Научная статья на тему 'ПРИНСИПҲОИ ТАСНИФИ ТАЗКИРАИ "ШОМИ ҒАРИБОН"-И НАРОЙИН ЛАЧҲМӢ ШАФИҚ'

ПРИНСИПҲОИ ТАСНИФИ ТАЗКИРАИ "ШОМИ ҒАРИБОН"-И НАРОЙИН ЛАЧҲМӢ ШАФИҚ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
73
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАРАЯН ЛАЧХМИ ШАФИК / АНТОЛОГИЯ / "НОЧЬ СТРАННИКОВ" / ПРИНЦИПЫ КВАЛИФИКАЦИИ / LACHHMI NARAYAN SHAFIQ / ANTOLOGY / "NIGHT OF STRANGERS" / PRICIPLE QUALIFICATION

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шамсиддинова Н.

Статья посвящена исследованию принципов квалификации, так же литературной характеристике одного из выдающихся произведений персидско - таджикской антологии XVIII века «Ночь сранников» Нараяна Лачхми Шафика. Отмечается, что данное произведение «Ночь сранников» разделины особыми методоми и принципоми. Писатель в процессе развитие антологии расширил новое направление среди специальных групп антологий. В том числе автором статьи отмечено, что в некоторых случаях Шафиком не посследованно единная традиционная последовотельность антологий. В заключении отмечается, что одним из безценных источников обогощения таджикско - персидской литературы являться описание жизни и творчество поэтов, их непрерывная связь с придворными и литературными деятелями и соврименниками, а так же их мирровозрение и бесчисленные путишествия.The article dwells on the research dealing the principles of qualification and literary characteristics of one the Persian - Tajik anthology of the 18th century "Night of srangers" of Narayan Lachkhmi Shafiq. It is noted that his book "Night of Srangers" is divided by a special method and the principle. The writer in the course of developing of the anthology expanded a new branch among special groups of the anthology. Also, the author of article claims that Shafiq in some cases didn’t follow the order of the traditional standards of anthology. The author comes to conclusion that the description of life and creative works of poets, their communication with court and literary figures of his time, their outlook and travels are considered as valuable source of the Persian - Tajik literature.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLES OF QUALIFICATION OF ANTOLOGY “NIGHT OF STRANGERS” OF NARAYAN LACHHMI SHAFIQ

The article dwells on the research dealing the principles of qualification and literary characteristics of one the Persian - Tajik anthology of the 18th century "Night of srangers" of Narayan Lachkhmi Shafiq. It is noted that his book "Night of Srangers" is divided by a special method and the principle. The writer in the course of developing of the anthology expanded a new branch among special groups of the anthology. Also, the author of article claims that Shafiq in some cases didn’t follow the order of the traditional standards of anthology. The author comes to conclusion that the description of life and creative works of poets, their communication with court and literary figures of his time, their outlook and travels are considered as valuable source of the Persian - Tajik literature.

Текст научной работы на тему «ПРИНСИПҲОИ ТАСНИФИ ТАЗКИРАИ "ШОМИ ҒАРИБОН"-И НАРОЙИН ЛАЧҲМӢ ШАФИҚ»

до читателя. В заключение автор говорит, о том, как жанровые особенности интервью развивается в современном мире довольно быстрыми темпами. И, несомненно, информация достаточно сложная вещь, над ней надо очень много работать, чтобы получился хороший, доступный для аудитории, материал.

Ключевые слова: жанр интервью, анализ интервью, диалог, монолог, беседа, палитра, интервьюер.

GENRE FEATURES OF THE INTERVIEW IN THE NEWSPAPER "VECHERKA"

This article deals with genre features of the interview in the private newspaper Vecherka. In this newspaper interviews are published on various topics. Here information is given about the most discussed problems. Basically, all the problems that interest the audience are reflected. First of all, the newspaper discovers problems that have not yet been resolved. The journalist puts questions in such a way that readers understand the main essence of the problem posed in the interview. Because the success of the interview depends largely on the competent response of the interlocutor and helps to achieve the goal.

According to the author, the interview process depends on three consecutive stages: preparation; carrying out; completion. Within its framework, the first contact is made with the interlocutor, the time and place of the meeting are appointed, the strategy of the conversation and the main topic of the issues are discussed. For greater efficiency about their goals, it is necessary to tell the future interlocutor. This makes it easier for you to develop questions, and reduce the likelihood of misunderstanding and will be able to convince him of the importance of meeting for him. Then your partner also has a completely understandable sense of confidence that he will be heard, understood and will try to convey what he heard to the reader. In conclusion, the author says about how the genre features of the interview develops in the modern world quite rapidly. And, undoubtedly, the information is quite a complicated thing, you have to work very hard on it to make a good material accessible to the audience.

Keywords: interview genre, interview analysis, dialogue, monologue, conversation, palette, interviewer, interviewer.

Сведения об авторе:

Якубова Махина Махмадраджабовна - соискатель кафедры печати, Таджикского национальной университет, E-mail: mahina_yakubova. Tел: (+992-37) 988008687 2217711 E-mail: tgnu@mail.tj About the author:

Yakubova Mahina Makhmadrajabovna - researcher in the Department of Printing of Tajik National University, E-mail: mahina_yakubova @ mal.ru. Tel.: (992-37) : 988008687221-77-11 E-mail: tgnu@mail.tj

ПРИНСИЩОИ ТАСНИФИ ТАЗКИРАИ «ШОМИ ГАРИБОН»-И НАРОЙИН

ЛАЧ^МИ ШАФИЦ

Шамсиддинова Н.

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик БТафуров

Тазкираи «Шоми гарибон» аз мухимтарин таълифоти Наройин Лачхмй Шафик махсуб мешавад, ки дар байни солхои 1182-1197/1768-1783, дар зарфи понздах сол иншо шуда, ба сабаби арзиши баланди илмй ва адабй доштанаш соли 1977 аз тарафи Сиддикй Мухаммад Акбаруддини ба зевари табъ ороста шуд. «Шоми гарибон» бо шеваи хоси тадвин ва фарогирии маълумот, сарфи назар аз он ки он тазкираи хусусист, мавкеи кобили таваччух дорад.

Мувофики таснифоти олимон тазкирахо ба гуруххои муайян чудо мешаванд, ки ба ин гуруххо 1) тазкирахои умумй (ки муаллиф дар ин навъ тазкирахо шархи холи шуарои пеш аз замони худро оварда, асосан ба сарчашмахои пеш аз худ такя мекунад), 2) тазкирахои асрй (рочеъ ба шуарои хамасри муаллиф) ва 3) тазкирахои ихтисосй, ки дар навбати худ ин навъ тазкирахо боз ба кисматхои муайян чудо мешаванд. Инхо: а) тазкирахои махаллй (хоси шуарои як минтака ё вилоят), б) мавзуй (бештар ба навъхои алохидаи адабй, мисли марсия, касида ё сокинома ихтисос доранд) ва в) тазкирахои табакотй (ки шомили шархи холи табакахои чудогонаи чомеа, ки ба шеъру шоирй алока доранд) [3, с.4].

Тaзкиpaи «Шоми Fapибон» тaмомaн бо пpинcипи хоте тacниф шyдaвy дap paвияи мaxcyce иншо шyдaacт, ки дap тaъpиxи тaзкиpaнигоpии фоpcй-точикй нaзиp нaдоpaд. Яънe, бо вучуди он ки пpинcипи тaълифи ин тaзкиpa бa тaзкиpaxои махаллй нaздик acт, онpо комилaн бa ин гypyxи тaзкиpaxо шомил кapдaн дypycт нecт, зepо «Шоми Fapибон» бa шapxи холи шоиpони як махал иxтиcоc нaдоpaд. Бapъaкc он шомили шapxи ахвол вa оcоpи шоиpонecт, ки aз махаллоти гуногун бapxоcтaвy бa хитгаи Диндустон омaдaaнд. Аз ин хоти^ хам aз чихати дapбapгиpии мaвзyъ вa хам аз чихати чyFpофиëй, ки дap тacнифи тaзкиpaxои махаллй аз xacоиcи мyxиммecт, тaзкиpaи мaвpиди нaзap пypбacомaдтapy пypимтиëзтap мaxcyб rap^Aa, тобeи колаби xоcи тaзкиpaxои махаллй нecт. Афзун 6ep гуфтахои боло ва дap такя ба пpинcипнокии мaxcycи тacнифy тадвини ин тaзкиpa дap конceпcияи тaзкиpaнигоpии aдaбиëти фоpcй-точикй мeтaвон никоти бacо чолибpо илова намуд. Аз чумла, чунин xyлоca бapовapдaн мумкин acт, ки конгегоияи тacнифоти тaзкиpaxои забони фоpcй-точикй, ки аз чониби олимони гузашта муайян ва тapxpeзй шуда буд, имpyз ба тaFЙиpоти чиддй ниëз доpaд. Яънe, тазк^ахои xycycиe хам хастанд, ки ба ягон iypyx^ муайяншудаи тaзкиpaxои фавкуззи^ (махаллй, мявзуй ва табакотй) шомил нecтaнд. Аз ин py, дypycт мeшyд aгap ба Typyx^ чунин тaзкиpaxо ном ë шохаи дигape, миcли тaзкиpaxои caËëxï илова кapдa шавад. Чун ин гypyxи тaзкиpaxо дap боpaи шоиpонe маълумот додаанд, ки 6ep caбили caëxaт 6ep ягон минтакаи чудогона paфтaвy дap он чо фаъолияти эчодии xyдpо гyзapонидaaнд. Лозим ба зи^ acт, китоби пypapзиши Ахмад Гулчини Маонй - «Коpвони Динд» аз pyи пpинcипи интихоби мявзуъ ва мyндapичaи он ба acapи Шафик шабохат доpaд.

Aзбacки аз pyи acapи «Шоми Fapибон»-и Нapойин Лачхмй Шафик биcëp фapоx аст, зимни тacнифи он y ба тaзкиpaxои пeшинaи худ, ки дap paвaнди тaзкиpaнигоpии фоpcй-точикй дap Шибхи К^аи Динд тaъcиpи вофиpe гузоштаанд, нaзap доштаву аз мазомин ва пpинcипxои тacнифии онон бaxpa чycтaacт. Ба ин iypyx тaзкиpaxои «Риëз-yш-шyapо»-и Волexи ДоFиcтонй, «Сapви Озод» ва «Миpъот-yл-xaëл»-и Fyломaлиxони Озод, «Тазк^аи Нacpободй»-и МухаммЕдш^^и Нacpободй, «Кaлaмот-yш-шyapо»-и Мухдммадафзали Сapxyш ва чaндe дигap дохил мeшaвaнд, ки Шафик зимни тадвини тaзкиpaaш аз маълумоти он ба хубй иcтифодa кapдaacт.

«Шоми Fapибон» аз дeбочa, шapxи холи 478 шоиp ва хотима ибоpaт аст. Дap дeбочa муаллиф баъди анъанаи хамд аз caбaби таълифи китоб ва вачхи тacмияи он xaбap дода, cоли ба калам омадани тaзкиpaи «Шоми Fapибон»-pо, ки бо шли таълифи тaзкиpaи дигapи Шафик - «Гули paъно» бapобap аст, capexaн зикp мeкyнaд: «Бap чaшмкyшоëни оинахонаи доной ва нaзapбозони чap0F0ни биной paвшaн бод, ки чexpaпapдози тамхиди ин мабодй, банда Лачхмй Нapойин, мyтaxaллиc ба Шафики Aвpaнгободй дap caнaи иcнaйн ва caмонинa ва мeaтa ва алфа - 1182 (бapобap ба cоли 1768м. - Ш.Н.) тaзкиpaтyшшyapоe оpоcтa...» [7, 15]. Maroyp аз тaзкиpaи мaзкyp ин тaзкиpaи «Гули paъно»-cт, ки пиpомyни xaëт ва оcоpи шyapои дap Динд таваллуд шудаву ба кaмолpacидa мeбошaд. Муаллиф зимни маълумоти мaзкyp зикp кapдa, ки «тaзкиpaтyшшyapои дигap (ба) тaxpиp бояд pacонд ва ниxолe тоза дap хдабони cyxaн мукобили нихоли аввал бояд нишонд, яънe мaвзyнонe, ки аз вилояти дигap ба Диндустон тaшpиф овapдaнд, инxоpо чамъ бояд намуд» [7, 15]. Азбажи Нapойин Шафик дap ин китоб, ки ба гуфтаи худи y мукобили caликaи китоби дигapи y - «Гули paъно» мeбошaд, аз шоиpони мyxочиp, ки аз дигap минтакахо ба Динд омадаву дap ин мapзy буми кухан ба тapFиби забон, aдaбиëт ва фapxaнги фоpcй-точикй кyшидaaнд, бaxcy тaфaxxyc доpaд, о^о «Шоми Fapибон» мycaммо кapдaacт [7, 15].

Бахши хотимаи китоб хам биcëp чолиб acт. Шафик дap бахши хотимаи китоб ба чои дуову pacми хатми китоб, хамчун paмзи эxтиpоми худ ба устодаш - Миp Озоди Бaлгиpомй ба забти шapxи холи муфаееали y ва овapдaни тeъдоди мутааддиди aбëтaш пapдоxтa, баъди он шapxи хол ва намунахои оcоpи xyдpо низ дapч нaмyдaacт [7, 318-322]. ^nac ба дуо ва cоли итмоми коpи тaзкиpa ва шeвaи коpи худ ишоpa мeкyнaд, ки «алхол ин китоб ахволи чамоаи нотамом ба Fapaзи мycтaфидон хохад pacонд...» [7, 323]. Шафик коpи xyдpо дap чойхои дигap низ «ин мyxтacap» гyëн, ба номукаммалии он capexaн ишоpa мecозaд. Aгap дap дeбочa муаллиф дap мaвpиди 0F03и тадвини тaзкиpa, ки бapобapи шли таълифи «Гули paъно»-cт, яънe шли 1182/1768 ишоpa кapдa бошад, дap поëни китоб Шафик ба шли анчоми acapaш, ки бapобapи шли 1197/1783 acт, дap китъаи зep икpоp мeкyнaд: Худоро шукр, к-аз килки баёнам, Ба xy6u ру намуд ащомu нусха. Шафщ аз %оmuфе таърш nypcud, Бароu хаmм гуфm: «Иmмомu нусха» [7, 323].

Ибоpaи «итмоми нycxa» дap хжоби абчад 1197 мeшaвaд.

Тapтиби тaзкиpa xaм биcëp a^^ acr, мyaллиф зимни тaдвин вa тaнзими xоc ë ycyли aникe дacт нaзaдa, шоиpонpо нa as pyи тapтиби aлифбой вa нa aз pyи мeъëpи зaмонй, бaлки 6ИДУНИ xe4 пpинcипияти тapтиб пaиxaм овapдa, коpи мyxaк,к,ик;онpо якaндозa МУШКИЛ кapдaacт. Мacaлaн, y Ило^й (мaнзyp Миp Ило^й) [7, 34] вa Илxомpо (мaнзyp Миpшapиф Илхоми Иcфaxонй) [7, 35] теш aз Ибpоxимбeк caбт кapдaacт. Бо ин xaмa, фexpиcти мypaттaбкapдaи мycaxxexи китоб - Мyxaммaд Aкбapyддини Сиддикй, ки a8 pyи aлифбоcт (c. «^»-«нун»), коppо якaндозa бap aлокaмaндон оcонтap кapдaacт. Чунин бa нaзap мepacaд, ки Шяфик; бa шapxи холи кaдом шоиpe, ки бa Х,инд caфap кapдa, дacт ëфтaacт, бe pиояи тapтиби мyшaxxac бa китоби худ воpид нaмyдaacт. Ин пaдидa дap ycyли тacнифи бaъзe тaзкиpaxои xaмин дaвpон xaм бa нaзap мepacaд. Мacaлaн, бa ишоpaи мyxaккик,и точик, З.Faффоpовa «Кaлaмот-yш-шyapо»-и Сapxyш xaм бa хдмин минвол бa кaлaм омaдaacт: «..^ap xотимaи китоб бa мyшоxидa мepacaд, ки Сapxyш aз ин гущ пpинcипи тacниф дacт кaшидa, дap боpaи xap шоиpe, ки мaвод бa дacт овapдaacт, зикpи cyxaн нaмyдa: «Aгapчи шyapо дap олaм биcëpaнд, - мeнaвиcaд Сapxyш, - вa cyxaнвapон бexaддy шyмоp, aммо фaк,иp бap axволи xaмин aзизон иттолоъ ëфтa» [1, 80].

Зи^и ин нyктa xaм зapyp aCT, ки Нapойин Шяфик нa дap xaмa мaвpид бa пpинcипи ягоши тapтиби тaзкиpa pиоя кapдaacт шapxи х,ол вa нaмyнaи aшъоpи шоиpонe, ки бa воpид

бa Х,инд омaдaaнд, pиоя кapдa, бaъзaн мaвpидxо мeъëpи интиxобpо вaйpон кapдaacт.

Уcyли коpи тaдвини Нapойин Шяфик; дap тaзкиpaнигоpй миcли aкcapи тaзкиpaнaвиcони xaмзaмонaш дap acоcи aнъaнaxои пeшини тaзкиpaнигоpиcт вa он, acоcaн, дap мex,вapи нyктaxои зaйл бaxc мeкyнaд:

bMa^n^^™ шapxиxолии шоиpон, ки дap ин мaвpид тaзкиpaнигоp pочeъ бa зодгох, cоли тaвaллyдy вaфот, acлy нacaб, pобитa бо ycтодонy шогиpдон, pобитa бо хокимони xaмзaмон, caфapxо, бaъзe xиcлaтxои xоcи шоиpон, мaкони фaвт вa aмcоли ин aлоxидa иcтодa мeгyзapaд;

2.Мaълyмот доиp бa оcоpи шоиpон, ки дap ин швъи мaълyмотдиxй мyaллиф бeштap бa вaчxи тacмиявy тaxaллyc, paбти шоиp бо дигap шyapои xaмacp, дapaчaи донишу фaзилaт, микдоpи aбëти шоиp, cоxибдeвон бyдaн ë нaбyдaн, мaxоpaти aдaбй вa нуфузи шоиp, тeъдоди оcоp, ягон xиcлaти xоcи cyxaнвap вa aмcоли ин тaвaччyx зоxиp кapдaacт.

Маълумоти шархихолй. Тaбииcт, ки тaзкиpaнигоp xaнгоми тaдвини тaзкиpaи худ шхуст бa никоти xacбиxолии шоиpон тaвaччyx зоxиp кapдa, дap ин caмт aз пypкоpтapин тaзкиpaнaвиcон бa шyмоp мepaвaд. Чун бaъзe нyктaxоe, ки мapбyт бa зиндaгонии шyapоcт, дap caбки мaълyмотоpии Шяфик xaтмaн ^a^A шyдaвy шоиpepо нaмeтaвон бapxypд, ки дap ин мexвapxо pочeъ бa y мaълyмот caбт нaшyдa бошaд.

Зодго^и шуаро. Мacaлaн, зaбти зодгоxи шоиpон. Мyaллиф тaзкиpa aз Озapии Иcфapоинй cap кapдa, то Шед Якини Бaлxй шоиpонpо гоx тaвaccyти caбти ниcбaи онон, ки бa зодгоxaшон тaaллyк Доpaд, миcли «Вaxшии Кошй - aз тaломизaи Мaвлоно Мyxтaшaм, xyшфикp acт вa xиммaтaш мacpyфи Faзaлгyй буд...» [7, 277] вa гоx мycтaкдмaн бa зодгоxи шоиp ишоpa мecозaд, монaнди «Вaxшaт a8 cодоти Apдиcтон aCT...» [7, 277], ë ин ки «Х,очй Мyзaффap aз тaбоpизaи Aббоcободи Иcфaxон aCT...» [7, 253]. Гоxи дигap Нapойин Шaфик тaвaccyrи ягон aлокaмaндии шоиp бa зодгоx вa aray нacaби вaй ишоpa мeкyнaд. Чунончи, дap мaвpиди Мacъyд ном шоиp гуяд: «Мacъyд - вaлaди Окозaмони Зapкaш, ки гyзaшт. Миcли пaдap xyштaбиaт буд, дap фaнни тaъpиx кaмоли к;yдpaт дошт, aз ^xara пapeшонй бо пaдap бa Х,инд омaд вa бaъд aз фaвти пaдap бa Иcфaxон мypочиaт кapд...» [7, 253]. Аз иктибош боло тй бypдaн мумкин acт, ки Мacъyд axли Иcфaxон бyдa, чун дap мaвpиди pyчyи y Шяфик мaxз бa xaмин нyктa ишоpa мeкyнaд вa нaзap бa шapxи xоли пaдapaш xaм ин нyктapо бa cyбyт мepacонaд [7, 118].

Соли таваллуду вафот. Соли тaвaллyди шyapои кapнxои гуногун вa мaxcycaн шоиpони кaмшyxpaтдоштa дap aдaбиëтшиноcй xaмeшa мaвpиди тaвaччyxи олимони aдaбпaжyx aCT. Бapои боз кapдaни yкдaи ишколоти чунин шоxиcaxо xaмeшa кутуби тaзкиpaвy тaъpиx бyдaacт вa, aз ин py, мyxaккикон бa тaзкиpaxо бeштap aз pyи xaмин пpинcипxо бaxо мeгyзоpaнд. Мyтaaccифонa, тaзкиpaи «Шоми Fapибон» кaм дap кaм чунин мaълyмотpо XOвиcт. Аз бaйни 478 шоиpe, ки дap тaзкиpa бa шapxи xолy гyшaxои гуногуни оcоpи онон ишоpa шyдaacт, тaнxо 5 мaвpид бa cоли тaвaллyди шоиpон тaвaччyx шyдaacтy xaлоc. Мacaлaн, дap шapxи xоли Миp Рaзeи Шyштapй бо тaxaллycи Aкдac омaдaacт: «Aкдac, Миp Рaзeи Шyштapй, cоxиби тaбъи aкдac acт вa нyктaфaxми мaъниpac, aчдодaш бa Шaйxyлиcломи Шyштap имтиëз доштaнд. Вилодaти y дap он гyлзaмин caнaи caмонa вa ишpинa вa мea вa aлфa (1128x. бapобapи 1716м.-Н.Ш.) иттифок aфтод...» [7, 44]. Нapоин Шaфик бa Faйp a8 A^ac бa cоли тaвaллyди Шaйx Алии Хдзин [7, 86], Шигебй [7, 142], Мaтин [7, 262] вa Мyxaммaдшaфeъи Воpид [7, 281] низ capexaн ишоpa мeкyнaд. Аммо дap

мaвpиди ce6™ cоли вафоти шyapо муаллифи тaзкиpaи «Шоми Fapибон» ба 135 шоиp таваччух мeкyнaд. Ба ин гypyxи мухташами шоиpон Озapии Иcфapоинй [7, 20], Козй Ахмади Faффоpй [7, 26], Абулфатхи Гeлонй [7, 27], Мухаммад Коотми Acиpй [7, 27], Илхоми Миpшapиф [7, 35], Мавлоно Олими Faзнaвй [7, 47], Рифъати Тaбpeзй [7, 108], Шахидии Кумй [7, 137], Сафии Шepозй [7, 149], Нодиpй [7, 263], Вахшии Кошй [7, 277], Миp Яxëи Балхй [7, 288] ва дигapон дохил мeшaвaнд. Бapои мдоол шapxи холи мyxтacapи Миpзо Солex caбт мeгapдaд: «Миpзо Солex - нжбаташ ба ce воcитa ба Сaдpyддин Табиби Иcфaxонй мepacaд, ки аз мaшоxиpи хукамо ва уламои acp буд ва назди caлотини ахд тaкappyб дошт. Миpзо Солex ба Динд омад ва дap cилки нaвкapони Ч^хонг^ ва Шохичахонподшох мунтазам гашт. Даждахуми шавволи caнaи caлоca ва apбaинa ва алфа (1043х. бapобap бо 1634м.-Н.Ш.) pexлaт кapд. Миpзо Содик - муаллифи тaъpиxи «Субхи Содик» пиcapи ycr..» [7, 153].

Дap бapобapи ин, мaвpидxоepо хам мeтaвон воxypд, ки муаллифи тaзкиpaи «Шоми Fapибон» бахш caнaи вафоти шоиpонpо бо маълумоти дигap capчaшмaвy маъхазхо кapдa, мeкyшaд, то caнaи дypycтpо ба китоби худ воpид cозaд. Мacaлaн, caнaи вафоти Шахидии Кyмиpо ба тaвpи зайл caбт мeкyнaд: «..^ap caнaи xaмca ва caлоcинa ва тиеъу миа (бapобap ба 935/1529.-Н.Ш.) хамон чо дapгyзaшт. Умpaш кapиб caд cол буд. Тaзкиpaнaвиcон вафоти Уpо дap cоли мaзкyp навиштаанд. Аммо cоxиби «Тaъpиxи Фapиштa» дap «Вaкоeи Иcмоил Одилшох» caнaи cиттa ва caлоcинa тиcъy миа.» нaвиштaacт [7, 137].

Дap чанд мaвpиди .n^rap Нapойин Шафик ба caнaи вафоти шоиp мycтaкимaн таваккуф нaкapдa, аммо ба ишоpae paвшaн мecозaд, ки шоиp дap кадом aйëм аз олами фонй ба олами бокй шитофтaacт. Мacaлaн, зимни шapxи холи Мулло Алй Такии Собик гуфта: «Собик, Мулло Алии Такй, пиcapи Мулло Мухаммад Солexи Мозaндapонй ва бapодapи Мулло Мyxaммaдcaиди Aшpaф. Баъди фавти бapодap ба Динд омад ва эътибоpe ба хам pacонид ва aнкapиб дapгyзaшт...» [7, 135]. Яъш, шоиpи мaвpиди нaзap байни шлхои 1182/1768 -1197/1783, ки дap ин байн тaзкиpaи «Шоми Fapибон» ба тaxpиp мeомaд, дapгyзaштa.

Робита бо уокимон ва ашхоси дарборй. Аз ин мexвap хам тазк^аи «Шоми Fapибон» яю аз китобхои apзишмaндe мaxcyб мeшaвaд, зepо муаллифи он кyшидaacт, то бapобapи дакикан caбт кapдaни шли вафоту таваллуди шyapо, ба дигap шоxиcaxои замонии онхо низ ишоpa намояд.

Нapойин Шафик бapои мyшaxxac кapдaни замони зиcти шоиpони мухталиф ба забти дapбоpxо ва хокимош, ки онхо paбт доштаанд, py овapдa, зepо дap бeштapин мaвpид тaзкиpaнигоp номи хокимон ва вyзapоpо capexaн caбт мecозaд. Аз байни шоиpони мaзкyp дap тaзкиpa Шафик дap 323 мaвpид paбти шyapоpо бо дapбоpи ин ë он хоким ишоpa кapдaacт, ки ин бapои мухаккикони тaъpиxнигоp ва aдaбпaжyx зовияe xyбecт бapои таъйини замони зисти шоиp. Шоиpонe, чун Озapии Иcфapоинй [7, 20], Хоча Аюб [7, 24], Миp Амонии №фахонй [7, 27], Бокиpxон [7, 49], Такжи Шyштapй [7, 59], Хaнчapбeк [7, 91], Миp Дaйдap Муаммоии Кошй мyтaxaллиc ба Рaфeй [7, 106], Соиби Тaбpeзй [7, 158], Мухаммад Кршми Кохй [7, 220], Миp Алоуддавлаи Комй [7, 222], Малики Кумй [7, 240], Шайх Мухаммад Хотун [7, 246], Fиëcои Мyнcиф (7,249), Даким Рукнуддини Кошй мутахаллдо ба Мacex [7, 251] ва дигapон бо дapбоpи шохону хокимон ва вaзиpонe, чун Шоxpyx Султон, Думоюнподшох, Aкбapподшоx, Ч,axонгиp, Шох Иcмоили Сафавй, Рycтaм Миpзои Сафавй, Шох Aббоcи Сафавии cонй, Aбдyppaxими Хони Хонон, Миpзо Ч,aъфapи Казвинй (вaзиp), Коcимxон (хокими вилояти Бангола), Афзалхон (хокими якe аз вилоëти Динд), Мypтaзо Низомшох (хокими Axмaднигap), Абдуллохи Кутбшох (хокими Дакан) иpтибот доштаанд.

Aкcapи шyapои мaзкyp дap тaзкиpaи «Шоми Fapибон» дap ахди Тeмypиëни Х,инд ба Динд caфap намудаанд. Муаллиф дap мaвpидxои зиëдe танхо бо овapдaни он нукта, ки шоиpи мaвpиди нaзap дap ахди кадом подшох ба capзaмини Динд воpид шуда, иктифо мeкyнaд. Мacaлaн: «Мулло Дакимй - xоxapзодaи Уpфии Шepозй acт, дap ахди Шохичахонподшох ба Динд омад.» [7, 86].

Чунин таваччухи тaзкиpaнигоp ба чузъхои xaëти шоиp ба ду маъно тaшpex мeшaвaд. Нaxycт он ки тaзкиpaнигоp ба ишоpa ба хоким ë дapбоpи иpтиботдоштaи шоиp аз макоми y дap чамъияти адабии замонаш дapaк мeдиxaд. Нуктаи дигap он ки aгap тaзкиpaнигоp дap овapдaни cоли таваллуд ва вафоти шоиp бeтaвaччyxй кapдa бошад, зи^и он ки шоиp дap замони хук^онии кадом хоким, подшох ë вaзиpи мaшxyp зиcтa, бapои таъйини замони зиcти адиб биcëp муфид мeбошaд.

Осор ва чахрнбинй. Сapфи нaзap аз он ки тaзкиpaxо дap aдaбиëтшиноcии фоpcй-точикй ба хайш манбаъ ва capчaшмae шинохта шудаанд, ки дap онхо маълумоти дастиаввал pочeъ ба зиндагонии шyapо мавчуд acт, онxоpо боз манбаъи мухим ва acоcиe каламдод кapдaн мумкин acт, ки дap боpaи оcоpи шyapо, вижагихои он ва тeъдодy микдоpи aбëт 6exc мeкyнaнд ва ба ин воcитa дастгоххои нaxycтини накду cyxaнcaнчй ва мeъëpи танкиди адабй

дap гyзaштa бyдaни xyдpо бa cyбyт мepacонaнд. Аммо мeъëpxои нaкдy бappacии aшъоp бaxcи бyзypгecт, ки дap тaзкиpaxо бa гyнaxои мyxтaлиф мaтpax шyдaacт вa нигоpaндa дap ин мaдxaл a8 ycyли тacнифи тaзкиpaи «Шоми Fapибон» бap он шагам, ки мacоили нaкдy cyxaнcaнчиpо a8 дидгоxи ин мyaллиф бappacй шмоям, бaлки бapъaкc capи мacъaлaи шинохти оcоp вa чaxонбинии шоиp зимни мaълyмоти шapxиxолиe, ки тaзкиpaнигоp тешнщод кapдaacт, тaвaччyx кapдaниeм. Дap ин мexвap диккдти моpо нyктaxоe пиpомyни микдоpи оcоp, cоxибдeвон бyдaн ë нaбyдaн, paбти эчодии шyapо бо xaмдигap вa caфapxоe, ки шо^он бapои тaкмилaи чaxонбинии xeш доштaaнд, чaлб нaмyд.

Рабт бо шуарои уамзамон. Аз нyктaxои мyxимми дигap дap тaзкиpaи «Шоми Fapибон» он aCT, ки мyaллиф бa pобитaи шоиp бо xaмзaмонон низ тaвaччyxи вижapо мaьзyл мeдоpaд. Нapоин Шяфик; дap боpaи 81 шоиpe, ки бо шо^они xaмзaмони худ paбт доштa, ë бa пaйpaвй a8 xaмдигap эчод мeкapдaaнд, мycтaкдмaн xaбap мeдиxaд. Чунин мaълyмот нa тaнxо бapои тaъйини мaкоми мaънaвии шоиp вa pобитaи эчодии y бо дигap шyapои xaмacp зapyp aCT, бaлки он имкон мeдиxaд, то никоти мyxими зиндaгонии y, вижaгиxои aшъоp, нигоxи дигap шоиpон бa шeъpy шaxcияти шоиpи мaвpиди нaзap вa aмcоли инpо бa pиштaи тacвиp кaшaд. Мacaлaн, дap шapxи xоли шоиp Ашкии Кумй ин нyктaxо бapмaло нaмоëн acт: «Ашкии ^умй aз cодоти Тaботaбо вa бapодapи Дyзypии Кумист. Овозaи тapaккиëти Faзолии Мaшxaдй шyнидa, бa Динд омaд, aммо мулокот бо xaм иттифок нaяфтод. Дap Aкбapобод pacидa, caнaи иcнaйни вa caбъинa вa тиcъy миa (бapобap бa 972/1565. -Н.Ш.) гиpифтоpи xодимyллaззот гaшт.

Мaнзyмотaш дap ду дeвони Faзaл вa як дeвони ^^ид вa як дeвони xa^, мaчмyъ aз дeвони дax xaзоp (бaйт) мугачовиз буд. Дap мapaзи мaвт дeвони xyдpо бa Миpчyдой Мycaввиpи Тиpмизй xaволa кapд, ки мapбyт cозaд. Миpчyдой aбëтe, ки бa коp мeомaд, бa номи худ кapдa, бокдао дap об aндоxт. Tap^,™ Совaчй гуяд: Ашкии номуродро куштй, Ацл уайрони хуни хуфтаи уст. Ба ту вомонда чор девонаш, Шеъри вомондаи ту гуфтаи уст» [7, 24].

Тaнxо aз ин ropae, ки дap мaвpиди Ашкй овapдa шуд, чоp нyктapо вобacтa бa xaмзaмонони y дapëфтaн мумкин acт, ки онxо мexвapи acоcии мaълyмоти Шaфикpо тaшкил мeдиxaнд. Мacaлaн, бо оpзyи дидоpи Faзолии Мaшxaдй бa Динд омaдaн, бapодapи Дyзypии Кумй бyдaн, бa М^чудоии Тиpмизй вомондaни дeвони aшъоp вa дуздии Миpчyдой бaъди фaвти Ашкй вa aз ин кдзия огоx бyдaни xaмзaмони дигapи шоиp Tap^,™ Совaчй. Аз ин py, мyтaвaччex шyдaни тaзкиpaнигноpон бa pобитaxои шоиpон бо xaмзaмонон биcëp мacоили мapбyт бa шaxcияrи шоиpон вa paвaнди aдaбии зaмонpо бapои xонaндa боз мeкyнaд.

Дap боло зикp кapдeм, ки Шaфик дap 81 мaвpид pобитaи шоиpонpо бо xaмзaмононaшон мaxcycaн тaъкид мeкyнaд, xол он ки ин микдоp ниcбaт бa 323 шоиpe, ки Шяфик дap боpaи иpтиботи онxо бо дapбоpxои мyxтaлиф истинод мeоpaд, xeлe кaм acт. Бa тaxмини мо Нapоин Шяфик тaнxо дap мaвpидxои зapypтapин бa шоиpони xaмзaмон ишоpa доpaдy xaлоc вa дap мaвpидxои дигap зapypaти овapдaни ин pобитaxоpо нaмeбинaд. Мacaлaн, дap мaвpиди Унcии Диpотй мeгyяд, ки бaъд aз paxой aз acоpaт бa Динд омaдaacт вa «Алиши Шомлу тaфaккyд бa xолaш нaмyдa, (Уpо) дap cилки мулозимони Aбдyppaxими Хони Хонон мyнcaлик cоxт...» [7, 30]. Ё ин ки бapои мaкоми мaънaвй вa тaбъи бyppои Рaвнaкди Дaмaдониpо нишон додaн, мeнaвиcaд: «.Бо Кaлими Дaмaдонй вa Axтapии Яздй мyшоиpa дошт...» [7, 112]. Риштaи xeшовaндй доштaни Зyxypии Тypшeзй бо Мулло Мaлики Кумй [7, 168], иxлоcy эxтимоми тaмоми Миpтaкй Aвxaдии Иcфaxонй бa Мypшидии Биpyвчиpдй [7, 242], paкобaтy дyшмaнии Мулло Муфиди Бaлxй бо Фонии Кaшмиpй [7, 260] вa мyтaкaббиpии Нaкxaти Шepозй, ки бо ибоpaи «..^ap cyxaнcaнчй Aнвapиpо пeши худ мaвчyд нaмeдониcт», бaëн шyдaacт [7, 270] низ a8 мaдди нaзapи тaзкиpaнигоp дyp нaмондaaнд. Аз ин нyктaxо бapмeояд, ки Нapоин Шяфик; aгap бa xиcлaтe aз шо^ вa ë вижaгиe aз эчодиëтaш ишоpa кapдaнй шaвaд, бapои тaшxиc додaни фикpи худ бa pобитa бо xaмзaмонон ишоpa мeнaмояд.

Осори шоирон. Мaълyмотe, ки Нapоин Шяфик; дap мaвpиди оcоpи шоиpон вa вижaгиxои он мeдиxaд, бap мaбнои микдоpи бaйт, cоxибдeвон бyдaн ë нaбyдaни шоиpон вa aмcоли ин pyи коp омaдaacт. Аз Шaфик дap 17 мaвpид бa микдоpи дaкдкд бaйтxои шоиpони

мaзкyp дap тaзкиpaaш ишоpa кapдaacт. Ищо Ашкии Кумй (12000 бaйт), Acaдии Кaзвинй (2000 бaйт), Мyxaммaд Дycaйни Ошуб (10000 бaйт), Мулло Aбдyллоxи Амонй (10000 бaйт), Рaвгaнии Acтapободй (тaкpибaн 30000 бaйт), Соиби Тaбpeзй (120000 бaйт), Faзолии Мaшxaдй (90000 бaйт) вa f. мeбошaнд. Дap ин миëн, Нapойин Шaфик бap иxтилофотe, ки ниcбaт бa микдоpи оcоpи шоиpони мaзкyp xacт, низ ишоpa нaмyдa, кaвли xyдpо дap aкcapи

мaвpидxо мeкyшaд, ки мудаллал cозaд. Мacaлaн, зимни шapxи холи Замонии Яздй гyфтaacт: «...Хони Оpзy дap «Мачмаъ-ун-нафоио овapдa, ки ...«aшъоpaш аз панч xaзоp байт мутачовиз» ва тaзкиpaнaвиcони дигap кyллиëти y дах xaзоp байт навиштаанд» (7,117).

Бap замми он ки ба микдоpи байти шоиpон ишоpa шавад, дap тaзкиpaи «Шоми Fapибон» ба cоxибдeвон будан ва набудани шоиpон низ таваччухи вижа мабзул шyдaacт, ки микдоpи ин дacтa шоиpон аз шест тачовуз доpaд. Дap ин байн шоиpонe, чун Ашкии Кумй, Aниcи Шомлу, Acaдии Казвинй, Мулло Абдуллохи Амонй, Мухаммад Тоxиpи Ошно, Умeди Кизилбошхон, Бaдpии Казвинй, Такии Авхадй, Абдуллатифи Танхо, Шайх Алии Дазин, Толиби Омулй, Зyxypии Тypшeзй, Итобии Начафй, Азизи Казвинй, Хоча Мyнcиф, Нозили Тaбpeзй, Нaзиpии Нишопypй ва дигapон мaxcycaн хамчун шоиpони cоxибдeвон кайд шудаанд. Дap ин байн шоиpонe хам xacтaнд, ки якчанд дeвон доpaнд. Чунончи, оcоpи Ашкии Кyмиpо тaзкиpaнигоp ба тaвpи зайл дacтaбaндй мeкyнaд: «Манзумоташ дap дeвони Faзaл ва як дeвони ка^ил ва як дeвони хачв, мачм^ъ аз дeвонx,о дах xaзоp (байт.-Н.Ш.) мутачовиз буд» [7, 24]. Ё шоиpонe хам xacтaнд, ба чанд забон дeвон иншо кapдaaaнд. Мacaлaн, Миp Мухаммадхони Faзнaвй дeвони фоpcивy тypкй [7, 196], Мулло Фapaxи Шyштapй дeвони apaбивy фоpcй [7, 208] ва Мулло Бaxpоми Сакко дeвони тypкивy фоpcй [7, 124] доштанд. Дap мaвpиди Хоча Кaлонбeки Андичонй ва Сайидмухаммад Начафии Итобй ишоpa мeкyнaд, ки Хоча Кaлонбeк ба забони тypкивy фоpcй [7, 219] ва Итобй ба apaбивy фоpcй шeъp мeгyфтa [7, 171], вaлe аз мавчудияти дeвонxо xapфe ба миëн нaмeоpaд. Дap ин миëн, Шафик таваччухи вижapо ба шоиpонe хам мабзул мeдоpaд, ки дeвон нaдоpaнд. Чунонки навишта: «Нaвpac Шайдо Казвинй аз вилояти худ ба Бeчопypи Дакан pacид... Дap айни чавонй аз capои фонй дapгyзaшт. Хyшфикp acт, аммо aшъоpaш тадвин нaëфт» [7, 170].

Нapойин Шафик бо дapки ин хакикат дeвонxои aкcapи шyapои кaммaъpyф, дap caдaди тaъpиxy caбaбxои дигap биcëp кaмëбy аз дacтpacии омма ба ^rop мондаанд, зимни маълумот овapдaн к^шида, то чунин дaлeлxоpо хам ба инобат гиpaд. Аз ин лих,оз, вaктe ки дap боpaи шоиpонe, ки дeвон ва мячмуяву кyллиëти онхо дacтpac шстдушиш мeкyнaд, xapчи бeштap ба овapдaни aшъоpи онон мyтaвaччex мeшaвaд. Чунонки дap мaвpиди Мулло Дaйдapи Кулуч овapдa: «.. .вакти тaxpиpи ин caxифa дeвони мyxтacape аз y ба даст омад, чун дeвонaш биcëp кaмëб acт, aбëти y здада ба тapтиби paдиф гиpифтa мeшaвaд» ва cипac наздик ба хафтод байт шeъp аз дeвони Мулло Дaйдappо caбт мeкyнaд [7, c.72-79].

Бapъaкcи ин холат, вaктe ки Шафик xaëra шоиp Саъдои Apдиcтониpо ба pиштaи тaxpиp мeкaшaд, чунин caбт мeкyнaд: «Нacpободй гуяд: «Шeъpe ба Faйp аз ин кашда, ки дap мадхи шох Аббош Мозй гуфта, аз y мacмyъ нашуда», - интихо (каломихи.-Н.Ш.). Нacpободй тамоми кacидapо овapдa, матлааш ин аст:

Эй ба сад маънй 3u шоуот ца%онаm барmарй,

Бар my шо^й хаmмy бар Хайрулбашар пайгамбарй» [7, с. 126].

Албатта шоиpонe, ки дap тaзкиpa зикp шудаанд, ба чуз аз дeвон ва куллдат, ки дap боло ишоpa paфт, оcоpи дигapи назмй ва мaнcypи илмй хам доштаанд, ки аз нaзapи нaвиcaндaи тaзкиpaи мaзкyp ,nyp намондаанд. Ч,амъулчамъ Нapоин Шафик ба 48 шоиp ишоpa доpaд, ки ба чуз дeвон маотавиву pиcолоти илмии адабпажухй ва забоншиноот доштаанд. Ба ин гypyx шоиpонe, чун Бокии Наховандй - муаллифи тaзкиpaи «Мaоcиpи Рахимй», Такии Авхадй -муаллифи тaзкиpaи «Хyлоcaт-yл-aшъоp» ва фapxaнги «Сypмaи Сулаймонй», Тaкиë ^^yrnrapñ - муаллифи «Шохнома»-и мaнcyp, Мулло Aлиpизои Тачаллй - муаллифи маотавии «Миpъот-yл-xaëл», Ч,aъфapи Казвинй - муаллифи достони «Хycpaв ва Шиpин», Ч,aвxapй - муаллифи «Бaëз», Хaнчapбeк, Дочй Мухаммад Иcфaxонии Маккй ва Саидо ^лонй - муаллифони «Мacнaвй» ^ap чавоби «Мacнaвии маънавй), Сypypии Кошонй -муаллифи фapxaнги «Мaчмaъ-yл-фypc», Шопypи Тexpонй - муаллифи «Шиpин ва Фapxод» (нотамом), Мyxaммaдpизо Шикeбй ва Навъии Хабушонй - муаллифони «Сокинома», Зyxypии Тypшeзй - муаллифи «Хони Халил», «Гyлзоpи Ибpоxим» ва f., Оpиф Миpзо -муаллифи «Шохномаи Нодиpшоxй», Нeъмaтxони Олй - муаллифи «Шохнома» ва мacнaвй дap хачви Дaйдapобод, Кyдcии Машхадй - муаллифи «Подшохномаи Сох^к^о»», Коcимxони Мавчй - муаллифи «Юcyф ва Зулайхо», Мyзaффapи Гунободй - муаллифи «Хycpaв ва Ш^ин», Нозими Содик - муаллифи «Бaëз», Волexи ДоFиcтонй - муаллифи тaзкиpaи «Риëз-yш-шyapо», Ч,axонгиp Дошимии Киpмонй - муаллифи мacнaвии «Мaзxap-yл-оcоp» (чавоби «Мaxзaн-yл-acpоp»-и Низомй) ва Улфатй - муаллифи pиcолaи «Кофия» ва «Apyз» дохил мeшaвaнд. Дамчунин, ян6ухи шоиpонe, чун Миpзо Ч,алол - муаллифи «Савошхи aйëми Шохчахонй», Бобо Толиби №фахонй - муаллифи «Рдоола дap ачоиботи Тибeт», Козимои Тунй - муаллифи «Faзaвоти Султон Ч,алолуддин» (ба назм), миpзо Козим -муаллифи «Фатовои Олaмгиpй», Мaнзapии Сaмapкaндй - муаллифи «Шохномаи A^apñ» (нокдо), Шох Мyxaммaдшaфeъи Воpид - муаллифи pиcолaи тaъpиxии «Миpъоти воpидот»

вa Козй Axмaди Муншй - мyaллифи китоби тaъpиxии «Нигоpиcтон» бa иншои кутуби тaъpиxивy чyFpофй ë китобxои бaдeй-тaъpиxй дacт зaдaaнд, ки aз мaдди нaзapи мyaллифи тaзкиpa ^p нaмондaaнд. Шоиpонe, чун A^p Дycaйнии Диpaвй - мyaллифи оcоpи «Нyзxaт-yл-apвоx>, «Зод-yл-мycофиpин», «Кaнз-yp-pyмyз», Шоx Тоxиp - мyaллифи xошияи «Тaфcиpи Бaйзовй», шapxи «Ч,aъфapия», шapxи «Тaxзиб-yл-ycyл», xошия бap «Илоxиëт»-и «Шифо», pиcолaи «Мyaммо» вa f., Атоулмулк - мyaллифи «Мyзaxxиб» (pиcолa дap мaнтик), «Apвоx-yл-xyдо» (дap илоxиëт), «Сиpот-yл-вacит» ^ap вочибот), ФоpиFи Чaлaпй - мyaллифи «Pa^-yн-нyбyввaт», Фонии Шepозй - мyaллифи «Шapxи «Гyлшaни pоз», xошия бap хитоб», «Шapxи «Хyтбaт-yл-бaëн», Шaйx Мyxaммaдxотyн - мyaллифи «Шapxи «Apбaин», Озapй - мyaллифи «Бaxмaнномa» вa мacнaвии «Миpъот», Aмиp Абулкошми Фaндapcaкй -мyaллифи pиcолaи «Бизоaт» (динй) вa Миp Aбyлaлой - мyaллифи «Тaфcиpи cypaи «Ихлоо>, pиcолaи «Aдолaт», «Нaмyзaч-yл-илм» гapоиши диниву иpфонй доштaaнд вa ин xоxy ноxоx 6a тapзи тaдвини оcоp вa чaxонбинии бaдeии онxо тaъcиpгyзоp бyдa, ки чунин вижaгй низ aз чониби Нapойин Шяфик тaъкиди чудогош ëфтaacт. Аммо Шяфик нa дap xaмa мaвpид мycтaкдмaн бa оcоpи шyapо ишоpa мeкyнaд. Чунончи дap тaзкиpa боpxо мyтaвaччex шyдaeм, ки мyaллиф бa ягон вижaгии acap ишоpa мeкyнaд вa нa бap ному мaвзyи он. Мacaлaн, дap мaвpиди Бaк;ой ном шоиpe гуяд: «Тaзкиpaтyшшyapоe доpaд>> [7, 48], ë дap Aлиpизо ном шоиpe чунин бaëн мeкyнaд: «мacнaвй дap 6axpи «Тyxфaт-yл-иpокaйн» доpaд>> [7, 178], ë ин ки дap боpaи Шоx Мyxaммaд ном шоиpe гyфтa: «.. .тaзкиpaи мaвзyнони acp» aз чyмлaи тaълифоти ycт [7, 147].

Мyaллиф зимни бaëни шapxи xоли Сaxмии Бyxоpой бapои тaъйини caликa вa paвиши эчодии y чунин нигоштa: «...pиcолae бa тapзи Aбyиcxокд Aтъимa доpaд» [7, 125]. Ё ин ки вaк;тe оcоpи Солики Кaзвиниpо бa pиштaи тaxpиp мeкaшaд, нигоштa: «...мacнaвиe мyштaмил бa capгyзaшти худ бa нaзм овapд>> [7, 129]. яъш, Нapойин Шяфик;, ки бa диккдти мaтолиб бeштap тaвaччyx мeкyнaд, зимни нигошти axбоpоти мapбyт бa оcоpи шyapо низ кyшидa, то дap ишоpaxои мyxтacap низ дaкдкдоpии xyдpо гум нaкyнaд. Мacaлaн, дap мaвpиди Мyxaммaдкyлии caлим гуяд: «...Ибтидои xол бо Миpзо Aбдyллоx - вaзиpи Лоxичон бa cap мeбypд. Дap он aйëм мacнaвии paнгинe дap тaъpифи Лоxичон иншо кapд. Чун бa Динд омaд, мacнaвии мaзкyppо тaFЙиp дод, бa номи Кaшмиp кapд...» [7, 130].

Дигap ny^rae, ки мapбyт бa оcоpи шоиpон acт, ин caнчиши тaбъи онон дap бapобapи бyзypгони пeшини aдaби фоpcй-точикй мeбошaд. Дapчaнд ин бaxcи aлоxидae мeбошaд, ки дap фacли дигap бояд бa тaвpи гycтapдa мaтpax шaвaд, aммо ин чо зикpи бaъзe миcолxои мyxтacappо a8 axaмият холй нaмeдонeм. Нapойин Шяфик; бa xотиpи Ч,axонгиpподшоx пиcaнд aфтодaни мacнaвии «ТyFлyккомa»-и Aмиp Хycpaви Дexлaвй, aфтодa бyдaни чyзъe aз он вa бa воcитaи Дaëтии Кошй ном шоиpи дapбоpи ин подшоx тaкмил ëфтaни мacнaвии мaзкyppо бо ибоpaти зaйл бa pиштaи тaxpиp мeкaшaд: «Дaëтии Кошй, дap бидояти xол ca^^ñ мeкapд, вaчxи тaxaллyc ин acт. Оxиp бa Динд омaд, дap Дaкaн бa cap мeбypд. Ч,axонгиpподшоx Уpо тaлaб фapмyдa, бa мaзияти иноëт мaxcyc гapдонид вa дap caнaи тиcъa

aшap вa aлфa (бapобap бa 1018/1609) мacнaвии Aмиp Хycpaв мycaммо бa «ТyFлyккомa»

пиcaнди xотиpи шоxй aфтод. Як мaбxacи он китоб мaфкyд буд. Шyapои мулозими pикоб бa нaзми он мaбxac мaъмyp шyдaнд. Аз он чyмлa мacнaвии Дaëтй мaкбyли тaбъи подшоx aфтод вa дap cилaи он Дaëтиpо бa зapи cypxy caфeд caнчид...» [7, 83].

Сафари шоирон. Aзбacки тaзкиpaи «Шоми Fapибон» бо пpинcипи хош тacниф иншо шyдaвy caфapxои шоиpон дap он мaдди нaзapи xaмeшaгии мyaллиф тaзкиpa кapоp доштaacт, 6axcи мaзкyp дap ин чо идомa нaмeëбaд. Бapъaкc тaнxо ишоpa бa ин нyктa кофиcт, ки мyaллиф бapои пaйдо кapдaни pyзии бexтap, ë мaкоми бaлaнди шоиpй бa Динд вa мaноrики гуногуни Шибxи Коpa caфap кapдaни тaмоми шоиpони мyштaмили тaзкиpapо ишоpa мeкyнaд. Дap бaъзe мaвpидxо бошaд, бapои тaкмилaи чaxонбинй вa ë мaкоми диниву иpфонии худ бa caфapи Дaчч мyшappaф шyдaни онxоpо низ бa pиштaи в^йд мeкaшaд. Бa ин iypyx нaздики caд шоиpи мaзкyp дap тaзкиpa шомил шyдaaнд, ки Сaдpyддини Илоxй [7, 34], Рaфeъй [7, 106], Рaфeъии Омулй [7, 107], Муъминои Гунободй [7, 252] вa дигapон мeбошaнд.

Ца^онбинй. Дapки мaтолиби шeъp вa мaкcyди шyapо aз зaмонxои мaвчyдияти шeъpy aдaб a8 мacоили бaxcбapaнгeзи aдaбиëти фоpcй-точикй бa xиcоб мepaвaд вa aз ин caбaб xaм иддae aз кутуби шypyx бa aшъоpи шо^они мyтaфовит дap acpxои гуногуни тaъpиx бa зyxyp омaдaaнд, ки aз зaвк, caликa вa фaxмиши шeъpишиноcони aдвоpи мyxтaлиф вa дидгоxxои мyтaфовити cyxaнcaнчонpозикp кapдaaнд. nac, бaxcи чaxонбинй, ки paвзaнaecт бapои вypyд бa чaxони шeъp acт, aз мaнзapи тaзкиpaнигоpон, ки xaмзaмон paвaндaгони нaxycтини чодaи нaкдy cyxaнcaнчй вa шapxy тaвзexи aшъоp мaxcyб мeëфтaнд, ^p нaмондaaнд. Дap ин зaминa, Нapойин Шяфик pочeъ бa кapиб 25 шоиp дap китоби худ бо ибоpaxои «мaйл бa тacaввyф дошт», «дapвeш буд», «дap тоaтy ибодaт мeгyзapонид», «кaлaндapонa

мeгyзapонид», «гушанишинй мeкapд», «бeкaйди лоуболй», «дapвeши cоxибдил», «ба cифтaи фaкpy инкиcоp пиpоcтa» ва aмcоли ин ëд кapдa, ба тacaввyфy иpфон майлу paFбaт доштани онх,о ва aшъоpe ба хамин тapик cypyдaнaшонpо таъкид мeнaмояд. Ба ин гypyx шо^ош, чун Озapии Иcфapоинй [7, 23], Aбтapии Бадахшй [7, 29], М^ Илохй [7, 34], Иcмоилxони Дочй [7, 40], Шох Бокиpи Дошл [7, 84], Дофизи Иcфaxонй [7, 86], Сapмaди Кошй [7, 133], Сафдаи Иcфaxонй [7, 156], Омили Балхй [7, 184], Кapоpии ^лонй [7, 212] ва дигapон шомил мeшaвaнд. Чунончи, вaктe ки дap боpaи аз чоpчyби одоб бepyн будани Сapмaди Кошиpо таъкид мeнaмояд, бо ибоpоти латиф ва киccaи шaвкaнгeз чунин зикp мeкyнaд: «Доpошyкyx, ки бо фyкapои мачонин cape дошт, ба y эътикод ба хам pacонид ва пeши пада^ яънe Шохичахонподшох тaъpифи y кapд. Подшох Иноятхони Ошноpо фиpиcтод, то холати ypо дapëфтa, ба apз pacонaд. Чун Сapмaд бapaxнa - мaкшyф-yл-aвpaт мeгaшт, аз пeши y бapгaштa, холати ypо ба ин байт мaъpyз дошт:

Бар Сармадu барауна каромоm myумаm аm Кашфе, кы зо^р а^ аз у, кашфu авраm а^» [7, с. 133].

Чунон ки дap боло таъкид нaмyдeм, муаллиф та^ибан дах шоиpи дигappо таъкид нaмyдeм, мyappифй мeкyнaд, ки дap ин замина Faвpe доштаанд. Ба Faiïp аз ин, муаллифи тaзкиpa як ^TOp шоиpонpо, ки дap улуми мутафовит, аз кабили pиëзивy тиббу тaъpиxy фикху xaдиcy мантику нучуму ycтypлобy аъдоду фанни cиëкy capфy нахву хикмату иншову муаммо мах^ат доштаанд, алохида зикp мeкyнaд, ки Сaдpyддини Илохй, Бaдeи Сaмapкaндй, Бокиp Мазхаби Шepозй, Миpмaъcyми Тacaллй, Ноcиpи Хycpaв, Дазанй, Хaнчapбeк, Сaйpии Сачовандй, Шучой, Сафии Шepозй, Азизии Казвинй, Ахдии Хypоcонй, Абдулбокии Тaбpeзй, Ишpaтии Гeлонй, Фонии Шepозй, Мулло Hypy^^, Улфатии Яздй ва дигapон дap ин шyмоpaнд. Бaъзe шоиpонpо Нapоин Шафик дap cифaти умумй, бо ибоpоти «capомaди хукамо», «фозил», «^ap aкcapи улум моxиp», «чомeъи улум», «capомaди уламо», «capи уламо», «rnyapp^» вacф намуда, ба ягон pиштaи илм paбт доштани шоиppо дакик мeкyнaд. Адади чунин шоиpон наздик ба от acт.

Дамчунин шоиpонe, монанди Иcмоил Миpзо, Абулбако М^зо, Aшpaф, Миpтaкии Кошй, Хycpaвии Ноинй, Дaвpй, Рyзбexи Шepозй, Мyxaммaдхycaйни ^parä, Солexии Диpaвй, Aбyлвapои Саддй, Махдии Бокуй, Итобй, Иноятуллохи Шepозй, Ишpaтии Яздй, Оpифо, Миp Сайид Алй, ФaFфypи Лохичонй, Миp Муизуддини Фитpaт, Кapоpии Гeлонй, Комил Кyфpии Бадала, Миp Муиз, Мyчpими Эpонй, Мyx,aммaдшapифи вукуй, Aшpaфxон ва Абулбако шyFли хаттотй низ доштаанд. Аз чумлаи Aшpaфxон «дap хафт калам устод» [7, 29] ва ë Миp Сайидалй «xyшнaвиcи болодacт» [7, 187] будаанд. Тaбииcт, ки ба чуз шyFли xyшнaвиcй воcитaxои дигapи кacби pyзй кapдaни cyxaнвapонpо низ таъкид мeкyнaд. Аз чумла, шоиpонepо, чун Миpзо Мyx,aммaдтоxиpи Ошно, Миp Муизуддини Фитpaт, Кapоpии Гeлонй, Хоча Дycaйни Мapвй, Мyxaммaдшapифи вукуй ва Козй Ахмади Faффоpй дap иншо, Aшpaф, Миpcaйидaлии Чудой ва Зexнй дap cypaтнигоpивy наккошй; Умeд Кизилбошхон, Боки Ноинй, Дaйдapи Тyниëнй, Хycpaвии Ноинй, Махдй Кулй Султон ва Мyчpими Эpонй дap мycикй; Розиву Рашидо дap зapгapивy миногapй; Тacaллй дap камчибофй ва Хycpaвии Ноинй дap тиpaндозй шyxpaт доштаанд, ки аз нaзapи Нapоин Шафик зимни зи^и маълумот pочeъ ба ахвол ва оcоpи онон дyp намондаанд.

Шахсият ва зарфияти шоир. Бахот шахотяти шоиp, ки xaмeшa тавъам бо донишу чахонбинии ycт, paбти ногycacтaниe бо зapфияти шоиp хам доpaд ва аз ин py, мо мeкyшeм, то дap ин бахши мyxтacap pочeъ ба ин ду шохаи маълумоти тaзкиpaxо таваккуф нaмоeм. Тaзкиpaнигоpон дap aFлaб мaвоpид никотe биcëp зapиф дap мaвpиди шахотяти шоиppо забт мeкyнaнд, ки 6озгуи макоми маънавии ycт ва ë нишондихандаи он acт, ки шо^ аз кадом доиpa бapxоcтaacт. Чунончи, Нapоин Шафик маълумоти aчибepо pочeъ ба пиcapи Aбдyppaxмони Ч,омй - Здауддин Юcyф caбт мeкyнaд, ки дap aкcap тaзкиpaxо кaмëб аст. Тибки ин маълумот Зиëyддин Юcyф дap ахди Шохичахон ба Динд caфap кapдaвy дap он чо зиcтaacт [7, 163]. Дapчaнд, y Чрм^о «Тaбpeзй» зикp кapдa, ки ro^pyOT ба нaзap мepacaд.

Дигap нукта зapфияти шоиp acт, яъш шоиp чй фахмишу бинишe дошта ва ба шyapои caлaфy мyоcиp нaзapи y чй гуна будааст. Ин нукта хам бapои шинохти шахотяти шоиp ва хам шeъpи y аз никот ва мaбxacxои мyxиммe apзëбй мeшaвaд, ки дap кутуби тaзокиp ба он ишоpоти лaтифe шуда. Миcол дap тазк^аи «Шоми Fapибон» ба ду шоиpи кacидaгy ишоpa шyдaacт, ки ба макоми Arnapï дap ин навъи шeъp нигохи paддy инкоp доштаанд. Яте аз ин шоиpон Уфлатй [7, 24] ва дигape Накхати Шepозиcт. Шафик шapxи холи Накхати Шepозиpо бад-ин минвол 0F03 кapдa: «Накхати Шepозй - дap камоли бeпapвой ва xyдоpой буд ва дap cyxaнcaнчй Aнвapиpо пeши худ мавчуд нaмeдониcт...» [7, 270]. Arap ба маълумоти Шафик таваччух нaмоeм, paвшaн мeшaвaд, ки шоиpони мазбу^ бо он ки худ дap шоиpй ба мaкомe нapacидaaнд, хатти бутлон ба шeъpи бyзypгон мeкaшидaaндy ин коppо ба гуфти муаллифи

тазкира «дар камоли бепарвой ва худорой» мекардаанд. Нароин Шафик, хамчунин ба чанд чихати чахоншиносии шоирон, ки бар пояи андешахои ботил будаанд, ишора дорад ва таъсири онро ба шеъри онхо низ нишон медихад. Чунончи, дар мавриди Замонии Яздй гуяд: «...хушмаколи гарибхаёл аст, аммо коили таносух буд ва худро Шайх Низомии Ганчавй мепиндошт. Чунонки гуяд:

Дар Ганца фуру шудам пайи дид, Аз Язд баромадам чу хуршед. Хар кас, ки чу ме^р бар сар ояд, Харчанд фуру равад, барояд» [7,117].

Масоили равиши таснифу табакабандии маълумот дар тазкираи «Шоми гарибон» аз масоили мубрами шинохти макоми ин тазкира дар олами адабпажухии форсй-точикй ба хисоб омада, дар ин маврид хулосахои мо дар асоси никоти зайл чамъбаст мегардад:

1.Бо вучуди таъйин шудани гуруххои махсуси тазкирахои форсй, китоби «Шоми гарибон» бо принсип ва усули тамоман хосе руи кор омада, адабпажухону суханшиносонро водор мекунад, ки дар мавриди таксимбандии гурухи тазкирахои форсй-точикй андеша намоянд. Азбаски ин тазкира шуароеро шомил мебошад, ки ба Динд аз манотики гуногун сафар кардаанд, мо пешниход мекунем, ки ба гурухи тазкирахои хусусй - махаллй, мавзуй ва табакотй, шохае наве бо номи тазкирахои сайёхй илова карда шавад.

2.Тазкираи «Шоми гарибон» тазкираи хусусй буда, шомили шархи холи 478 шоир ва дорои дебочаву хотима аст. Тазкираи мазкур тартиби муайяни алифбоиву хронологй надорад ва усули тадвину забти маълумот дар он анъанавист, зеро муаллиф ба никоти марбут ба шархи хол ва осори шуаро мисли тазкиранигорони пешин таваччух мекунад.

3.Бо вучуди нуктахои бахсбарангез ва галат хам доштан, тазкираи «Шоми гарибон» ба диккати матолиб ва аксар нуктахои марбут ба рузгори шуаро имтиёз дорад. Чунончи, никоти марбут ба зодгох, соли таваллуду вафот, рабти шоир бо хокимон ва дарбор, вазирону шахсони баруманд, сафархо ва амсоли ин хамеша мадди назари тазкиранигор будааст

4.Дар мавриди осори шуаро Наройин Шафик ба макоми шоирон, робитахои адабии суханварон, мероси бозмондаи шоир ва теъдоди байти бокимондаи шоир, сохибдевон будан ё набудани шоир, забти дигар осори шоирон ба чуз девон, гаври шуаро дар улуми мутадовилаи замон, иштихори шоирон дар хавзахои адабй, иртиботи шоирон бо ирфону тасаввуф ва хонакоххо ва амсоли ин таваччухи вижа дорад, ки барои баррасии макоми маънавй, пояи сухангустарй ва равишу мактаби эчодии намояндагони асрхои мухталиф санади мухим махсуб мешавад.

АДАБИЁТ

1.Еаффорова Замира. Тазкирахои Сархуш ва Хушгу хамчун сарчашмаи накду сухансанчй /Замира Еаффорова. -Хучанд: Нури маърифат, 2001. -280 с.

2.Еаффорова Замира. Ташаккул ва инкишофи адабиёти форсизабони Кашмир дар асрхои ХУ1-ХУ11 /Замира Еаффорова. -Хучанд, 2011. -574 с.

3.Маонй, Ахмад Гулчин. Таърихи тазкирахои форсй. -4.1. -Техрон: Ахуро, 1363х.-765 с.

4.Нафисй, Саъид. Таърихи назму наср дар Эрон ва дар забони форсй то поёни карни дахуми хичрй / Саъид Нафисй. - Техрон: Чопхонаи Механ, 1344 х.- 1182 сах.

5.Сафо, Забехулло. Таърихи адабиёт дар Эрон ва дар каламрави забони порсй / З.Сафо. - 4. 5. - Бахши 2 -Техрон: 1373 х.- 636 с.

6.Шафик,, Наройин Лачхмй. Гули раъно / Н.Шафик.- Дайдаробод, 1663х.-188 с.

7.Шафик, Наройин Лачхмй. Шоми гарибон / Н.Шафик.- Дайдаробод, 1977.-378 с.

ПРИНЦИПЫ КВАЛИФИКАЦИИ АНТОЛОГИИ «НОЧЬ СТРАННИКОВ» НАРАЯНА ЛАЧХМИ ШАФИКА

Статья посвящена исследованию принципов квалификации, так же литературной характеристике одного из выдающихся произведений персидско - таджикской антологии XVIII века «Ночь сранников» Нараяна Лачхми Шафика. Отмечается, что данное произведение «Ночь сранников» разделины особыми методоми и принципоми. Писатель в процессе развитие антологии расширил новое направление среди специальных групп антологий.

В том числе автором статьи отмечено, что в некоторых случаях Шафиком не посследованно единная традиционная последовотельность антологий.

В заключении отмечается, что одним из безценных источников обогощения таджикско -персидской литературы являться описание жизни и творчество поэтов, их непрерывная связь с придворными и литературными деятелями и соврименниками, а так же их мирровозрение и бесчисленные путишествия.

Ключевые слова: Нараян Лачхми Шафик, антология, «Ночь странников», принципы квалификации

PRINCIPLES OF QUALIFICATION OF ANTOLOGY "NIGHT OF STRANGERS" OF

NARAYAN LACHHMI SHAFIQ

The article dwells on the research dealing the principles of qualification and literary characteristics of one the Persian - Tajik anthology of the 18th century "Night of srangers" of Narayan Lachkhmi Shafiq. It is noted that his book "Night of Srangers" is divided by a special method and the principle. The writer in the course of developing of the anthology expanded a new branch among special groups of the anthology. Also, the author of article claims that Shafiq in some cases didn't follow the order of the traditional standards of anthology.

The author comes to conclusion that the description of life and creative works of poets, their communication with court and literary figures of his time, their outlook and travels are considered as valuable source of the Persian - Tajik literature.

Keywords: Lachhmi Narayan Shafiq, antology, "Night of strangers", Priciple qualification

Сведения об авторе:

Шамсиддинова Назира Рахимовна, старший преподаватель кафедры английского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова, E-mail: shamsidinova83@mail.ru

About the author:

Shamsiddinova Nazira Rakhimovna - Senior Lecturer in the Department of English of Khujand State University named after academician B.G.Gafurov, E-mail: shamsidinova83@mail. ru

НАЗАРЕ БА МУДОКИМАИ ЖУРНАЛИСТЙ ДАР СОМОНАДОИ ИНТЕРНЕТЙ

Шо^иён М.Б.

Донишго^и миллии Тоцикистон

Мухокима категорияест, ки дар жанрхои тахлилии журналистика (макола, сухбат, такриз, хулосаи матбуот, нигориш ва г) васеъ истифода бурда мешавад. Ин, ба таври табий, гайри фикрронии бевоситаи журналист хангоми тахияи матлаб мавриди амал карор мегирад. Вакти омода кардани маводи журналистй дар колаби жанрхои публитсистй-бадей низ ин категорияи мантик ба таври фаъол истифода мешавад. Танхо дар жанрхои хабарй имкони истифода бурдан аз категорияи мухокима махдуд аст. Зеро журналист аз вокеа ва ё факти нав танхо навигариро ба аудитория мерасонад. Мухокимаи он дар жанрхои тахлилй ва публитсистй-бадей идома меёбад.

Тахияи матлаб дар колаби жанрхои тахлилй, ки усулхои зиёд, тадкику омузиш, мушохида, тачриба, мукоиса ва натичагириву хулосаро дар бар мегирад, бе истифодаи категорияхои мантик камтаъсир хохад буд. Мухокимаронй новобаста ба инкорй ё тасдикй буданаш зарур аст, ки дар асоси фактхои тасдикшуда сурат бигирад.

Ба андешаи мухаккикон, агар мухокима дар заминаи донишхои вокей ва хакикати реалй бароварда шавад, он мухокимаи хакикй дониста мешавад. Аммо ба инобат нагирифтаги чунин махсусиятхо мухокимаро ба мухокимаи баргалат табдил медихад. Инчо овардани андешахои донишманди рус А.А.Тертичний бисёр ба маврид аст, ки навиштааст: «Журналисте, ки мехохад мухокимаронихояш доимо аз чихати мантик мавзун, равшан ва исботшаванда бошанд, бояд дар хар як матнаш конунхои мантикиро риоя намояд» [4, с. 19]

Тахлили пахлуи назарияи умумии мухокима ва чанбаи амалии он дар журналистика маълум кард, ки дар ВАО-и Точикистон на хама журналистон дар вакти тахияи матлаб аз мухокимаи мантикй кор мегиранд. Гохо журналистон донишхои дар хусуси соха, вокеа, руйдод ё дигар мавзуоти мухим каблан бавучуд омада ва исботи илмй доштаро ба инобат нагирифта, матлаб менависанд, ки дар он мухокимаронихои гайримантикии зиёд рох меёбад.

Барои мисол дар маколаи «Як миллион точики гулом» [9] журналист А.С. фикрашро бо номаи як мухочири кории точик аз Русия ба нашрияи «Миллат» «асоснок» карда мухокимаронй намудааст, ки дар он галатхои зиёди мухокимавй ба чашм мерасад.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Дар огози матлаб А.С. 20-соли замони истиклолият(то соли нашри макола)-ро бист соли гуломй ном мебарад ва дар идома менависад, ки: «.Ва нахуст суоли ин чо матрах он аст, ки чаро? Мо ку дар он занчира танхо набудем. 14 "бародар" будем. Вале чаро махз точик дар пахнои шуравии собик ин тавки сабилмондаро дар гардан дорад?.».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.