Научная статья на тему 'ПРОБАЦИЯ ИНСТИТУТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ПРОБАЦИЯ ИНСТИТУТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Пробация / пробация хизмати / муқобил жазо / шартли жазо / ижтимоий хизмат / пробация турлари. / Probation / probation service / alternative punishment / suspended sentence / social service / types of probation.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Бабамурадов Дилшод Абдурашидович

Мазкур мақолада муаллиф томонидан Ўзбекистонда жиноятчиларни қайта ижтимоийлашувини ва аҳлоқан тузалишини амалга оширишда сўнгги пайтларда муҳим иштирокчилардан биригаайланиб бораётган пробация институти илмий ва амалий жиҳатдан кўриб чиқилган. Хусусан, мазкур институтнинг ўзига хос жиҳатлари, пробация хизматини шакллантириш ҳуқуқий асослари, бу борадаги ижобий хорижий тажрибалар атрофлича ўрганиб чиқилган. Мақолада ушбу институт ҳозирги кунда ўзининг ижобий жиҳатларини кўрсата бошлагани, тегишли шахслар категориялари пост пенитенциар ижтимоийлашуви ва уларни назорат қилиш функциясини муносиб равишда уддалай олаётганлиги қайд этилиб, айни дамда қонунчиликдаги айрим жиддий бўшлиқлар ва камчиликлар, амалиётда пробация ходимлари иши самарасига салбий таъсир ўтказилишига сабаб бўлаётгани кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE PROBATION INSTITUTION

In this article, the author considers the institution of probation from scientific and practical positions, which has recently become one of the most important participants in the process of resocialization and correction of criminals in Uzbekistan. In particular, the features of this institution, the legal basis for the formation of the probation service, and positive foreign experience in this area are studied in detail. The article notes that this institution has already begun to show its positive aspects, performing the functions of post-penitentiary socialization of convicts and control over the relevant categories of persons, at the same time it is indicated that some serious gaps and shortcomings in the legislation in practice have a negative impact on the effectiveness ofthe work of probation officers.

Текст научной работы на тему «ПРОБАЦИЯ ИНСТИТУТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

■ • 1■ л.

Уг\гл

0 V

ê

ч i 'JmH

LAW, FINANCE AND APPLIED SCIENCES

ARTICLE INFO

FEATURES OF THE PROBATION INSTITUTION

Babamuradov Dilshod Abdurashidovich

Head of the department of the Syrdarya regional prosecutor's office, judicial adviser, Gulistan city, Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.11057757

ABSTRACT

Received: 16th April 2024 Accepted: 22th April 2024 Online: 24th April 2024

KEYWORDS Probation, probation service, alternative punishment,

suspended sentence, social service, types of probation.

In this article, the author considers the institution of probation from scientific and practical positions, which has recently become one of the most important participants in the process of resocialization and correction of criminals in Uzbekistan. In particular, the features of this institution, the legal basis for the formation of the probation service, and positive foreign experience in this area are studied in detail. The article notes that this institution has already begun to show its positive aspects, performing the functions of post-penitentiary socialization of convicts and control over the relevant categories of persons, at the same time it is indicated that some serious gaps and shortcomings in the legislation in practice have a negative impact on the effectiveness of the work of probation officers. In the article, the author presents scientific and practical proposals and recommendations for increasing the authority and legal status of the probation service, further regulating their activities.

ОСОБЕННОСТИ ИНСТИТУТА ПРОБАЦИИ

Бабамурадов Дильшод Абдурашидович

Начальник отдела Сырдарьинской областной прокуратуры, судебный советник, город

Гулистан, Узбекистан https://doi.org/10.5281/zenodo.11057757

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 16th April 2024 Accepted: 22th April 2024 Online: 24th April 2024 KEYWORDS

Пробация, служба пробации, альтернативное наказание, условное наказание,

социальная служба, виды пробации.

В данной статье автором с научных и практических позиций рассмотрен институт пробации, который в последнее время стал одним из важнейших участников процесса ресоциализации и исправления преступников в Узбекистане. В частности, подробно изучены особенности данного института, правовые основы формирования службы пробации, положительный зарубежный опыт в этой сфере. В

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

статье отмечается, что данный институт уже начал показывать свои позитивные стороны, выполняя функции постпенитенциарной

социализации осужденных и контроля за соответствующими категориями лиц,

одновременно указывается тот факт, что некоторые серьезные пробелы и недостатки в законодательстве на практике оказывают негативное влияние на эффективность работы сотрудников службы пробации.

В статье автором представлены научно-практические предложения и рекомендации по повышению авторитета и правового статуса службы пробации, дальнейшему регулированию их деятельности.

ПРОБАЦИЯ ИНСТИТУТИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Бабамурадов Дилшод Абдурашидович

Сирдарё вилоят прокуратураси булим бошлиги адлия маслах,атчиси, Гулистон шах,ар,

Узбекистон https://doi.org/10.5281/zenodo.11057757

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 16th April 2024 Accepted: 22th April 2024 Online: 24th April 2024 KEYWORDS

Про6ациfl, nро6ациfl

xu3Mamu, My^o6uA wa30, mapmAu wa30, uwmuMouu xu3Mam, пpо6aцuR mypAapu.

Мазкур мацолада муаллиф томонидан Узбекистонда жиноятчиларни цайта ижтимоийлашувини ва аулоцан тузалишини амалга оширишда сунгги пайтларда мууим иштирокчилардан бирига айланиб бораётган пробация институти илмий ва амалий жщатдан куриб чицилган. Хусусан, мазкур институтнинг узига хос жщатлари, пробация хизматини шакллантириш ууцуций асослари, бу борадаги ижобий хорижий тажрибалар атрофлича урганиб чицилган. Мацолада ушбу институт уозирги кунда узининг ижобий жщатларини курсата бошлагани, тегишли шахслар категориялари пост пенитенциар ижтимоийлашуви ва уларни назорат цилиш функциясини муносиб равишда уддалай олаётганлиги цайд этилиб, айни дамда цонунчиликдаги айрим жиддий бушлицлар ва камчиликлар, амалиётда пробация ходимлари иши самарасига салбий таъсир утказилишига сабаб булаётгани курсатиб утилган.

Мацолада муаллиф томонидан пробация хизмати нуфузи, ууцуций мацоми ошириш ва фаолиятини

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

янада тартибга солиш буйича илмий ва амалий таклиф, тавсиялар берилган.В статье автором представлены научно-практические предложения и рекомендации по повышению авторитета и правового статуса службы пробации, дальнейшему регулированию их деятельности.

Мамлакатимизда демократии цадриятлар, инсон хуцуцлари ва эркинликлари хамда цонуний манфаатларини химоя цилишда ичуи ишлар органлари х,ар доим ва х,ар замонда мухим булган. Шу билан бирга, одил судлов мацсадларини руёбга чицаришда, жиноий цилмиш содир этган шахсларнинг цайта ижтимоийдашуви ва тузалиши, хукуций онги ва ^уцуций маданиятини ошириш учун шароит яратишда, постпенитенциар мослашув жараёнида цонун талаби ва инсонийлик манфаатлари мувозанатини таъминлашга кумаклашишда хамда бунда фуцаролар иштирокини амалга оширишнинг таъсирчан ва амалий механизми сифатида ИИВ пробация хизмати ахамияти бугунги кунга келиб гоятда ортиб бормоцда.

Хуш, пробация тузилмасининг узига хос хусусиятлари нималардан иборат? Биринчидан, таъкидлаш лозимки, тарихий ривжланиш давомида пробация тузилмаларининг бир нечта институционал моделлари шаклланган. Жазоларни ижро этиш тизимининг у ёки бу давлат идорасига царашли эканлигига цараб, бундай тизимларни ташкил этишнинг беш моделини фарцлаш мумкин:

1) Ички ишлар вазирлиги тизимидаги пробация;

2) Адлия вазирлиги тизимидаги пробация;

3) жазоларни ижро этиш тизими бирлаштирилган Адлия ва ички ишлар (полиция) вазирлиги бошцаруви остида булган пробация;

4) алохида давлат департаментининг таркибида булган пробация;

5) жазоларнинг турлари ёки процессуал мажбурлов чоралари турли идораларнинг ихтиёрига берилган аралаш пробация.

Яна шуни хам цайд этиб утиш лозимки, айрим мамлакатларда пробация хизмати пенитенциар тизимдан ажратилган ва ички ишлар вазирлиги олдида эмас, балки бутунлай бошца давлат идораси ёки нодавлат агентлиги олдида хисобдор. Масалан, Сингапурда пробация хизмати Ижтимоий ривожланиш ва спорт вазирлиги томонидан бошцарилади1. Латвияда пробация хизмати мустацил давлат хизмати хисобланади. Грузияда бу борада махсус агентлик мавжуд.

Жазоларни ижро этиш хизматининг тузилмаси ва уни ташкил этиш хам турли мамлакатда фарц цилиши мумкин. Масалан, Финляндияда Бош директор томонидан бошцариладиган Жиноий жазолар буйича агентлик икки хизматдан иборат: пробация

1 Chomil Kamal, The Probation Service in Singapore, UNAFEI Resource Material Series No. 67. - 64-6. http://www.unafei.or.jp/english/pdf/PDF_rms/no67/04_Ms.Kamal_p61-p74.pdf.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

хизматидан ва турмаларни бош;ариш хизматидан.2 Биринчи хизмат жамоат санкцияларини ижро этиш, жазони уташдан муддатидан илгари шартли озод килинган вояга етмаганларни назорат ;илиш, жамоат ишлари тари;асидаги жазони ижро этиш, жазони уташдан муддатидан илгари шартли озод килинган шахсларни назорат ;илиш ва озодликдан мах,рум ;илиш билан боглик; булмаган бош;а жазоларни ижро этиш билан шугулланади. Иккинчи хизмат озодликдан мах,рум ;илиш билан богли; хукмларни ижро этади, шунингдек ;амо;;а олинган айбланувчиларни суд хукми чи;арилгунга кадар ;амо;да са;лашни ташкил этади.

Шу нарса ди;;атга сазоворки, Нидерландияда пробация хизмати учун бюджетдан маблаглар Адлия вазирлиги томонидан ажратилса-да, дастурлар уч нодавлат агентлик: асосан уй-жойсиз одамлар ва вояга етмаганлар билан ишлайдиган Халоскорлик Армиясининг пробация булими; алкоголизм ёки гиёх,вандликка чалинган одамлар билан ишлайдиган Рух,ий саломатликни са;лаш ташкилоти; х,ар бирида 11-15 ходим ишлайдиган 60 дан орти; офисларга эга булган Пробация миллий хизмати томонидан амалга оширилади. Бюджет маблагларини та;симлаш ва мазкур агентликлар фаолиятини мувофи;лаштириш билан Нидерландиянинг Пробация буйича жамгармаси шугулланади3.

Данияда 1973 йилгача пробация хизматини ва озодликдан мах,рум ;илиш билан богли; жазоларни ижро этувчи тизимни бундай ажратиш кулланилган. 1951 йилдан 1973 йилгача Данияда пробация хизмати функцияларини нодавлат ташкилоти - Дания ижтимоий таъминот жамияти бажарган. У мазкур фаолиятни хусусий хайр-эх,сонлар х,исобига амалга оширган4. 1973 йилда пробация хизмати тулалигича Дания Адлия вазирлиги ихтиёрига утган. Мазкур ислох,отга куйидагилар: биринчидан, барча жазоларни ижро этиш айни бир вазирлик томонидан амалга оширилишининг афзалликлари; иккинчидан, пробация дастурларини амалга ошириш учун хусусий хайр-эх,сонлар камлик ;ила бошлагани сабаб булган 5.

Шунингдек, Америка Кушма Штатларида Пробация хизматининг умумий бош;аруви АКШ Олий судининг маъмурий идораси томонидан амалга оширилади ва сох,ани бевосита бош;ариш мах,аллий судлар томонидан амалга оширилади.

Буюк Британияда Адлия вазирлиги олдида х,исобдор булган хукукбузарларни даволаш буйича миллий хизмат томонидан амалга оширилади, ГФРда Пробация институти суд тизимида пробация буйича судянинг ёрдамчиси шаклида таркибий тузилишга эга.

Швецияда муста;ил ;амо; ва пробация хизмати томонидан амалга оширилса, Эстонияда пробация Адлия вазирлигининг Жиноят назорати буйича давлат хизмати томонидан амалга оширилади.

2 Finnish Criminal Policy: From Hard Time toGentle Justice.Ikponwosa O. EkunweUniversity of TampereRichard S. Jones // Published version.The Journal of Prisoners on Prisons, Vol. 21, No. 1&2 (June 2012).

3 P.J.P. Tak, The Dutch criminal justice system: Organization and operation. 2nd ed. Boom Juridische uitgevers, 2003. -35-6.

4 Probation Service Systems in Europe http://www.kriminalforsorgen.dk/.

5 ""

Уша ерда.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Иккинчидан, хозирги замон пробация хизмати ривожланиш жараёнига XVIII асрда Европа ва АКШда вужудга келган либерал йуналиш халигача уз таъсирини курсатмоцда.6 Бу х,ол халцаро нохукумат ташкилотларининг фаолиятида хам намоён булмоцда. Масалан, "Жиноят учун жазолар тизимини ислох цилиш халцаро ташкилоти" (PRI) турмалар сонини цисцартириш учун кураш олиб бормоцда. PRI собиц бош котиби В.Спарк (Англия) фикрига кура, турмаларга жойлаштирилган жиноятчилар сонини туртдан бирга цисцартириш жиноятчиликни атиги 1% га цисцартиришга цодир. Бундан ташцари, турмалар бутун жамиятга салбий таъсир курсатади7.

Давлат тузилиши ва сиёсий тизимнинг янги шакллари давлат ва жамиятнинг узаро нисбатини узгартиришга асосланиши лозим. Мазкур жараёнлар хам жамиятнинг узида, хам давлат механизмида ва бутун сиёсий-хуцуций устцурмада, шу жумладан жиноят учун жазоларни ижро этиш тизимида хам уз ифодасини топиши лозим.

Муаммонинг бундай цуйилиши ривожланган гарб мамлакатларида уринли булса керак. Аммо мамлакатимизда шундай бир менталитет шаклланганки, агар жиноятчи озодликдан махрум цилинган булмаса, атрофдагилар куз унгида у умуман жазоланмаган хисобланади. Бундай холатнинг сабаби шундаки, мамлакатимизда айнан озодликдан махрум цилиш реал ижро этилади, озодликдан махрум цилишга муцобил жазо, жумладан, ахлоц тузатиш ишларининг самарадорлиги кутилган даражада эмас. Шу сабабдан, мамлакатимизда озодликдан махрум цилишга муцобил жазо турларини ижро этишнинг амалдаги механизмини такомиллаштириш, уларга сезиларли узгартиришлар киритиш зарурати мавжуд.

Жамиятимизда юз бераётган узгаришларни хисобга олган холда, пенитенциар тизим жазони ижро этишга нисбатан умумэътироф этилган гуманистик ёндашувларни узида бирлаштирган, айни вацтда мамлакатимиз воцелиги хусусиятларини, хуцуций тартиботни мустахкамлаш талабларини, шунингдек ресурс билан боглиц имкониятларни хисобга оладиган моделга цараб йуналтириш лозим.

Шунга кура, пробация муассасалари хуцуций давлат механизмида хуцуцни мухофаза цилиш органлари ролини, аммо ижро этувчи хокимият функциялари доирасида бажаришлари лозим. Бошцача цилиб айтганда, улар бир вацтнинг узида хам хуцуцни мухофаза цилиш, хам ижро органлари хисобланади. Биринчи холда улар репрессив, жазоловчи органлар булмаслиги, балки аксинча, давлат ва жамиятда цонун устуворлигини таъминлашлари лозимлиги назарда тутилади. Иккинчи холда мазкур органларнинг хокимият булиниши тизимидаги урни курсатилади ва улар шак-шубхасиз хокимиятнинг ижро бугинига киритилади. Шундай цилиб, мазкур органлар хуцуций давлат механизмида мустацил хокимият хусусиятини йуцотади ва бу хол уларнинг давлат механизмидаги, давлат ва жамиятдаги хуцуцни мухофаза цилиш органлари сифатидаги ролини асло камайтирмайди.

6 Dunkel F. Les regleseuropeennes pour les delinquantsmineursfaisantl'objet de sanctions ou de mesures (REDMOSM), REC (2008)11 du Conseil de l'Europe // Ouva la justice penale des mineurs? (Allemagne, Espagne, France, Italie, Russie) / acura di S. Cimamonti, G. Di Marino, E. Zappala. G. Giappichellieditore. Torino, 2010.P. 123.

7 Austin MacCormick. The Prison's Role in Crime Prevention.Journal of Criminal Law and Criminology. Volume 41 | Issue 1 Article 4.http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/jclc; Меньше тюрем - и преступность вниз? (Какие криминологические и пенитенциарные проблемы обсуждались на международной конференции) / Материалы конференции в Рязани 15-16 мая 1997 г. // Человек: преступление и наказание. 1997. №2. - С. 37.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

MaM^aKaTHMH3garH пеннтенцнар TH3HMHHHr x,o3Hpru x,o.flaTHHH ;oHH;ap.flH, geö öy^Mafigu. ByryHrH KyHga пеннтенцнaр TH3HMHHHr caMapagop^uruHH TaiMHH^am HMKOHHHH öepaguraH AHru, my ^yM^agaH, TamKH^ufi, aMa^ufi Ba xyKy;Hfi HMKOHHHT^apgaH öupu - öy про6aцнн XH3MaTHHH ^opufi STHmgup.

YHHHHHgaH, про6aцнн XH3MaTH - 6y penpeccHB opraH эмaс, aKcHHHa, h^thmohh XH3MaT KypcaTHm Ty3H^MacHgHp. ^ihh yHHHr acocufi Ba öom Ba3H$acu - 6y ^a30HH H^po STHm эмaс, 6a^KH Max,KyMHHHr ^aMHATga ;afiTa H^THMoHfi.flamyBHHH Ta^MHHH.flamgaH HÖopaT. ffly op^a^H HHC0HnapBap.flHK TaMofiH^apu y3 aKCHHH TonraH mh^hh ^0HyHHH^HrHMH3 MycTa^KaM nofigeBop öy^Mo^ga8.

ffly ypHHga, aTHru öup fiu.« HHuga (2019 fiu^) пpoöaцнн öy.flHHMa.flapH ToMoHHgaH aMa^ra omupu^raH um^apra pa^aM^ap MHco^uga Ha3ap Tam^afiguraH öy^caK:

- hhkh um^ap opraH^apu пpoöaцнн öy^HHMa^apu ToMoHugaH 61 053 Ha^ap maxc Ha3opaT ocTHra o^HHraH öy^uö, myHgaH ax^o; Ty3aTHm um^apuga - 20 021 Ha^ap, mapT^u xyKM ;u^HH^ap - 2 340 Ha^ap, Myafi^H xyrçyrçgaH MaxpyM ;u^HHraH^ap - 6 925 Ha^ap, o3og^HKHH HeK^am - 9 767 Ha^ap, Ma^öypufi ^aMoaT um^apu - 137 Ha^ap Ba mapT^H o3og ;u^HHraH^ap - 21 863 Ha^apHH TamKH^ этagн;

- KeHr ^aMoaTHH^HK BaKH^apu öu^aH ^aMKop^HKga yTKa3H^raH npo^H^aKTHK Tagöup^ap HaTH^acuga Ha3opaT ocTHgaru 53 393 Ha^ap maxc^ap x,uco6gaH HH;apH^gu;

- y3HHHHr ;oHyH^apra HToaTKop^uru Ba Mex,HaTra öy^raH H^oöufi MyHocaöaTH öu^aH ;aT^Hfi Ty3a^um fiy^ura KHpraH 25 431 Ha^ap Ha3opaTgaru maxc^ap Y3öeKHcToH Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcuHHHr 73- Moggacura acocaH ^:a3ogaH MyggaTHgaH H^rapu mapT^H o3og STH^gu;

- Ha3opaTgaru maxc^apHH H^THMoufi Moc^amTupumra, y^apHH y;umra Ba umra ^ofi^amTupumra x,aMga ;afiTa Kacöra fiyHa^THpumra acocufi s^THöop ;apaTH^gu. XycycaH, Ha3opaT ocTHgaru maxc^ap ToMoHHgaH ;afiTa ^hhoht cogup STHm xaB^HHH aHHK^am öopacuga 20 370 Ha^apuHH H^THMoufi ncuxo^oruK nopTpeTH Ty3H^uö, my acocuga TapöHHBHfi npo^H^aKTHK Ta^cup Hopa^apu o^uö öopu^Mo;ga;

- Ha3opaTgaru maxc^apHH H^THMoufi Moc^amTupum öyfiHHa öaHg^HKKa KyMaK^amum MapKa3^apu öu^aH x,aMKop^HKga 1008 MapoTaöa "Mmra Mapx,aMaT" Tagöup^apu TamKH^ sth^hö, y^apgaH 7 839 Ha^apu umra ^ofi^amTupu^gu Ba 9 090 Ha^apura umra fiy^^aHMa^ap öepu^gu;

- MyafiflH Kacöra sra öy^MaraH 4 555 Ha^ap maxc^apgaH 3 794 Ha^apu Kacö-xyHapra y;HTH^uö, 1 459 Ha^apu Kacöra y;HTum yHyH roöopu^gu;

- Ha3opaTgaru^apHH H^THMoufi Moc^amTHpum Ba ëpgaM KypcaTHm Maca^acuga MyTacaggu ugopa Ba TamKH^oT^apra 10 124 Ta Ta;gHMHoMa^ap KupuTH^gu;

- Ha3opaT ocTHgaru maxc^ap öu^aH 22 190 MapoTaöa yHpamyB Ba gaBpa cy^öaT^apu yTKa3H^uö, 303 005 Ta Maca^a^ap öyfiHHa xyKyrçufi ëpgaM KypcaTH^gu, ^yM^agaH: 243 174 Ha^apura ^:a3oHH yTam fiyHa^umu öyfiHHa; 30 209 Ha^apura umra »ofi^amTupum; 4 916 Ha^apura cof^hfhhh THK^am; 208 Ha^apura yfi ^ofi öu^aH TaiMHH^am; 421 Ha^apura y;umra KHpumu; 6 563 Ha^apura Moggufi ëpgaM o^urn; 2 550 Ha^apura Maumufi

8 KaMM^OB fl., Cy^TOHOB E. 28 Ha^ap Ma^KyMra UHCOHnapBap^uK TaMOMM^M ^y^^aHM^gw [Э^екрон MaH6a]. Kwpwm wyflM: http://old.uza.uz/oz/society/28-nafar-ma-kumga-insonparvarliktamoyili-llanildi-27-08-2020Psphrase id=

23520817 (Mypo^aaT ^M^MHraH caHa: 28.12.2020).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

масалаларда ва 6 044 нафарига бошца масалалар буйича хуцуций ёрдамлар курсатилди9.

Уз навбатида 2020 йилнинг бошида республика буйича 20021 нафар махкум ушбу жазони утаётганлар хисобида турган булса, ушбу даврга цадар яъни 2019 йилнинг 12 ойи давомида 10499 нафар махкум ушбу жазони уташдан муддатидан илгари шартли озод цилинган хамда 11057 нафар махкумга цулланилган ахлоц тузатиш ишлари жазосига ундан енгилроц булган жазо турлари билан алмаштирилган10.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармони билан тасдицланган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясини "Халц билан мулоцот ва инсон манфаатлари йили"да амалга оширишга оид давлат дастурининг "Конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хуцуц тизимини янада ислох цилишнинг устувор йуналишлари" деб номланган 2-булимида ички ишлар органлари фаолиятининг ташкилий-хуцуций асослари ва самарадорлигини комплекс урганиш, тахлил цилиш ва бахолаш, биринчи навбатда, жазони ижро этиш тузилмалари фаолиятини такомиллаштириш зарурати назарда тутилган11.

Фикримизча, бугунги кунда, Узбекистонда пенитенциар сохадаги мавжуд цонунчилик замон талабларига, айницса унинг превентив жихатларини кучайтириш нуцтаи назаридан, жавоб бера олмай цолган. Шунинг учун, хозрги кунда Узбекистон жазони ижро этиш тизимидаги ислохотлар фацат ушбу тизимни цайта ташкил этиш билан чекланмаслиги лозим, балки кенг куламда, мамлакатда жиноятчилик холати, тузилиши ва динамикасига боглиц холда, давлатнинг келажакдаги жиноят хуцуций сиёсати ва цонунчилигидаги узгаришларни инобатга олган холда, жазони ижро этувчи органлар ва муассасалар тизимини, уларнинг вазифалари ва функциялари, ташкилий тузилмаси, ваколат доираси, умуман, бутун пенитенциар тизим ва унинг хар бир алохида таркибий бугини фаолияти профилактик юклама нуцтаи назаридан цайта куриб чицилиши лозим.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Замонавий демократик жамиятда пробация давлат ижроия хокимияти органлари тизимида булсада, ижтимоий назоратга доимо тайёр ва очиц булади, зеро бу нафацат махкумларнинг хуцуц ва эркинликларини таъминлайди, балки ходимларнинг ижтимоий мухофазаси этилиши даражасини оширади, жиноий жазоларни ижро этишда халцаро стандартларига риоя этилишига имкон яратади.12

Шу билан бирга, тан олиш зарурки, царийб барча даврларда пенитенциар муассасалар нафацат давлат механизми, балки жамият сиёсий тизимининг энг мухим

9 Пробация хизмати-дастлабки бир йиллик фаолият натижалари ва келгусидаги режалар // https://www.iiv.uz/news/probatsiya-xizmati-dastlabki-biryillik-faoliyat-natijalari--va-kelgusidagi-rejalar (26 январь 2020).

10 Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Жазони ижро этиш бош бошкармаси хузуридаги Пробация хизматининг 2019 йил ва 2020 йилнинг 11 ойидаги хисобот маълумотлари.

11 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси туЕрисида"ги Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

12Багреева Е.Г. Об организации пенитенциарных систем в международной практике. // Уголовно-исполнительная система: право, экономика, управление. 2012. № 5. - С. 24.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

элементларидан бири хисобланган. Аммо, биз эски "совет" тизими хатоларидан узоц булишимиз, пентенциар тизимнинг давлат хокимияти билан яцинлиги, давлат сиёсий репрессив кучига ва цуролига айланишидан воз кечишимиз даркор.

Бугунги кунда Узбекистонда том маънодаги пенитенциар тизим шаклланиши учун аста-секин зарур ижтимоий, ицтисодий ва хуцуций асослар яратилмоцда. Пенитенциар тизим шаклланишининг ижтимоий-ицтисодий асослари шундаки, давлатда жиноий жазоларни ижро этиш буйича махсус ижтимоий институтлар пайдо булмоцда - шулардан бири пробация хизмат хисобланади.

Таъкидлаш лозимки, хозирги босцичда жазони ижро этиш тизими тахлили унинг инсонпарварлашуви, махкумнинг инсоний цадри, циммати ва шаъни тан олиниши, унинг ажралмас хуцуц ва эркинликлари тулацонли кафолатланиши тенденцияси мавжудлигидан дарак бермоцда.

Бизнингча, хуцуций давлатда пробация хизмати роли мутлацо янгича сифат касб этиши лозим. Репрессив, жазоловчи органлар туркумидан, у том маънода хуцуцни мухофаза цилувчи органга айланиши шарт, яъни унинг бутун фаолияти тула-тукис фуцароларнинг хуцуц ва эркинликларини химоя цилиш, жамият ва давлат манфаатларини мухофаза этишга царатилиши лозим. Шу орцали, пробация органи давлат хокимиятини эмас, цонун устуворлигини таъминлашга уз хиссасини цушади.

Туртинчидан, ривожланган хорижий давлатларнинг пробация хизмати фаолияти урганилганда, уларда асосан турт шаклдаги пробация хизматлари мавжудлиги аницланди;

Судгача пробация;

Пенитенциар пробация;

Ижроия пробация;

Постпенитенциар пробация.

Демак, уларни бирма-бир куриб чицамиз:

1) Судгача пробация - (Буюк Британия, Венгрия, Словакия) суд томонидан хукм чицарилаётганда хисобга олинадиган муайян жиноятчининг психологиясини урганиш ва унинг ижтимоий хусусиятларини урганишдан иборат. Хорижий мамлакатлар тажрибасидан келиб чиццан холда, жиноий жазони истисно цилувчи энг инсонпарвар чора судгача булган пробация хисобланади. Ушбу чора Италияда фаол цулланилади ва 8 ойгача иш юритишни тухтатиб туриш хисобланади. Ушбу даврда вояга етмаганлар купинча махаллий черков томонидан ташкил этилган реабилитация ва таълим дастурлари ва лойихаларига ташриф буюришади.

Гумон цилинувчилар ва судланувчиларга уларнинг хатти-харакатларини тугрилашга, янги жиноий хуцуцбузарликлар содир этилишининг олдини олишга, содир этилган жиноий цилмишнинг оцибатларини, шунингдек унинг сабаблари ва шароитларини минималлаштиришга царатилган ижтимоий ва хуцуций ёрдам курсатиш. Судгача пробация гумон цилинувчининг хулц-атворини тугирлаш ва унинг янги жиноят содир этишининг олдини олишга царатилган.

Пробация хизмати судгача пробацияга тортилган шахс мурожаат цилган кундан бошлаб ижтимоий ва хуцуций ёрдам курсатишнинг индивидуал дастурини тайёрлайди ва унинг бажарилишини таъминлайди.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Судгача пробацияга тушган гумонланувчилар тоифаси: -вояга етмаганлар;

- ногиронлар;

- аёллар: 58 ёш ва ундан ю;ори; уч ёшга тулмаган ёш болалари булган ва хомиладор аёллар;

- эркаклар: 63 ёшдан катта; ёлгиз уч ёшга тулмаган ёш болаларни тарбиялаётганлар.

Пробация хизмати гумон ;илинувчи билан учрашганда сухбат утказади, унинг шахсий маълумотларини билиб олади, инсоннинг психологик портретини ани;лаш учун тест синовини утказади.

Шахсга психологик ва ижтимоий бах,о бериш учун гумон ;илинувчи ха;ида маълумот туплайди.

Амалга оширилган ишларнинг натижаларига кура, пробация хизмати судгача хисобот тайёрлайди, унга нисбатан судгача пробация утказилган шахсга суд жараёни бошланишидан олдин та;дим етади.

2) Пенитенциар пробация (АЦШ, Швеция, Латвия) - жазони уташнинг якуний бос;ичида махкумни озодликка тайёрлаш ма;садида уни ;айта ижтимоий тузатиш буйича пенитенциар муассасалардаги тадбирлар мажмуасини ташкил этади.

Мазкур пробация жазони ижро этиш (пенитенциар) тизими муассасаларида озодликдан махрум ;илиш жазосини утаётган шахсларни ;айта ижтимоийлаштириш буйича чора-тадбирларни ани;лаш ва амалга ошириш буйича чора-тадбирлар куради. К^амок; жазосини уташга бир йил ;олган махкумлар ушбу тоифага киради.

Пенитенциар пробацияга тушган шахсга нисбатан, озод ;илинишга тайёргарлик куришда, пробация хизмати жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти билан биргаликда махкумларга ижтимоий ва хуку;ий ёрдам курсатиш, шу жумладан жазони уташга тайёрлаш буйича индивидуал дастур ишлаб чи;ади ва амалга оширади. Озод ;илиниши учун жазо муддатини утаётган шахсни:

- таълим, у;итиш, иш билан таъминлаш;

- жисмоний ва рухий саломатлиги;

- туловлар, даъво ;арзларини тулаш;

- оила билан ало;ада булиш;

- ;арашлар, фикрлаш доираси ва узини жамиятда тутишни ургатиш.

3) Ижроия пробация (Австрия, Буюк Британия, Венгрия, Хитой, Латвия, Нидерландия, Словакия, АК,Ш, Франция, Финляндия, Швеция, Швейцария, Эстония, Япония) озодликдан махрум ;илиш билан богли; булмаган жазога хукм ;илинган шахсларни назорат остига олиш хамда суд томонидан унга юклатилган вазифаларни бажармаганлиги учун уни пробация назоратини бекор ;илиб, жазони х,а;и;атдан уташи учун ;амо;хонага юбориш ваколатига эга.

Озодликдан махрум ;илиш билан богли; булмаган жазоларга хукм ;илинган шахслар устидан назорат функцияларини амалга ошириш билан бир ;аторда, уларни (шартли %укм цилинганлар, озодликни чеклаш жазосини суд залидан келган шахслар ва жазони ижро этиш муассасаларидан жазони енгилроги билан алмаштирилган шахслар) ижтимоий мослашувини ташкиллаштиради.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

4) Постпенитенциар пробация (Австрия, Буюк Британия, Венгрия, Хитой, Латвия, Нидерландия, Словакия, АК,Ш, Франция, Финляндия, Швеция, Швейцария, Эстония, Япония) жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилган шахсларни жамиятга цайта мослаштиришдан иборат. Шунингдек, озодликдан махрум этиш жойларидан шартли равишда озод цилинганларга ижтимоий ва хуцуций ёрдам олишда, шунингдек уларга нисбатан маъмурий назоратни махаллий полиция хизмати инспекторлари амалга оширишда ёрдам беради.

Пробация хизмати ушбу шахсларга ижтимоий ва хуцуций ёрдам олишда амалий ёрдам курсатади.

Хулоса урнида

Бизнингча, амалдаги миллий пробация хизмати 3 ва 4 шаклдаги пробация турларини кузда тутади (ижроия пробация ва постпенитенциар пробация шакллари). Назаримизда, пробациянинг барча шаклларини цамраб оладиган тузилмани шакллантириш лозим. Бунинг учун, цуйидаги цонунлар ишлаб чицилиши шарт деб хисоблаймиз: "Пробация тугрисида", "Пробация органларида хизмат килиш тугрисида", "Узбекистон Республикаси Жиноят кодекси, Жиноят-процессуал кодекси ва Жиноят ижроия кодекси хамда Узбекистон Республикасининг бошка конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги конунлар ва бошка.

Демак, пробация мохиятини тушунишга оид фикр ва муаммоларининг тахлили цуйидаги хулосаларга келиш имконини берди:

Узбекистонда пенитенциар тизимнинг урни ва ахамияти бутунлай узгариши лозим. Жумладан, янгидан тузилган пробация хизмати том маънодаги хуцуцни мухофаза цилиш органига айланиши керак. Бу пробация тузилмасининг фаолияти тулалигича фуцароларнинг хуцуцлари ва эркинликларини, жамият ва давлатнинг цонуний манфаатларини химоя цилишга царатилиши лозимлигини англатади.

References:

1. Chomil Kamal, The Probation Service in Singapore, UNAFEI Resource Material Series No. 67. - 64-6.

2. http://www.unafei.or.jp/english/pdf/PDF_rms/no67/04_Ms.Kamal__p61-p74.pdf.

3. Finnish Criminal Policy: From Hard Time toGentle Justice.Ikponwosa O. EkunweUniversity of TampereRichard S. Jones // Published version.The Journal of Prisoners on Prisons, Vol. 21, No. 1&2 (June 2012).

4. P.J.P. Tak, The Dutch criminal justice system: Organization and operation. 2nd ed. Boom Juridische uitgevers, 2003. - 35-6.

5. Probation Service Systems in Europe http://www.kriminalforsorgen.dk/.

6. Dunkel F. Les regleseuropeennes pour les delinquantsmineursfaisantl'objet de sanctions ou de mesures (REDMOSM), REC (2008)11 du Conseil de l'Europe // Ouva la justice penale des mineurs? (Allemagne, Espagne, France, Italie, Russie) / acura di S. Cimamonti, G. Di Marino, E. Zappala. G. Giappichellieditore. Torino, 2010.P. 123.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

7. Austin MacCormick. The Prison's Role in Crime Prevention.Journal of Criminal Law and Criminology. Volume 41 | Issue 1 Article

8.http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/jclc;

8. Меньше тюрем - и преступность вниз? (Какие криминологические и пенитенциарные проблемы обсуждались на международной конференции) / Материалы конференции в Рязани 15-16 мая 1997 г. // Человек: преступление и наказание. 1997. №2. - С. 37.

9. Камилов Д., Султонов Б. 28 нафар махкумга инсонпарварлик тамойили кулланилди [Элекрон манба]. Кириш йули: http://old.uza.uz/oz/society/28-nafar-ma-kumga-insonparvarliktamoyili-llanildi-27-08-2020?sphrase_ id= 23520817 (Мурожаат килинган сана: 28.12.2020).

10. Пробация хизмати-дастлабки бир йиллик фаолият натижалари ва келгусидаги режалар // https://www.iiv.uz/news/probatsiya-xizmati-dastlabki-biryillik-faoliyat-natijalari--va-kelgusidagi-rejalar (26 январь 2020).

11. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Жазони ижро этиш бош бошкармаси хузуридаги Пробация хизматининг 2019 йил ва 2020 йилнинг 11 ойидаги хисобот маълумотлари.

12. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

13. Багреева Е.Г. Об организации пенитенциарных систем в международной практике. // Уголовно-исполнительная система: право, экономика, управление. 2012. № 5. - С. 24.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.