Научная статья на тему 'ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ УЧУН ПЕДАГОГЛАР ТАЙЁРЛАШ: МУАММО ВА ТАКЛИФЛАР'

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ УЧУН ПЕДАГОГЛАР ТАЙЁРЛАШ: МУАММО ВА ТАКЛИФЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1192
197
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касб-ҳунар таълими / профессионал таълим / касб-ҳунар коллежи / касб-ҳунар мактаби / коллеж / техникум / профессионал стандарт / касб таълими ўқитувчиси / касб таълими устаси. / профессиональное образование / профессиональный колледж / профессиональная школа / колледж / техникум / профессиональный стандарт / преподаватель профессионального образования / мастер профессионального образования.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Махсудов Пўлат Махсудович

Мақолада касб-ҳунар таълимининг амалдаги ва режалаштирилаётган тизими қиёсий таҳлил этилган. Ўқувчиларнинг ўз касбларини чуқур эгаллашларида касб таълими ўқитувчисининг касбий маҳорати тўғрисида фикрлар билдирилган. Олий таълим муассасаларида касб таълими педагогларини тайёрлашни такомиллаштириш бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОДГОТОВКА ПЕДАГОГОВ ДЛЯ СИСТЕМЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ: ПРОБЛЕМЫ И ПРЕДЛОЖЕНИЯ

В статье проведен сопоставительный анализ действующей и планируемой системы профессионального образования. Высказаны мнения о профессиональном мастерстве учителя профессионального образования в глубоком овладении учащимися своей будущей профессии. Внесены предложения по совершенствованию подготовки педагогов профессионального образования в ВУЗах.

Текст научной работы на тему «ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ УЧУН ПЕДАГОГЛАР ТАЙЁРЛАШ: МУАММО ВА ТАКЛИФЛАР»

Махсудов Пулат Махсудович,

Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти "Педагогика, психология ва укитиш методикаси" кафедраси докторанти, техника фанлари номзоди, доцент

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ УЧУН ПЕДАГОГЛАР ТАЙЁРЛАШ: МУАММО ВА ТАКЛИФЛАР

УДК: 378.1.78

МАХСУДОВ П.М. ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ УЧУН ПЕДАГОГЛАР ТАЙЁРЛАШ: МУАММО ВА ТАКЛИФЛАР

Маколада касб-хунар таълимининг амалдаги ва режалаштирилаётган тизими киёсий тах,лил этилган. Укувчиларнинг уз касбларини чукур эгаллашларида касб таълими укитувчисининг касбий махорати туFрисида фикрлар билдирилган. Олий таълим муассасаларида касб таълими педагогларини тайёрлашни такомиллаштириш буйича таклифлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: касб-хунар таълими, профессионал таълим, касб-хунар коллежи, касб-хунар мактаби, коллеж, техникум, профессионал стандарт, касб таълими укитувчиси, касб таълими устаси.

МАХСУДОВ П.М. ПОДГОТОВКА ПЕДАГОГОВ ДЛЯ СИСТЕМЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ: ПРОБЛЕМЫ И ПРЕДЛОЖЕНИЯ

В статье проведен сопоставительный анализ действующей и планируемой системы профессионального образования. Высказаны мнения о профессиональном мастерстве учителя профессионального образования в глубоком овладении учащимися своей будущей профессии. Внесены предложения по совершенствованию подготовки педагогов профессионального образования в ВУЗах.

Ключевые слова и понятия: профессиональное образование, профессиональный колледж, профессиональная школа, колледж, техникум, профессиональный стандарт, преподаватель профессионального образования, мастер профессионального образования.

MAKHSUDOV P.M.: TRAINING OF TEACHERS FOR VOCATIONAL EDUCATION SYSTEM: PROBLEMS AND PROPOSALS

The article provides a comparative analysis of the current and planned system of vocational education. Proposals have been put forward to improve the training of teachers of vocational education in higher education institutions. Opinions have been expressed regarding the professional skill of a professional master in deep mastery of students in their future profession.

Key words and concepts: professional education, professional college, vocational school, college, technical school, professional standard, teacher of professional education, master of professional education.

Кириш. Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривож-лантириш буйича Харакатлар стратеги-яси туFрисида"ги ПК-4947-сон Фармонининг ижтимоий йуналишида амалга ошириладиган мухим тадбирлар каторида олий таълим муас-сасаларида мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик юкори малакали кад-рларни тайёрлаш вазифаси белгилаб утилган1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизи-мини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-2909-сонли Карорида " ... таълим жараёнини, олий таълимнинг укув режа ва дастурларини янги педагогик техно-логиялар ва укитиш усулларини кенг жорий этиш, магистратура илмий-таълим жараёнини сифат жихатидан янгилаш ва замонавий таш-килий шаклларни жорий этиш асосида янада такомиллаштириш" вазифалари курсатиб утилган2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сонли Фармони билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси"да "гуманитар ва педагогик йуналишларда кад-рлар тайёрлаш сифатига эътиборни кучайти-риш, педагогик таълим йуналишлари ва мута-хассисликлари буйича укув режа ва дастурларини илFор хорижий тажриба асосида кайта куриб чикиш ва такомиллаштириш" курсатиб утилган3.

Бундай вазифаларнинг бажарилишида республикамизнинг бир катор олий таълим муассасаларидаги "Касб таълими" йуналишларининг масъулияти алохидадир. Бугунги кундаги илм-фан, ишлаб чикаришнинг юксак тараккиёти, касб-хунар таълим тизими-

даги туб узгаришлар хам олий таълим муас-сасаларида тайёрланаётган касб таълими укитувчилари зиммасига катта масъулият юклайди.

Мавзунинг долзарблиги. ОТМларда касб таълими йуналишларида булажак педаго-гларни тайёрлашда уларнинг касбий тай-ёргарлигига давлат томонидан куйилаётган талаблар билан фаолият курсатиб турган касб таълими укитувчилари ва усталарининг касбий-педагогик махорати орасидаги мав-жуд номувофикликларни бартараф этишнинг илмий асосларини ишлаб чикиш.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Олий таълим муассасаларида булажак касб таълими укитувчисининг методик фао-лияти ва уни шаклланиш жараёни, методо-логик асослари хорижий педагог олимлар-дан Е.В.Ткаченко4, Э.Ф.Зеер5, Н.С.Глуханюк6, Г.Н.Жуков7, Н.И.Кравцов8, А.К.Радченко9, Н.Е.Эрганова10, П.Ф.Кубрушко11, В.П.Косырев12 ва бошкаларнинг илмий ишларида уз аксини топган.

Республикамизда касб таълимининг ривожланиш жараёни ва тенденциялари,

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида" ги ПК-4947-сон Фармони. - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017 йил, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-2909-сонли Карори. - https://www.lex.uz/docs/3171590

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим

тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини

тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон сонли Фармони. -

https://lex.uz/ru/docs/4545884

4 Содержание и перспективы развития инженерно-педагогического образования./Под. общ. ред. Е.В.Ткаченко. - Свердловск.: Изд-во Свердл. инж. пед. ин-та, 1990. - 128 с.

5 Зеер Э.Ф. Концепция инженерно-педагогического образования. Разработка. / Рук. Зеер Э.Ф. Изд-во Свердл. инж. пед. инс-та, 1989. - 27 с.

6 Глуханюк Н.С. Психология профессионализации педагога. - 2-е изд. - Екатеринбург.: Изд-во Рос. гос. проф.-пед. ун-та, 2005. - 261 с.

7 Жуков Г.Н. Формирование профессиональной готовности студентов к деятельности мастера производственного обучения. - Екатеринбург.: Изд-во Рос.гос.проф.-пед.ун-та, 2003. - 336 с .

8 Кравцов Н.И. Содержание методической работы в системы профессионально-технического образования.-М.: Высшая школа, 1977. - 342 с.

9 Радченко А.К. Проектирование технологии обучения техническим дисциплинам. Уч. Пособие. - Минск.: Изд-во "Адука^я i выхованне», 2003. - 288 с.

10 Эрганова Н.Е. Теоретические основы учебной дисциплины "Методика профессионального обучения": Дисс. ... уч.степени д-ра пед. наук. - Екатеринбург, 1997. - 406 с.

11 Кубрушко П.Ф. Содержание профессионально-педагогического образования. М.: Высшая школа, 2001 - .236 с.

12 Косырев В.П. Методическая подготовка инженеров-педагогов: Монография. - М.: Изд-во ОНТИ ПНЦ РАН, 1998. -156 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 7 (92)

мутахассисларни касбий фаолиятга тайёрлаш муаммолари, олий таълим муассасала-рида булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлаш мезонлари, боскичлари ва тур-лари педагог олимлар А.Р.Ходжабаев1, Р.Х.Жураев2, У.Нишаналиев3, У.И.Иноятов4, У.К.Толипов5, З.К.Исмаилова6, Н.А.Муслимов7, Ш.С.Шарипов8, Д.О.Химматалиев9,

Д.А.Мустафоева10 ва бошкаларнинг илмий тадкикотларида урганилган х,амда ривожлан-тирилган.

Мацоланинг илмий мо^ияти шундан ибо-ратки, муаллиф томонидан касбий фаолият талабларига жавоб берувчи касб таълими укитувчи ва усталарини тайёрлаш жараёни х,амда ундаги зиддиятлар урганилгани х,олда уларни бартараф этиш йуллари курсатилаган.

Тадцицотнинг мацсади профессионал таълим тизими учун педагоглар тайёрлаш билан боFлик жараёнлардаги муаммоларни тадкик этиш ва ижобий натижаларга олиб келувчи таклифлар бериш.

1 Ходжабаев А.Р. Научно-педагогические основы учебно-методического комплекса подготовки учителя труда: Дисс. ... докт. пед. наук. - Т.: 1992. - 406 с.

2 Джураев Р.Х. Организационно-педагогические основы интенсификации системы профессиональной подготовки в учебных заведениях профессионального образования: Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - СПб: 1995. - 43 с.

3 Нишоналиев У. Формирование личности учителя трудового обучения: проблемы и перспективы. - Т.: "Фан", 1996. - 88 с.

4 Иноятов У.И. Теоретические и организационно-методические основы управления контроля качества образования в профессиональном кол-ледже: Дисс. ... докт. пед. наук. - Т.: 2003. - 327 с.

5 Толипов У.К. Олий педагогик таълим тизимида умуммех,нат ва касбий куникма ва малакаларни ривож-лантиришнинг педагогик технологиялари: Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2004. - 314 б.

6 Исмаилова З.К.. Маънавий-ах,ло^ий тарбиянинг таж-рибали методик асослари. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2006. - 345 б.

7 Муслимов Н.А. Касб таълими у^итувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2006. - 374 б.

8 Шарипов Ш.С. Укувчилар касбий ижодкорлиги узвий-лигини таъминлашнинг назарияси ва амалиёти. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2012. - 321 б.

9 Химматалиев Д.О. Касбий фаолиятга тайёргарликни диагностика ыилишда педагогик ва техник билимлар интеграцияси. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2019. - 321 б

10 Мустафоева Д.А. Ихтисослик фан укитувчиларининг

касбий компетентлигини ривожлантириш. Педагогика фанлари буйиа фалсафа доктори диссератцияси. - Т.: 2020. - 289 б.

Тадцицотнинг объекти - ОТМларда касб таълими укитувчиларини тайёрлаш таълим жараёни.

Тадцицотда тизимлилик, киёсий-мантикий тах,лилларидан фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбани анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Халк хужалигидаги х,озирги таркибий узгаришлар касб-х,унар коллежларида бозор талабларига мос юкори малакали кичик мутахассисларни тайёрлаш вазифасини долзарб килиб куймокда. Бугунги давр ишчилари уз касби буйича чукур билимли, юкори малакали, юксак мах,оратли, замон талабларининг узгаришига мослашувчан, уз малакасини оши-ришга интилувчан булиши талаб этилади.

Республикамизда профессионал таълим тизимини илFор хорижий тажрибалар асосида такомиллаштириш, бошланFич, урта ва урта махсус профессионал таълим боскичларини жорий килиш оркали мех,нат бозори учун малакали ва ракобатбардош кадрлар тайёрлаш х,амда мазкур жараёнга иш берувчиларни кенг жалб килиш максадида 2020-2021 укув йилидан бошлаб янги бошланFич, урта ва урта махсус профессионал таълим тизими х,амда табакалаштирилган таълим дастурлари жорий этиладиган таълим муассасалари ташкил этилади11.

Амалдаги ва ташкил этилиши режалаш-тирилаётган таълим тизимларининг киёсий тах,лили 1-жадвалда келтирилган.

Жадвалдан куринадики, ташкил этилиши режалаштирилаётган профессионал таълим тизимида амалдаги мавжуд тизимга нисбатан бир катор узгаришлар мавжуд.

Касб-х,унар таълимининг амалдаги х,олатида эгалланадиган касбларнинг мурак-каблик даражаси инобатга олинмаган булиб, барча мутахассисликлар буйича укиш муд-дати 3 йил килиб белгиланган. Эндиликда эса танланган касбнинг мураккаблигига караб укиш муддати 6 ойдан 2 йилгача килиб белги-ланиши назарда тутилган.

Айни пайтдаги касб-х,унар коллежла-рига факат урта умумтаълим мактабларининг

11 Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5812-сонли Карори. - https://leK.uz/ docc/4500926

КАСБИИ ТАЪЛИМ / ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 45

ч_У

1-жадвал. Амалдаги касб-х,унар таълими ва режалаштирилаётган профессионал таълим тизимларининг к,иёсий тахлили1

Таълим тизими индикаторлари 2020-2021 укув йилигача булган мавжуд тизим 2020-2021 укув йилидан бошлаб режалаштирилаётган тизим

Тизимни номланиши Урта махсус, касб-хунар таълими Профессионал таълим

Тизимдаги таълим муассаса турлари Факат касб-хунар коллежи Касб- хунар мактаби Коллеж Техникум

Укишга кабул килиш тартиби Урта умумтаълим мактабларининг 9-синф битирувчилари хисобидан Урта умумтаълим мактабларининг 9-синф битирувчилари хисобидан Умумий урта маълумотга эга булган шахслар хисобидан Умумий урта маълумотга эга булган шахслар хисобидан

Таълим шакли Факат кундузги Факат кундузги Кундузги, кечки, сиртки Кундузги, кечки, сиртки

Ук,иш муддати Факат 3 йил 2 йил 2 йилгача 2 йилдан кам булмаган

Таълим тури Давлат бюджети хисобидан Давлат бюджети хисобидан Давлат бюджети ва тулов контракт хисобидан Давлат бюджети ва тулов контракт хисобидан

Таълим олишни молиялаштириш Стипендиясиз Ойлик стипендияли Стипендиясиз Стипендиясиз

9-синф битирувчилари кабул килинган эди. Энди ташкил этилаётган коллеж ва техникум-ларда эса бугунга кадар урта махсус ёки олий маълумот олган, харбий хизматга бориб кел-ган, иккинчи мутахассисликни эгалламокчи булган, ишсиз колиш хавфи пайдо булган, кискаси хар кандай бошка хунар урганувчи кишилар учун хам таълим олиш имконияти мавжуд.

Хозиргача касб-хунар коллежлари факат кундузги таълим шаклига эга эди. Келгусидаги коллеж ва техникумларда таълим олувчиларга кулайлик яратиш максадида таълимнинг кун-дузгидан ташкари кечки ва сиртки шакллари хам йулга куйилади.

Амалдаги касб хунар коллежларида укув жараёни асосан укув хоналарида назарий таълим бериш шаклида олиб борилган. Режа-лаштирилаётган янги тизимда коллеж ва тех-никумларнинг йуналиши хамда ихтисослик хусусиятларидан келиб чикиб, таълим маз-муни амалдаги ишлаб чикариш жараён-лари билан интеграциялашган х,олда олиб борилиши кузда тутилган. Тайёрланади-ган касблар йуналишларининг укув режа-ларида факат умумкасбий ва касбий фан-лар блоки колдирилиб, ушбу фанлардан ама-лий машFулотларга купрок соат ажратилиши

1 Жадвал макола муаллифи томонлдан тузилган.

хисобига назарий таълим соатлари бир мунча кискартилиши режалаштирилган.

Янгидан ташкил этиладиган профессионал таълим тизими таълим муассасаларида мил-лий квалификацион рамкалар белгиланади ва касбга оид профессионал стандартлар жорий этилади. Профессионал стандарт деганда битта иш урни ишчидан кандай куникма ва малака талаб килса, ушбу х,олат урганилиб, шу асосида модулли укув режалари ишлаб чикилади.

Республикамиз касб-хунар таълими тизимидаги бундай узгаришлар юртимиз иктисодиёти барча сохаларини ривожланти-ришнинг мухим омили булиб хизмат килади.

Янги турдаги профессионал таълим муас-сасаларидаги укувчиларнинг узлари танла-ган касблари буйича етарли билим, куникма ва малакаларни эгаллаши касб таълими укитувчиларининг касбий тайёргарлик дара-жасига бевосита боFликдир. Касб таълими-нинг хозирги энг мухим муаммоларидан бири - бу битирувчиларни куп функцияли адекват касбий фаолиятга тайёрлаш хисобланади.

Факат касб таълими йуналишини битирган укитувчиларгина шундай инсонларнинг ети-шиб чикишини таъминлайдиларки, бундай инсонлар касбий фаолиятда шахсий ва ижти-моий хаётдаги уз уринларини топишда ижо-дий изланадилар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 7 (92)

Касбий педагогик фаолият мураккаб таълим тизими булиб, уз навбатида юкори дара-жадаги - "Касб таълими" педагогик тизими-нинг бир кисмидир. Касб таълими укитувчиси фаолияти касб таълими тизими ташкил этил-ган даврдан то хозиргача уз мохиятига кура Хам, ташкил этувчиларининг хажмига кура Хам ажралиб турувчи мураккаб таълим тизими сифатида тадкик этиб келинаётган мухим муаммо хисобланади1.

Баъзи тадкикотларда касб таълими укитувчисининг типик фаолият турлари ва уларга мос функциялари сифатида куйидаги: укитиш, тарбиявий, ривожлантирувчи, услу-бий (методик), ишлаб чикариш-техник, таш-килий, диагностик каби ташкил этувчи-лари, бошкаларида эса: таълимий, тарбиявий, ташкилий-бошкарув, ишлаб чикариш-технологик, тадкикотчилик каби ташкил этув-чилари ажратиб берилган2.

Хозирги давргача касб таълими тизи-мида максад сифатида булажак касб таълими укитувчисининг билим ва куникмаларининг муайян йиFиндиси курсатилган булиб, бу уларнинг малака тавсифномаларида белгилаб утилади ("билиши лозим ....", "уддалай олиши лозим ....", "бажара олиши лозим ....").

Бугунги кунда республикамиздаги бир катор олий таълим муассасаларида "5111000 - Касб таълими" (сохалар буйича) йуналишларини тугатган бакалаврлар урта махсус касб-хунар коллежларида касб таълими укитувчиси ва усталари лавозимла-рида фаолият юритмокдалар. Ушбу таълим йуналишларида булажак педагогларни тай-ёрлаш жараёни, шунингдек, уларнинг касбий тайёргарлигига куйилаётган талаблар мохиятини урганиш бу борада айрим зидди-ятларнинг мавжудлигини курсатмокда3.

Шу нарса маълумки, профессионал таълим муассасаларидаги укитиш жараёни узаро мустакил, аммо узаро алокадор булган наза-рий ва ишлаб чикариш таълимидан иборат.

1 Содержание и перспективы развития инженерно-педагогического образования./Под. общ. ред. Е.В.Ткаченко. - Свердловск.: Изд-во Свердл. инж. пед. ин-та, 1990. - 128 с.

2 Зеер Э.Ф. Концепция инженерно-педагогического образования. Разработка. / Рук. Зеер Э.Ф. Изд-во Свердл. инж. пед. инс-та, 1989. - 27 с.

3 Махсудов П.М. Касбий педагогик фаолиятнинг наза-рий асослари. Журнал "Мураллимлик хэм узликсиз билимлендириу" K1ораколпоFистон Республикаси, Нукус, №2, 2020 й. 30-34 б.

Айни шу хол укув жараёнини хам узига хос равишда режалаштириш ва амалга оширишни такозо этади ва куп холларда укув-хунар тав-сифли куринишни олади4.

Бизнингча, хозирги кунда олий таълим муассасаларининг касб таълими (сохалар буйича) бакалаврлар тайёрлаш буйича амал-даги укув режалари юкорида курсатиб утилган талабларнинг бажарилишини етар-лича таъминлай олмайди5. Уларда асо-сан профессионал таълим муассасаларида йуналишлар буйича касбий фанлардан наза-рий машFулотлар олиб борувчи касб таълими укитувчиларининг методик фаолиятига-гина мос келадиган касбий-педагогик фаолият эътиборга олинган6.

Масалан, "5111000 - Касб таълими" ("5630100 - Кишлок хужалигини механи-зациялаш") йуналишини тамомлаган касб таълими укитувчиларининг профессионал таълим муассасаларида "3430100 -кишлок хужалигини механизациялаштириш" йуналишининг укув режасидан урин олган бир канча фанлардан машFулот олиб бориши кузда тутилган. Бу фанларни шартли равишда куйидагича гурухлаш мумкин7:

1-гурух: кишлок хужалик техник фан-лари укитувчиси (трактор ва автомобиллар, кишлок хужалик машиналари);

2-гурух: кишлок хужалиги ишлаб чикаришини механизациялаштиришга оид технологик фанлар укитувчиси ("Кишлок хужалигида механизациялашган ишлар техно-логияси", "Машина ва жихозларга техник хиз-мат курсатиш ва таъмирлаш", "Чорвачилик

4 Махсудов П.М., Каримбаева С.Н., Джураева С.Н.Подготовка преподавателей профессионального образования в области сельского хозяйства в Узбекистане: история и развития. - Москва: журнал «Среднее профессиональное образование», №8, 2015 -с. 67-70.

5 Ismoilova Z.K., Mahsudov P.M. Actual Issues of Preparing professional Education Teachers professional Education Teachers for methodical Activities at Higher Educational Institutions. Journal «Eastern European Scientific Journal» Dusseldorf - Germany.Ausgabe 5 - 2018. р. 244-246.

6 Ismoilova Z.K., Dorozhkin E.M., Mahsudov P.M., Utkina S.U. Practice of training discipline "Methodology of professional training in the universities of the republic of Uzbekistan". Journal "Sistainable Agriculture" Tashkent - №2(3) -2019. р.16-21.

7 Косырев В.П. Система непрерывной методической подготовки педагогов профессионального обучения. Дисс. ... д-ра пед. наук. - Москва, 2007. - 469 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 7 (92)

фермаларини механизациялаштириш ва авто-матлаштириш");

3-гурух: умумтехника фанлари укитувчиси (техникавий механика, техникавий чизмачи-лик, махсулот сифатини стандартлаштириш ва метрология асослари, конструкцион матери-аллар ва бошкалар);

Юкорида курсатиб утилган 1 -3-гурух фан-ларидан укув машFулотлари асосан наза-рий, амалий ва тажриба машFулотлари шаклида олиб борилади. Бунда касб таъ-лими укитувчиси фаолиятида асосан наза-рий фан укитувчиси каби укувчиларга улар узлаштириши лозим булган касбий билим, куникмаларни етказиб, тушунтириб бериш буйича методик кобилиятлар талаб этилади.

Бугунги кунда "Касб таълими" (сохалар буйича) таълим йуналишини тугатган педаго-глар профессионал таълим муассасаларида касб таълими устаси лавозимида хам фао-лият олиб борадилар. Масалан, "Касб таълими" (кишлок хужалигини механизация-лаш) йуналишини тугатган педагоглар умум-касбий ва касбий фанлардан касб таълими устаси чилангарлик иши, электргазпайванд-лаш иши, машина-трактор агрегатларини тузиш ва бошкалардан укув амалиётлари-дан машFулотларни олиб борадилар. Ушбу укув амалиётлари асосан бирор иш турини бажаришга оид амалий характерга боFлик булади. Бунда касб таълими устаси фаолиятида укувчиларга улар эгаллаши лозим булган касбга хос хатти-харакатлар, усулларни энг кулай йуллар билан ургатиш буйича методик кобилиятлар талаб этилади.

Укувчиларнинг уз касбларини хар томон-лама чукур эгаллашга эришишлари профессионал таълим муассасаларидаги касб таълими укитувчилари айникса, касб таълими усталарининг педагогик тайёрлиги ва касбий махоратларига куп жихатдан боFлик. Айнан касб таълими устаси укувчиларга уларнинг булажак касблари сир-асрори буйича амалий куникма ва малакаларни эгаллашларида бевосита ёрдам беради. Шу сабабли касб таълими устасига касбга ургатувчи укитувчи сифатида у ургатаётган соханинг мохир устаси булишлиги катта ахамиятга эга. Касб таълими устаси фаолияти укувчиларнинг ундан узлари эгаллаётган хунарларига оид хакикий билим-ларни олаётганларикларини калбдан хис килганларидагина самарали булади. Бундай хакикий билимларни факат шу хунарни юксак

касбий махорат даражасида эгаллаган, ишлаб чикариш ва хаётий тажрибаларга эга булган касб таълими устаси бера олади.

Бугунги кундаги касб-хунар коллежла-рида касб таълими устаси лавозимида асосан олий таълим муассасаларининг касб таълими йуналишлари битирувчилари ишламокдалар. Тасаввур килинг: ургатаётган хунари буйича хали узи етарлича амалий куникмаларга эга булмасдан, унда бажариладиган хатти-харакатлар, усулларнинг мохир устаси булмасдан туриб, укувчиларга у нимани ва кандай килиб ургата олиши мумкин? Балки айни шу хол хозирги кунда касб-хунар кол-лежлари битирувчилари касбий тайёргар-лигининг етарлича эмаслиги, уларнинг уз касбларига кизикмаётганликларига таъсир этаётгандир?

"Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" кабул килингунга кадар булган даврда республика-мизда хунар техника билим юртларида асо-сан уша вактлардаги индустриал педагогика техникумларини тамомлаган, узи ургатаётган хунар буйича етарлича тажрибага эга булган уста-хунармандлар ишлаб чикариш устаси лавозимларида фаолият олиб борганлар.

Уларни тайёрлаш укув режаларида уз йуналишлари буйича укув-амалиёт ва мала-кавий амалиёт соатларига етарлича укув соат-лари ажратилган булиб, узлари ургатадиган пайвандчилик, чилангарлик, хайдовчилик, созловчи-уста ва шу каби касблар буйича тегишли хужжатга хам эга булишган.

Демак, касб таълими усталари касбий фан-лар буйича назарий ва амалий билимларга эга булишлари, педагогик-психологик билимларни эгаллаган булишлари билан бирга узлари ургатаётган касбнинг мохир усталари булишлиги талаб этилади. Устанинг касбий махорати факатгина укув дастурлари доира-сида чегараланиб колишлиги мумкин эмас, унинг касбий билим, куникмалари жуда хам кенг ва чукур булишлиги лозим.

Эмпирик урганиш натажалари. Наманган вилоятидаги касб хунар коллежлари касб таълими укитувчи ва усталари орасида утказилган суровномаларда улар учун методик фаолиятнинг мухим ва мураккаб турла-рига куйидагиларни киритиш мумкин:

1) укув жараёнини амалга ошириш (25%);

2) укув жараёнини лойихалаш (16%);

3) тарбиявий ишларни ташкил этиш ва утказиш (14%).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 7 (92)

Хулосалар:

• касб таълими йуналишлари укув режа-ларида касб таълими укитувчиси ва устаси-нинг методик фаолиятидаги хусусиятлар эъти-борга олинмаган;

• бугунги кунда касб таълими йуналишини тугатиб, касб таълими устаси лавозимида ишлаётган педагоглар амалиёт машFулотларини олиб боришда методик томондан кийинчиликлар сезмокдалар;

• хорижий давлатларда касб таълими устасини тайёрлашда купрок уларни амалий касбий фаолиятга тайёрлашга каратилади;

• касб таълими усталарини тайёрлашда укув-амалиётларини олиб боришга методик тайёрлаш уларнинг касбий фаолиятини енгил-лаштиради;

• укувчиларни уз касбларига кизикишини ошириш ва уни сир-асрорларини урганишларида касб таълими устаси мухим урин эгаллайди;

• ургатаётган хунарининг касб таълими устаси томонидан мохирона эгалла-нилганлиги укувчиларнинг уз касбларини урганишларидаги фаолликни кескин оширади.

Профессионал таълим муассасаларида укувчилар касбий тайёргарлиги сифатини яхшилаш, укув амалиётлари самарадор-лигини ошириш, эгаллаётган хунарларига укувчиларнинг кизикишларини ривож-

лантириш учун куйидаги амалий таклиф-ларни амалга ошириш максадга мувофик хисобланади:

• касб таълими йуналишларининг укув режаларини хозирги кундаги профессионал таълимдаги узгаришларга мос равишда тако-миллаштириш;

• укув амалиётлари буйича машFулотларни олиб боришга айни шу соханинг мохир усталарини таълим жараё-нига танлов асосида ишга кабул килиш;

• укув амалиётларини илFор ишлаб чикариш корхоналарида шу корхонадаги етакчи усталар рахбарлигида ташкил этишни ривожлантириш;

• укувчиларга укув амалиётлари буйича машFулотларни олиб боришга бир нечта (2 - 3 нафар) номзод усталарни жалб этиш ва укувчиларга уларнинг орасидан узлари учун макбулини танлаш имконини яратиш.

Юкоридагиларга асосланиб айтиш мум-кинки, бугунги кунда профессионал таълим тизими учун педагоглар тайёрлаш мазму-нини кайтадан куриб чикиш долзарблигича колмокда. Профессионал таълим тизими учун педагогларларининг янги авлодини тайёрлашда укув мазмунини ва укув методикасини такомиллаштириш масаласига янгича иннова-цион ёндашувларни талаб килмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017 йил, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон сон Фармони. - https://leх.uz/ru/doccс/4545884

3. Узбекистон республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада такомиллаштиришга оид чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК.-2909-сон карори. - https://www.lex.uz/docs/3171590

4. Содержание и перспективы развития инженерно-педагогического образования. / Под. общ. ред. Е.В.Ткаченко. - Свердловск.: Изд-во Свердл. инж. пед. ин-та, 1990. -128 с.

5. Зеер Э.Ф. Концепция инженерно-педагогического образования. Разработка. / Рук. Зеер Э.Ф. Изд-во Свердл. инж. пед. инс-та, 1989. - 27 с

6. Глуханюк Н.С. Психология профессионализации педагога. - 2-е изд. - Екатеринбург.: Изд-во Рос. гос. проф.-пед. ун-та, 2005. - 261 с

г

v.

7. Жуков Г.Н. Формирование профессиональной готовности студентов к деятельности мастера производственного обучения. - Екатеринбург.: Изд-во Рос.гос.проф.-пед. ун-та, 2003. - 336 с

8. Кравцов Н.И. Содержание методической работы в системы профессионально-технического образования. - М.: "Высшая школа", 1977. - 342 с.

9. Радченко А.К. Проектирование технологии обучения техническим дисциплинам. Уч. пособие. - Минск.: Изд-во "Адукащя i выхованне», 2003. - 288 с.

10. Эрганова Н.Е. Теоретические основы учебной дисциплины "Методика профессионального обучения": Дисс. ... д-ра пед. наук. - Екатеринбург, 1997. - 40б с.

11. Кубрушко П.Ф. Содержание профессионально-педагогического образования. -М.: "Высшая школа", 2001. - 236 с.

12. Косырев В.П. Методическая подготовка инженеров-педагогов: Монография. -М.: Изд-во ОНТИ ПНЦ РАН, 1998. - 156 с.

13. Ходжабаев А.Р. Научно-педагогические основы учебно-методического комплекса подготовки учителя труда: Дисс. ... докт. пед. наук. - Т.: 1992. - 40б с

14. Джураев Р.Х. Организационно-педагогические основы интенсификации системы профессиональной подготовки в учебных заведениях профессионального образования: Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - СПб: 1995. - 43 с.

15. Нишоналиев У. Формирование личности учителя трудового обучения: проблемы и перспективы. - Т.: "Фан", 1996. - 88 с.

16. Иноятов У.И. Теоретические и организационно-методические основы управления контроля качества образования в профессиональном кол-ледже: Дисс. ... докт. пед. наук. - Т.: 2003. - 327 с.

17. Толипов У. К. Олий педагогик таълим тизимида умуммех,нат ва касбий куникма ва малакаларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари: Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2004. - 314 б.

18. Исмаилова З.К.. Маънавий-ахлокий тарбиянинг тажрибали методик асослари. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2006. - 345 б.

19. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2006. - 374 б.

20. Шарипов Ш.С. Укувчилар касбий ижодкорлиги узвийлигини таъминлашнинг назарияси ва амалиёти. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2012. - 321 б.

21. Химматалиев Д.О. Касбий фаолиятга тайёргарликни диагностика килишда педагогик ва техник билимлар интеграцияси. Пед. фан. докт. ... дисс. - Т.: 2019. - 321 б.

22. Мустафоева Д.А. Ихтисослик фан укитувчиларининг касбий компетентлигини ривожлантириш. Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори диссертацияси. - Т.: 2020. - 289 б.

23. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5812-сонли Карори. - Ь|1^://1ех^^осс/4500926

24. Махсудов П.М. Касбий педагогик фаолиятнинг назарий асослари. // Журнал "Мугаллимлик х,эм узликсиз билимлендириу" КораколпоFистон Республикаси, Нукус, №2, 2020 й. 30-34 б.

25. Махсудов П.М., Каримбаева С.Н., Джураева С.Н. Подготовка преподавателей профессионального образования в области сельского хозяйства в Узбекистане: история и развития. - Москва: журнал «Среднее профессиональное образование», №8, 2015 - С. 67-70.

26. Ismoilova Z.K., Mahsudov P.M. Actual Issues of Preparing professional Education Teachers professional Education Teachers for methodical Activities at Higher Educational Institutions. Journal «Eastern European Scientific Journal» Dusseldorf - Germany. Ausgabe 5 - 2018. P.244-246

27. Ismoilova Z.K., Dorozhkin E.M., Mahsudov P.M., Utkina S.U. Practice of training discipline "Methodology of professional training in the universities of the republic of Uzbekistan". Journal "Sistainable Agriculture" Tashkent - №2(3) - 2019. P.16-21

28. Косырев В.П. Система непрерывной методической подготовки педагогов профессионального обучения. Дисс. ... д-ра пед. наук. - Москва, 2007. - 469 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 7 (92)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.