш тизимида педагог шахсий фаолиятини ривожлантиришнинг укув-услубий таъминотини яратиш.

Профессионал таьлим йуналиши талабаларининг ижодкорлигини оширишда инновацион хамкорликни ташкил этиш тизимида укув услубий жараённи яратишдаги самарадорликни ошириш методикаси ва тажриба-синов натижаларидан дарс жараёнида фойдаланиш. Талабаларнинг ижодкорлигини оширишда хар бир талабанинг уз

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2G23-yil 2-iyun

кизикишларини Урганиш тyFри йyналиш бериш ижодкорлигини ривожлантириш,

махоратини доимий равишда ошириб боришни таъминлаш.

REFERENCES

1. Узбекистон Респyбликасининг "Таълим тyFрисида"ги ^онуни. Баркамол авлод -Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: Шарк, 1997. - 20-29 б.

2. Myкyмова Д.И. Интерактивное обучение в личностно-ориентиро-ванном образовательном процессе// Журнал научных и прикладных исследований. - Mосква, 2017. - №2. - С.50-54.

3. Myкyмова Д.И. Особенности адаптации студентов в учебный процесс// Mетодическое пособие. - ТИЛИ, Ташкент. 2016. - 61 с.

4. Файзуллаев Р.Х. Бyлажак мутахассисларнинг Укув-6илиш компетентлигини такомиллаштириш бyйича Укитyвчиларга тавсиялар - Тошкент: ТИ^ХMMИ, 2018.16 б

5. Исмоилова З.К. Талабаларнинг касбий педагогик малакаларини шакллантириш: Дис.....п.ф.н.-Т.: 2000.-133 б.

6. Иноятов У.И. Урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларида Укув жараёнини ташкил этиш ва уни такомиллаштириш. Услубий кУллланма.-Т: УMКX,ТТM. 2001-43 б

7. Рашидов Х.Ф. Особенности развития среднего специального, профессионального образования в Узбекистане. - Т.: «Фан» Академия Наук Республики Узбекистан, Ташкент, 2004. - 288 с.

В. http://www.lex.uz (УзР конун ва хужжатлари )

9. http://www.ziyonet.edu.uz (Билим портали)

10. Malikova, D. (2020). Deposit base of Uzbekistan commercial banks. World Scientific News, (143), 115-126.

11. Malikova, D. (2020). Consulting services market of Uzbekistan. World Scientific News, (145), 16В-179.

12. Malikova, D. (2023). METHODOLOGY FOR EFFECTIVE ASSESSMENT OF THE LEVEL OF ECONOMIC SECURITY OF BANKS. Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects, 96-9В.

13. Malikova, D., & Ziyadullayeva, M. (2023). INFLATION: THEORETICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF PRICE CHANGES IN UZBEKISTAN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(2), 204-207.

14. Malikova, D., & Abduganieva, F. (2023). The Role of Consulting in the Modern Economy. Global Scientific Review, 12, 1-4.

15. Malikova, D., & Rakhmonov, N. (2023). MONETARY AGGREGATES AND THEIR IMPORTANCE IN THE ECONOMY.

16. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). Analysis of the Current State of Deposit Operations of Commercial Banks of Uzbekistan. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(2), 2В-31.

17. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). THE IMPORTANCE OF DOMESTIC BANKS'PRECIOUS METALS ACCOUNTING OPERATIONS. International journal of advanced research in education, technology and management, 2(2).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.