Научная статья на тему 'ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
421
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
профессионал таълим тизими / молиявий таъминот / молиявий ресурслар / бюджет­ дан ташқари маблағлар / пуллик хизмат кўрсатиш / қисқа муддатли курслар / таълим хизматлари / тўлов қобилият / ўқитиш харажатлари. / система профессионального образования / финансовое обеспечение / финансо­ вые ресурсы / внебюджетные фонды / платные услуги / краткосрочные курсы / образовательные услуги / платежеспособность / стоимость обучения.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сахибов Ойбек Куйлиевич

Ушбу мақолада профессионал таълим муассасаларини молиявий ресурслари шаклланиши, қўшимча молиявий маблағларни ишлаб топишнинг меъёрий­ҳуқуқий асослари ва улардан фойда­ ланиш йўналишлари ёритиб берилган. Шу билан бирга, профессионал таълим муассасаларининг молиявий имкониятлари оширишдаги муаммолар, уларни бартараф этиш ва келгусида юзага кели­ шини олдини олишга қаратилган таклифлар қайд этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАПРАВЛЕНИЯ ПОВЫШЕНИЯ ФИНАНСОВЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ

В данной статье освещаются элементы формирования финансовых ресурсов профессиональных образовательных учреждений, нормативно­правовая база развития дополнительных финансовых ресурсов, а также возможности их использования. В то же время были внесены предложения по решению проблем в повышении финансовых возможностей профессиональных образовательных учреждений, их устранению и предотвращению их возникновения в будущем.

Текст научной работы на тему «ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Сахибов Ойбек Куйлиевич,

Олий ва урта махсус таълим вазирлиги "Таълим стандартлари ва малака талабларини ишлаб чикишни ташкил этиш" булими бошлиFи

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК: 336.64

САХИБОВ О.К. ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Ушбу маколада профессионал таълим муассасаларини молиявий ресурслари шаклланиши, кушимча молиявий маблаFларни ишлаб топишнинг меъёрий-хукукий асослари ва улардан фойда-ланиш йуналишлари ёритиб берилган. Шу билан бирга, профессионал таълим муассасаларининг молиявий имкониятлари оширишдаги муаммолар, уларни бартараф этиш ва келгусида юзага кели-шини олдини олишга каратилган таклифлар кайд этилган.

Калит сузлар: профессионал таълим тизими, молиявий таъминот, молиявий ресурслар, бюджет-дан ташкари маблаFлар, пуллик хизмат курсатиш, киска муддатли курслар, таълим хизматлари, тулов кобилият, укитиш харажатлари.

САХИБОВ О.К. НАПРАВЛЕНИЯ ПОВЫШЕНИЯ ФИНАНСОВЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ

В данной статье освещаются элементы формирования финансовых ресурсов профессиональных образовательных учреждений, нормативно-правовая база развития дополнительных финансовых ресурсов, а также возможности их использования. В то же время были внесены предложения по решению проблем в повышении финансовых возможностей профессиональных образовательных учреждений, их устранению и предотвращению их возникновения в будущем.

Ключевые слова: система профессионального образования, финансовое обеспечение, финансовые ресурсы, внебюджетные фонды, платные услуги, краткосрочные курсы, образовательные услуги, платежеспособность, стоимость обучения.

SAXIBOV O.K. DIRECTIONS TO INCREASE THE FINANCIAL POSSIBILITIES OF PROFESSIONAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS

In the article is discussed the elements of the financial resources formation in the professional educational institutions, the regulatory framework for the additional financial resources development, as well the direction of their use. At the same time, proposals were made to solve problems in increasing the financial capabilities of professional educational institutions, eliminate the problems and prevent their appearance in the future.

Key word: The system of vocational education, financial support, financial resources, extra-budgetary funds, paid services, short-term courses, educational services, solvency, tuition fees.

Kupuw.

MaMnaKaTUMU3ga TatnuM-Tap6ufl TUBUMUHII Ty6gaH icnox Kinum, ëmnapHii xaxoH aHgo3a-napii gapaxaciiga 3aMoHaBiiM 6m-mm Ba Kac6-XyHap эra.nпam.пapм, Kagpnap TaMëpnamHii urnfop xanKapo cTaHgapTnap acociga TaKoMMnnamTMpum gon3ap6 axaMuiAT Kac6 3TMOK,ga. ym6y MyHanumgarM uicnoxoTnap 6yryH xaM umum, muggaTnu gaBp Tana-6iira xaMoxaHr Tap3ga gaBoM эттмpм.пмoкga1.

TatniiM coxaciiga ucnoxoTnap caMapagopnii-riHi omupum y36eKucToHgaru ucnoxoTnapHiHr KyH TapTu6uga TypraH acociiM Ba3u$a.napgaH 6upura aMnaHgi. TatniM TU3UMUHi KoMnneKc piBoxnaH-Tipum, ManaKanu Kagpnap TaMëpnam MaKcagnapura KaTTa KyM Ba Ma6naFnap MyHanTipunMoKga2. Coxa piBoxura KapaTinraH my Ka6u эtтu6op TatniiM Myaccacanapu yKyB-Tap6uifl xapaëHnapiHi cu^aT xuxaTigaH y3rapTipumra, negaroruiK Kagpnap Tap-Ku6uHi axmurnamra xi3MaT Kinagu.

ïa^rçurçoT MaB3ycMHMHr AO.n3ap6.nMrM. Y36eKicToH Pecny6nuKacu npe3igeHTUHUHr 2019 Mun 6 ceHTfl6pgaru "npo^eccuoHan Tat-niM TU3UMUHi AHaga TaKoMunnamTipumra goiip KymuiMMa 4opa-Tag6upnap TyFpucuga"ru nO-5812-coh OapMoHira MyBo^iK 6omnaHfi4, ypTa Ba ypTa Maxcyc npo^eccuoHan TatniiM TU3UMi TapMofii TamKin KuniHgu.

Y36eKicToH Pecny6niKacu npe3igeHTUHUHr OniiM Maxniicra MypoxaaTHoMaciiga "... XopuiM yKyB MunugaH 6omna6 MyrnaKo ahm npo^eccuoHan TatniM TU3UMi Mynra KyMunu6, 340 Ta Kac6-xyHap MaKTa6u, 147 Ta Konnex Ba 143 Ta TexHiKyM Tam-Kin BTinagu. Kagpnap ManaKaciHi xanKapo MexHaT 6o3opu Tana6napura MocnamTipum MaKcaguga MunnuM ManaKa TU3UMi umna6 ^uKinagu. ym6y TU3iM 9 MiHrra akih Kac6nap 6yMiiMa Kagpnap TaMëpnam umkohuhu 6epagu"3, ge6 TatKignaHraH.

1 Muminov, N., Hoshimov, P., Kim, T., Zahirova, G., & Rakhmatov, K. (2020). Restructuring the system of higher education of Uzbekistan in the conditions of increasing the competitiveness of the economy. American Journal of Economics and Business Management, 3(1), 32-40. https://doi.org/https://doi. org/10.31150/ajebm.v3i 1.112

2 Muminov N.G., Umidakhon R. INTERNATIONALIZATION OF HIGHER EDUCATION AS A FACTOR IN IMPROVING THE COMPETITIVENESS OF THE NATIONAL ECONOMY. npoôneMbi u nyTii TpaHc-^opMa^u Ha^oHanbHbix bkohomhk: HoBbie Bb3oBb uнвecтuцuoннo-uннoвaцuoннoro npopbBa. Te3icb goKnagoB pecny6niKaHcKoM HayMHo-npaKTumecKotf BneKTpoHHoM кoн$epeнцuu. TamKeHT, 2019. C. 97-100.

3 https://president.uz/uz/lists/view/3324 (24.01.2020)

Профессионал таълим муассасалари даромад-лар ва харажатларини тахлил килиниши, уларнинг молиявий имкониятларини ошириши, кушимча маблаFларни ишлаб топишини тадкик килиниши хамда урганиб борилиши мазкур масаланинг дол-зарблигини янада оширади.

Илмий муаммонинг к,уйилиши. Амалдаги конунчиликка мувофик касб-хунар мактаблари-нинг барча харажатлари Узбекистан Республикаси Давлат бюджети маблаFлари хисобидан амалга оширилиши, коллеж ва техникумларнинг харажатлари тегишли вазирлик, идораларнинг бюд-жетдан ташкари маблаFлари, укувчиларни давлат буюртмаси ва тулов-контракт асосида укитишдан тушадиган маблаFлар хамда конунчиликда такикланмаган бошка манбалар хисобидан амалга оширилиши белгиланган.

Касб-хунар мактаби, коллеж ва техникумлари молиявий имкониятларини ошириш максадида бюджетдан ташкари пул маблаFларини ишлаб топиши, бу таълим муассасаларининг таълим сифатини оширишда кушимча имкониятларни вужудга келтиради.

Умумий хисобда "Таълим тизимининг иктисодий муаммолари таълимни ижтимоий капитал манбаи деб хисоблаган иктисодиёт клас-сиклари А. Смит, Ф. Лист, А. Marshall ва укитиш оркали олинган билим, куникма ва кобилиятларни миллий бойликнинг бир кисми деб хисоблаган"4.

Юкорида келтирилган илмий ёндашувларга асосланган холда, профессионал таълим муассасаларининг молиявий ресурслари шаклла-ниши, кушимча молиявий маблаFларни ишлаб топишнинг меъёрий-хукукий асослари ва улардан фойдаланиш йуналишларини миллий бойликни купайтириш максадида тадкик этилиши лозим. Шу билан бирга, профессионал таълим муассасаларининг молиявий имкониятлари оширишдаги муаммолар, уларни бартараф этиш ва келгусида юзага келишини олдини олишга каратилган ёнда-шувлар борасиди илмий изланишларни амалга ошириш мухим ахамият касб этади.

Тадк,ик,отнинг мак,сади - профессионал таъ-лим муассасалари даромадларини шакллан-тириш манбалари ва харажатлари таркибини тахлил килиш хамда урганишдан иборат. Шу билан бирга, урганиш ва тахлил натижаларига кура таълим муассасалари томонидан молиявий

4 Фонова О. "Развитие механизма финансирования профессионального образования" афтореферат, Нижний Новгород 2011г.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

имкониятларини кенгайтириш, бунда бюджет-дан ташкари кушимча пул ишлаб топиш буйича хулоса ва таклифлар тайёрлашдан иборат.

Тадк,ик,от методлари. Ушбу маколада профессионал таълим муассасалари даромадла-рини ошириш масалалари тизимли, ва меъёрий-хукукий асослари буйича урганилди, ва тахлил килиниб, уларнинг даромадлари таркибини тадкик килиш ва киёслашда жадваллар ва диа-граммалардан фойдаланилди.

Так,лил ва асосий натижалар. 2019 йилда касб-хунар таълими тизимида ислохотлар амалга оширилиб, янги профессионал таълим тизими ташкил килингунга кадар урта буFин кадрлари касб-хунар коллежларида тайёрланган.

Касб-хунар коллежларини саклаш, бошкарув хамда кадрлар тайёрлаш билан боFлик1 харажат-лари туликлигича давлат бюджети маблаFлари хисобидан молиялаштирилган. Жумладан, 2017 йилда 3,2 триллион сум, 2018 йилда 3,1 триллион сум, 2019 йилда 2,3 триллион сум маблаF ажра-тилган1.

Куриниб турибдики, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон Фармонга мувофик, янги ташкил этилган профессионал таълим муассасаларига, урта буFин кадрларни тайёрлашда, кушимча молиявий маблаFларни жалб килиш мажбурия-тини юкланди.

Касб-хунар мактаби, коллеж ва техникумлар-нинг молиявий маблаFларидан самарали фой-даланиш, хамда даромадлар ва харажатлар уртасидаги мутаносибликни таъминлаш, шу билан бирга кушимча даромадларни шакллантириш, хамда молиявий имкониятларини тутри белгилаш оркали таълим сифатини янада раFбатлантириш имконияти кенгаймокда.

Касб-хунар мактабларининг молиявий манба-лари куйидагилардан иборат:

• давлат бюджетидан ажратмалар;

• тадбиркорлик фаолияти билан шугулланишдан, жумладан: таълим хизматлари курсатиш, маслахатлар бериш, экспертиза килиш, ноширлик ишлари ва ишлаб чикаришнинг бошка турларини йулга куйиш оркали олган даромадлар;

• халкаро молия институтларининг грант маблаFлари.

Шуни алохида кайд этиш лозимки, касб-хунар мактабларининг бошланFич профессионал таъ-

1 Олий ва урта махсус таълим вазирлиги маълумот-лари асосида тайёрланди.

лим даражасидаги урта буFин кадрларини тайёрлаш билан боFлик харажатлари тулик давлат бюджети маблаFлари хисобидан молиялаштирилади.

Коллеж ва техникумларнинг молиявий манба-лари куйидагилардан иборат:

• давлат бюджетидан ажратмалар;

• тегишли вазирлик, идораларнинг бюджет-дан ташкари маблаFлари;

• тулов-контракт маблаFлари;

• тадбиркорлик фаолияти билан шугулланишдан, жумладан: таълим хизматлари курсатиш, маслахатлар бериш, экспертиза килиш, ноширлик ишлари ва ишлаб чикаришнинг бошка турларини йулга куйиш оркали олган даромадлар;

• халкаро молия институтларининг грант маблаFлари.

Шу билан бирга, техникумлар олий таълим муассасалари хузурида фаолият курсатиши муно-сабати билан уларни куллаб кувватлаш максадида тегишли олий таълим муассасалари техникум-ларни моддий ва молиявий таъминлашда иштирок этишлари хамда молиявий ёрдам курсатишлари белгиланган2.

Профессионал таълим муассасалари бюджет-дан ташкари ишлаб топиши мумкин булган молиявий маблаFларининг куйидаги йуналишларини кайд этиб утамиз.

• профессионал таълим муассасалари-нинг молиявий таъминотини ошириш максадида конун хужжатларига зид булмаган таълим хизматлари курсатилиши, тадбиркорлик фаоли-ятини, маслахатлар бериш тизимини, экспертиза килишни, ноширлик ишларини ва ишлаб чикаришнинг бошка турларини йулга куйиш;

• профессионал таълим муассасаси томо-нидан тадбиркорлик ва бошка даромад келтира-диган фаолиятдан олинган бюджетдан ташкари маблаFлар, белгиланган тартибда ишлатилиши, хамда мазкур маблаFлар билан операциялар белгиланган тартибда даромад келтирадиган фаоли-ятни амалга ошириш учун даромадлар ва харажатлар сметаларига мувофик амалга ошириш белгиланган.

Бундан ташкари, коллеж ва техникум-ларда укувчиларнинг касбий ва тадбиркорлик

2 Узбекистон Республикаси Вазирлар ^ Махкамасининг 2020 йил 7 августдаги "Узбекистон Республикасида узлуксиз бошланшч, урта ва урта махсус профессионал таълим тизимини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатларни тасдик,лаш туfрисида"ги 466-сон карори.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

1-жадвал. Коллежлар ва техникумларда кундузги, кечки, сиртки ва дуал таълим шакли буйича тайёрлов йуналишлари кесимида тулов-контракт асосида бир укувчини бир йиллик укитиш

киймати микдорлари1

Т/р Таълим йуналишлари номи Мехнатга хак тулашнинг энг кам микдори баробарида

1. СоFликни саклаш, Педагогика, Бизнес ва бошкарув, Санъат, Ижтимоий таъминот, Хизмат курсатиш, Журналистика ва ижтимоий ахборот 5,7

2. Табиий фанлар, Транспорт, Мухандислик иши, Алока ва ахборотлаштириш, телекоммуникация технологиялари, Компьютер технологиялари ва информатика, Гуманитар фанлар (телевидение йуналиши) 5,5

3. Кишлок хужалиги ирригация ва мелиорацияси, Кишлок, урмон ва балик хужалиги, Ишлаб чикариш ва кайта ишлаш тармоклари, Архитектура ва курилиш, Хаётий фаолият хавфсизлиги, Кишлок хужалик техникаси, Ветеринария, Атроф-мухит мухофазаси 5,3

куникмаларини ривожлантириш, бюджетдан ташкари маблаF ишлаб топиш максадида ахолига пуллик хизмат курсатиш буйича турли сохалар билан боFлик ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш фаолияти билан шуFулланиш имконияти берилган.

Узбекистан Республикаси Президентининг "Узбекистоннинг янги тарак,к,иёт даврида таълим-тарбия ва илм-фан сохаларини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 2020 йил 6 ноябрдаги ПФ-6108-сон Фармонига мувофик, 2021/2022 укув йилидан амалиётга йуналтирилган таълим дастурларини жорий этиш максадида профессионал таълим муассасаларида дуал таълим тизимини жорий этиш, хамда дуал таълим тизими асосида ишлаб чикариш амалиётини утаётган укувчиларга иш берувчи билан тузилган муддатли мехнат шартномасига мувофик иш хаки туланиши белгиланган.

2021/2022 укув йилидан бошлаб, коллеж ва техникумларда касб ва мутахассисликлар буйича, худудларнинг ижтимоий-иктисодий ривож-ланиш дастурлари асосида, махаллий мехнат бозори эхтиёжлари, укувчиларнинг кизикишлари, хамда иш берувчиларнинг буюртмаларидан келиб чикиб, кундузги таълим билан бирга сиртки, кечки ва дуал таълим шаклларида укувчилар кабул килиш йулга куйилди.

Узбекистан Республикаси таълим муассасала-рига укишга кабул килиш буйича Давлат комисси-яси томонидан коронавирус пандемияси сабабли Республика ахолисининг тулов кобилияти пасай-

1 Олий ва урта махсус таълим вазирлиги маълумот-лари асосида тайёрланди.

ганлигини инобатга олиб 2021/2022 укув йилидан бошлаб коллеж ва техникумларда кундузги, кечки, сиртки ва дуал таълим шакли буйича тайёрлов йуналишлари кесимида тулов-контракт асосида бир укувчини укитиш киймати микдорлари кайта белгиланди (1-жадвал).

Ушбу жадвалдан шуни курит мумкинки, асо-сан талаб юкори булган сохалар, яъни СоFликни саклаш, Педагогика, Бизнес ва бошкарув, Санъат, Ижтимоий таъминот каби сохаларда тулов-контракт микдори юкорирок белгиланган.

Мазкур йуналишларда хозирги кундаги мехнатга хак тулашнинг энг кам микдори 822,0 минг сумлигидан келиб чикиб, 1 (бир) нафар укувчининг бир йилги укитиш харажатлари 4 685,4 минг сумни ташкил килади.

Республика микёсида 370 тадан ортик коллеж ва техникумлар мавжуд булса, барча коллеж ва техникумларда таълимнинг дуал, сиртки ва кечки шакллари буйича 2021/2022 укув йилида 25 371 нафар укувчиларнинг (1-диаграмма) кабул килиниши уртача хисоблаганда таълим муасса-саларига 114,7 миллиард сум кушимча тулов-контрактдан тушган молиявий маблаFларга эга булиш имконияти вужудга келган2.

Тахлил маълумотларидан шуни куриш мумкинки, мазкур таълим шаклларида бошка худудларга караганда Самарканд вилоятидаги коллеж ва техникумларда сиртки, кечки ва дуал таълим шакллари буйича 3 442 нафар укувчилар кабул килинган, бу эса вилоятдаги таълим муас-

2 Олий ва урта махсус таълим вазирлиги маълумот-лари асосида тайёрланди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

1-диаграмма. 2021/2022 укув йилида коллеж ва техникумларда дуал, сиртк,и ва кечки таълим

шаклида ук,ишга к,абул к,илинган ук,увчилар сони.

4000

3500

минг нафар

^ / ✓ / ✓ / ^ / / / / </ /

</ * + у * /у" ^ *

сасаларида тулов-контракт хисобида 15,5 миллиард сум маблаF шакллантирган1.

Бу худудда бошка вилоятларга нисбатан коллеж ва техникумларда укиш истагини билдир-ганларнинг сонини куплиги, республикамиз худудларидан энг куп ахоли (4 031,0 минг нафар) Самарканд вилоятида истикомат килиши хамда худуддаги ижтимоий-иктисодий ривожланиш дастурлари асосида махаллий мехнат бозори эхтиёжлари хамда иш берувчилар буюртмала-рининг юкорилигидан далолат беради2.

Республикадаги коллеж ва техникумларда сиртки, кечки ва дуал таълим шаклларида укувчилар сони энг кам булган (979 нафар) Сир-дарё вилоятида, бевосита махаллий мехнат бозори эхтиёжлари хамда иш берувчиларнинг буюртмалари билан бирга худуддаги ахоли сонига (878,0 минг нафар) мутаносиб равишда боFлик булади.

Таълим муассасаларида таълим шакллари буйича тулов-контракт асосида тайёрланадиган кадрлар сонини купайиши, таълим муассасалари-нинг молиявий имкониятларини оширишга хиз-мат килади. Мехнат бозори эхтиёжлари асосида

1 Олий ва урта махсус таълим вазирлиги маълумот-лари асосида тайёрланди.

2 Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида тайёрланди

кадрларни ишдан ажралмаган холда укитиш нати-жасида таълим олувчилар сони ортиб боради.

Адлия вазирлигида руйхатдан утган "Академик лицей, касб-хунар мактаби, коллеж ва тех-никумлар бошкарув, техник, хизмат курсатувчи ва укув-ёрдамчи ходимларининг намунавий штатла-рини тасдиклаш туFрисида"ги карор3га мувофик касб-хунар мактаблари, коллеж ва техникумларда молия-иктисод ишлари буйича директор уринбосари жорий этилган.

Касб-хунар мактаблари, коллеж ва техникум-лардаги молия-иктисод ишлари буйича директор уринбосарлари томонидан кушимча молиявий маблагларни ишлаб топиш максадида, таълим муассасасида худудлардаги эхтиёжлардан келиб чикиб, ишлаб чикаришни, хизмат курсатишни йулга куйиш уз самарасини беради.

Ушбу директор уринбосарининг профессионал таълим муассасасини молиялаштириш йуналиши буйича асосий вазифалари сифатида куйидагиларни келтириб утиш мумкин:

- таълим муассасасида асосий фаолият билан боFлик булган укув жараёнини амалга оширишда давлат бюджетидан ажратиладиган

(https://stat.uz)

3 Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2020 йил 11 ноябрда 3119-1 -сон билан давлат руйхатидан утказилган "Академик лицей, касб-хунар мактаби, коллеж ва техникумлар бошкарув, техник, хизмат курсатувчи ва укув-ёрдамчи ходимларининг намунавий штатларини тасдиклаш туFрисида"ги карор.

маблаFларни катъий белгиланган йуналишларда ишлатилишини таъминлаш;

- таълим хизмати курсатиш ва сервис сохасини ривожлантириш буйича йиллик режани ишлаб чикиш ва унинг сифатли бажарилишини таъминлаш;

- таълим муассасасининг моддий-техник базасини ривожлантириш, бюджетдан ташкари маблаFларидан самарали фойдаланиш хамда маблаF билан таъминлашнинг мукобил манба-ларини, шу жумладан, ташкилотлар, хомийлар маблаFларини, хорижий инвестицияларни жалб этиш;

- харажатлар сметасидаги IV гурух хара-жатларини тузилган шартномалар, ва ажратил-ган лимитлар асосида туланишини ташкил этиш хамда, барча моддий ресурслардан фойдала-нишда тежамкорликка эришиш, ва таълим муас-сасалари бошк,а молиявий маблаFларини кенгай-тириш борасида ишларни амалга ошириш.

Таълим муассасалари кушимча ишлаб топ-ган молиявий маблаFларини таълим сифа-тини ошириш максадида, купи билан 25 фоиз микдоригача ташкилот ходимларини ижтимоий химоя килиш ва моддий раFбатлантириши, ва камида 75 фоиз микдорида моддий-техника базани мустахкамлашга, яъни янги замонавий техника ва технологиялар, укув лаборатория жихозлари, замонавий компьютер техникала-рини сотиб олишга йуналтирилади.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 11 августдаги "КамбаFал ва ишсиз фукароларни тадбиркорликка жалб килиш, уларнинг мехнат фаоллигини ошириш ва касб-хунарга укитишга каратилган хамда ах,оли бандли-гини таъминлашга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-4804-сон карорига мувофик мехнат бозорининг самарали механизмларини жорий килиш, ахолининг ишчанлик фаоллигини ошириш, камбаFал ва ишсиз фукароларни замонавий касб-хунар ва тадбиркорлик куникмаларига укитишни жорий этиш максадида профессионал таълим муассасаларида киска муддатли укув курс-лари ташкил этилган1.

Бу эса уз навбатида, профессионал таълим муассасаларига кушимча имкониятларни, укувчилар камровини ошириш, асосий фаоли-ятдан ташкари иктисодиёт тармоклари тала-блари хамда мехнат бозори эхтиёжлари асосида касбларни укитиш ва квалификациялар бериш

1 https://lex.uz/docs/4945748

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

максадида киска муддатли укув курсларни ташкил этиш оркали фукаролар, иш берувчилар хамда буюртмачилардан кушимча молиявий маблаFлар жалб килинади.

Хулоса ва таклифлар. Профессионал таълим муассасалари кушимча молиявий маблаFлар топиш максадида таълим хизматларини курсатиш, яъни ёшларни ва ишсиз фукароларни мехнат бозорида зарур булган ишчи касбларга киска муддатли курсларда укитиш оркали уз даромад-ларини ошириб боради.

Шу билан бирга, янги ташкил килинган профессионал таълим тизимини молиявий имконият-ларини оширишда ечимини топмаган бир канча муаммолари мавжуд. Жумладан:

- коллеж ва техникум иктисодиёт тармокларига урта буFин кадрларини тайёр-лаб берадиган таълим муассаса хисоблансада, хозирги кунда факат таълим муассасасини саклаш ва бошкарув харажатларига давлат бюджетидан молиявий маблаF ажратилиши;

- коллеж ва техникумларни молиялаштириш хамда давлат бюджетидан куллаб кувватлаш аник тизимга солинмаганлиги;

- таълим муассасаларининг асосий молиявий маблаFларидан бири хисобланган тулов-контракт микдорини белгилашда ахолининг тулов кобилиятини хисобга олинмаганлиги, бунинг натижасида укиш истагини билдирган фукаролар камайиб бориши;

- тулов-контрактлар асосан укувчиларни укитиш харажатларини коплашга йуналтирилиши;

- пандемияни олдини олиш максадида, карантин чораларини кулланиши хисобига хорижий фукароларни келиши чекланганлиги хамда уларни укиш имкониятлари камайганлиги таълим муассасаларининг молиявий имкониятла-рини оширишга тускинлик килади.

Профессионал таълим муассасаларидаги молиявий муаммоларни ечишда таълимни бошкаришнинг ваколатли органлари Молия вазирлиги билан узаро мустахкам хамкорлик килиш мухим саналади.

Шу билан бирга, профессионал таълим муассасалари молиявий имкониятларини оширишда мавжуд муаммолар ва халкаро тажрибаларни инобатга олган холда куйидаги чора-тадбирларни белгилаш максадга мувофик булади.

- коллеж ва техникумларга кабул килинадиган укувчилар сонини купайтириш оркали улардан тушадиган тулов-контракт

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

маблаFлари хисобига таълим муассасасининг молиявий имкониятларини мустахкамлаш;

- ик,тисодиёт тармоклари талаблари хамда мехнат бозори эхтиёжлари асосида профессионал таълим муассасаларида урта буFин кадрла-рини тайёрлашда давлат бюджетидан молиялаш-тиришни йулга куйиш, бунинг натижасида тулов-контрактдан тушган маблаFлар таълим сифатини оширишга йуналтирилиши;

- техникумлар ва коллежлар фаолия-тини тулаконли таъминлаш максадида бошка зарур булган бирламчи харажатлари учун маблаFларнинг етишмайдиган кисмини таълим муассасаларининг хусусиятидан ва молиявий имкониятларидан келиб чикиб, Узбекистон Респу-бликаси Давлат бюджети маблаFлари доирасида копланиши;

- коллеж ва техникумларда давлат бюджети маблаFларидан молиялаштириш хажмини оши-риш хисобидан, касб ва мутахассисликлар буйича тулов-контракт микдорларини камайтириш;

- дуал таълимга асосланган урта буFин кад-рлар тайёрлашни ошириш хамда бунда бевосита иш берувчиларни салмоFини ошириш борасида дуал таълим ташкил килган корхона ва ташкилот-ларга субсидиялар ажратиш;

- педагогик кадрларни салохиятини ошириш максадида хорижий малака ошириш курсларини давлат бюджети маблаFлари хисобидан амалга ошириш уз самарасини беради деб хисоблаймиз.

Умуман олганда хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, хозирги кунда кадрларга куйиладиган талаб кун сайин ортиб бормокда. Бу эса, кас-бий куникмаларга эга булган мехнат бозорида рак,обатлаша оладиган малакали кадрларни тайёрлашни такозо этади. Профессионал таълим муассасалари молиявий манбаларидан ташкари кушимча молиявий маблаFларни ишлаб топиши таълим сифатини оширишга хамда малакали кадрларни тайёрлашга хизмат килади.

Шу билан бирга, коллежлар ва техникумлар янги ташкил этилганлигини инобатга олиб, улар-нинг фаолиятини тулаконли таъминлаш максадида бошка зарур булган бирламчи харажатлари учун маблаFларнинг етишмайдиган кисмини таълим муассасаларининг хусусиятидан ва молиявий имкониятларидан келиб чикиб, Узбекистон Респу-бликаси Давлат бюджети маблаFлари доирасида коплаш, ушбу таълим муассасалари фаолиятини ривожлантиришга хамда мехнат бозорида малакали кадрлар тайёрлашга хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг Бюджет кодекси.

2. Узбекистон Республикасининг "Таълим туFрисида"ги Конуни.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5812-сон Фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги "Узбекистоннинг янги тараккиёт даврида таълим-тарбия ва илм-фан сохаларини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-6108-сон Фармони.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 11 августдаги "КамбаFал ва ишсиз фукароларни тадбиркорликка жалб килиш, уларнинг мехнат фаоллигини ошириш ва касб-хунарга укитишга каратилган хамда ахоли бандлигини таъминлашга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-4804-сон карори.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1999 йил 3 сентябрдаги "Бюджет ташкилотларини маблаF билан таъминлаш тартибини такомиллаштириш туFрисида"ги 414-сон карори.

7. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 7 августдаги "Узбекистон Республикасида узлуксиз бошланFич, урта ва урта махсус профессионал таълим тизимини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатларни тасдиклаш туFрисида"ги 466-сон карори.

8. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2020 йил 11 ноябрда 3119-1-сон билан давлат руйхатидан утказилган Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги ва Молия вазирлигининг "Академик

лицей, касб-хунар мактаби, коллеж ва техникумлар бошкарув, техник, хизмат курсатувчи ва укув-ёрдамчи ходимларининг намунавий штатларини тасдиклаш туFрисида"ги карори.

9. Muminov, N., Hoshimov, P., Kim, T., Zahirova, G., & Rakhmatov, K. (2020). Restructuring the system of higher education of Uzbekistan in the conditions of increasing the competitiveness of the economy. American Journal of Economics and Business Management, 3(1), 32-40. https:// doi.org/https://doi.org/10.31150/ajebm.v3i1.112

10. Muminov N.G., Umidakhon R. INTERNATIONALIZATION OF HIGHER EDUCATION AS A FACTOR IN IMPROVING THE COMPETITIVENESS OF THE NATIONAL ECONOMY. Проблемы и пути трансформации национальных экономик: новые вызовы инвестиционно-инновационного прорыва. Тезисы докладов республиканской научно-практической электронной конференции. Ташкент, 2019. С. 97-100.

11. Фонова О. "Развитие механизма финансирования профессионального образования" автореферат, Нижний Новгород 2011г.

12. https://president.uz

13. https://edu.uz

14. https://stat.uz

15. https://lex.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.