Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

487
184
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагог / компетенция / компетентлик / билим / кўникма / малака / қобилият / интеграция / модернизация / психологик-педагогик / механизм / коммуникатив / ўқув режа / ўқув дастур

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Шахзода Бахромовна Турсунова

Ушбу мақолада бўлажак технологик таълим фани ўқитувчиларини касбий педагогик фаолиятини тубдан ислох қилиш ва касбий компетентлигини ошириш уларга қўйилган талаблар хақида тушунча берилган.Олий таълим муассасасиларида уларнинг касбий ва шахсий камолотини таъминлаш учун зарур педагогик шарт-шароитларни яратиш, технологик таълими ўқитувчиларини тайѐрлаш мазмуни ва тузилмасини модернизациялаш, психологик-педагогик шароитларини аниқлаш ҳамда унинг сифатини назорат қилиш ва баҳолаш механизмини ишлаб чиқиш орқали мутахассис компетентлигини шакллантиришнинг асосий мақсадини белгилайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА БУЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМИ УЦИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ

ШАКЛЛАНТИРИШ

Шахзода Бахромовна Турсунова

Наманган давлат университети докторанти shaxzoda8 5 @inbox. uz

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада булажак технологик таълим фани укитувчиларини касбий педагогик фаолиятини тубдан ислох килиш ва касбий компетентлигини ошириш уларга куйилган талаблар хакида тушунча берилган.Олий таълим муассасасиларида уларнинг касбий ва шахсий камолотини таъминлаш учун зарур педагогик шарт-шароитларни яратиш, технологик таълими укитувчиларини тайёрлаш мазмуни ва тузилмасини модернизациялаш, психологик-педагогик шароитларини аниклаш хдмда унинг сифатини назорат килиш ва бахрлаш механизмини ишлаб чикиш оркали мутахассис компетентлигини шакллантиришнинг асосий максадини белгилайди.

Калит сузлар: педагог, компетенция, компетентлик, билим, куникма, малака, кобилият, интеграция, модернизация, психологик-педагогик, механизм, коммуникатив, укув режа, укув дастур

КИРИШ

Республикамизда таълим тизимини такомиллаштириш оркали хдр томонлама етук, баркамол, мустакил фикрлашга кодир, иродали, фидоий ва ташаббускор кадрларни тайёрлашга катта эътибор берилаяпти.Хрзирги даврда ишлаб чикаришда техника ва технологияларнинг янгиланаётганлиги, илм ва фаннинг жадал тараккиёти мутахассис кадрлардан уз билимларини мустакил ва мунтазам равишда чукурлаштириб, янгилаб, тулдириб ва кенгайтириб боришни талаб этади. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»ни руёбга чикариш Узбекистоннинг халкаро талаблардаги замонавий тараккиётини таъминлай оладиган дадил, мустакил, ижодий тафаккурли, малакали, билимли мутахассис, айни пайтда шахсий инсоний сифатлари шаклланган баркамол кадрларни тайёрлаш максадини кузлайди.Янгиланган таълим тизимини жорий этишда хар бир булажак укитувчининг уз фанига ва баркамол авлод таълим-тарбиясига оид

касбий компетентлигини шакллантириш ва уларни педагогик фаолиятда изчил куллай билиш махоратига эга булиши бугунги куннинг мухим талабидир.

Технологик таълим укитувчисини касбий-педагогик тайёрлаш сифатини тубдан ошириш унинг мазмуни билан бевосита богликдир. Педагогик кадрлар тайёргарлиги сифатини сезиларли даражада ошириш учун педагогик ва техник билимлар синтезини таъминлаш зарур. Технологик таълими укитувчисини касбий шакллантириш педагогик ва техник билимларни фан, таълим, техника, технология ва ишлаб чикариш иктисодиёти сохаларидаги узгаришларга асосланган интеграцияси таълим жараёнининг самарадорлигини таъминлашга хизмат килади. Ушбу жараён технологик таълим фани укитувчисини тайёрлаш мазмунини асослаш ва касбий компетентлигини шакллантириш технологиясини яратишда муайян узгаришларни амалга ошириш заруриятини келтириб чикаради.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Булажак технологик таълими укитувчисининг касбий компетентлигини шакллантириш муаммосини урганиш ишига бир катор илмий ишлар багишланган. Бирок бу муаммонинг турли жихатлари ва аспектларига олимларнинг кизикишлари камаймаяпти, бу эса узлуксиз таълим тизимини модернизациялаш ва ривожлантиришнинг хозирги замон боскичида алохида ахамиятга эгалигидан ва унинг долзарблигидан гувохлик беради.

Назарий манбалар мазмуни билан танишиш, олий таълим муассасалари фаолиятини урганиш ва далилларни тахлил этиш технологик таълими укитувчиларини касбий компетентлигини шакллантиришда бир катор карама-каршиликлар мавжудлигини курсатди,хусусан:

- Олий таълим муассасаси битирувчисининг етук мутахассис маълумоти даражаси билан Давлат таълим стандартининг модернизациялашган мазмуни ва хажмига куйилаётган меъёрий талаблар хамда унинг шахсий имкониятларини руёбга чикариш даражаси уртасида;

- Олий таълим муассасаларида технологик таълими укитувчилари касбий компетентлигини шакллантириш жараёнида кулланилаётган анъанавий хамда инновацион методлар уртасида;

- Укдтувчи шахси ва унинг касбий компетентлигини шакллантиришда педагогик жихатдан куллаб-кувватлашга каратилган олий таълим муассасалари фаолияти билан талабани булажак укитувчи сифатида тайёрлаш жараёнини ривожлантириш механизми хамда конуниятлари уртасида;

- Педагогик туркум фанларнинг технологик таълими укитувчиси шахсий хамда касбий компетентлигини шакллантириш борасида умумкасбий ва мутахассислик фанлари билан интеграциялаш имкониятларидан етарлича фойдаланилмаётганлиги уртасида;

-Илмий-техник тараккиёт, янгиланиб бораётган жамиятнинг махоратли педагог шахсига нисбатан ортиб борувчи талаблари билан технологик таълими укитувчилари касбий компетентлигини шакллантириш асосий кисмининг уз-узини ривожлантириб бориш шароитида фаолият юритишга тайёр эмасликлари уртасидаги зиддиятлар кабиларни курсатиш мумкин.

Бу каби карама-каршиликларни бартараф этиш йулларидан бири булажак укитувчиларни касбий компетентликларини шакллантиришдан иборатдир. Булажак технологик таълими укитувчиларини касбий компетентлигини шакллантириш, олий таълим муассасасиларида уларнинг касбий ва шахсий камолотини таъминлаш учун зарур педагогик шарт-шароитларни яратиш, технологик таълими укитувчиларини тайёрлаш мазмуни ва тузилмасини модернизациялаш, психологик-педагогик шароитларини аниклаш хамда унинг сифатини назорат килиш ва бахолаш механизмини ишлаб чикиш оркали мутахассис компетентлигини шакллантиришнинг асосий максадини белгилайди.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Таълим жараёнини такомиллаштиришнинг мухим омили олий таълим тизимида технологик таълими укитувчиларини касбий компетентлигини юкори даражада шакллантирилиши билан узвий боглик. Шу сабабли, замонавий таълим технологиялари имкониятларидан хамда яратилаётган укув услубий мажмуалардан унумли фойдаланиш негизида технологик таълими укитувчилари касбий компетентлигини шакллантириш жараёнининг назарий хамда амалий асосларини яратиш долзарб вазифалардан бири эканлигини белгилайди. Шу муносабат билан технологик таълими укитувчиларини олий таълим муассасасида тайёрлаш давридан талаб килинадиган касбий компетентлик даражасини таъминлайдиган янгича ёндашувларни илмий асослаш долзарб вазифа булиб келмокда. Мутахассисларни касбий

жихатдан тайёрлаш борасида хорижий мамлакатларда амалда булган таълим мазмунини бевосита урганиши шуни курсатдики, гарб мамлакатларида эгаллайди. Республикамизнинг миллий таълим тизими мохиятига кура таълим мазмунининг минимал талаблари билим, куникма ва малакага асосланади.

Агарда «компетент» ва «компетентлик» тушунчаларининг этимологик тахлилига назар ташласак, улар тасодифан юзага келмаганлигини англаш мумкин.

Компетентлик талаба томонидан алохида билим ва малакаларни эгалланишини эмас, балки хар бир мустакил йуналиш буйича интегратив билимлар ва харакатларнинг узлаштирилишини назарда тутади. Битирувчиларнинг касбий тайёргарлиги даражасига куйилувчи талаблар нуктаи назаридан компетентлик талабаларнинг муайян вазиятларда билим, малака ва фаолият усуллари тупламини максадга мувофик куллаш кобилиятини англатади.

Компетентлик - бу талабанинг шахсий ва ижтимоий ахамиятга эга касбий фаолиятни амалга оширилиши учун зарур булган билим, куникма ва малакаларнинг эгалланиши хамда уларни касбий фаолиятда куллай олиши билан ифодаланади. Мазкур фанда «компетентлик» тушунчасининг мохияти хам тула очилади, у куйидаги икки куринишда намоён булади: компетентлик талабаларнинг шахсий сифатлари хамда касбий соханинг таянч талаблари сифатида шакллантирилади.

Таълим мазмунининг укув режадаги фанлар блоклари (барча фанлар учун), фанлараро (фанлар туплами учун) ва предметли (маълум бир фан учун) тарзда гурухланганлиги боис куйидаги уч даражани намоён этувчи компетентликни эътироф этиб утамиз:

- таянч компетентлик (таълимнинг гуманитар, ижтимоий-иктисодий мазмунига кура);

- фанлараро компетентлик (умумкасбий тайёргарликнинг укув фанлари ва таълим блокларининг маълум доирлигига кура);

- битта предмет(фан) буйича компетентлиги (махсус укув фани доирасида аник ва маълум имкониятга эгалигига кура).

Шундай килиб, таянч компетентлик олий педагогик таълимнинг хар бир боскичи учун таълим блоклари ва укув фанлари даражасида аникланади. Таянч компетентлик тартибини белгилашда касбий педагогик таълимнинг асосий максадларига мувофик ижтимоий ва шахсий тажрибанинг мохияти, ижтимоий жамиятда касбий фаолиятни ташкил этиш жараёнида хаётий куникмаларни ушбу нуктаи назардан улар куйидаги компетентлик турларига булинади:

1.Яхлит-мазмунли компетентлик. Бу талабанинг кадриятли йуналишлари билан боглик, унинг ижтимоий борликни хис эта билиши ва тушуниш

кобилияти, мустакил хаёт йулини топа олиши,узининг ижтимоий жамиятдаги роли ва урнини англаб етиши, харакатларни ташкил этишда аник максадни белгилаш хамда карор кабул килиш малакаси, дунёкараши билан боглик компетентлик, у талаба учун укув ва бошка вазиятларда узини аниклаш механизмини таъминлайди. Талабанинг индивидуал таълим йуналиши ва унинг хаётий фаолиятининг умумий дастури ана шу компетентликка боглик.

2. Ижтимоий-маданий компетентлик. Талаба чукур узлаштириши зарур булган билим ва фаолият тажрибасининг доираси булиб, миллий ва умуминсоний маданиятлар хусусиятлари, инсон ва инсоният хаётининг маънавий-ахлокий асослари, оилавий ва ижтимоий анъаналарнинг маданий асослари, инсон хаётида фан ва диннинг роли, уларнинг моддий борликка таъсири, турмуш ва дам олиш борасидаги билимлар, масалан, буш вактини самарали ташкил этиш усулларини билиши.

3. Укув-билиш компетентлиги. Талабанинг урганилаётган аник объектлар билан боглик мантикий, методологик ва ижтимоий фаолияти элементларидан иборат булган мустакил фикрлаш компетентликларининг туплами булиб, унга максадни кура билиш, фаолиятни режалаштириш, унинг мазмунини тахлил килиш, рефлексия, фаолиятга шахсий бахо бериш борасидаги билим ва малакалар киради. Урганилаётган объектларга нисбатан талабаларни креатив куникмалари, яъни билимларни бевосита борликдан олиш, ностандарт вазиятларда муаммони хал этишнинг харакат усуллари ва эвристик методларини эгаллайди.

4. Ахборот олиш компетентлиги. Аудио-видео курсатув воситалари ва ахборот технологиялари ёрдамида мустакил изланиш,тахлил килиш ва зарур ахборотларни танлаб олиш, уларни узгартириш, саклаш ва узатиш махорати шакллантирилади. Ушбу компетентлик талабанинг укув фанлари асосларини мухим ахборотлар асосида узлаштиришини таъминлайди.

5. Коммуникатив компетентлик. Таълим олувчилар билан узаро муносабатлар, уларнинг усуллари, мулокот жараёнида устувор урин тутувчи тилни узлаштириш, гурухларда ишлаш куникмалари, жамоада турли хил маьнавий-маьрифий тадбирларни ташкил килиш ва утказишни билишни уз ичига олади.

6. Ижтимоий-фаолиятли компетентлик фукаролик (фукаро,кузатувчи, сайловчи, вакил вазифасини бажарувчи), ижтимоий-мехнат сохаси (истеъмолчи, харидор, мижоз, ишлаб чикарувчи хукуклари), оилавий муносабатлар ва мажбуриятлар, иктисод ва хукук масалалари, касбий,

шунингдек, шахсий мавкеини аниклаш борасидаги билим ва тажрибаларни эгаллаш(хусусан, мехнат бозоридаги мавжуд вазиятни тахлил килиш, шахсий ва ижтимоий манфаатларни кузлаб, харакат килиш махорати, мехнат хамда фукаролик муносабатларининг одобини билиш)ни англатади.

7. Амалий фаолиятга оид компетентликда бир харакат холатидан иккинчи харакат холатига кучира олиш, харакат ва амалларни янги вазиятларда куллай олиш, янги ахборотлар ичида тез йуналиш олиш куникмалари тушунилади.

ХУЛОСА

Мутахассисни тайёрлашнинг булажак касбни эгаллаш буйича укув ва билиш фаолиятини уз ичига оладиган меъёрий моделини куриб чикиш максадга мувофикдир. У олий таълим муассасаси битирувчиси тегишли йуналиш ва тайёргарлик даражасининг малакавий характеристикасида ифодаланган ва илмий асосланган билим, куникма ва малакалар шахснинг касбий мухим хислатлари таркибини акс эттиради. Жумладан, технологик таълими йуналиши буйича укитувчи малакасини олган олий таьлим муассасаси битирувчиси: давлат таълим стандартлари талабларига мувофик равишда педагогик фаолият олиб боришга тайёр булиши, юкори назарий ва амалий тайёргарлик даражасини таъминлайдиган замонавий укитиш технологияларидан фойдаланиши, таълим дастурларини ишлаб чикишда иштирок этиши, уларни укув режаси ва укув жараёнига мувофик равишда тула хажмда амалга оширилиши учун масъул булиши, таълим олувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини назорат этишни ташкил этиши, олинган билимларни амалий фаолиятда куллашга уларни тайёрлаши ва таълим олувчиларнинг мустакил ишларини назорат килиши, аник укув фани укув-методик жихозланишининг базасини яратиши; таълим муассасасининг илмий-методик фаолиятида иштирок этиши, синф рахбари вазифасини бажариши, таълим олувчилар билан тарбиявий ишни ташкил этиши ва утказиши, укув режалари ва дастурларининг таълим олувчиларнинг хукуклари ва эркинликларига риоя этиши,уз касбий малакасини ошириши лозим.

REFERENCES

1.Авлоний А. Танланган асарлар. Икки жилдлик. 2-жилд. - Т.:Маънавият, 1998.

2. Абдуллаева К.М. Махсус фанларни укитишда булажак укитувчиларнинг касбий билим ва куникмаларини шакллантиришнинг методик асослари: Дис. ... пед. фан.ном. -Т.:

3.Муслимов Н.А., Абдуллаева К.М., Мирсолиева М., «Педагогик махорат» фанидан укув-методик мажмуа. //Укув-услубий кулланма. -Т.: «Фан технологиялари», 2011. 322 б

4. Муслимов Н.А., Гаипова Н,. Халилова Н., «Умумий психология» фанидан укув методик мажмуа. //Укув-услубий кулланма. -Т.: «Фан ва технологиялари», 2011.

5.Сайидахмедов Н.С. Укитувчининг педагогик тизимда тутган урни //Халк таълими. - Тошкент, 1993. - № 6-7. - Б. 9-12.

6. Жураев Р.Х, Толипов У. "Педагогик фаолият,технологиялар ва махорат". "Узлуксиз таълим" 2003 й

7. Д.А. Тхоржевский "Мехнат таълими методикаси" - Т "Укитувчи" 1987й

8. А.Г.Тургунбоева "Психологические особенности формирования социальной перцепции у будуших педагогов" Тошкент-2020 г

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.