Научная статья на тему 'Legal nature of agreement aimed at rendering audit services'

Legal nature of agreement aimed at rendering audit services Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
279
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АУДИТОР / АУДИТОРСКИЕ УСЛУГИ / ДОГОВОР ОБ ОКАЗАНИИ / СРОКИ ОКАЗАНИЯ / ЦЕНА ДОГОВОРА / AUDITOR / AUDIT SERVICES / AGREEMENT AIMED AT RENDERING AUDIT SERVICES / TERMS OF AUDIT SERVICES RENDERING / PRICE OF AGREEMENT / ХИЗМАТРАСОНИИ АУДИТОРӣ / ШАРТНОМАИ ХИЗМАТРАСОНИИ АУДИТОРӣ / МӯҳЛАТИ РАСОНИДАНИ ХИЗМАТРАСОНИИ АУДИТОРӣ / НАРХИ ХИЗМАТРАСОНИИ АУДИТОРӣ / САНАДҳОИ МЕЪЁРИИ ҳУқУқӣ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Курбанова Хуршеда Хайруллаевна

Изложены результаты проведенного всестороннего исследования правовой природы договора об оказании аудиторских услуг. На основании научно-теоретической базы, массива нормативно-правовых документов сделана попытка разобраться в особенностях договора об оказании аудиторских услуг во взаимосвязи и отличии данного вида договора от других гражданско-правовых договоров. На основании изучения юридической литературы выявлен ряд особенностей договора об оказании аудиторских услуг, касающихся наличия особого субъекта аудитора, определено отличие данного договора от договора подряда и т.д. Анализируются нормы гражданского законодательства Республики Таджикистан, регулирующие гражданско-правовые договора и их особенности, в том числе договора об оказании аудиторских услуг, и научные взгляды отечественных и зарубежных ученых по изучаемому вопросу.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРАВОВАЯ ПРИРОДА ДОГОВОРА ОКАЗАНИЯ АУДИТОРСКИХ УСЛУГ

The results of the conducted comprehensive investigation related to a legal nature of the agreement aimed at rendering audit services are expounded by the author of the article. Proceeding from the assumption of a scientific-theoretical base the author makes an endeavor to figure out in the peculiarities of the agreement aimed at rendering audit services in interconnection and distinctions of the given type of agreement from other civil-legal ones. On the basis of the studied juridical literature she reveals a number ofpeculiarities of the agreement in question referring to the presence of a special subject, that of an auditor, and determines the distinctions of the relevant agreement from that of a contractual one and, etc. Norms of the civil legislation of Tajikistan Republic regulating civil-legal agreementa and their features, the agreement aimed at rendering audit services inclusive, and scientific viewpoints of both home and foreign scientists targeted at the issue in question are analyzed as well.

Текст научной работы на тему «Legal nature of agreement aimed at rendering audit services»

12 00 03 ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО, ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЕ ПРАВО, СЕМЕЙНОЕ ПРАВО, МЕЖДУНАРОДНОЕ ЧАСТНОЕ ПРАВО

12 00 03 CIVIL LAW, ENTREPRENEURSHIP LAW, FAMILY LAW, INTERNATIONAL PRIVATE LAW

УДК 347.4

ББК 67.404.213 (5Т)

ТАБИАТИ ХУфКИИ ШАРТНОМАИ ХИЗМАТРАСОНИИ АУДИТОРЙ

ПРАВОВАЯ ПРИРОДА ДОГОВОРА ОКАЗАНИЯ АУДИТОРСКИХ УСЛУГ

LEGAL NATURE OF AGREEMENT AIMED AT RENDERING AUDIT

SERVICES

К,урбонова Хуршеда Хайруллоевна,

сармуаллимаи кафедраи %уцуци со%ибкоры ва байналмилалии ДДХ,БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Курбанова Хуршеда Хайруллаевна,

старший преподаватель кафедры предпринимательского и международного права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Kurbanova Khursheda Khayrullayevna, senior lecturer of the department of entrepreneurship and international law under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Tajikistan Republic, Khudjand) E-MAIL: kurbanova_1502@mail.ru

Калидвожа^о: аудитор, хизматрасонии аудиторы, шартномаи хизматрасонии аудиторы, му%лати расонидани хизматрасонии аудиторы, нархи хизматрасонии аудиторы, санад%ои меъё'рии %уцуцы

Дар мацола масъалаи табиати %уцуции шартномаи хизматрасонии аудиторы %амацониба мавриди та%циц царор дода шудааст. Муаллиф дар асоси базаи илмию назары, асноди меъё'рии %уцуцы кушиш кардааст, ки хусусият%ои шартномаи хизматрасонии аудиториро баррасы намуда, алоцамандии мутацобила ва тафовути ин намуди шартнома ва шартнома%ои дигари граждании %уцуциро муайян намояд.

Муаллиф дар асоси тащици маохизи %уцуцы, як цатор хусусият%ои шартномаи хизматрасонии аудиториро, ки ба мавцуд будани субъекти хос - аудитор вобаста аст, %амчунин фарци ин шартномаро аз шартнома%ои пудрат ва гайра ошкор намудааст. Меъёр%ои цонунгузории граждании Чум%урии Тоцикистон, ки масъала%ои шартномаи граждании %уцуцы ва хусусият%ои он%оро танзим менамоянд, аз цумла шартномаи хизматрасонии аудиторы, ва нуцтаи назари олимони ватанию хорициро доир ба масъалаи мавриди баррасы та%лил намудааст.

Ключевые слова: аудитор, аудиторские услуги, договор об оказании, сроки оказания, цена договора

Изложены результаты проведенного всестороннего исследования правовой природы договора об оказании аудиторских услуг. На основании научно-теоретической базы, массива нормативно-правовых документов сделана попытка разобраться в особенностях договора об оказании аудиторских услуг во взаимосвязи и отличии данного вида договора от других гражданско-правовых договоров. На основании изучения юридической литературы выявлен ряд особенностей договора об оказании аудиторских услуг, касающихся наличия особого субъекта - аудитора, определено отличие данного договора от договора подряда и т.д. Анализируются нормы гражданского законодательства Республики Таджикистан, регулирующие гражданско-правовые договора и их особенности, в том числе договора об оказании аудиторских услуг, и научные взгляды отечественных и зарубежных ученых по изучаемому вопросу.

Keywords: auditor, audit services, agreement aimed at rendering audit services, terms of audit

services rendering, price of agreement

The results of the conducted comprehensive investigation related to a legal nature of the agreement aimed at rendering audit services are expounded by the author of the article. Proceeding from the assumption of a scientific-theoretical base the author makes an endeavor to figure out in the peculiarities of the agreement aimed at rendering audit services in interconnection and distinctions of the given type of agreement from other civil-legal ones. On the basis of the studied juridical literature she reveals a number ofpeculiarities of the agreement in question referring to the presence of a special subject, that of an auditor, and determines the distinctions of the relevant agreement from that of a contractual one and, etc. Norms of the civil legislation of Tajikistan Republic regulating civil-legal agreementa and their features, the agreement aimed at rendering audit services inclusive, and scientific viewpoints of both home and foreign scientists targeted at the issue in question are analyzed as well.

Инкишофи босуръати муносибатхои иктисодй, ки боиси ташаккул ва рушди шаклхои фаъолияти сохибкорй мегарданд, зарурати танзими хукукии онхоро ба миён меоранд. Иштирокдорони муносибатхои граждании хукукии гуногун, мутобики мукаррароти консептуалии принсипхои асосии граждании сохибкорй, ба вижа мустакилияти иродаи тарафхо ва озодии шартнома хак доранд, ки шакли шартномавии танзими муносибатхои сохибкориро интихоб намоянд. Дар иртибот бо ин нукта ошкорсозии табиати хукукии шартномахое, ки дар рафти ичрои ин ё он намудхои фаъолияти сохибкорй, аз чумла фаъолияти аудиторй баста мешаванд, ахамияти илмй ва амалй дорад. Бинобар ин, баррасии илмии масъалаи табиати хукукии шартномаи хизматрасонии аудиторй аз ахамият холй нест.

Мисли хама гуна фаъолияти сохибкорй фаъолияти аудиторхои инфиродй ва ташкилотхои аудиторй оид ба расонидани хизматхои аудиторй, ки ба муайян карда-ни холати хисоботи молиявй (мухосибй) ва дигар хизматрасонихои аудитории туфайлй равона шудааст, дар асоси шартномаи хизматрасонии аудиторй сурат мегирад. Шартномаи мазкурро чун олати хукукии танзими муносибатхои махсуси иштирокдорони фаъолияти аудиторй тавсиф кардан мумкин аст. Шартномаи хизмат-расонии аудиторй гайр аз максадхои дигар, чй тавре ки М.К. Сулейманов кайд мекунад, «барои конеъ кардани манфиатхои тарафайн равона карда шудааст, ки

манфиати умумиро ба баста шудани шартнома ва ичрои муносиби он ба миён меорад» [1, с.50]. А.В. Бризгалин бошад кайд мекунад, ки мохияти шартномаи сохибкорй дар чунин чанбаи вай, мисли ба даст овардани фоида ифода меёбад [2, с.165-166].

Дар шартномаи хизматрасонии аудиторй вучуд доштани субъекти хос - аудитор унсури асосй ва вижаи шартнома аст. Мутобики банди 6 моддаи 1 ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи фаъолияти аудиторй» аудитор хукук надорад, ки бо ягон намуди дигари фаъолияти сохибкорй машгул шавад. Дар иртибот бо ин талабот, ба акидаи мо, ба таърифи шартномаи сохибкорй, ки О.А. Макарова пешниход кардааст мутаваччех шудан ахамияти махсус дорад. Ба фикри у «шартномаи сохибкорй - ин шартномаи граждании хукукиест, ки тарафхои он (ё яке аз тарафхо) сохибкорон буда, барои ичрои фаъолияти сохибкории онхо баста шудааст [3, с.190]. Е.В. Богданов [4, с.4] хамчунин ба вучуд доштани таркиби хоси субъективии шартномахои сохибкорй ишора менамояд.

В.С. Белих ин масъаларо тахлил намуда, диккатро ба таркиби субъектй ва хусусияти фаъолияти сохибкорй мутаваччех месозад [5, с.132]. В.Ф. Попондопуло бошад кайд мекунад, ки сохибкорй ин мачмуи (муомилахои) амалхои хукукии максаднок мебошад, ки шахси ба ин сифат номнавис шуда, бо таваккали худ ба субут мерасонад ва фаъолияташро ба тарзи касбию муназзам барои гирифтани фоида ба рох мемонад [6, с.75].

Агар таърифи мазкури фаъолияти сохибкорй кобили кабул бошад, умуман он гох дар мавриди аудит (фаъолияти аудиторй) хамчун намуди фаъолияти сохибкорй бояд кайд карда шавад, ки ин фаъолият мачмуи амалиёти (муомилаи) максадноки ба воситаи конун танзимшудаи бо таваккали худ ба субут расонидаи аудитор мебошад, ки фаъолияташро бо тарзи касбй ва муназзам барои расидан ба максади нихой -гирифтани фоида ичро мекунад.

Дар асоси акидахои мазкур гуфтан мумкин аст, ки шартномаи хизматрасонии аудиториро намуди махсуси шартномаи граждании хукукй шумурдан лозим аст, ки дар он субъекти хос - аудитор вучуд дорад.

Олимон оид ба масъалаи табиати хукукии хизматрасонии аудиторй нуктаи назари гуногун доранд. А.А. Терехов пешниход мекунад, ки шартномаи мавриди баррасй ба гурухи алохида чудо карда шавад. У муътакид аст, ки шартномаи хизматрасонии аудиторй дар мукоиса бо шартномахои пудрат ё шартномаи хизматрасонии пулакй дорои аломатхои мустакил мебошад [7, с.329-333]. А.Н. Зевайкина пешниход мекунад, ки шартномаи хизматрасонии аудиторй хамчун шартномаи дорои табиати омехта баррасй гардад. Муаллиф таъкид менамояд, ки дар ин шартнома ичрои санчиши аудиторй мушохида мешавад. Бинобар ин, санчиши мазкур гузаронидани санчиши мустакилонаи бахисобгирии мухосибй ва молиявии (мухосибии) ташкилотхо ва сохибкорони инфиродиро дар назар дорад. ^исми дуюм, ки табиати хукукии шартномаи хизматрасонии аудиториро муайян мекунад, тахияи хулосаи аудиторй аст. Муаллиф тахти мафхуми хулосаи аудиторй тахияи хуччати расмиро дар назар дорад , ки ба шахси аудитшаванда пешкаш мегардад [8, с.28].

Нуктаи назархои мазкурро тахлил намуда фарз кардан мумкин аст, ки ахамияти аломати хоси шартномаи омехта дар пешниходи хизматхо дар асоси шартнома зохир мегардад, ки унсурхои шартномахои гуногунро дарбар мегирад.

^онунгузории граждании Ч,умх,урии Тоцикистон мафхуми шартномаи омехтаро (б. 3 моддаи 453 КГ Ч,Т) кушода медихад. Мутобики моддаи мазкур, агар конунгузорй манъ накарда бошад, барои шартномаи омехта меъёрхои танзимкунандаи намудхои гуногуни шартномахо татбик мегардад. Бинобар ин, мутобики моддаи 803 Кодекси граждании Ч,умх,урии Тоцикистон нисбат ба шартномаи хизматрасонии пулакй, аз цумла хизматрасонии аудиторй агар ин ба хусусиятхои предмети шартномаи хизмати пулакй мухолиф набошад, метавонад меъёрхои шартномаи пудрат татбик шавад.

Аз мухтавои моддаи 453 Кодекси граждании Ч,умх,урии Тоцикистон бармеояд, ки дар шартномаи омехта объекти ягонаи ухдадорихо мавцуд аст. Бинобар ин, дар шартномаи омехта баробари як амал (хизмат) мавцудияти амали дигари вобаста ба супоридани амвол ба сохибият ё барои истифодаи субъекти дигар мушохида мешавад.

Ба акидаи мо, вобаста аз хацми хизмат дар объекти умумии ухдадории шартномаи омехта амали дахлдорро номбар кардан мумкин аст, ки дар он ба сифати объекти ухдадорй хизмат баромад мекунад.

Хусусиятхои хизматрасонии шартномахои омехтаро тахлил намуда мукаррар карда метавонем, ки дар цараёни хизматрасонй дар асоси шартномаи омехта натица тацассум меёбад. Чунин падида ба табиати шартномаи омехта хос аст, чунки ба сифати объекти ухдадорй дар ин гуна шартномахо амалхои гуногуни сохтан ва ё коркарди ашё баромад мекунанд. Мо тасдик карда метавонем, ки ба вуцуд омадани тацассуми натица дар асоси шартномаи омехта хангоми хизматрасонй боиси омехташавии кору хизмат намегардад. Махсули кор натицаи кор аст. Лозим ба таъкид аст, ки расонидани хизмат боиси зухури натицаи кор гардидааст, аммо чунин натица мустакиман аз хизматрасонй барнамеояд. Ба фикри Е.А. Суханов дар шартномаи хизматрасонй бар хилофи шартномаи пудрат ухдадорие хаст, ки дар сурати ицрои натицаи гайримоддй мушохида мешавад [9, с.198-201; 10, с. 1-3].

Бо назардошти матолиби мазкур кайд кардан лозим аст, ки шартномаи хизматрасонии аудиторй бинобар надоштани унсурхои шартномаи пудрат ва ё шартномахои дигари граждании хукукй ба сифати шартномаи омехта эътироф намешавад.

Акидаи зерин В.И. Колесников цолиби диккат аст: «... яке аз намудхои шартномаи расонидани хизмати пулакй буда, мутобики амсилаи он тахия мешавад, бинобар ин онро шартномаи хизматрасонии пулакй номидан мумкин аст. Шартномаи хизматрасонии пулакии аудиторй - созишест, ки мутобики он аудитори инфиродй ё ташкилоти аудиторй ухдадор мешавад, бо супориши шахси аудитшаванда хизмати аудитиро расонад, шахси аудитшаванда бошад пардохти музди хизматро пардохт ба зимма мегирад» [11, с.66].

Бинобар ин, табиати хукукии шартномаи хизматрасонии аудиторй дар он аст, ки шартномаи хизматрасонии хукукй бояд ба шартномахои хизматрасонии пулакй мансуб дониста шавад. Ин акидаро як катор олимон дастгирй мекунанд [12, с.79; 13, с. 69-73].

Дар катори хусусиятхои дигар вижагии асосии шартномаи хизматрасонии аудиторй - натицаи гайримоддии онро кайд намудан лозим аст.

Аслан, дар рафти хизматрасонй, арзишхое, ки ифодаи нархй ва колаби моддй надоранд, ахамияти аввалиндарача касб карда метавонанд. Чунин масъалагузорй вакте сиххат дорад, ки сухан дар бобати муносибатхои гуногуни хочагй меравад, яъне вакте ки ба субъектхои хочагидорй хизмат, аз он чумла хизмати аудиторй расонида мешавад. Хизматхои аудиторй, дар навбати худ, бинобар муфид буданашон дар фаъолияти субъектхои хочагидор ахамияти калон доранд [14, с.45].

В.М. Кротов пешниход менамояд, ки байни ухдадорихо оид ба хизматрасонй ва ухдадорихои ифодаи ашёй дошта, садд гузошта шавад. Аз ин лихоз маслихатхои ташкилоти аудиторй, ки шифохан дода мешаванд, бояд ба хизматрасонй мансуб дониста шаванд. Хулосаи хаттии тахия кардаи ташкилоти аудиториро бошад меъёрхои шартномаи пудрат танзим мекунанд. Дар ин холат натичаи ашёй вучуд дорад, пас хулосаи хаттии тахия гардида предмети ухдадориро ба сифати ичрои кор оид ба тахияи хулосаи хаттй ошкор месозад [15, с.545]. Х,амин тарик, шартномахои хизматрасонй натичахои гайримахсус доранд.

Дар маохизи хукукшиносй масъалаи эътироф намудани хизматрасонии аудиторй хамчунин ба сифати як намуди хизмати иттилоотй баррасй гардидааст. Дар ин бобат Ш.К. Гаюров таъкид мекунад, ки хизматрасонии аудиторй ба ташаккули афкори айнй ва мустакил оид ба субъекти мавриди санчиш нигаронида шудааст [16, с.241]. Дар навбати худ Л.И. Булгакова кайд мекунад, ки иттилоот хангоми хизматрасонии аудиторй ба сифати объекти таъсир хизмат менамояд. Объекти мазкур тахлил, коркард карда, дар охир ба низом дароварда мешавад.

Аммо муаллифи мазкур ба хулоса меояд, ки санчиши аудитй хамчун муносибати хукукй наметавонад пурра мутобики мукаррароти шартномаи хизматрасонии пулакй танзим гардад [17, с.25-26; 16, с. 243].

Ба назари мо, мавкеи муаллифони мазкур оид ба эътирофи хизматрасонии аудиторй ба сифати намуди хизматрасонии иттилоотй дуруст ва илман асоснок аст. Бинобар ин, хулоса баровардан мумкин аст, ки фаъолияти аудиторй дар хифз, тачаммуъ, коркард ва, нихоят, дар тахлили иттилоот оид ба вазъи фаъолияти молиявй-хочагии субъекти хочагидор зохир мегардад.

Бинобар ин мутобики моддаи 798 Кодекси граждании Ч,умхурии Точикистон хизматрасонихои алока, тиббй, байторй, аудиторй, машваратй, иттилоотй ва гайра предмети шартномаи хизматрасонии пулакй махсуб мешаванд. Аз мазмуни ин модда аён аст, ки хизматрасонихои иттилоотй низ ба шартномаи хизматрасонии пулакй тааллук дорад.

Минбаъд дар маколаи мо шартномаи хизматрасонии аудиторй аз нуктаи назари эътирофи он хамчун намуди шартномаи граждании хукукй мавриди тахлил карор мегирад.

Бояд кайд кард, ки мисли хар гуна муносибатхои граждании хукукй, тахия ва амали шартномаи мавриди баррасй тобеи принсипхои озодии шартнома ва мустакилияти иродаи тарафхои шартнома мебошад. Бинобар ин, мутобики Кодекси граждании Чумхурии Точикистон шартхои шартнома вобаста ба иродаи иштирокдорони муносибатхои шартномавй ташаккул меёбад. ^онунгузор хамчунин ба мавчудияти «шартхои мухим», ки хангоми тахияи шартнома бояд риоя карда шаванд, ишора менамояд.

Баррасии ин намуди шартномаи граждании хукукй бояд аз муайян намудани предмети шартнома огоз шавад. Ба акидаи мо, муносибатхои зерин предмети шартномаи аудиторй шуда метавонанд:

- гузаронидани санциши мустакили аудиторй ва изхори минбаъдаи акидаи аудитор (ташкилоти аудиторй) дар бораи боэътимодй (шаффофият) ва мутобикати хисоботи мухосибии мавцуда ба талаботи меъёрхои молиявии конунгузорй;

- хамчунин расонидани дигар хизматрсонихои туфайлии аудит.

Бинобар ин, предмети муайяншавандаи хизматрасонихои аудиторй бояд ба таври пурра хизматхои хосаро, ки дар асоси ин шартнома ицро карда мешаванд, дар бар гирад.

Предмети шартномаи хизматрасонии аудиторй ифода ёфтани акидаи аудиторро дар бобати боэътимодй ва мутобикати хисоботи мухосибии мавцуда, инчунин мутобикати хисоботи молиявии ташкилот ба талаботи конунгузории Ч,умхурии Тоцикистон нишон медихад. Мухлати ицрои ин тадбирхо бояд дар шартнома мукаррар карда шавад. Ба фикри мо, сабти мухлати ицрои санциши аудиторй самтияти шартномаро мушаххас намуда, хацми тахминии хизматрасонии аудиторро муайян месозад. Лекин дар мукаррароти Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи фаъолияти аудиторй» чунин танзим (регламентатсия) пешбинй нашудааст.

Бо назардошти гуфтахои болой, ба фикри мо, бояд ба предмети шартномаи хизматрасонии аудиторй мазмуни зерин дохил карда шавад:

- аудитор дар бобати боэътимодй ва мутобикати бахисобгирии мухосибй ва хисоботи молиявй (мухосибй) ба талаботи конунгузории Ч,умхурии Тоцикистон дар давраи мушаххас (давраи санциш) акидаи худро баён менамояд.

Мулохизахо оид ба давраи санцишй, цузъи таркибии предмети шартномаи хизматрасонии аудиторй мебошад. Ба акидаи мо, «давраи санцишй» шарти мустакили шартнома шуда наметавонад, чунки ин унсур дорои аломати мустакили тавсифкунандаи он хамчун шарти мустакили шартнома намебошад. Лозим ба таъкид аст, ки дар назария дар бобати муайян кардани «давраи санцишй» ба сифати унсури мустакили шартнома нуктаи назари дигар низ вомехурад [14, с.86-87].

Шарти мух,ими дигар, ки тавассути Кодекси граждании Ч,умхурии Тоцикистон мукаррар карда шудааст, шарт оид ба мухлати хизматрасонии аудиторй аст. Дар асоси мукаррароти конунгузории гражданй меъёрхои хукукй оид ба пудратро ба шартномаи хизматрасонии аудиторй татбик кардан мумкин аст. Ин гуна татбик ба шарте имконпазир аст, ки меъёрхои мазкур бар хилофи талаботи моддахои 797-803 Кодекси граждании Ч,умхурии Тоцикистон намебошанд.

Аз руи маънои моддаи 720 Кодекси граждании Ч,умхурии Тоцикистон дар шартнома бояд вакти огоз ва хатми ицрои хизматрасонй муайян карда шавад. Лекин тарафхо бо салохдиди худ ицрои давра ба давраи ухдадорихои шартномавиро мукаррар карда метавонанд.

Барои иштирокдорони муносибатхои шартномавии хизматрасонй муайян намудани мухлати нихоии ицрои хизматрасонй ахамияти мухдм дорад ва он ба омилхои зерин марбут мебошад:

Дар навбати аввал, дар рафти хизматрасонй фармоишдиханда имконият дорад, ки натицаро фавран ба даст орад, яъне хизмат гайр аз хосиятхои дигар хамчунин хосияти хамзамон расонидан ва гирифтани натицаро дорад. Дар баробари ин, факат

самараибахшии хизмат метавонад ба мухлати зиёдтар хифз гардад. Тасаввур кардан имконнопазир аст, ки хизмат дар як вакт расонида шаваду кабули он дар вакти дигар сурат гардад. Ва баръакс, хамчунин кабули хизмат пеш аз сар шудани расонидани он номумкин аст [18, с. 17].

Илова бар ин, кайд кардан лозим аст, ки дар шартномаи хизматрасонй бояд мухлати пешниходи натичаи санчиш аз чониби аудитор ба ширкат мукаррар карда шавад. Сухан дар бораи хулосаи аудиторй ва ё хисоботи хаттй меравад. Дар сурати пешниход нагардидани хулосаи аудиторй ва ё хисоботи хаттй дар мухлати мукарраршуда шахси манфиатдор хукук дорад, аз кабули ин натичахо даст кашад ва чуброни зарарро талаб намояд.

Нуктаи дигаре, ки бояд ба он диккат дода шавад, масъалаи музднокии шартномаи хизматрасонии аудиторй мебошад. Дар асоси мукаррароти конунгузории граждании Чумхурии Точикистон ин намуди шартнома дар хар холат бояд дар асоси музднокй баста шавад.

Ю.В. Романетс дар бобати хусусияти музднокии шартномаи хизматрасонии аудиторй кайд мекунад, ки агар шартномаи мавриди баррасй чун шартномаи маччонй имзо гардад, он гох ин гуна шартнома бояд беэътибор шуморид шавад [1, с.55], чунки вай табиатан хамин гуна холатро дар назар дорад. Бинобар ин, фарз кардан мумкин аст, шартномаи хизматрасонии аудиторй бидуни ворид сохтани шарти мазкур низ баста шуданаш мумкин аст.

Фарз кардан мумкин аст, ки мукаррарот дар бобати хусусияти музднокии шартномаи хизматрасонии аудиторй бо мукаррароти к. 1 моддаи 455 Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мутобикат дорад, ва дар он зикр гардидааст, ки шартномае, ки мутобики он як тараф бояд барои ичрои ухдадорихояш музд ё пасбаргардонии дигари мутакобиларо гирад, музднок шуморида мешавад. Дар ин асос мо бар он акидаем, ки аудитор хангоми хизматрасонии аудиторй, чун ичрокунандаи шартнома бояд хатман барои кори ичрокарда музд ё мукофот гирад.

Бинобар ин, дар шартномаи хизматрасонии аудиторй бояд нарх чун мукаррароти мухим, ки дар моддаи 800 Кодекси граждании Ч,умхурии Точикистон мушаххас гардидааст, мукаррар карда шавад.

Илми муосир дар масъалаи муайян намудани нарх аз он бармеояд, ки дар рафти муайян кардани нарх бояд хусусият ва хачми хизматрасонй, мархалабандии гузаронидани санчиш (аудит) ва мутобикан, муайян намудани нархи хизмат дар доираи мархилахои мазкури гузаронидани чорабинихо ба назар гирифта шаванд.

Бояд чуброни харочоти ичрокунанда хангоми хизматрасонии аудиторй (истифодаи воситахои техникй, таъминоти барномавй, гузаронидани тахкикот ва экспертиза, ташкили чараёни инвентаризатсионй, тахлили сифати молхо, ашёи хом, махсулоти тайёр ва хоказо), хамчунон пардохти мукофоти ичрокунанда ва гайра ба назар гирифта шаванд.

Тарафхо тартиб ва шакли хисобукитобро барои хизматхои расонида мустакилона мукаррар мекунанд. Он пурра аз хусусият ва хачми хизмат вобастааст. Тачриба нишон медихад, ки фармоишдиханда аксаран то саршавии хизматрасонии аудиторй пешпардохт менамояд, хамчунин пардохтро барои натичахои мобайнй ва нихоии хизматрасонии аудиторй амалй мегардонад.

В.И. Колесников хангоми баррасии чунин нуктаи шартномаи хизматрасонии аудиторй, мисли «нархи шартнома» тахияи низоми нарххои тагйирпазирро, ки ба ёфтани варианти ба хар ду тараф кобили кабули нарх мусоидат намояд, муфид мешуморад [11, с.78-79].

Ин хел муносибат ба сиёсати нархгузорй одилона аст, чунки низоми нархи тагйирпазир барои хар ду тараф кобили кабул аст. Аз тарафи дигар, ташкилоти аудиторй хангоми пешниходи хацми пардохти хизматрасонии аудиторй бояд ба фармоишгар кобили кабул будани онро ба назар гирад.

Дар иртибот бо гуфтахои боло холатхое, ки сабаби ицро нагардидани шартнома мегарданд, мухим мебошанд. Агар шартномаи хизматрасонии аудиторй бо айби фармоишгар ицро нашавад, он гох вай музди хизматрасониро бояд ба андозаи пурра пардохт намояд, чунки конун ё шартнома тартиби дигарро пешбинй накардааст. Тартиби дигари пардохти музди хизмат дар сурате пешбинй мешавад, ки номумкин будани ицрои хизматрасонй аз холатхое бармеояд, ки хец як аз тарафхо барои ин холатхо масъул намебошанд. Тахлили конунгузории амалишаванда нишон медихад, ки дар мавриде, ки конун ва ё шартнома тартиби дигарро пешбинй накарда бошад, ухдадорй ба зиммаи фармоишгар вогузор мегардад. Лозим ба таъкид аст, ки дар ин маврид ухдадорихо факат дар хацми хароцоти вокеии онхо дар рафти ицрои шартнома ба зиммаи фармоишгар гузошта мешаванд. Дар сурати имконнопазирии ицрои шартнома бо айби ицрокунанда охирй хукук надорад, ки пардохти хизматро талаб намояд. Агар пардохт сурат гирифта бошад, он гох ицрокунанда бояд маблаги пулии аз фармоишгар гирифтаашро баргардонида, зиёни расида ва царимаи муайяншударо цуброн намояд. Ба акидаи мо, ба назар гирифтани шартхои номбаршудаи пардохти хизматрасонии аудиторй ва ба шартномахои имзошавандаи санциши аудиторй дохил кардани шартхо дар бораи меъёрхои арзиши хизматрасонй ба манфиати кор аст.

Дар хулосаи тахлили гузаронидашудаи масъалаи табиати хукукии шартномаи хизматрасонии аудиторй бояд нуктахои зайл таъкид гарданд:

1) Мавцудияти субъекти хос - аудитор хусусияти шартномаи хизматрасонии аудиторй мебошад;

2) Шартномаи хизматрасонии аудиторй нишонахои шартномаи пудратро надорад, яъне шартномаи омехта намебошад;

3) Х,ангоми бастани шартномаи хизматрасонии аудиторй

вижагии вай чун натицаи гайримоддии хизматрасонии аудиторй зохир мегардад;

4) Предмети шартномаи хизматрасонии аудиторй бояд як катор шартхо, аз цумла мухлат ва нархи хизматрасонии аудиторй ва хоказоро пешбинй намояд.

Пайнавишт:

1. Чирков, А.А. Гражданско-правовое регулирование деятельности исполнителя (аудитора) по договору об оказании аудиторских услуг: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 - Белгород, 2006. - 159 с.

2. Брызгалин А.В. Гражданско-правовое регулирование отношений в сфере организации и деятельности субъектов предпринимательства: дис. ... канд. юр. наук: 12.00.03 -Екатеринбург, 1993. - 191 с.

3. Макарова, О.А. Понятие договора в сфере предпринимательства. Коммерческое право: учебник / О.А. Макарова; под ред. В. Ф. Попондопуло, В. Ф. Яковлевой. - СПб.: Изд-во Санкт-Петербургского ун-та, 1998. - 480 с.

4. Богданов Е.В. Предпринимательские договоры. -М.: Книга-сервис, 2003. -192 с.

5. Белых B.C. Предпринимательский договор: понятие, виды и сфера применения// Цивилистические исследования. Выпуск первый: сборник научных трудов памяти профессора И.В. Федорова/ Под ред. Б.Л. Хаскельберга, Д.О. Тузова. - М.: Статус, 2004. - 380 с.

6. Попондопуло, В. Ф. Понятие коммерческого права / В. Ф. Попондопуло // Государство и право. - 1993. - № 8. - С. 72-80.

7. Терехов, А.А. Аудит: законодательные решения / А.А. Терехов. - М.: Финансы и статистика, 2003. - 608 с.

8. Зевайкина, А.Н. Особенности договора оказания аудиторских услуг/ А.Н. Зевайкина // Аудитор. - 2003. - № 5. URL: http://www.gaap.ru /articles/ osobennosti_dogovora_ okazaniya_auditorskikh_uslug_chast_1

9. Гражданское право: В 2-х т. Т. 2 / Отв. ред. Е.А. Суханов. - М.: БЕК, 1993. - 430 с.

10.Гражданское право: учебник. в 2-х томах. Том II. Полутом 2 / Отв. ред. Е.А. Суханов. -2-е изд., перераб. и доп. /В. Витрянский, В. Ем, Н. Козлова и др. —М.: БЕК, 2000. — С. 544.

11.Колесников, В.Н. Договор возмездного оказания аудиторских услуг: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 - М., 2004. - 176 с.

12.Скобара, В.В. Аудит: методология и организация. / В.В. Скобара. - М. : Дело и сервис, 1998. - 576 с.

13.Гончаров, Д.В. Заключение договора на проведение аудиторской проверки /Д.В. Гончаров //Главбух. - 1999. - № 22. - С. 69-73.

14.Чумаков, А.А. Гражданско-правовое регулирование договора на оказание аудиторских услуг: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 / Андрей Александрович Чумаков. - М., 2005. -172 с.

15.Гражданское право. Часть 2./Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. - М., 1999. -718 с.

16.Гаюров, Ш.К. Личное информационное право граждан: проблемы гражданско-правового регулирования в Республике Таджикистан: монография /Ш.К. Гаюров. - М. : Изд-во «СПУТНИК+», 2010. - 361 с.

17.Булгакова, Л.И. Правовые вопросы организации и осуществления аудиторской деятельности в РФ: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 - М., 2008. - 29 с.

18.Степанов, Д.И. Услуги как объект гражданских прав / Д.И. Степанов // Российская юстиция. - 2002. - № 2. - С. 16-18.

Reference Literature:

1. Chirkov A.A. Civil-Legal Regulation of Performer's (Auditores) Activity Concerned with the Agreement on Rendering Auditores Services. Candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. - Belgorod, 2006. - 159pp.

2. Bryzgalin A.V. Civil-Legal Regulation of Relations in the Sphere of Organization and Activities of the Subjects of Entrepreneurship: candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. - Yekaterinburg, 1993. - 191 pp.

3. Makarova O.A. The Notion of Agreement in the Sphere of Entrepreneurship. Commercial Law: manual /O.A. Makarova; under the editorship of V.F. Popondopulo, V.F. Yakovleva. -SPb.: Saint-Petersburg University publishing-house, 1998. - 480 pp.

4. Bogdanov Ye.VEntrepreneurship Agreements. - M. : Book-Service, 2003. - 192 pp.

5. . Belykh V.S. Entrepreneurship Agreement: Notion, Types and Sphere of Application // Civilistic Exploration. The first Issue: Collection of Scientific Works Dedicated to the Memory of Professor I. V. Fyodorov // Under the editorship of B.L. Haskelberg, D. O. Tuzov. - M. : Status, 2004. - 380 pp.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Popondopulo V.F. The Notion of Commercial Law // V.F. Popondopulo // State and Law. -1993, - # 8. - pp. 72 - 80.

7. Terekhov A.A. Audit: Legislative Resolutions // A.A. Terekhov. - M. : Finances and Statistics, 2003. - 608 pp.

8. Zevaykina A.N. Peculiarities of the Agreement Aimed at Rendering Auditor s Services // A.N. Zevaykina // Auditor. - 2003, - # 5. URL: http://www.gaap.ru /articles/ osobennosti_dogovora_ okazaniya_auditorskikh_uslug_chast_1

9. Civil Law: in 2 volumes. V.2 // Editor-in-charge: Ye.A. Sukhanov. - M.: BEK, 1993. - 430 pp.

10.Civil Law: manual. In 2 volumes. V.II. semivolume 2 // Editor-in-charge: Ye.A. Sukhanov. -The 2-nd edition, revised and enlarged // V. Vitryansky, V. Yem, N. Kozlova et alia. - M. : BEK, 200. - p. 544.

11.Kolesnikov V.N. The Agreement on Repaid Auditor's Services: candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. -M., 2004. - 176pp.

12.Skobara V.V. Audit: Methodology and Organization. // V.V. Skobara. - M.: Business and Service, 1998. - 576pp.

13. Goncharov D. V. Striking a Treaty on Conducting Auditor s Monitoring // D. V. Goncharov // Chief Accountant. - 1999, - # 22. - pp. 69 - 73.

14.Chumakov A.A. Civil-Law Regulation of the Agreement on Auditor's Services: candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. // Andrey Alexandrovich Chumakov. - M., 2005. -172 pp.

15.Civil-Law. Part 2 // Under the editorship of A.P. Sergheyev, Yu.K. Tolstoy. - M., 1999. - 718 pp.

16.Gayurov Sh.K. Personal Informational Right of Citizens: Problems of Civil-Legal Regulation in Tajikistan Republic: monograph // Sh.K. Gayurov. - M. : «SPUTNIK» publishing-house, 2010. - 361 pp.

17.Bulgakova L.I. Legal Issues in Reference to Organization and Implementation of Auditor's Activity in RF: synopsis of candidate dissertation in jurisprudence: 12.00.03. - M., 2008. - 29 pp.

18.Stepanov D.I. Services as Object of Civil Rights // D.I. Stepanov // Russian Justice, - 2002, -#2. - pp. 16 - 18.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.