Научная статья на тему 'Принцип автономии воли как частный (отраслевой) принцип международного частного права Республики Таджикистан'

Принцип автономии воли как частный (отраслевой) принцип международного частного права Республики Таджикистан Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
211
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
принципы международного частного права / автономия воли / соглашение сторон / договор / свобода договора / Гражданский кодекс / применимое право / коллизия / principles of international private law / will autonomy / agreement between parties / treaty / freedom of treaty / Civil Code / applicable law / collision

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Солиев Иброњим Муродович

Рассматриваются принципы международного частного права. В результате анализа юридической литературы, проведено разделение принципов международного частного права на группы и уделено особое внимание специальным принципам, и особенно принципу автономии воли сторон в международном частном праве. Автономия воли сторон как специальный принцип международного частного права рассматривается во взаимосвязи с другими принципами международного частного права. Также проанализировано правовое закрепление данного принципа в ГК Республики Таджикистан. В частности отмечается, что действующее законодательство РТ предусматривает применение принципа автономии воли в отношении прав и обязанностей сторон договора, а также выбора правового порядка, применяемого в отношении брачного договора или соглашения о выплате алиментов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PRINCIPLE OF WILL AUTONOMY AS A PRIVATE (BRANCH) ONE OF INTERNATIONAL PRIVATE LAW IN TAJIKISTAN REPUBLIC

The article dwells on the principles of international private law. Proceeding from the analysis of juridical literature, the author conducted a division of the principles of the international private law into groups having paid special attention to special principles; the principle of will autonomy of parties in the international private law being singled out among others. Will autonomy of parties as a special principle of international private law is considered in mutual connection with other principles of the former. The author has also analyzed a legal secureness of this principle in CC of Tajikistan Republic. In particular, it is underscored that TR functioning legislation envisages an application of the principle of will autonomy in reference to rights and duties of treaty parties and also to marital agreement or a consent on payment of alimonies.

Текст научной работы на тему «Принцип автономии воли как частный (отраслевой) принцип международного частного права Республики Таджикистан»

УДК 341 ББК 67.93

Солиев Ибро^им Муродович,

н.и.у., мудири кафедраи ууцуци суди ва назорати прокурории ДДХ,БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Солиев Ибро^им Муродович, к.ю.н., заведующий кафедрой судебного права и прокурорского надзора ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Soliyev Ibrohim Murodovich,

candidate ofjuridical sciences, chief of the department of forensic law and prosecutor's surveillance under the TSULBP (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: Sim.78@mail.ru

Калидвожа^о: принсищои ууцуци байналмилалии хусусй, мухторияти ирода, созиши тарафуо, шартнома, озодии шартнома, кодекси гражданй, ууцуци татбицшаванда, коллизия

Дар мацола масъалаи принсищои ууцуци байналмилалии хусусй таулил карда шудааст. Муаллиф дар асоси таулили адабиёти махсус принсищои ууцуци байналмилалии хусусиро гуруубандй намуда ба принсищои махсус, аз цумла принсипи мухторияти ирода диццати вижа додааст.

Принсипи мухторияти ирода дар ууцуци байналмилалии хусусй дар алоцамандй бо дигар принсищои соуаи мазкур мавриди баррасй царор гирифтааст. Х,амчунин мустаукам кардани принсипи мазкур дар КГ Цумуурии Тоцикистон шару дода шудааст. Аз цумла, таъкид гардидааст, ки цонунгузории амалкунандаи ЦТ татбици принципи мухторияти иродаро нисбат ба ууцуцу уудадориуои тарафуои шартнома, инчунин интихоби тартиботи ууцуцй нисбат ба аудномаи никоу ва ё созишномаи оид ба пардохти алимент татбицшаванда пешбинй кардааст.

Ключевые слова: принципы международного частного права, автономия воли, соглашение сторон, договор, свобода договора, Гражданский кодекс, применимое право, коллизия

Рассматриваются принципы международного частного права. В результате анализа юридической литературы, проведено разделение принципов международного частного права на группы и уделено особое внимание специальным принципам, и особенно принципу автономии воли сторон в международном частном праве. Автономия воли сторон как специальный принцип международного частного права рассматривается во

ПРИНСИПИ МУХТОРИЯТИ ИРОДА ХАМЧУН ПРИНСИПИ МАХСУСИ (СОХАВИ )-И ХУЦУЦИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ХУСУСИИ ЧУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН

ПРИНЦИП АВТОНОМИИ ВОЛИ КАК ЧАСТНЫЙ (ОТРАСЛЕВОЙ) ПРИНЦИП МЕЖДУНАРОДНОГО ЧАСТНОГО ПРАВА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

THE PRINCIPLE OF WILL AUTONOMY AS A PRIVATE (BRANCH) ONE OF INTERNATIONAL PRIVATE LAW IN TAJIKISTAN REPUBLIC

взаимосвязи с другими принципами международного частного права. Также проанализировано правовое закрепление данного принципа в ГК Республики Таджикистан. В частности отмечается, что действующее законодательство РТ предусматривает применение принципа автономии воли в отношении прав и обязанностей сторон договора, а также выбора правового порядка, применяемого в отношении брачного договора или соглашения о выплате алиментов.

Key-words: principles of international private law, will autonomy, agreement between parties,

treaty, freedom of treaty, Civil Code, applicable law, collision

The article dwells on the principles of international private law. Proceeding from the analysis of juridical literature, the author conducted a division of the principles of the international private law into groups having paid special attention to special principles; the principle of will autonomy of parties in the international private law being singled out among others.

Will autonomy of parties as a special principle of international private law is considered in mutual connection with other principles of the former. The author has also analyzed a legal secureness of this principle in CC of Tajikistan Republic. In particular, it is underscored that TR functioning legislation envisages an application of the principle of will autonomy in reference to rights and duties of treaty parties and also to marital agreement or a consent on payment of alimonies.

Масъалаи принсипдои дукуки байналмилалии хусусй дар илми ватанй дарки то дол якхелаи худро пайдо накарда, имконияти бадсдо ва тадкикотдои илмиро руи кор меорад. Олимони шинохтаи сода ба масъалаи муайян намудани доираи принсипдои содавии дукуки байналмилалии хусусй эдтиёткорона муносибат намуда, онро бо иборадои гуногун, ба монанди «ибтидо ва огози дукуки байналмилалии хусусй» (Л. А. Лунс) [1, с. 47 - 49]; «ягонагии ибтидои содаи дукуки байналмилалии хусусй» (В. П. Звеков) [2, с. 18 - 20]; «асос ва ибтидои таълимоти дукуки байналмилалии хусусии Чумдурии Точикистон» (Ш. М. Менглиев) [3, с.544] ва гайра ифода кардаанд.

Масъалаи асосии муайян намудани табиати дукукии дама гуна содаи дукук, проблемаи принсипдо ва асосдои родбарикунанда дониста мешавад. Мадз дар доираи принсипдо ба таври марказонида гоядои асосии дар конундо мукаррар шуда тачассум гардидааст.

Бояд иброз намуд, ки дар содаи мазкур «принсипи асосии сода» бо содаи дукуки байналмилалии оммавй, «принсипдои омехта» бо содаи дукуки гражданй алокаманд мебошанд. Дар бобати муайян кардани принсипдои содаи мазкур байни олимон иттифоки оро ба назар намерасад. Азбаски масъалаи тадлили дамаи принсипдои махсуси дукуки байналмилалии хусусй ба мавзуи маколаи мавриди назари мо дохил намешавад, мо тандо принсипи мухторияти иродаи иштирокдорони муносибатдоро баррасй ходем кард. Принсипи мухторияти ирода яке аз принсипдои муносибатдои хусусии байналмилалй мадсуб меёбад.

Дар маъхаздои дукукй мафдуми мухторияти ирода бо истилоди макоми уддадоркунанда (водоркунанда) алокаманд карда мешавад [4, с. 80-108]. Зери мафдуми макоми уддадоркунанда дар дукуки байналмилалии хусусй дукуке фадмида мешавад, ки нисбат ба муносибатдои дар натичаи басташудани адди яктарафа ва ё

басташавии шартномадои бисёртарафа татбик мешавад. Дар илми дукуки байналмилалии хусусй зери мафдуми «макоми уддадоркунанда» долате дониста мешавад, агар тарафдои иштирокчии муносибатдои шартномавй барои татбик нисбати муносибатдои худ дукукеро интихоб намоянд (дар асоси принсипи мухторияти ирода) ё ин ки дар долати аз тарафи иштирокчиёни муносибат дукуки интихоб нашуда бошад дам, чунин дукук аз тарафи суд ва ё дигар макомот бо роди истифода бурдани меъёрдои коллизионй мукаррар мегардад.

Лекин барои татбики дукуки хоричй нисбат ба муносибатдои дукукй-хусусй алдол мукаррар намудани макоми уддадоркунанда кифоя набуда, зарур аст, ки содаи амали онро муайян гардад. Дар давраи шуравй дар конунгузории РСС Точикистон ин масъала танзими дукукии худро ёфта набуд. Бо кабул гардидани кисми сеюми Кодекси граждании Чумдурии Точикистон аввалин маротиба ин нуксон бартараф гардидааст. Дар адабиёти дукукии содавй чунин навгонй дамчун дастоварди назаррас арзёбй шудааст.

Тибки нишондоди моддаи 1222 Кодекси граждании Чумдурии Точикистон ба доираи амали х,у;у;и татби;шаванда нуктадои зерин дохил мешаванд:

- маънидодкунии шартнома;

- х,у;у; ва ухдадорих,ои тарафх,о;

- ичрои шартнома;

- о;ибатдои ичро накардан ё ичрои гайри;аноатбахши шартнома;

- ;атъи шартнома;

- асосх,о ва о;ибатдои беэътибор гардидани шартнома;

- гузашткунии талабот ва гузаронидани ;арз вобаста ба шартнома [5].

Вобаста ба усулх,о ва расмиёти ичро хдмчунин чорах,ое, ки бояд дар долати ичрои гайри;аноатбахш андешида шаванд, ба гайр аз х,у;у;и татби;шаванда инчунин х,у;у;и кишваре ба эътибор гирифта мешавад, ки ичро дар он амалй мегардад.

Аз тадлили моддаи мазкур ба хулосадои зерин омадан мумкин аст:

- якум, нуктадои оварда шудаи моддаи 1222 КГ пурра нестанд. Тачриба нишон медидад, ки дар асоси макоми уддадоркунанда дигар масъаладо низ муайян карда мешаванд;

- дуюм, содаи амали дукуки нисбати шартнома татбикшаванда доираи муайяни моддадои Кодекси граждании Чумдурии Точикистонро фаро мегирад. Масалан, моддаи 1219 КГ, ду;у;е, ки хднгоми набудани созиши тарафх,о бо шартнома татби; карда мешавад; моддаи 1220 ГК, ду;у;е, ки ба шартнома дар бораи таъсиси шахси х,у;у;й бо иштироки хоричиён татби; мешавад; моддаи 1221 ГК, ду;у;е, ки барои гузашткунии талабот ва гузаронидани ;арз татби; карда мешавад;

- сеюм, ба доираи амали макоми уддадоркунанда масъаладое дохил намешаванд, ки аз руи конуни шахсии шахси дукукй мукаррар карда мешавад. Масалан, нишондоди моддаи 1207 КГ доир ба кобилияти х,у;укдорй ва ;обилияти амалкунии шахси х,у;у;й ва гайра.

Дар як шартномаи аз чониби тарафдо ба имзо расида адамияти мустакили дукукиро доро мебошад. Мундаричаи адд, муайян намудани дукук ва уддадории тарафдо, бо созиши байни тарафдо мукаррар карда мешавад.

Лекин дар шартномаи дилход ва пеш аз дама, карордори иктисодии хоричй ба инобат гирифтани масъаладое, ки дар чараёни ичрои карордод ба миён меоянд,

имконнопазир аст. Аз ин ру зарурати муайян кардани меъёрдои дар муодидадои байналмилалй, конунгузории миллй, одатдои муомилоти кории содавй нисбат ба ин шартнома татбикшаванда ба миён меояд.

Цонунгузории миллии аксарияти давлатдо ба тарафдои муносибатдои шартномавй имконият медидад, ки дукуки нисбат ба уддадории шартномавй татбикшавандаро муайян намояд.

Мухторияти ирода маънои онро дорад, ки тарафдои муносибатдои шартномавй бо дарназардошти манфиатдои худ, мустакилона на тандо шарт ва мундаричаи шартнома, балки боз дукуки нисбат ба шартномаи басташуда татбикшавандаро низ муайян менамоянд.

Принсипи мухторияти ирода дар тачрибаи байналмилалй васеъ падн шудааст. Сабаби ин долат гайриимкон будани ба инобат гирифтани дамаи долатдои дар чараёни ичроиши шартнома рухдиданда мебошад. Мадз барои дамин, тарафдо бояд мустакилона тартиботи дукукии мувофикро дар бобати муносибатдои шартномавии ба миён омада муайян намоянд. Лекин ин имконият бояд аз тарафи дукуки кишвардои алодидае, ки дар ондо корхонаи тарафдои шартнома чойгир шудааст ва муносибатдо ба миён омадаанд, танзим карда шавад.

Тамоюли муосири эътирофи амали принсипи мухторияти ирода дар Муодидаи Римй «Дар бораи дукуки нисбат ба уддадории шартномавй татбикшаванда», ки аз тарафи мамлакатдои Иттидоди Аврупо соли 1980 ба имзо расида, санаи 1 апрели соли 1991 ба кувваи конунй даромада аст, сабт гардидааст.

Мувофики Муодидаи Римй интихоби дукук аз чониби тарафдо бояд бевосита дар шартдои шартнома нишондода шавад ва ё аз долатдои парванда бар ояд. Агар тарафдо дар шартнома дукуки нисбат ба шартнома татбикшавандаро мукаррар накарда бошанд, пас тибки муодидаи мазкур, бояд иродаи бо сукут арзёфтаи тарафдо, ки дар сарчашмадои дукукй дамчун амалуои конклюденти (яъне имконияти истифодаи принсипи мухторияти ирода дар дадди мукаррар кардаи конун) муайян шудааст, ба инобат гирифта шавад.

Принсипи мухторияти иродаи тарафдо инчунин дар як катор созишномадои универсалй ва минтакавй, аз чумла, Муодидаи Гаага «Дар бораи дукуки нисбат ба хариду фуруши байналмилалии мол татбик карда шаванда» аз соли 1955; Муодидаи Гаага «Дар бораи дукуки нисбат ба созишномадои агентй татбикшаванда» аз соли 1978; Муодидаи Гаага «Дар бораи дукуки нисбат ба хариду фуруши байналмилалии мол татбик шаванда» аз соли 1986; Кодекси Бустаманде аз соли 1928; Муодидаи байниамрикой «Дар бораи дукуки нисбат ба карордоди байналмилалй татбик шаванда» аз соли 1994 ва гайра пешбинй гардидааст [6, с. 118].

Принсипи мазкур инчунин дар созишномадои байни давлатдои ИДМ ба инобат гирифта шудааст. Масалан: Муодидаи давлатдои аъзои ИДМ «Дар бораи ёрии дукукй ва муносибатдои дукукй оид ба парвандадои гражданй, оилавй ва чиноятй» аз соли 1993, Муодидаи Минск, (моддаи 41); Муодидаи давлатдои аъзои ИДМ «Дар бораи ёрии дукукй ва муносибатдои дукукй оид ба парвандадои гражданй, оилавй ва чиноятй» аз соли 2002, Муодидаи Кишинев (моддаи 44); Созишномаи Киев «Дар бораи тартиби далли бадсдои вобаста ба амалбарории фаъолияти хочагидорй» аз соли 1992 (моддаи 11).

Татбики озодии интихоби дукук аз чониби тарафдо инчунин дар конунгузории

кишвардои гунонун ба монанди Австрия, Венгрия, Ветнам, Полша, Венесуэла, Туркия, Ч,ХЧ, Эстония ва гайра ба инобат гирифта шудааст.

Дар баъзе кишвардо ба монанди Гурчистон, Озарбойчон принсипи номбурда дар Конун дар бораи дукуки байналмилалии хусусй ва дар дигар кишвардои узви ИДМ бошад, дар конунгузории гражданй пешбинй шудааст.

Х,амин тарик, дар конунгузории мамлакатдои мухталиф мухторияти ирода эътироф ва мустадкам гардидааст. Лекин дадди род дода шудани мухторияти ирода дар конунгузоридои гуногун ба таври мухталиф дарк карда мешавад. Дар баъзе мамлакатдо он бо ягон дад маддуд нашудааст. Гуфтадои боло маънои онро дорад, ки тарафдо баъди бастани шартнома метавонанд онро ба тартиботи дукукии дилход мамлакат тобеъ намоянд. Дар баъзе кишвардо принсипи локализатсияи (ба мадалли алодида алокаманд намудани шартнома) амал мекунад. Тарафдо метавонанд тартиботи дукукии муайянро нисбат ба шартномаи мазкур интихоб карда метавонанд, ба шарте, ки он бо шартнома алокаманд бошад. Лекин дар шартномадо оид ба хариду фуруши мол интихоби конун аз чониби тарафдо кам ба чашм мерасад. Хднгоми набудани иродаи бевосита баён гардидаи тарафдо дар бобати конуне, ки нисбат ба шартнома татбик мешавад, суд ва ё арбитраж имконияти васеи аз руи салоддиди худ маънидод намудани мухторияти иродаи тарафдои шартномаро доранд.

Тачрибаи судии Англия дар чунин долат бо роди чустучуи тартиботи дукукии бо шартнома алокаманд, бо истифодаи методи локализатзияи шартнома тавсиф мешавад. Тавре ки олими англис Ч'Чешир ишора менамояд, суд бояд чунин тартиботи дукукиро мукаррар намояд, ки «одамони боирода ва адолатпарвар.... дар ладзаи бастани шартнома доир ба ин масъала фикр карда бошанд» [7, с. 34 - 39].

Тачрибаи судии ИМА низ бо дамин род инкишоф ёфтааст. Тибки коидадои Кодекси савдои ИМА аз соли 1990 «дангоми баста шудаи адд нисбати он дукуки штат ва ё давлати хоричие татбик мешавад, ки бо ин адд робитаи зич дошта бошад».

Конунгузории амалкунандаи Чумдурии Точикистон татбики принсипи мухторияти иродаро нисбат ба дукук ва уддадоридои тарафдои шартнома (моддаи 1218 КГ), инчунин интихоби тартиботи дукукй нисбат ба аддномаи никод ва ё созишномаи оид ба пардохти алимент татбикшаванда (моддаи 167 КО Чумдурии Точикистон) пешбинй кардааст.

Дар моддаи 1218 КГ Чумдурии Точикистон чунин мукаррарот оид ба истифодаи принсипи мухторияти ирода мустадкам карда шудааст:

«Муносибатдои шартномавй бо хукуки кишвари бо созишномаи тарафхо интихобшуда танзим карда мешаванд, агар санадхои конунгузории Чумхурии Точикистон тартиби дигареро мукаррар накарда бошанд» [5].

Х,амин тарик, дар конунгузории мамлакатдои мухталиф мухторияти ирода эътироф ва мустадкам гардидааст. Лекин дадди род дода шудани мухторияти ирода дар конунгузоридои гуногун ба таври мухталиф дарк карда мешавад. Дар баъзе мамлакатдо он бо ягон дад маддуд карда нашудааст. Гуфтадои боло маънои онро дорад, ки тарафдо баъди бастани шартнома метавонанд онро ба тартиботи дукукии дилход мамлакати дилход тобеъ намоянд. Дар баъзе кишвардо принсипи локализатсияи (ба мадалли алодида алокаманд намудани) шартнома амал мекунад. Тарафдо нисбат ба шартномаи мазкур тартиботи дукукии муайянро интихоб карда

метавонанд, ба шарте, ки он бо шартнома алокаманд бошад. Лекин дар шартномахо оид ба хариду фуруш мол интихоби конун аз чониби тарафхо кам ба чашм мерасад. Хднгоми набудани иродаи бевосита баён гардидаи тарафхо дар бобати конуне, ки нисбат ба шартнома татбик мешавад, суд ва ё арбитраж имконияти васеи аз руи салохдиди худ маънидод намудани мухторияти иродаи тарафхои шартномаро доранд.

Пайнавишт:

1. Лунц Л.А. Курс международного частного права /В трех томах. - М.: Спарк, 2005. -

336 с.

2. Звеков В.П. Международное частное право: Курс лекций. - М.: Норма-ИНФРА, 2000. - 420 с.

3. Менглиев Ш. Международное частное право:учебник. -Душанбе: Типография Таджикского Национального Университета, 2013.- 754 с.

4. Морева Р. Б. Природа и место международного частного права в правовой системе Российской Федерации [Электронный ресурс]: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03. -М.: РГБ, 2007. - (Из фондов Российской Государственной Библиотеки).

5. Кодекси граждании Чумуурии Тоцикистон (цисми сеюм) // Ахбори Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон соли 2005, №3, мод. 123).

6. Кузнецов М.Н. Введение в международное частное право: теоретико-правовое исследование: монография. - М.: РУДН, 2014. - 288 с.

7. Ууцуци байналмилалии хусусй. Воситаи таълимй / Мууаррири масъул: н.и.%. дотсент Рацабов М.Н. - Душанбе: «Эр-граф», 2018. - 264 с.

Reference Literature:

1. Lunts L.A. The Course of International Private Law. In three volumes. - M.: Spark, 2005. -336 pp.

2. Zuckov V.P. International Private Law. The Course of Lectures. - M.: Norm-INFRA, 2000. -420 pp.

3. Mengliyev Sh. International Private Law: manual. - Dushanbe: Tajik National University Printing-House, 2013. - 754 pp.

4. Moreva R.B. Nature and Place of International Private Law in the Legal System of Russian Federation [Electronic resource]: candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. -Moscow: RGB, 2007 (from the funds of the Russian State Library)

5. Civil Code of Tajikistan Republic (part 3) // Tidings of Majlisi Oli (Tajik parliament). - 2005, #3, article 123.

6. Kuznetsov M.N. Introduction into International Private Law: Theoretical-Practical Exploration: monograph. -M.: Russian University of Peoples' Friendship, 2014. - 288pp.

7. International Private Law. Manual // Editor-in-charge: Rajabov, candidate of juridical sciences, Associate Professor. - Dushanbe: "Er-Graph", 2018. - 264pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.