ПРИКАЗ НА НЕКОЛКУ СЛОЖЕНИ ЛИЧНИ ИМИЊА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

изворен научен труд

УДК: 811.163.3'373.23

ПРИКАЗ НА НЕКОЛКУ СЛОЖЕНИ ЛИЧНИ ИМИЬА

.Ъубица Станковска

Институт за македонски ja3UK „Крсте Мисирков " Универзитет „ Св. Кирил и Методу ", Скоще, Македонца

Key words: personal name, antroponym, antroponymy, toponym, toponymy, Macedonian language

Summary: The article's author analyses the compound personal names: Berobran, Bregost, Dragoezd, Godoles, Ljudovid, Novosil, Pochest, Pretimir, Prvoslav, Velimazh, Verislav and Zhelovar, all of which have been confirmed in the onomastic fund pertaining to the Macedonian language areal. The analyzed personal names belong to the oldest anthroponimical layer of the Slavic languages and their analysis represents an extremely important contribution to the reconstruction of the Proto-Slavic antroponymy.

Клучни зборови: лично име, антропоним, антропонимща, топоним, топо-нимща, македонски ]азик.

Резиме: Во статщата авторот ги анализира композитните лични имиаа: *Беро-бран, Брегост, Велимаж, Верислав, Годолес, Драгоезд, Желовар, Лудовид, Новосил, Почест, Првослав и Претимир, кои се засведочени во онимщата на македонскиот ]азичен ареал. Анализираните антропоними му припагаат на на]стариот антропонимиски фонд на словенските ]азици и нивното презентираае има особен придонес за реализацща на реконструкцщата на прасловенската антропоним]а.

*БЕРОБРАН. Исчезнатото лично име *Беробран < *Berobrani е двотематско име кое е составено од морфемата беро-, ко]а потекнува од презентската основа бер- од стсл. глагол Бьратн, ЕЕрж 'зема, избира, бере' < ие. корен *bher- 'носи, донесува' и од морфемата -бран, юз]а потекнува од коренот бран- од стсл. глагол Браинтн, Браиб 'брани' < општосл. *borniti. Старото име *Беробран е засведочено индиректно во македонската антопонимща. Имено, антропонимот *Беробран се содржи во основата на личното име

Беробранец < Беробранъцъ, кое е документирано во писмени споме-ници од XIV век (Станковска, 1992: 38). Личното име Беробранец е образyвано од исчезнатото лично име *Беробран со деминутивниот суФикс -ец < -ъцъ.

Личното име *Беробран е посебност на нашата антропонимща, биде]ки тоа не е регистрирано во антропонимщата на другите словенски народи. Впрочем, неговите составни елементи поретко се употребуваат во образува&ето на сложените антропоними. Така, со морфемата бер-1-бер, ко]а може да се употреби како прва и како втора компонента во составот на сложените антропоними, се срекаваат личните имиаа: срп. Беривоj Берислав (ГрковиЬ, 1977: 3536), буг. Беривой, Беримир, Берислав, Берослав (Заимов, 1988: 19), чеш. Nebera (Svoboda, 1964: 69). Со морфемата беро- во нашиот антропономастикон се прикажани следните лични имиаа: Беривоj Берислав, *Беробрад, од кое е изведно деминутивното име Беро-браица, Беролуб, Берослав (Станковска, 1992: 38-39).

Во антропонимщата на словенските ]азици морфемата бран-I-бран се употребува, обично, како прва составка при образува&ето на сложените антропоними, а поретко се употребува како втора составка, сп. пол. Bronisqd, Bronislaw; женското лично име Czçstobrona (Malec, 1971: 71), чеш. Branislav, Bran(i)súd; Pribran, Sebran (Svoboda, 1964: 71), хрв. Branislav, Branivoj (Simundié, 1988: 50), срп. Бранибор, Бранивоу; Драгобран, Лубобран (ГрковиЬ, 1977), буг. Бранимир, Бра-нислав (Заимов, 1988: 33). Во антропонимщата на македонскиот ]азик оваа морфема се употребува како прва составка: Бранивоj, Бранимир, Бранислав, Бранослав и како втора составка: Милобран, Србобран (Станковска, 1992).

БРЕГОСТ. Во турскиот опширен пописен дефтер за нахщата Драма од 1569I70 година се споменува селото Бригошт, а таму е запишано: „Оризари од селото Бригош, припага на нахщата Драма." (ТД, 2007: 62). А. Сто]ановски, ко] е преведувач и редактор на документот, вели дека селото не е идентификувано, а неговото име е несигурно прочитано.

Од изнесените податоци во османлискиот документ се дознава дека жителите на селото Бригошт биле оризари, одгледувале ориз, а покра] селото имало река или канал, чиешто име е запишано како „Река Кучук". А. Стсуановски е во право кога споменатата река Кучук ]а доведува во врска со селото Кучук Ко] (Мало Село) што се наога ]угоисточно од Драма. Оттука може да констатираме дека исчезнатото село Бригошт било лоцирано на почва погодна за оризишта и секако

се наогало во близината на селото Кучук Ко], во пространата низина на ]уг од градот Драма во Грцща.

Макар што немаме поподробни историски податоци за раселеното село Бpигoшт, ние сметаме дека првобитната форма на името била *Бpeгoшт. Нашето мислеае произлегува од фактот дека во говорот на тогашното македонско население името на селото, на]веро]атно, се изговарало како Бpигóшт, т.е. акцентот се наогал на последниот слог од името, односно на вокалот o, така што имало услови за редукцща на неакцентираниот вокал е во и. Како што е познато, серско-драмските говори имаат слободен, подвижен акцент, ко] може да стои на сеюз] слог во збороформите и на секо]а морфема, вклучува]ки ги и флексивните наставки (Видоески, 1986: 20). Во врска со оваа ]азична по]ава, Б. Видоески, мегу останатите примери, ги наведува и акцентските алтернации, кои се ]авуваат во парадигмата на глаголот бepe, а тие се: 1 л. едн. 6épa, 2 л. едн. биpéш, 3 л. едн. биpé, 1 л. мн. биpéми, 2 л. мн. биpéти, 3 л. мн. биpáт (Видоески, 1986: 25).

Името на селото Бpeгoшт е добиено по пат на метонимща, а е преземено од постар хидроним *Бpeгoшт < *Бpeгoшть (Пoтoк), чщашто придавска компонента е образувана од личното име Бpeгocт со придавскиот суфикс -ь, ко] се одликува со посесивното значеае. По отпагааето на именскиот член од составот *Бpeгoшт < *Бpeгoшть (Пoтoк), изразен со хидрографскиот термин noтoк, придавката *Бpeгoшт се супстантивизирала и продолжила да суштествува како елиптично име.

Исчезнатото лично име Бpeгocт < *BrëgosW е создадено по пат на скратуваае од засега непотврденото име *Бpeгoгocт < *BrëgogosW и тоа како резултат на губеаето на консонантот г во интервокална позицща, со што се создале услови за контракцща на еднородните вокали што се нашле во непосреден допир во долго ö, кое поради неговата нестабилност подоцна ]а загубило должината (Конески, 1965: 46). Постапката при скратувааето на името се одвивала на следниот начин: *Бpeгoгocт > *Бpeгoocт > *Бpeгöcт > Бpeгocт. Антропонимот *Бpeгoгocт претставува двоосновно име, кое е обликувано од морфемите Бpeгo- и -гocrn. Морфемата Бpeгo- потек-нува од презентската основа бpeг- од стсл. глагол Бp']H, Бp'гж 'се грижи над некого, бере грижа за нешто' < прасл. *bergti. Во старосло-венско-македонскиот речник се потврдени глаголите БpE]H и ^p']^ ^p^rx 'не се грижи, не обрнува внимание, е небрежен' (Десподова, 1999: 42, 253). Морфемата -гocт потекнува од стсл. именка гость

'гостин', со постаро значеае 'тугинец, до]денец во одредена заедница' < прасл. *gostíод ие. *ghostis (Skok, 1971: 595; Bezlaj, 1971: 164).

Во антропонимщата на македонскиот ]азик со морфемата брег^-брег се посведочени личните имиаа: Брегод < *Brégodí, скратено име од исчезнатото име *Брегогод < *Brégogodí, заложено во основата на името на охридското село Брагожда, денес во Албанща (Станковска, 2002: 55), *Небрег, кое се наога во основата на името на селото Небрегово (Прилепско) (Станковска, 1985: 59; Конески, 1991: 29), Побрег, што лежи во основата на името на селото Побрегово (Гевгелиско), регистрирано во турскиот пописен дефтер од 1568I1569 година (ТД, 2003: 75). Во полската антропонимща е познато личното име Niebrzeg (Bankowski, 1984: 140), а во антропонимщата на бугар-скиот ]азик се срекава личното име Брегослав (Заимов, 1988: 37).

Во антропонимщата на македонскиот ]азик морфемата гост-I-гост, юз]а се ]авува како прва и како втора составка, се одликува со поголема продуктивност во образувааето на композитните антропоними, сп. Гостимир, Гостомир, Гостивар, Гостивит; Делгост, Драгогост, Желегост, Милогост, Радогост, Скорогост, Хотогост (Станковска, 1992). Споредбени лични имиаа со оваа морфема се познати во антропонимщата на словенските ]азици, сп. срп. Гостидраг; Милогост, Радогост (ГрковиЬ, 1977), хрв. Gostimir, Gostislav (Simundié, 1988: 133); Dobrogost, Slavogost (Simundié, 1983: 195), Zivogost, што се наога во основата на топонимот Zivogosce (Simunovié, 1986: 33), слов. *Gostirad, што се крие во основата на топонимот Goztyray, денес Gasteraj (Kosmrlj, 1970: 102), буг. Гости-люб, Гостовой, Гостомир; Доброгост,,Желигост, (Заимов, 1988), чеш. Hostibor, Hostimil, Hostirad; Belehost, Blizhost (Svoboda, 1964: 76), пол. Goscilub, Gosciwoj; Bdzigost, Niegost (Malec, 1971: 87).

ВЕЛИМАЖ. Во турскиот опширен пописен дефтер за Скопскиот вилает од 1467I1468 година мегу жителите на градот Скоще е попишано лицето Велимас или Велимаш (ТД, 1971: 421). Ние сметаме дека старото име гласело Велимаж, а формата на името Велимаш што е напишана во дефтерот, е добиена како резултат на обезвучувааето на кра]ниот консонант ж во неговиот безвучен парник ш.

Личното име Велимаж < *VelimÇzъ претставува сложено име, кое е составено од составните делови Вели- и -маж. Морфемата вели-потекнува од придавската компаративна форма во старословенскиот ]азик белнн 'поголем, голем, велик' < прасл. *velъjъ од придавката *veb, сп. стсл. адв. бельмн 'мошне, силно, гласно'. Морфемата -маж

потекнува од стсл. именка мжжь 'маж, сопруг, човек; селанец' < прасл. *mÇzь. Во старословенско-македонскиот речник лексемата мжжь е наведена со значеаето 'маж, сопруг, човек', а е наведена и лексемата BEЛЫMЖЖd 'велможа, двор]анин' (Десподова, 1999: 241, 49). Во личното име Beлимaж носовката од заден ред ж се заменила со вокалот a.

Во македонскиот антропонимиски фонд со морфемата вели- се образувани личните имиаа: Beлибop, Beлигocт, Beлимиp, Beлиcлaв (Станковска, 1992: 58 - 59). Морфемата мaж-/-мaж, како и фонетската варщанта -муж (со замена на ж > у), се содржи во составот на двочлените имиаа: Дoбpoмуж, Дpaгoмуж (Станковска, 1992: 99, 104), Maжoвит^, Белмуж, Будимaж и Бучимaж, кои се наогаат во основата на топонимите: Maжучиштa - село во Прилепско, Белмуш -ливади и пасиште на Шар Планина, Будимaж - пасиште (Слп, Велешко), Будимaш - врв на планината Дрен, висок 1918 м (Прилепско) и Бучимaш - село во Охридско, сега во Албанща (Станковска, 2002: 31, 63, 69).

Сложени антропоними во чщшто состав влегува морфемата вели- се присутни во антропонимщата на словенските ]азици, сп. срп. Beлeмиp, Beлибop, Beлoмиp (ГрковиЬ, 1977: 50-51), буг. Beлигocт, Beлимиp, Beлиcлaв, Beлocлaв (Заимов, 1988: 46), чеш. *Velebor, Velel'ub, Velislav, полап. *Velebud (Svoboda, 1964: 91), пол. Wielebor, Wieledrog, Wielemir, Wielemysl (Malec, 1971: 122). Антропонимиската база *mÇz-/*-mÇz поретко се срекава во антропоними] ата на словенските ]азици, сп. срп. Mужбpaт; Цpнoмуж (ГрковиЬ, 1977:), Дpaгмуж (ГрковиЬ, 1983: 61), Рaдмуж (Пешикан, 1986: 96), буг. Mъжил, Mъжo (Заимов, 1988: 161), хрв. Muzan, Musko (Simundié, 1982: 278), слов. Radomoz, заложено во основата на топонимот Radomozci (Kosmrlj, 1970: 102).

ВЕРИСЛАВ. Антропонимот Bepиcлaв < *Vërislavb е двочлено лично име, кое е составено од составките Bepи- и -cлaв. Првата составка вepи- е рамна на императивната форма вepи од стсл. глагол B'pHTH, B'p6 'верува', изведен од стсл. именка B'pa 'вера, празноверие' < прасл. *vëra, а втората составка -cлaв е од стсл. именка слава 'слава, чест, почит' < прасл. *slävä од глаголот *släviti 'слави' (Bezlaj, 2005: 300; Bezlaj, 1995: 257). Личното име Bepиcлaв е забележено во турските пишани извори од XV век (Станковска, 1992: 60). Личното име Bepиcлaв е познато во антропонимщата на

хрватскиот ]азик: Verislav (Simundié, 1988: 358) и во антропонимщата на бугарскиот ]азик: Верислав (Заимов, 1988: 48).

Морфемата слав-I-слав се вбро]ува мегу на]фреквентните деривациски елементи во образувааето на словенските сложени антропоними. Во антропонимщата на македонскиот ]азик со морфемата слав-I-слав се срекаваат, на пример, личните имиаа: Славимир, Славолуб, Славомер, Славомир; Билослав, Бранислав, Велислав, Дедослав, Драгослав, Лубослав, Милослав, Нинослав, Станислав, Хранислав и други.

Личното име Верислав се наога во основата на о]конимот Вериславци - исчезнато село во Тиквешко. Селото Вериславци е регистрирано во турскиот опширен пописен дефтер за нахщата Тиквеш од 1570 година, а таму е запишано: „Село Мирановци, припага на Тиквеш; со придодаваае на селото Вериславци, кое припага кон Пщанец, се наогаат на едно место со селото Храниславци и друго Мирановци." (ТД, 1982: 541 - 542). А. Стсуановски, ко] е преведувач и редактор на ово] дефтер, од една страна, смета дека селото Вериславци, на]веро]атно, се однесува на селото Вратиславци, кое се наога северозападно од Делчево, а од друга, вели дека споменатите села во пописниот дефтер „се наогале едно кра] друго (како маала на една населба)". Мегутоа, селото Вратиславци е регистрирано во истиот дефтер од 1570 година во нахщата Пщанец (ТД, 1983: 267), така што ни се чини дека е невозможно со истиот попис двапати да било попишано селото Вратиславци, а да не се укаже дека се работи за исто село. Од текстот во пописот, всушност, произлегува дека селото Вериславци била посебна селска населба, ко]а била лоцирана во непосредна близина на селата Мирановци и Храниславци во Тиквешката Област. Во научната литература е искажано гледиштето дека раселеното село Храниславци се наогало мегу денешните села Марена и Глишик ^ачева-Улчар, 2008: 318). Според тоа, може да се каже дека исчезнатото село Вериславци било лоцирано во близината на споме-натите кавадаречки села, односно на просторот мегу градовите Неготино и Кавадарци.

Името на селото Вериславци претставува примарно топонимиско име со патронимиско значеае. Името на селото Вериславци настанало со топонимизацща на старото патронимиско, односно фамилщарно име *Вериславци, кое произлегува од прво-битната атрибутска синтагма *Верислави (= *Вериславови) (деца, синови). Придавскиот дел од синтагмата *Верислави е образуван со посесивниот придавски суфикс -ъ во формата за множина -и, ко], по

отфрлааето на именскиот дел од синтагмата, се супстантивизирал со патронимискиот суфикс -ци < -ьци. На суфиксот

-ъ, -a, -o, ко] потекнува од ие. *-os, како и на неговата палатална варщанта -'ь, -'a, -'е зад палатален консонант или палатална консонантска група, како на придавска деривациска морфема, ко]а, во словенските ]азици, се употребувала за образуваае на посесивни придавки, првпат обрна внимание Радосав Бошковик во научната расправа „Поводом некох топонима" (БошковиЬ, 1978: 379-392). Деривациската постапка при образувааето на името на селото се одви-вала на следниот начин: *Bepиcлaви (дeцa, ттви) > *Bepиcлaви + -ьци > *Bepиcлaвьци > *Bepиcлaвци ^ Bepиcлaвци.

ГОДОЛЕС. Исчезнатото лично име Гoдoлec < *Godolësъ е двотематско име, кое е составено од компонентата гoдo-, ко]а

потекнува од коренот гoд- од стсл. глагол TOdHTH, гождж 'угоди, исполни (желба, молба на некого)' < прасл. глагол *goditi и од компонентата -лec, юз]а произлегува од коренот лec- од стсл. именка

л'съ < прасл. *lësъ 'шума'.

Личното име Гoдoлec се содржи во основата на о]конимот Гoдoлeш - село во Елбасанско, кое се наога северно од градот Елбасан (Коаух) во Албанща. Селото Гoдoлeш првпат е регистрирано во турскиот дефтер за вилаетот Павло Куртик од 1431 година, а неговото име во дефтерот е напишано во обликот Godoleç (Inalcik, 1954: 91, 96). Селото Гoдoлeш е забележено во Слепченскиот поменик, чиишто записи датираат од XVI век, а неговото име е напишано со формата

rodWiE[H (Селищев, 1933: 73). Денес во албанскиот ]азик селото се вика Godolesh.

Името на селото Гoдoлeш настанало по пат на метонимща, а е преземено од името на неюэ] хидроним или ороним *Гoдoлeш. Топонимот *Гoдoлeш е создаден со супстантивизацща на атрибутот од постарата синтагматска форма *Гoдoлeш < *Гoдoлeшь (Пoтoк, Bpв), чщшто придавски член е образуван од личното име Гoдoлec со посесивниот придавски суфикс -]ь (Заимов, 1973: 93; Станковска, 2002: 109). По елизщата на именскиот член од составот, изразен со термините noтoк, вpв, придавката *Гoдoлeш продолжила да суш-тествува како елиптично име. Селото Гoдoлeш ние порано погрешно го лоциравме во Преспанската Област што се наога во Албанща.

Во антропонимщата на словенските ]азици се запазени лични имиаа во чиешто образуваае учествува морфемата гoд-/-гoд, сп. хрв. Godimir, Godislav, Godomir, Godoslav (Simundié, 1988: 126), срп. Гoдeбpaт, Гoдимиp; Нeгoдa (ГрковиЬ, 1977: 65, 144), буг. Гoдecлaв;

Желегод (Заимов, 1988: 65, 104), чеш. *Hodëmysl, Hodislav, Nehod (Svoboda, 1964: 75), пол. Godzimir, Godzislaw; Mirogod, Zdziegod (Malec, 1971: 86). Во македонската антропонимща со оваа морфема се познати сложените имиаа: Годимир; Делогод, Желогод, Радогод, Хотогод (Станковска, 1992).

Морфемата лес-I-лес поретко се употребува во образувааето на композитните антропоними. Сепак, лични имиаа во чщшто состав е вклучена оваа морфема се запазени во антропонимщата на словенските ]азици, сп. срп. Лесиво<j (ГрковиЬ, 1977: 119), Lësomin (БошковиЬ, 1978: 396), буг. Лесорад (Заимов, 1988: 138). Во антопонимщата на македонскиот ]азик, покра] личното име Годолес, се срекаваат уште и личните имиаа Лесовит, кое лежи во основата на о]конимот Лесовит - село во областа Трифилща, Грцща, Луболес, кое е вградено во основата на името на селото Луболеш (Дебарско), денес во Албанща, Тихолес, кое се наога во основата на раселеното село Тихолас во Корчанско, Албанща (Станковска, 2002: 218, 232, 387).

ДРАГО(Т)ЕЗД. Личното име Драго()езд (гласот j се губи пред е) < *Dorgoëzdъ претставува двоосновно име, кое е составено од составните делови Драго- и -jезд. Морфемата драго- потекнува од стсл.

придавка драгъ 'драг, скапоцен' < прасл. *dorgb, а морфемата -jезд води потекло од коренот jезд- од стсл. глагол 1^ДНТН < ы^ДНТН, ыждж ']азди, ]ава, вози (кола)' < прасл. *ëzd-.

Старото лично име Драго()езд се чува во основата на о]конимот Драго()езд - село во околината на градот Делвина во Jyжна Албанща. Денес селото се вика Dragopezd, чщашто форма е видоизменета под влщание на албанскиот ]азик. Името на селото Драгофезд настанало по пат на метонимща, а е пренесено од некое постаро хидронимиско или оронимиско име *Драго}езд. Топонимот * Драгофезд е елиптично име со посесивно значеае, добиено од прво-битната бинарна конструкцща *Драго}езд < *Драго}ездъ (Поток, Врв), чщашто адъективна компонента е образувана од личното име Драго] езд со посесивниот придавски суфикс -ъ (Станковска, 2002: 141). Придавката * Драгофезд од составот *Драго]езд < *Драго] ездъ (Поток, Врв), по отпагааето на именскиот член, изразен со термините поток, врв, се супстантивизирала и продолжила да суштествува во форма на елипса.

Личното име Драгофезд досега не е потврдено во антропонимискиот фонд на словенските ]азици, но неговите составни делови се користат при образувааето на други лични имиаа. Морфемата драг^-драг е доста запазена како деривациски

антропонимиски елемент во словенските ]азици и со неа, на пример, се образувани личните имиаа: срп. Дрaгoбрaт, Дрaгoбуд, Дpaгoвит; Бoлeдpaг, Bугдрaг (ГрковиЬ, 1977), буг. Дрaгoвeт, Дрaгoдaл, Дрaгoмил (Заимов, 1988: 95), хрв. Dragomir, Dragoslav (Simundié, 1988: 84), струс. Dorogomil, Dragomir (Skulina, 1974: 10), чеш. Drahobud, *Drahobil, Drahomír; Nedrah (Svoboda, 1964: 75), пол. Dragomil, Dragomysl; Ljubodrog, Siemidrog (Malec, 1971: 83). Во антропонимщата на македонскиот ]азик оваа деривациска морфема се одликува со особена продуктивност, сп. Дрaгивoj, Дрaгирaд, Дрaгoбрaт, Дрaгoвит, Дрaгoжeл, Дрaгoмир, Дрaгoмуж, Дрaгocлaв^; Диoдрaг, Mилoдрaг и други (Станковска, 1992).

Морфемата }езд-/-}езд, исто така, е позната како антропонимиска зборообразувачка морфема во антропонимщата на словенските ]азици, сп. срп. Je^d^oj, Jeздимир, noje3da, np^e3da (ГрковиЬ, 1977), буг. E-здимер, E-здимир; Дoбрoeзд (Заимов, 1988: 89, 102), хрв. Jezdimije, Jezdimir (Simundié, 1988: 162), пол. Dojazd, Przejazd, Przyjazd, Uni(e)jazd (Bankowski, 1984: 157), чеш. Obj(j)ëzd (Svoboda, 1964: 77). Во македонската антропонимика се срекаваат личните имиаа: Eздимир, Eздoмир, Jeздимир, Jeзeмил од исчезнатото *Eздeмил (Станковска, 1992: 115, 136).

ЖЕЛОВАР. Исчезнатото село Жeлoвaр, веро]атно, се наогало во регионот на градот Елбасан во Албанща. Неговото име е регистрирано во турскиот дефтер за вилаетот Павло Куртик од 1431 година, каде што тоа е напишано во обликот Gelavar (Inalcik, 1954: 87). Името на селото во документот е погрешно запишано, па затоа предлагаме тоа да се прочита како Жeлoвaр, биде]ки гласот ж од турскиот администратор можел да се запише со г, а вокалот o во дефтерот често се предава со a. Не е неверо]атно и пред доагааето на османлиите името на селото Жeлoвaр да било видоизменето во Gelavar под влщ ание на албанскиот j азик.

Името на селото Жeлoвaр е метонимиско образуваае, а е преземено од постаро хидронимиско или оронимиско име *Жeлoвaр. Топонимот *Жeлoвaр потекнува од некогашната адъективна синтагма *Жeлoвaр < *Жeлoвaрjь (Пoтoк, Рид), чщашто придавка е образувана од личното име Жeлoвaр со посесивниот придавски суфикс -]ь (Станковска, 2002: 162). Придавката *Жeлoвaр од составот *Жeлoвaр < *Жeлoвaрjь (Пoтoк, Рид), по отпагааето на именскиот член, изразен со термините noтoк, рид, се супстантивизирала и продолжила да суштествува во форма на елиптично име.

Личното име Жeлoвaр претставува двотематско име, кое е составено од составките Жeлo- и -вap. Морфемата жeлo- потекнува од

коренот жел- од стсл. глагол жел'тн, жел'6 'сака, има желба, пожелува' < прасл. *zelëti. Во старословенско-македонскиот речник, покра] глаголот жел'тн, жел'6 е забележена и глаголската варщанта желатн, желаб (Десподова, 1999: 128). Морфемата -вар потекнува од коренот вар- од стсл. глагол б^нтн, Bdp6 'испреви, престигне, брза; опоменува'. Во старословенско-македонскиот речник е нотирана глаголската лексема б^нтн, Bdp6 со значеаата 'претходи, испревари, тргнува пред, престигнува, тргнува, стигнува, оди пред некого' (Десподова, 1999: 46).

Во антропонимщата на словенските ]азици се познати композитни лични имиаа во чщшто состав се вклучени коренските морфеми жел- и -вар. При нивното образуваае морфемата жел-!-жел се употребува како прва и како втора компонента, сп. срп. Желидраг, Желимир, Желислав (ГрковиЬ, 1977: 92), буг. Желевид, Желибор; Доброжел, Драгожел (Заимов, 1988), ст. рус. Zelislav (Skulina, 1974: 16), пол. Zelibor, Zelibrat, Zeligniew (Malec, 1971: 131), чеш. Zelidëd, Zelil'ut; Strëtuzel, полап. Zelibor (Svoboda, 1964: 93). Во антропонимщата на словенечкиот ]азик се срекава хипокористикот *Zelimъ, ко] настанал по пат на скратуваае од сложените антропоними *Zelimirъ, *Zelimysb (Bezlaj, 2005: 444). Во македонскиот антропономастикон со оваа морфема се срекаваат личните имиаа: Желимир, Желогод; Драгожел (Станковска, 1992), како и во топонимщата: Желевид, Желегод, Желегост, Желобуд, кои се наогаат во основата на о]конимите: Желевижда - село во Бератско, Албанща, Желегожде - село во Коструско, Грцща, Желегошта - село во областа Арта, Грцща, Желобуд - исчезнато село во Дебарско, Албанща (Станковска, 2002: 159, 161).

Сложени лични имиаа во чщшто состав се содржи морфемата вар-I-вар поретко се застапена во антропонимщата на словенските ]азици, сп. чеш. *Varhost, што лежи во основата на топонимот Varhost, *Varobyl (Svoboda, 1964: 98), срп. Самовар (ГрковиЬ, 1977: 176), буг. Болевар, Хваливар, што се наогаат во основата на имиаата на селата Болеварци (Трновско) и Хварваловци (Еленско) (Заимов, 1975: 204). Во антропонимискиот фонд на македонскиот ]азик со оваа морфема се засведочени сложените имиаа: Житовар, кое е документирано во документи од XV век, Плисвар, забележено во XIV век (Станковска, 1992: 121, 222), а во топонимщата се срекаваат уште и личните имиаа: Брадовар, Бучовар, Варбуд, Плетвар, кои се заложени во основата на топонмите: Брадовар - село во Jанинско, Грцща, Бучувар - месност со

ниви и ливади (Беровско), Bapбуждa - раселено село во околината на градот Хрупишта, Грцща, Плeтвap - голем рид (Прилепско) (Станковска, 2002).

■ЪУДОВИД. Сложеното лично име Лудoвид < *Ljudovidъ е составено од морфемата л>удo- од прасл. именка *ljudъ 'народ' > стсл. людъ и люды 'народ, луге' и од морфемата -вид од коренот вид- од

стсл. глагол BHd'TH, BH/дж 'види, гледа, нasиpa, се покажува' < прасл. *vidëti.

Личното име Лудoвид е заложено во основата на името на селото Лидиждa, кое се наога во областа Епир, Грцща. М. Фасмер името на селото го бележи со формата Лгбюба и то] смета дека примарна форма на името е Лeôéoôa (Vasmer, 1941: 39). J. Заимов смета дека името треба да се земе со и, и затоа ]а предлага за примарно име формата *Либиждa < Лубиждa, а неговата основа ]а изведува од личното име Лубвид (Заимов, 1973: 121).

Како што може да се забележи, формата *Либиждa воопшто не одговара на грчкиот запис во ко] ]асно се запишани двете букви S во името ЛШоба. Според нас, името на селото треба да се прочита како Лудиждa, биде]ки во грчкиот ]азик слогот Лу- е видоизменет во Ли. Првобитното име на селото Лудиждa, на]веро]атно, било *Лудoвиждa, кое потекнува од постарата адъективна синтагма *Лудoвиждa (Bec), чщашто придавка е образувана од личното име Лудoвид со придавскиот суфикс -]ь во формата за ж. р. -ja (Станковска, 2002: 220-221). По елизщата на именскиот член од составот *Лудoвиждa (Bec), изразен со апелативот вec < стсл. вьсь 'село', придавката *Лудoвиждa се супстантивизирала и продолжила да суштествува како елиптично име. Подоцнежната форма на името на селото *Лудиждa настанало со губеаето на интервокалното в и со асимилацщата и контракцщата на вокалите што се нашле во непосреден допир: ou > ии > и > и.

Во антропонимщата на словенските ]азици поретко се срекаваат композитни лични имиаа во чщшто состав влегува морфемата л>уд-/-л>уд, сп. чеш. L'udomil, L'udomér, L'udislav; Zalud (Svoboda, 1964: 78), пол. Ludzmir, Ludomir; Radolud, Slawolud (Malec, 1971: 93), струс. Ljudьslav, Poljud (Skulina, 1974: 20), буг. Людмил (Заимов, 1988: 144), срп. Лудевит (ГрковиЬ, 1977: 123), хрв. Ljudevit (Simundié, 1988: 203). Во антропонимщата на македонскиот ]азик е познато личното име Лудмил, а во топонимщата се срекава уште и сложеното име Лудoгocт, што се наога во основата на о]конимот

Лидагос < *Лудогост - село во Берско, Грцща (Станковска, 20032004: 480).

Морфемат вид-I-вид е пофреквентна во образувааето на сложените имиаа во македонската антропонимика, сп. Видимир, Видомир, Видослав, кои се одбележани во нашиот антропономастикон, Видобит, Видовит, Желевид, Подвид, Радовид, кои се посведочени во топонимите: Видобишча - место и воденици во селото Рамне, Охридско (Щанка, 1970: 206), Видовишта - село во Кочанско, Желевижда - село во Бератско, Албани] а, Подвижде - исчезнато село во Кичевско (Станковска, 2002), Радовижда - село во Jанинско, Грцща (Vasmer, 1941: 48; Заимов, 1973: 148). Во антропонимщата на словенските ]азици оваа морфема, исто така, се употребува како прва и како втора составка во составот на сложените имиаа, сп. срп. Видислав, Видомир; Боговид, Завид, Световид (ГрковиЬ, 1977), буг. Видимир, Видобит; Невид (Заимов, 1988), чеш. *Vidhost; Dobrovid, Malovid, Snovid, Závid (Svoboda, 1964: 91), пол. Widogost, Widorad (Malec, 1971: 121).

НОВОСИЛ. Антропонимот Новосил < *Novosih е сложено име, кое е обликувано од составните делови Ново- и -сил. Морфемата

ново- потекнува од стсл. придавка иовъ < прасл. *novъ 'нов', а морфемата -сил потекнува од стсл. именка снла 'сила, мок, подвиг' < прасл. *sila. Во старословенско-македонскиот речник е забележена лексемата снла со значеаата 'сила, способност, мок, можност, големина, значеае, смисла, подвиг; во]ска; имаае род, плод' (Десподова, 1999: 417).

Старото лично име Новосил се чува во основата на о]конимот Новосиле - село кое се наога во околщата на градот Премети, Албани] а. Името на селото Новосиле е забележено од А. М. Селишчев и внесено на картата што е приредена во неговата книга за словенското население во Албанща (Селищев, 1931: Карта 5c). Името на селото Новосиле е елиптично име со посесивно значеае, а е добиено со супстантивизацща на ад|ективот од некогашната синтагматска фор-мацща *Новосиле < *Новосил]е (Село). Придавската компонента *Новосиле од синтагмата *Новосиле < *Новосил]е (Село) е образувана од личното име Новосил со посесивниот придавски суфикс -]ъ во формата за ср. р. -¡е (Станковска, 2002: 277). Сметаме дека не може да се прифати искажаното мислеае на Селишчев, ко], о]конимот Новосиле, го об]аснува како преобразена форма од *Новосел, т. е. од Ново Село (Селищев, 1931: 262).

Личното име Новосил е потврдено во антропонимщата на словенските ]азици, сп. рус. Новосил, кое се наога во основата на топонимот Новосилово (Селищев, 1968: 50), чеш. Novosil, кое се крие во основата на топонимот Novosil' (Svoboda, 1964: 95).

Во антропонимщата на словенските ]азици се потврдени и други сложени имиаа во чщшто состав е вградена придавската лексема нов, сп. срп. Новисав < Новислав (Пешикан, 1984: 76), хрв. Novimir, Novomir (Simundié, 1988: 257). Во македнскиот антропонимиски фонд се срекаваат редица хипокористични и демину-тивни имиаа, изведени од придавката нов, односно од некое сложено име од типот на Новомир, Новосил, сп. Нов, Новак, Новаче, Нован, Новачко, Новачо, Нове, Новица, Новко, Ново, Новчо и други (Стан-ковска, 1992: 205).

Употребата на антропонимиската база сил-^сил при деривацщата на сложените антропоними, е доста ограничена. Во чешката антропонимща со морфемата -сил се образувани личните имиаа Bujesil, кое се наога во основата на топонимот Bujesily, Nasil, Usil, во антропонимщата на полскиот ]азик се познати личните имиаа Nasil, Posil, во антропонимискиот фонд на српскиот ]азик се срекаваат композитните имиаа Бу/сил, Во]сил, Го]сил, Пресил (ГрковиЬ, 1977), а во антропонимщата на бугарскиот ]азик е познато името Во]сил (Заимов, 1988: 54).

Во антропоними] ата на македонскиот j азик со оваа морфема се образувани личните имиаа: Живосил, што се наога во основата на о]конимот Живасил < Живосил - село во областа Долни Дебар, денес во Албанща (Станковска, 2003 - 2004) и Силовод, непосредно посведочено во нашиот антропонимиски фонд (Станковска, 1992: 250).

ПОЧЕСТ. Исчезнатото лично име Почест < *Pocъstъe двочлено име, кое е обликувано од морфемата по- од стсл. предлог пои од морфемата -чест од стсл. именка уьсть 'чест, почит, почест' < прасл. *cъstъ. Во старословенско-македонскиот речник се забележани именките поуьсть 'почест' и уьсть 'чест, почит, чествуваае, почест',

како и глаголот уьстнтн 'почитува' (Десподова, 1999: 341, 533).

Личното име Почест се чува во основата на о]конимот Почешти - село во Дебарско, денес во Албанща. Во турскиот опширен пописен дефтер за вилаетот Горни Дебар од 1467 година името на селото е запишано со формата Потсасти, а во истиот облик е забележено и во извршениот попис во 1583 година (ТД, 1976: 294). Во Кодиката на Бигорскиот манастир од 1863 година селото е напишано

како sEio помета (Мошин, 1971: 176). Од А. М. Селишчев тоа е забе-лежено со формата Пoчecти (Селищев, 1931: Карта 2c). Сегашното име на селото Пoчeшти е преиначено од постарото име *^чешт под влщание на албанскиот ]азик.

Името на селото *^чешт е метонимиско образуваае, а е преземено од постаро хидронимиско или оронимиско име *^чешт, кое потекнува од првобитната адъективна синтагма *^чешт < *^чешть (Пoтoк, Рид), чщашто адъективна компонента е образувана од личното име Пoчecт со посесивниот придавски суфикс -]ь (Станковска, 2002: 311). По елизщата на именскиот член, изразен со термините noтoк, рид, од синтагмата *Пoчeшт < *^чешть (Пoтoк, Рид), придавката *^чешт се супстантивизирала и продолжила да егзистира како елиптично име.

Во антропонимщата на словенските ]азици се срекаваат лични имиаа образувани со составните делови no- и -чecт, сп. срп. Пoбpaт, Пoдpaг, noмил (ГрковиЬ, 1977), чеш. *Podaf, Pochval, Pomír, *Posad (Svoboda, 1964: 102), пол. Pobor, Posil, Powid (Malec, 1971: 103), струс. Poljud, Pozvizd (Skulina, 1974: 17) и чеш. Cstibor, *Cstëmir, Cstomír, Ceslav; Bolecest, Dobrocest, Svécest (Svoboda, 1964: 73), пол. Czeslaw; Boleczest, Skaziczest, Zdzi(e)czest (Malec, 1971: 77).

ПРВОСЛАВ. Во турскиот опширен пописен дефтер од 1568/1569 година во нахщата Аврет Хисар во Солунскиот санцак е регистрирано селото Пpвocлaвeц, со друго име Брзац, во кое се попишани 53 христщански семе]ства, 25 неженети лица, 6 баштини и 1 вдовица (ТД, 2003: 66). Притоа, А. Стсуановски забележува дека селото Пpвocлaвeц, чиешто име може да се прочита и како Бepocлaвeц, досега не е идентификувано во казата Аврет Хисар, што треба да значи дека селото одамна е раселено. Макар што името на селото, како што кажува А. Стсуановски, може да се прочита и како Бериславец, ние при нашата анализа ке се определиме за обликот Пpвocлaвeц, како примарно име на ова исчезнато село.

О]конимот Пpвocлaвeц претставува структурно-топонимиско образуваае со посесивно значеае, а потекнува од првобитната бинарна конструкцща *Пpвocлaвъ (= Првославов) (Пoтoк, Рид), чщашто придавска компонента е образувана од личното име Пpвocлaв со посесивниот придавски суфикс -ъ. Придавскиот член *Пpвocлaвъ од составот *Пpвocлaвъ (Пoтoк, Рид), по отпагааето на именскиот член, изразен со апелативите noтoк, рид, се супстантивизирал со суфиксот -ьць > -ец, ко] се карактеризира со структурно-топо-нимиската функцща. Деривациската постапка се одвивала по следниот пат: *Пpвocлaвъ (Пoтoк, Рид) > *Пpвocлaвъ + -ьць > Пpвocлaвьцъ>

Првославец. Името на селото Првославец означува 'поток или рид што му припагал на Првослав, односно каде што живеел Првослав'.

Личното име Првослав < *Pъrvoslavъ претставува двоком-понентно име, кое е составено од морфемата прво- од стсл. придавка пpъвъ 'прв, на]прв, на]важен' < прасл. *^ъгуъ и од морфемата -слав од стсл. именка слава 'слава, чест, почит' < прасл. *slävä. Личното име Првослав raj нас е запишано во писмени споменици од XIV век (Стан-ковска, 1992: 225). Ито така, името Првослав е забележено во турскиот опширен пописен дефтер за Скопскиот вилает од 1467I68 година (ТД, 1971: 465).

Наспрема машкото име Првослав е образувано женското лично име Првослава, кое е запишано во турскиот пописен дефтер за Кичевската нахща од 1467I1468 година (ТД, 1971: 205).

Личното име Првослав е потврдено во антропонимщата на ]ужнословенските ]азици, сп. срп. Првослав (ГрковиЬ, 1977: 160), хрв. Prvislav, Prvoslav (Simundié, 1988: 277), буг. Първослав (Заимов, 1988: 184). Во антропонимщата на словенечкиот ]азик се срекава хипокористикот Prven < *Pъrvenъ, ко] е заложен во основата на топонимот Prvenci (Snoj, 2009: 336).

ПРЕТИМИР. Сложеното лично име Претимир < *Prëtimirb е составено од морфемата прети-, ко]ашто е еднаква со императивната

форма прети од стсл. глагол пp'тнтн, пp']Ж 'се заканува, негодува, се противи, загрозува' < прасл. *prëtiti и од морфемата -мир од стсл. именка MHpQ < прасл. *mirb (Станковска, 1992: 226). Личното име Претимир е запишано во турскиот опширен пописен дефтер за Скопскиот вилает од 1467I1468 година (ТД, 1971: 508). Во старосло-венско-македонскиот речник е забележен глаголот пp'тнтн со зна-чеаата 'се заканува, кара, укорува, наредува, негодува, се натажува' (Десподова, 1999: 380).

Антропоними образувани со морфемата прети- поретко се присутни во антропонимщата на другите словенски ]азици. Со морфемата прети- е посведочено личното име во антропонимщата на полскиот ]азик Przecislaw (Bankovski, 1984: 145). Морфемата мир^-мир се вбро]ува мегу на]продуктивните деривациски морфеми при обра-зувааето на словенските сложени антропоними. Во антропонимщата на македонскиот ]азик се срекаваат, на пример, личните имиаа: Мир-бил, Мироглав, Мирого]а, Миролуб, Мирослав; Беломир, Боримир, Будимир, Владимир, Градимир, Десимир, Лутомир, Сво]мир, Тихомир и други.

Извори:

Мошин, Владимир. 1971. Словенски ракописи воМакедони]а, кн. I. Скоще. Селищев, А. М. 1931. Славянското население в Албания (Карта). София.

1933. Македонские кодики XVI - XVIII веков. София. ТД, 1971. Турски документи за истори/ата на македонскиот народ, опширен пописен дефтер № 4 (1467 - 1468 година), ред. М. Соколоски, А. Стсуановски. Скоще.

ТД, 1976. Турски документи за истори]ата на македонскиот народ, опширни пописни дефтери од XVвек, том III, ред. М. Соколоски. Скоще. ТД, 1982. Турски документи за истори]ата на македонскиот народ, опширни пописни дефтери од XVI век за Кустендилскиот санцак, том V, кн. III, ред. А. Сто]ановски. Скоп|е.

ТД, 1983. Турски документи за истори]ата на македонскиот народ, опширни пописни дефтер од XVI век за Кустендилскиот санцак, том V, кн. I, ред. М. Соколоски. Скоще.

ТД, 2003. Турски документи за истори]ата на Македони/а, опширен пописен дефтер за Солунскиот санцак од 1568/69 година, том IX, кн. 2, ред. А. Сто]ановски. Скоп|е.

ТД, 2007. Турски документи за истори/ата на Македони]а, опширен пописен дефтер за Паша санцакот (казите Драма, Кавала Серез и Неврокоп) од 1569/70 година, том X, кн. 2, ред. А. Стсуановски. Скоще.

Inalcik, Halil. 1954. Higri 835 tarihli Suret-i-defter-i sancak-i Arvanid. Ankara.

Литература:

БошковиЬ, Радосав. 1978. Одабрани чланци и расправе. Титоград. Видоески, Божидар. 1986. Акцентските системи во македонските ди/алекти во Грци/а (Еге]ска Македони]а) и J-ужна Албани]а. Македонски ]азик, год. XXXVI - XXXVII. Скоще. С. 19 - 45.

ГрковиЬ, Милица. 1977. Речник личних имена код Срба. Београд.

1983. Имена у Дечанским хрисовулама. Нови Сад. Десподова, Вангелща. 1999. Старословенско-македонски речник (со грчки паралели). Прилеп - Скоще.

Заимов, Йордан. 1973. Български географски имена с -jb. София.

1975. Двучлени лични имена в българската топонимия. Onomastica, r. XX, z. 1 - 2. Wroclaw — Warszawa - Krakow - Gdansk. С. 169 -230.

1988. Български именник. София. Jачева-Улчар, Елка. 2008. За некои исчезнати о]коним од Тиквешкиот Регион. Македонски ]азик минато, сегашност, иднина. Скоще. С. 315 - 320. Конески, Блаже. 1965. Истори/а на македонскиот]азик. Скоще.

1991. Македонски места и имиьа. Скоще. Пешикан, Митар. 1984. Зетско-хумско-рашка имена на почетку турског периода. Ономатолошки прилози, V. Београд. С. 1 - 182.

1986. Стара имена из Доаег Подримла. Ономатолошки прилози, VII.

Београд.

Щанка, Влогим]еж. 1970. Топономастиката на Охридско-преспанскиот базен. Скоще.

Селищев, А. М. 1968. Избраные труд1ы. Москва.

Станковска, Дубица. 1985: Етимологщ'ата на о]конимите Дупе, Небрегово, Чепигово и Мажучишта. Литературен збор, год. XXXII, кн. 3. Скоще. С. 57 -65.

1992. Речник на личните имипа каjМакедонците. Скоще. 1997. Исчезнати лични имипа во македонската топонимщ'а. Зборник во чест на Радмила Угринова-Скаловска. Скоп|е. С. 277 - 287.

2002. Суфиксите -jb, -bjb, -ъ во македонската топонимика. Прилеп. 2003 - 2004. Презентацщ'а на неколку стари лични имипа, Folia onomastica Croatica, 12 - 13. Zagreb. С. 467 - 484.

Bankowski, Andrzej. 1984. Staropolskie imiona dwuczlonowe z osobliwymi skladnikami, Onomastica, r. XXIX. Wroclaw - Warszawa - Krakow - Gdansk -Lodz. С. 127 - 160.

Bezlaj, 1995. Etimoloski slovar slovenskego jezika, tretja knjiga. Ljubljana.

2005. Etimoloski slovar slovenskego jezika, cetrta knjiga. Ljubljana. Kosmrlj, Maja. 1970. Dvoclenska antroponima v slovenskih krajevnih imenih. Onomastica jugoslavica, 2. Ljubljana. С. 102 - 117.

Malec, Maria. 1971. Budowa morfologiczna staropolskich zlozonych imion osobowych. Wroclaw -Warszawa - Krakow - Gdansk.

Skok, Petar. 1971. Etimologijski rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, knjiga prva. Zagreb.

Skulina, Tadeusz. 1974. Staroruskie imiennictwo osobowe, cz. II. Wroclaw -Warszawa - Krakow - Gdansk.

Snoj, Marko. 2009. Etimoloski slovar slovenskih zamljepisnih imen. Ljubljana. Svoboda, Jan. 1964. Staroceska osobni jmena a naseprijmeni. Praha. Simundic, Mate. 1982. Nepoznata hrvatska osobna imena s kraja XI. stoljeca, Onomastica jugoslavica, vol. 9. Zagreb. С. 275 - 282.

1983. Nepoznata osobna imena i prezimena sibenskog kraja od XII stoljeca do novijega vremena. Ономатолошки прилози, IV. Београд. С. 179 - 197.

1988. Rjecnik osobnih imena. Zagreb. Simunovic, Petar. 1986. Istocnojadranska toponimija. Split. Vasmer, Max. 1941. Die Slaven in Griechenland. Berlin.