Научная статья на тему 'ПРИЧИНЫ СТРАХА И ТРЕВОЖНОСТИ У ДЕТЕЙ (НА ПРИМЕРЕ ПОЛНЫХ И НЕПОЛНЫХ СЕМЕЙ)'

ПРИЧИНЫ СТРАХА И ТРЕВОЖНОСТИ У ДЕТЕЙ (НА ПРИМЕРЕ ПОЛНЫХ И НЕПОЛНЫХ СЕМЕЙ) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
197
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СТРАХ / ТРЕВОЖНОСТЬ / ФОБИЯ / ПРИЧИНА СТРАХА И ТРЕВОЖНОСТИ / ДЕТИ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА / СЕМЬЯ / НЕПОЛНАЯ СЕМЬЯ / ДЕТИ / РОДИТЕЛИ / ДЕВОЧКИ / МАЛЬЧИКИ / ОБЩЕНИЕ И ОТНОШЕНИЕ / ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сафарова Зарина Раджабовна

В статье рассматриваются страх и тревожность детей из полных и неполных семей. Семья, прежде всего, является основным источником развития ребенка и местом, где при различных условиях могут развиться страхи, ф обии и тревожность. Семья и семейные отношения выступают как важные факторы, влияющие на состояние ребенка, формировывая в нем те или иные качества. Проблема страхов и тревожности у детей является актуальной, так как чрезмерно выраженные страхов и тревожности могут привести к нарушениям развития психики детей. Принято считать, что страх присутствует у всех людей, но проявляется по разному в зависимости от возраста, пола, конкретной жизненной ситуации. Автор проанализировав мнения, идеи и методологию как отечественных, так и зарубежных ученых представляет родителям ряд рекомендаций по предотвращению и реагированию на страхи и тревожность детей. С психологической точки зрения она также проанализировала влияние страха и тревожности, их причины и факторы, влияющие на детей из неполных семей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CAUSES OF FEAR AND ANXIETY IN CHILDREN (ON THE EXAMPLE OF FULL AND SINGLE FAMILIES)

The article addresses the fear and anxiety of children from full and single families. The family, first of all, is the main source of development of the child and the place where under various conditions fears, F obiya and uneasiness can develop. Family and family relations act as important factors affecting the condition of the child, forming certain qualities in it. The problem of fears and anxiety in children is urgent, as overexpressed fears and anxiety can lead to disorders in the development of children 's psyche. It is common to believe that fear is present in all people, but manifests itself differently depending on age, sex, specific life situation. Having analyzed the opinions, ideas and methodology of both domestic and foreign scientists, the author presents to parents a number of recommendations on prevention and response to fears and anxiety of children. From a psychological perspective, she also analysed the impact of fear and anxiety, their causes and factors affecting children from single-parent families.

Текст научной работы на тему «ПРИЧИНЫ СТРАХА И ТРЕВОЖНОСТИ У ДЕТЕЙ (НА ПРИМЕРЕ ПОЛНЫХ И НЕПОЛНЫХ СЕМЕЙ)»

ЛИТЕРАТУРА

1. Игры и упражнения в обучении шестилеток /Под ред. Н.В. Седж. - Минск: Народная асвета, 1985.

2. Нищева Н.В. Играйка. Игры и упражнения для формирования и развития элементарных математических представлений и речи дошкольников. - СПб.: Детство-пресс, 2003.

3. Перова М.И. Дидактические игры и упражнения по математике для работы с детьми дошкольного и младшего школьного возраста. - М., 1996.

4. Михайлова З.А. Математика от трех до шести. - СПб.: Акцидент, 1995.

5. Ерофеева Т.И., Павлова Л.Н., Новикова В.П. Математика для дошкольников. - М.: Просвещение, 1992.

6. Сербина Е.В. Математика для малышей. - М.: Просвещение, 1992.

РОЛЬ ДИДАКТИЧЕСКИХ ИГР НА РАЗВИТИЕ МЫШЛЕНИЯ ЭЛЕМЕНТАРНЫХ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Применение дидактических игр повышает эффективность педагогического процесса, кроме того, они способствуют развитию памяти, мышления у детей, оказывая огромное влияние на умственное развитие ребенка. Обучая маленьких детей в процессе игры, стремлюсь к тому, чтобы радость от игр перешла в радость учения.

В результате данных исследования можно сделать следующий вывод: математические игры с использованием регионального компонента в сочетании с непосредственной образовательной деятельностью и самостоятельной деятельностью являются важным эффективным средством, способствующим овладению элементарными математическими знаниями и умениями, дальнейшему умственному развитию детей дошкольного возраста.

Ключевые слова: метод, занятия, роль, дидактические игры, мышления, понятия, элементы математика, геометрической фигуры, обучения математика, детей.

ROLE OF DIDACTIC GAMES ON DEVELOPMENT OF THINKING OF ELEMENTARY MATHEMATICAL REPRESENTATIONS IN CHILDREN OF PRESCHOOL AGE

Application of didactic games raises efficiency ofpedagogical process, besides, they promote development of memory, thinking in children, making huge impact on intellectual development of the child. Training small children in the course of game, I aspire to that the pleasure from games has passed in pleasure of the doctrine.

As a result of the research data it is possible to draw the following conclusion: mathematical games with use of a regional component in a combination to direct educational activity and independent activity are the important effective remedy promoting mastering by elementary mathematical knowledge and abilities, to the further intellectual development of children ofpreschool age.

Сведение об автореах:

Бурханов К.Т. - Худжандский государственный университет имени академика Б. Гафурова Шукруулова М.А. - Худжандский государственный университет имени академика Б. Гафурова

About the autor:

Burhanov K. T. - Khujand Steat University name academician B.Gafurova Shukruulova M. A. Khujand Steat University name academician B.Gafurova

УДК: 371+1:159.9(5753) САБАБХ,ОИ ТАРС ВА ИЗТИРОБНОКЙ ДАР КУДАКОН (дар мисоли кудакон аз оилах,ои пурра ва нопурра)

Сафарова З.Р.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Масъалаи тарс хднуз аз даврах,ои мавчудияти инсон дар руи замин вучуд дошт ва боки хох,ад монд. Оид ба тарс ва изтиробнокй а;идах,ои гуногуни илмй мавчуданд. Х,ар як сох,аи илм ин холати рухй - эмотсионалй ва мафхумхои бо он алокдмандро мувофик;и мак;саду вазифахои сохди худ мавриди тахлилу баррасй кдрор медихад.

Ба таври амалй х,ар як мактаб ва равиях,ои фалсафй тарсро дар чорчубаи системаи чах,онбинй дида мебаромаданд. Доир ба масъалаи тарс ва изтиробнокй дар доираи илми психология низ тадкикотхои зиёде ба анчом расонида шудааст. Дар ин самт корх,ои

мухдккикони хоpичи Ч,.Боулби., A.M. Пpихожан., А.И. Захаpов ва дигаpон хеле аpзишманд хдсобида мешаванд. ^айд каpдан ба мавpид аст, ки сабабх,ои зух^оти таpсpо А.И. Захаpов вобаста ба таpсx,ои шабона ва pyзонаи ^дакон коp каpда, таъкид мекунад, ки саpчашмаи пайдошавии таpсx,о гуногун буда даp мадди аввал муносибати байнихдмии оилавй баpои шаклгиpии таpсx,о мусоидат мекунад.

Даp кишваpи мо низ ин масъала яке аз масъалах,ои асоси ба х,исоб меpавад, аммо аз нигох,и психологй них,оят кам мавpиди омузиш каpоp гиpифтааст. Ба чанбаъх,ои алох,идаи ин масъала то андозае даp rapx^ pавоншиносон Юнусова Н.М. ва Давлатов М. pавшанй андохта шудааст.

Таpс яке аз эмотсиях,ои нисбатан хатаpнок ба шyмоp меpавад. Сохди васеи тадкикотие, ки ба таpс бахшида шудааст баpои фах,миши минбаъдаи таpс имконияти мyсоидpо фаpоx,ам меоваpад то ки минбаъд баpои пешгиpй ва баpтаpаф намудани он чоpаx,о pоx,андозй каpда шавад.Тах,лилу зух^оти таpс даp кудакон аз муассисах,ои томактабй ва тачpибаx,ои амалии мактаб нишон медихдд, ки ин масъала омузишу тадкики чиддиpо талаб менамояд. Зеpо мах,з хднгоми ба мактаб воpид шудани ^дакон даp онх,о пайдоиши тасp зиëдтаp мегаpдад. Аз ин py хднгоми даp кудакистон каpоp доштани ^дакон онх,о бояд аз тесщои изтиpобнокй гyзаpонида шаванд ва баpои баpтаpаф намудани таpс аз чониби волидон, мypаббиëн, муаллимон, психологон тавсиях,о пешних,од каpда шавад, то ин ки то андозае аз шyypи кyдакон ин падидаи ичтимой баpтаpаф гаpдад.

Психологи шинохта Д. Боулби масъалаи таpси кyдакони синни хypди мактабиpо таткик намуда вобаста ба он сабабх,ои таpсpо ба тавpи васеъ шаpx, додааст [1]. Инчунин олим А.И. Захаpов як катоp маълумотх,ои омоpиpо бо сабабх,ои зух^оти таpс ва таъсиpи он ба шахсияти кудакон тавзех, дода омилх,ои гуногуни таъсиppасониpо даp муносибати байнихдмии оилавй даp мади аввал мехдсобанд.

^исмати тадкикотии пpоблемаи мазкyp бошад даp он зох^ мешавад, ки бо мypypи замон ва гyзаpиши синну сол даp кyдакон маpоми pафтоp, муносибат бо одамони гиpдy атpоф ва хдмсолон таFЙиp меëбад. Бо вучуди он ки волидон ва мypаббияx,о баpои ба вучуд наомадани таpс шаpоити мyсоидpо ба ин гуна кyдакон фаpоxдм оваpанд, онх,о дигаpгyнй ва таFЙиpотx,ои бо онх,о бавyчyдомадаpо даpк мекунанд ва вобаста ба ин таFЙиpотx,ои муносибати хyдpо бо олами гиpдy атpоф таFЙиp медихднд. Ин таFЙиpотx,о ба pобитаи мусбии эмотсионалии кудакон вобастагй доpад, ки он асоси солимии психикй- pавонии кyдак х,исобида мешавад.

Мафх,уми таpсpо ба тавpи гуногун шаpx, медихдд:

Таре даp шyypи одам инъикоси таъсиpбахши эмотсионалии тахдидх,ои мушаххас ба xдëт ва оpомии y мебошад.Таpс аз нигох,и психологй- педагогй ин х,олати махсуси эмотсионалие мебошад, ки бо аксуламали х,иссй ифода гаpдида даp вазъиятх,ои хатаpнок ба вучуд меояд. Таpс хдма вакт зух^оти мушаххас ва наздикpо дошта, алакай хатаpи ба вучудомада аст.

Таре инъикоси аффективй (тезу тунди эмотсионалй) даp шyypи одам мебошад, ки хднгоми зеpи хавфу хатаp ба xдëт ва некуах,волии инсон зох^ мегаpдад. Шахсе ëфт намешавад, ки даp xдëташ тамоман х,исси таpсpо аз саp нагyзаpонида бошад. Ташвиш, нооpоми, таpс чунин зух^отхои эмотсионалии чyдонопазиp даp xдëти психикии мо мебошанд, ки баъзан бо хypсандй, хдловат бypдан, Fазаб, таачуб, Fамгинй ва Fайpа зох^ мегаpдад. Аммо даp сypате, ки шахс ба таpс бисëpтаp дода мешавад, вобастагй аз он таFЙиp меëбад ва pафтоpи одам то ба хддди «боздоpй (фалачи) эмотсионалй» pафта меpасад ва yстyвоp мегаpдад. Таpсx,ои yстyвоpгаpдида - ин таpсx,ое мебошанд, ки онх^о на кyдакон ва на калонсолон баpтаpаф каpда метавонанд. Даp натича ба зух^оти хусусиятх,ои номатлуби хислатх,о бypда меpасонад. Aгаp калонсолон таpси кyдаконаpо дypyст ва саpи вакт даpк намоянд, сабабx,ояшpо ошкоp созанд метавонад бе ягон мушкили онpо баpтаpаф созанд.

Даp синну соли томактабй х,олати эмотсионалии кудак бештаp бо таpс ифода меëбад, ки он ба pyшди когнитивй - маъpифатии y низ хатаpзо мебошад. Даp писаpони синни 7-

сола ва даp дyхтаpони синни 6- сола мавкеи маpказиpо таpс аз маpг даp баp мегиpад. Бояд к;айд каpд, ки аз байни дигаp намудхои таpсхо баpои ин синну сол пеш аз хама чунин намудхои таpс маъмуланд:

• таре аз афтидан ба чукурй - даp писаpон даp синни 6 -7 солагй, аммо даp дyхтаpон бошад даp синни 7 солагй;

• таре аз хобх,ои дахдаатовар - даp писаpон даp синни 6 солагй, аммо даp дyхтаpон аз синни 5-6ва хатто 7 солагй;

• таре аз оташ - даp писаpон даp синни 6 солагй, аммо даp дyхтаpон аз синни 5, 6, 7 ва хато 9 солагй мушохида мешавад

Хдо кадаpе, ки синну сол здад шавад хамон кадаp ин таpсхо боз хам мустахкаму амик;таp мегаpданд, яъне таpс аз садама, таpс аз хучуми ногахонй, таpс аз танкой, таpс аз асбобхои баpк;й, таpс аз заминлаpза, таpс аз ходисахои ногахонй, таpс аз даст додани наздикон ва Fайpахо.

Таpсpо вобаста ба хусусиятхои синнусолй ва холату вазъияти невpозй- асабоният ба чунин намудхо чудо мекунанд.

Тареи еиннуеолй - ин намуди таpс даp ^дакони аз чихати эмотсионалй хассос, хамчун инъикоси хусусиятхои инкишофи психикй ва шахсии онхо дида баpомада мешавад. Он даp зеpи таъсиpи омилхои зеpин ба вучуд меояд: мавчуд будани таpс даp волидайн, изтиpобнокй даp муносибат бо ^дак, микдоpи зиëди махдудкунихо аз таpафи волидайн, тахдидхои сеpшyмоpи даp амал татбикнашудаи хамаи калонсолон даp оила, муносибати ихтилофнок даp байни волидайн ва Fайpахо.

Тареи неврози аеабонияти - бо шиддатнокии баланди эмотсионалй тавсиф дода мешавад, ки натичахои он зохиp мегаpдад даp: таъсиppасонии номусоид ба ташаккули хаpактеp ва шахсият, алокаманди бо дигаp вайpоншавихои асабй ва хиссдатхои азсаpгyзаpонидашyда, гypехтан аз объекти таpс, инчунин хамаи чизхои нав ва номаълум, андаке мушкилй даp баpтаpафкyнии таpс. Онхо метавонанд натичаи гyзаpонидани хиссдатхои давомдоp ва халнопазиp бошанд [2, с.122].

Даp фаpкият аз таpс, изтиpоб на хама вакт хамчун хиссдати манфй даpк каpда мешавад, чунки y метавонад даp шакли хаячонхои хypсандй ва интизоpии хаячоноваpанда вучуд дошта бошад. ^даки аз чихати эмотсионалй носозгоp даp алокамандй бо сохти психологии шахсият, тачpибаи хаëтй, муносибат бо калонсолон ва хамсолон метавонад хам изтиpоб ва хам таpсpо аз саp гyзаpонад. Х,олатхои бенизом, безобитагии номуайян, таpс ва изтиpоб, аз объектно ва фи^хои муайяни хиссй таpс ба вучуд омада метавонад.

Ибтидоии мутахидкунанда баpои таpс ва изтиpоб хисси безобитагй аст. Ин хиссдат даp он ифода меëбад, ки ^дак хангоми шунидани савол хyдpо гум мекунад, баpои чавоб додан суханхои мувофик намеëбад,бо овози лаpзон сухан мегуяд ва аксаp вакт тамоман хомуш менишинад. Даp кудак ботин саpд, бадан вазнин, дил танг мегаpдад, кафи дастон таp шуда, хаpакатхои здадатй пайдо мешавад ва ë баpъаксy бехаpакат шах шуда меистад. Ин холат аз шиддатнокии аз хад зиëди функсияхои психофизикии оpганизм шаходат медиханд.

Бештаp ^даконе метаpсанд, ки хасосанд, даp муносибат бо волидайн дyшвоpии эмотсионалиpо аз саp мегyзаpонанд. Изтиpоб бошад - ин эхсоси тезутунди эмотсионалии тахдидхои даp пешистода мебошад.

Даp айни замон якчанд тавсифдихандаи фахмиши изтиpобнокй мавчуд аст, ки хаp яке аз олимон онpо ба тавpи гуногун шаpх додаанд. Олим К. Хоpни зеpи мафхуми изтиpобнокй аксуламалй эмотсионалй ба хатаpи пинхонй ва сyбъективиpо мефахмад, ки он даp эхсоси муайяни чисмонй ифода меëбад( лаpзиш, зждшавии нафаскашй ва Fайpахо [13, с.174].

К.Е. Изаpд чонибдоpи назаpияи эмотсияхои тафpикашyда буда, изтиpобнокиpо хамчун комплекси заминавии эмотсия: Fам, андyх, шаpм,хисси гyнахгоpй ва баъзан pаFбат - хаячон мефахмад. Изтиpобнокй метавонад холати конеъгаpдии талаботхо ва омилхои биохимиявй бошад [9, с.58].

Н.Ю. Синягин зери изтиробнокй шакли мукоисавии зух,уроти номукамали эмотсионалиро мефах,мад, ки бо ташвиш, дар вазъиятх,ои гуногун зиёдшавии нооромй, дар интизор будани муносибати манфй аз чониби атрофиён ва гайра ифода меёбад [12, с.23].

Ба акидаи А.И. Захаров изтиробнокй - майл ба ташвишх,о ва норасоии ботинии мувофикати х,иссиёт ва хох,ишх,о мебошад [8, с.25].

Дар лугати «Психология» (зери тах,рири А.В. Петровский ва М.Г. Ярошевский) изтиробнокй чунин тавсиф дода шудааст:

изтиробнокй - ин майли фард ба таасурот ва вах,ме мебошад, ки бо зух,уроти пасти аксуламали ташвишовар тавсиф дода мешавад ва яке аз тарафи фарккунандаи инфиродии одам мебошад[11, с.195].

Бояд вах,мро хдмчун х,олат ва изтиробро хдмчун хусусияти шахс фарк кард. Вахм - ин аксулмал ба хатари тавдидшудаи хдкикй ва ё ин ки тасаввурот, х,олати эмотсионалии пароканда, тарси объекти мавчуднабудае мебошад, ки бо эх,соси номуайяни хатар тавсиф дода мешавад. Фаркияти вахм аз тарс дар он аст, ки дар худ аксуламали хатари пурра муайяншударо дорад.

Изтиробнокй - ин хусусияти фардию психологие мебошад, ки дар майли баланди аз сар гузаронидани ташвиш дар вазъиятх,ои гуногуни хдётй аст. То ба имруз ягон нуктаи назари мушаххасе доир ба сабабх,ои пайдошавии изтиробнокй вучуд надорад. Аммо кисми зиёди олимон дар он акидаанд, ки яке аз сабабх,ои асосии изтиробнокй ва тарс дар кудакони синни томактабй ин муносибати волидон - кудак мебошад.

Муаллифи китоби «Устувории эмотсионалии хонанда» Б.И. Кочуба ва Е.В. Новиков чунин мешуморанд, ки изтиробнокй дар кудакон дар натичаи мавчуд будани ихтилофх,ои ботинии кудак рушд меёбад, ки сабабхои ба худ хоси ба вучудоиро дорад:

Талаботх,ои мухолифи ба шахсияти кудак пешниход намудани волидайн дар хона, омузгорон дар мактаб ва кудакистонхо;

• Талаботх,ои номувофик (бештар вакт баланд), нисбат ба имконияту шароитхо;

• Талаботх,ои манфие, ки шахсияти кудакро паст мезананд ва уро дар х,олати вобастагй ниго^ медорад [6, с.34].

Изтиробнокй ва тарси кудакон дар бисёри х,олатх,о аз изтироби одамони их,отакарда ва волидайн вобаста аст. Изтиробнокии баланди омузгор ва ё ин ки волидайн ба кудак мегузарад. Дар оилах,ое, ки муносибат нисбат ба кудакон хуб ба рох монда мешавад нисбат ба оилахое, ки оддатан ихтилофноканд, изтиробнокй кам ба назар мерасад.

Психолог Е.Ю. Брел чунин конуниятро ошкор намудааст: изтиробнокии кудакон дар он сурат баланд мешавад, ки агар волидон аз кори кардаи худ, шароитх,ои зиндагй ва мавкеи моддии худ каноатманд набошанд [2, с.12].

Акидах,ое вучуд дорад, ки изтиробнокии таълимй дар кудакон аллакай дар синни томактабй шакл мегирад. Ба ин метавонад усули тарбиявии мураббиях,о нисбат ба кудак, талаботи зиёд нисбат ба вай, доимо уро бо дигар кудакон мукоиса намудан имконият дихдд. Дар баъзе оилах,о дар давоми соле, ки кудак бояд ба мактаб равад волидон дар бораи «мактаби бех,тарин» ва «омузгори бех,тарин» сухан меронанд. Х,олати серташвишии волидон ба кудак мегузарад.

Гайр аз ин волидон ба кудакони худ як катор омузгорони фаниро таъин менамоянд, то ин ки бо фарзандонашон соатх,о машгулиятхои таълимии иловагй ташкил намоянд, супоришх,о диханд ва ичрои онхоро талаб намоянд. Ба чунин омузиш организми кудак ва устухони мустах,кам нагардидаи у, ки х,оло ба ичрои чунин сарбори омода нест хаста мегардад ва дар натича кудак гирифтори беморй мегардад, хох,иши хондан дар у гум мешавад, аммо изтиробнокй нисбат ба аз худ намудани дасрх,о, ичрои супоришхои таълимй боз х,ам зиёдтар мегардад.

Изтиробнокй низ метавонад бо невроз- асабоният ё ин ки дигар вайроншавих,ои психикй вобаста бошад. Агар муайян карда шавад, ки изтиробнокй бо дигар вайроншавих,ои рухию равонй алокамандй дорад, он гох, барои кумак ба мутахасисони сохди тиб мурочиат кардан зарурат пайдо мешавад.

Барои муайян намудани изтиробнокй дар кудакон чунин меъёрхо ба инобат гирифта мешавад:

1. Ташвиши доимй.

2. Мушкилй дар амали ба ягон чиз диккати худро мутамарказ карда натавонистан.

3. Шиддати мушакй (масалан, дар кисмати руй,гардан паридани мушакх,о).

4. Хашмгинй.

5. Вайроншавии хоб [7, с.73].

Метавон тасаввур кард, ки кудак изтиробнок аст, агар яке аз меъёрхои дар боло номбаршуда доимо дар рафтори у ба назар расад.

Х,амин тавр мо зери изтиробнокй дар психология майл ба ташвишхо, холати эмотсионалие, ки дар вазъияти хатари ногахонй ва зухуроти ходисаи нохушй тараккй кардаистодаро фах,мида метавонем. Дар к;исми зиёди кудакони синни томактабй изтиробнокиро хамчун хусусияти махсуси мутаалик ба онх,о тавсиф дода намешавад. Мо метавонем дар онх,о изтиробнокиро ба таври катъи паст намоем, агар волидон, омузгорон ва тарбиядихандагон дар хамдастй ва якчоягй амал намоянд.

Мутаасифона дар бисёри холатхо тарс бо зери таъсири волидон дар кудакон пайдо шуда, вазифаи мо психологон огох кардани волидон аз тарсхои бавучудомада ва роххои бартарафнамоии он мебошад. Барои он, ки кудакон аз тарсу изтироб химоя карда шаванд, пеш аз хама волидонро зарур аст, ки доир ба тарс ва окибатхои он маълумот дошта бошанд.Тарс чй гуна аст, кадом вазифахоро дорад, чй гуна ба организми инсон таъсир мерасонад, барои чй ва аз чй зиёдтар кудакон метарсанд ва гайрахо бояд мавриди омузиш ва рохдндозии волидон гардад.

^айд кардан ба маврид аст, ки дар айни замон ба сифати заминаи марказии сабаби тарс ва изтиробнокиро олимон Н.М. Гордетсов, А.И. Захаров, А.С. Спиваковский ва дигарон ба тарбияи оилавй вобаста медонанд.

Оила ин гурухи хурди ичтимоие мебошад, ки дар асоси муносибати тарафайни хамсарона ва хешу таборони наздик, муносибат байни мард ва зан, волидайн ва кудак ба рох монда мешавад.

Оила на танхо барои тараккиёти кудакон, балки барои пешрафти хдёту и^тисодиёти чомеа низ ахамияти калон дошта, он вазифах,ои гуногунро ичро мекунад:

S вазифаи тарбиявй ва ба хдёти ичтимой омода намудани фарзандон;

S хочагй - иктисодй (конеъгардонии талаботхои моддии аъзоёни оила ва нигохдории саломатй);

S эмотсионалй (хисси таваччух, эхтиром, кабул намудан, дастгирии эмотсионалй, мухофизати солимии психологии аъзоёни оила );

S вазифаи иттиолоотй - иртиботй (муносибати мутакобилаи солим байни аъзоёни оила);

S к;онеъ гардонидани талаботхои шахвонй.

Муссалам аст, ки хамагуна муносибату робитахои оилавй дар алокамандй ба меъёрхои хукукию ахлокй ба танзим дароварда шуда, асоси онхоро никох - шартномаи конунии муносибатхои байнихамдигарии марду зан, ки самарааш ба дунё овардани фарзандон мебошаду масъулияти солимии чисмонй ва ахлокии аъзои онро ба души худ мегирад, ташкил медихад. Шарти мухими мавчудияти оиларо хамзистию фаъолияти якчояи хамсарон, волидайну фарзандон, мавчудияти макони зист, моликият хамчун асоси иктисодии зиндагй, урфу одат, ойин, мукаддасоти миллию давлатй ташкил медихад. Ба ин маънй оила - ин чамъияти дар асоси фаъолияти якчояю ягона ташкилнамудаи одамоне мебошад, ки бо якдигар вобаста ба робитахои хамсардорй ва хешу таборй (рухану ирсан) алокаманд буда, идома додани насли худ ва барпо доштани арзишхои оилавй, хамчунин ичтимоишавии солими фарзандон ва дастгирии аъзоёни онро дар бар мегирад ё ба ибораи дигар оила - низоми басо мураккаби биологию ичтимоии дорои вазифа, коида ва талаботхои ба худ хос буда, унсурхои асосиаш - падар, модар ва фарзандон дар он мавкеъ, вазифа ва нуфузи махсус доранд.

Aгаpчй ^ëra оилавй баъзан басе сахту мушкил ва таxаммyлнопазиp гаpдад хам, xамсаpон бояд мутмаин бошанд, ки саломатии pyx^ro pавонй, солимии чисмонй ва дypyст pyшд каpдани фаpзандон боз хам бештаp ба хамзистии осоиштаю якчояи yнсypxои асосии он - падаp, модаp ва фаpзандон маpбyт мебошад. Ба ин маънй падаpy модаppо заpyp аст, ки ба хотиpи таpбияи фаpзандони солим таxаммyлпазиp гаpдида, сабpy каноатpо пешаи асосии худ намоянд.

Боиси таасуфф аст, ки айни замон чомеъаи точик гиpифтоpи падидаи номатлуб -катъи никох ë ба ибоpаи дигаp аз хам пош хypдани сохтоpи оила ва ба оилахои нопyppа табдил ëфтани оилахои комил гиpифтоp гашта истодааст, ки он окибатхои ногyвоpy номатлуб дошта, ба инкишофи солими психикии кудак ва чанбахои иктисодй, ичтимой ва педагогию - психологии y таъсиpи бyзypги манфй меpасонад.

Оилаи нопyppа - оилаи нyклеаpй буда, даp он яке аз волидон даp таpбияи кудакон сахм намегyзоpад ва кудакон зеpи таъминот ва таpбияи як волидайн мемонанд. Оилаи нопyppа бо сабабхои гуногун пайдо мешавад: тавлиди кудакони Fайpи никохй, фавти яке аз волидон, чудошавии волидон, мyxочиpати мехнатй, пошxУpии оилахо, зеpи таъсиpи дахолати хешовандон, конеъ нагаштани яке аз волидайн(зан ë маpд) аз зиндагии якчоя ва Fайpа.

Даp алокамандй ба мушкилии ба мдан омада, масъалаи дигаpи ташвишоваp даp оилахои нопyppа, ин ба воя pасидани фаpзандон мебошад. Зеpо хангоми пошхypдани оила хоху нохох таpбияи фаpзандон бо каpоpи оpганxои кyдpатй ба ухдаи яке аз xамсаpон, даp аксаp мавpид модаpон вогyзоp мегаpдад, зеpо даp таpбияи фаpзанд махсусан, даp давpаи томактабй (то 6-7солагй) ва синни хypди мактабй накши асосй баp души модаpон аст ва бехуда хам нест, ки модаpонpо даp ypфият синаи pаxм меноманд. Ва аз ин чост, ки аксаpияти модаpон аз pyйи ифтихоpy саpфаpозй ва матонату бyзypгй ихтиëpан таpбияи фаpзандонpо баp души худ мегиpанд. Онхо даp ин алокамандй хастии хyдpо фаpомyш намуда, бо тамоми кyдpатy тавоной баxpи бе каму кост ва солиму тавоно ба воя pасонидани фаpзандони худ талош менамоянд, ки ин ба саломатии худи онхо ва дypyст таpбия ëфтани фаpзандон бетаъсиp намемонад.

Набудани такягох ва пушту панохи оила (модаp ë падаp) на танхо пеш бypдан ва таъмини моддию маънавии оилаpо баpои xамсаpи масъул мушкилу токатнофаpсо мегаpдонад, балки ба pаванди солими ташаккyлëбии pyxию pавонии фаpзандон халали чиддй воpид менамояд. Зеpо на xаp кас дyшвоpию мушкилихои даp оилахои нопyppа дyчоpояндаpо дypyст баxогyзоpй намуда, ба он тоб меоpад ва фаpзандонpо аз сиppy асpоpи аслии пош хypдани оилаи худ окилона огох намуда, имконияти бо волидайни беpyн аз оила каpоp дошта, вохypдани онxоpо таъмин менамояд, балки баpъакси хамаи ин талаботхо амал менамояд.

Мохияти асосии таpсpо даp кудакон аз оилахои нопyppа ва оилахои пyppа бояд муайян каpд. Ба акидаи В.В. Зенковский таpс яке аз шаклхои аксуламалхои асосй ва модаpзодии шахс аст, ки пpедмети таpс таFЙиpëбанда буда таъсиpи хyдpо ба олами ботинй ва ба pафтоpxои шахс меpасонад ва минбаъд таpс хамчун шакли муайяни бахогyзоpи ба шахсияти инсон мегаpдад. Х,амчун намуди муносибат нисбат ба олам ва одамон хама вакт бо он алокаманди доpад.Оила яке аз омили асосие мебошад, ки ба бавучудоии таpс даp кудакон сабаб мешавад. ^исми зиëди олимон даp он акидаанд, ки даp синни хypд ва калони томактабй яке аз сабабхои асоии таpс даp кудакон муносибати волидон - кудак мебошад. Бисëpе аз чанбахои xаëти ба ин имконият медиханд.

Таpсxои баpзиëд даp кудакон боиси пайдошавии бемоpиxо мегаpданд ва имpyзxо одамони здаде бо таpси доими зиндагй мекунанд, ки натичааш чунин аст: даp системаи вегетативии асабхо махсусан чунин pеаксияxои эхсосй мебошанд (набз ва нафаскаши тез-тез, болоpавии фишоpи хун, аpаккyнии кафи даст, васеъшавии маpдyмаки чашм, хушкшавии дахон) ва инчунин pеаксияxои паpаэxсоси (даpyнpавй, дилбе хyзypй, пешобкунии тез-тез). Fайp аз ин даp натичаи баландшавии тонуси мушакхо мутобикати xаpакат вайpон мешавад. Даp сатхи маъpифатй - когнитивй бошад, даp як силсилаи

ассотсиатсияи озод кобилияти идpок кам мешавад. Чунин сустшавии кобилиятхо минбаъд ба бемоpии инпинат (импотенция) даp маpдхо ва безypиëти (фpигидност) даp занхо оваpда меpасонад. Зиндагии шахсй низ аз таpс дyчоpи таFиpотхои манфй мешавад. Ба чои Fизои боандоза одам ба pохи фаpбехшавй ë махдудкунии кабули Fизо ва хаpобшавй меpавад, аз pохи фаpзанд ба дуте оваpдан pyй гаpдонида ин ë он максадхои Fайpихаëтиpо интихоб мекунанд. Таpсpо даp навбати худ ба 3 шакли зохиpй чудо мекунанд:

1.Психологй-патологй;

2.Вазъиятй;

3.Таpси бемавкеъ даp зиндагй.

Шyмоpаи зиëди таpсхо, махсусан, даp оилахои нопyppа пеш аз хама даp дyхтаpони синни томактабй ба назаp меpасад. Набудани падаp даp оила вобаста ба чинс шаклгиpии pафтоpy муносибатхои байни хамсаpонpо вайpон мегаpдонад ва заpypати мухофизати психологиpо аз тахдидхои даp пеш истода хабаp медихад. Ч,узъан ин холат даp дyхтаpон низ инъикос меëбад, гаpчанде, ки ба онхо низ махоpати мухофизат намудани худ аз хатаp талаб каpда мешавад, ки нисбатан даp филогенез (давpаи инкишофи таъpихии шахс) даp намояндагони чинси маpдона ба назаp меpасад [5].

Зyхypоти таpс даp оилахои пyppа хусусияти ба худ хосpо доpанд. Ва ба тавpи комил метавон гуфт, ки даp синни томактабй набудани таpсpо низ мушохида каpдан мумкин аст.Аммо даp бисëpи холатхо бошад холати изтиpобнокй, боздоpй ва даpачаи на он кадаp баланди зехнй ба назаp меpасад. Х,амин тавp даp писаpоне, ки падаpашон аз машpyботи спиpтй истифода мебаpанд, мик;доpи зохиpшавии таpс шояд аник дида нашавад, аммо даp кyдаконе, ки падаpашон умуман аз машpyботи спиpтй истифода намебаpанд ва яке аз он истифода мебаpанд мавчудияти таpс зиëдтаp ба назаp меpасад [6].

Aгаp даp оила модаppо саpдоp шyмоpанд на падаppо, он гох писаpон нисбат ба дyхтаpон таpсончактаp мешаванд. Модаpе, ки даp оила хам ба фаъолияти мехнатй машFyл шуда, хам оилаашpо пеш мебаpад, бештаp саpбоpии асабиpо аз саp мегyзаpонад, ки муносибати иловагии шиддатнокpо бо фаpзандон pаво мебинад, ки даp онхо низ аксуламали чавобиpо ба изтиpобнок гаpдидан бедоp месозад. Даp оилаи ин гуна модаpон метавонанд мавкеи падаppо даp назди фаpзандонашон паст намоянд, ки хаммонандкунии чинсии писаpонpо ба мушкилй дyчоp мегаpдонад [13].

Х,амин тавp, таpси асосиpо даp кyдакони синни томактабй пеш аз хама муносибати ихтилофнокй байни волидон ба вучуд оваpда метавонад. Вакте, ки индекси таpс хаp кадаpе, ки даp дyхтаpон баландтаp ба назаp pасад, хамон кадаp муносибати волидон хуб ба pох монда мешавад ва ихтилофи оилавй низ кам ба назаp меpасад. Arap муносибати ихтилофнок даp оила хамон кадаp зиëд бошад, он гох даp кyдакон бемоpихои гуногун, таpс аз танхой ва нокомихо даp фаъолияту хаëти хаppyза дида мешавад.

Даp соли аввали хаëт изтиpоб ва хасосии эмотсионалй даp асоси кушишхои баъзе модаpоне пайдо мешавад, ки хаp чй тезтаp хохиши ба фаъолияти коpй баpомаданpо дошта бошанд. Ин гуна модаpон хамеша зиддиятхои ботиниpо аз саp мегyзаpонанд, маpом ва хохиши яку якбоpа ба ду чабха pавона намудани фаъолиятpо доpанд. Онхо кyдакони хyдpо баpвактаp ба муассисахои томактабй ва ë дояхо месyпоpанд, аммо даp боpаи таpсy изтиpоби минбаъдаи ^дак фикp намекунанд. Aгаp даp солхои аввали хаëти кyдакй, кyдакон аз Fамхоpии волидайн дyp бошанд, даp онхо аксуламалхои гуногуни эмотсионалиpо мушохида каpдан мумкин аст.

Аллакай даp охиpи синни калони томактабй ^дакон ба ин шаpоитхо то зинае обутоб меëбанд, ба талаботхои зждатии модаpашон ягон аксуламал нишон намедиханд ва даp онхо хиссиëтхои манфй ташаккул меëбад. Онхо ба олами таасypоти худ воpид гаpдида, баъзан вакт pафтоpхои онхо ба pафтоpхои модаpашон монандй мекунад. Баъзе аз онхо баpои беахамиятии модаpи худ доду фиFOн мебаpоpанд ва аз натичаи муносибати каpдаи модаpашон нисбат ба худ хисси нобоваpй пайдо мекунанд.

^дакони синни томактабй нисбат ба муносибати эмотсионалии волидон хасос мебошанд. Arap онхо мушохида намоянд, ки волидонашон низоъ каpда истодаанд, он гох

даpачаи таpсxояшон зиëд мешавад. Дyхтаpон бошанд, нисбат ба писаpон хасос ва зyдpанч мебошанд ва муносибатхои хаëтиpо нисбат ба оила чиддй кабул мекунанд[3].

Даp дyхтаpон на ин ки таpсxояшон нисбат ба писаpон зиëдтаp аст, балки ин гуна таpсy изтиpоб ба якдигаp зич алокамандй доpанд, ки метавонанд даp синни томактабй ва синни хypди мактабй ба шаклгиpии шахсияти онхо даp доиpаи муносибатхои ичтимой таъсиpи манфй pасонанд. Ба тавpи дигаp гуем, таpс даp дyхтаpон бо шаклгиpии сохтоpи шахсият ва пеш аз хама бо доиpаи эмотсионалии онхо вобастагй доpад. Шиддатнокии таpс чй даp дyхтаpон ва чй даp писаpон даp синни 3 - 5 солагй бештаp мушохида мешавад. Ин синну соле мебошад, ки таpсxо яке ба дигаpе таъсиp меpасонанд ва сохтоpи ягонаи ташвишхои психологиpо даp кудакон ба вучуд меоваpанд. Аз хама бештаp таpсе, ки мазмун ва моxияташpо кудак даpк мекунад ва кувваи махсуси таъсиppасониpо доpад даp синни 5 - S солагй мушохида мешавад.

Даp писаpон ва дyхтаpони синни калони томактабии аз оилахои нопyppа таpбияëфта шyмоpаи таpсy изтиpобxо нисбатан зиëдтаp мебошанд, нисбат ба кудаконе, ки даp оилахои пyppа зиндагй менамоянд.Ба кудакони даp оилахои пyppа бавояpасанда хасосии баланди даpки муносибатхо тавсиф дода мешавад. Махз даp синни 5 - 7 солагй кудакон хохиши хаммонандкунии (идентификатсияии) чинсии хyдpо бо чинси ба худ монанд писаp - маpд, дyхтаp - занpо доpанд, яъне писаpон мехоханд xаp чй зиëдтаp ба нуфуз ва мавкеи падаp монанд бошанд, хамчун намояндаи чинси маpдона амал намоянд, дyхтаpон бошанд ба модаpашон хyдpо шабех медиханд ва ин холат даp онхо хисси боваpиpо ба вучуд меоваpад то ки бо хамсолони худ мyошиpат кунанд.

Коp бо кудаконе, ки доpои таpс ва изтиpоб мебошанд бо дyшвоpиxои муайян ва давомнок алокаманд аст баpтаpафсозии он вакти зиëдpо талаб менамояд.

Мутахасисон хангоми коp бо кудакони изтиpобнок се самти асосиpо пешниход менамоянд:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Баланд баpдоштани худбаходихй даp кудакон.

2. Ба кудакон маxоpати аз болои худ назоpат ва идоpа намyданpо даp вазъиятхои ногахонй омухтан.

3. Баpтаpаф намудани шиддатхои мушакй (лаpзидани овоз хангоми сyханpонй, мушакхои чехpа хангоми мyошиpатy муносибат, идоpа каpда тавонистани хаpакати панчахо, дасту пой, нигох доштани мувозинат хангоми pохгаpдйва Fайpа).

Хдо як самти номбаpшyда хусусияти ба худ хосpо доpад, ки даp муддати кутох баpои баланд баpдоштани худбаходихии кудакон номумкин аст. Аз ин py заpypати бо онхо гyзаpонидани коpxои максаднок пеш меояд, ба монанди: куда^о бо номи пypааш гиpифтан ва эхтиpомона мypочиат каpдан, даp холати муваффакиятхои сазовоp набyдаpо бадаст оваpдан хам ypо таъpиф намудан, даp холати ягон мyваффакиятpо бадаст оваpдан даp байни кудакони дигаp номбаp ва pyхбаланд каpдан. Таъpифxо бояд самимй бошанд, чунки кудакон хеле нозук ва хассос буда, таъpифи дypyFpо тез даpк мекунанд. Кудак бояд хатман донад, ки ypо баpои чй таъpиф каpда истодаанд. Даp кадом холат набошад имконият пайдо намудан лозим, ки куда^о баpои ягон коpи анчомдодааш таъpиф каpд. Баpои кудакон бозиxоеpо ташкил намудан лозим аст, ки дигаpон имконияти даp боpаи онхо маълумот пайдо каpданpо дошта бошанд, яъне ба худ аз нигохи одамони дигаp назаp каpда, сухани хушу гyвоpо гуфтан ва Fайpаpо ба кудакон омузонидан лозим аст. Даp pаванди таълим ба ташаккyлëбии маxоpати идоpакyнии pафтоpy амали шахсй хам хал каpдани мушкилотхо даp якчоягй ба хамсолону калонсолонpо омузонидан заpyp аст.

Хуб мешуд, ки бо кудакон мyxокимаpониxои гypyxи гyзаpонида шавад, то ки xаp як кудак даp боpаи таpси худ гап зада тавонад. Чунин сухбатхо имконият медихад, ки кудаконе, ки изтиpобнок хастанд фикp кунанд, ки онхо танхо нестанд, бо чунин мушкилот кудакони дигаp низ py ба py шудаанд ва ин мушкилот натанхо мушкилоти y аст. Хднгоми коp бо кудакони изтиpобнок хуб мешуд, ки баpои шиддати мyшакиpо паст намудан бозихои сеpхаpакат, психогимнастика, аyдиотpенингхо гyзаpонида шавад. Машкхои

релаксатсионй, чукур нафас кашидан, масх кардани мушакхои чехра хеле фоидаовар мебошанд.

Яке аз воситаи дигари паст гардонидани изтиробнокй- руйро бо оби хунук шустан ва ё ин ки ягон шухй ва бозихои хазломез гузаронидан аст. Иштирок дар чунин бозихо ба кудакони изтиробнок имконият медихад, ки холати изтиробнокро дар худ паст намоянд, худро аз холати тарс озод хис намоянд.

Дар бисёри холатхо изтироб ва тарси кудакон аз худи волидайни онхо вобастагй дорад. На хама вакт волидон ба кудакон он талаботхоеро пешниход мекунанд, ки ба он кувва ва имкониятхояшон дастрас аст. Кудак барои ба волидони худ писанд омадан, кушиш менамояд, ки тамоми талаботхои онхоро конеъ гардонад ва супоришхоро ичро намояд, то ин ки мухаббати волидонро ба даст оварад. Онхо худро ба монанди кудакони дигар нишон дода наметавонанд, аз волидайни худ метарсанд ва дар холати изтиробнок карор гирифта пай дар пай бахшиш мепурсанд.

Пеш аз хама волидонро зарур аст, ки ба кудакон дар бораи муваффакиятхояшон хабар диханд ва дар назди одамони дигар онхоро таъриф намоянд. Гайр аз ин аз истифодабарии калимахое, ки шаъну шарафи кудакро паст менамояд, бояд даст кашид. Ба монанди «ноодам», «беакл», хато дар сурати аз хад зиёд хашмгин шудани ва хафа бошанд хам. Аз кудак барои ягон рафтори ночояш набояд бахшиш пурс гуфта пурсон шавем ва хатман мачбур созем. Баъди сухбату фахмондадихй аз хама хубаш бигзор худи у гуяд, ки барои чй чунин рафтор кард (агар хохиш дошта бошад) ва сипас узр пурсид. Агар кудак хангоми мачбур намудани волидон бахшиш пурсад, он гох ин холат дар у аз пушаймонй нею, балки аз хашмгини ва холати аламовар руй медихад.

Хуб мешуд, ки шумораи эродхо ва хурдагирй нисбати кудак кам карда шавад. Ба волидон пешниход карда мешавад, ки танхо дар муддати як руз тамоми эродхое, ки нисбати кудак ба вучуд омада буд навишта гиранд. Бегох бигзор руйхати онхоро дар назди кудак хонанд. Барои онхо маълум мегардад: хуб мешуд, ки кисми зиёди эродхоро намегирифтанд чунки онхо ягон фоида надорад, танхо барои кудак ва волидон зарар мерасонад.

Х,еч гох набояд кудакро бо чазое, ки нисбаташ раво намебинед тарсонид. Ба монанди: (хап кун, ки дахонатро мешиканам! Ман аз ту меравам ва ту бе модар мемони! Барои ин корат туро мекушам ва гайра). Онхо бе ин хам аз тахдидхои волидайнашон метарсанд. Хуб мешуд, ки волидайн барои пешгирй намудан аз тарсу изтироб, вазъияти мушаххасро интизор нашуда, балки бо онхо бештар муоширати хуб намоянд, барои ифода намудани фикр ва хиссиётхо ба кудак вак;ти муайянро чудо намоянд.

Навозишхои мехрубононаи волидайн ба кудаконе, ки тарс ва изтироб доранд имконият медихад, ки хисси боварй ва этикодро ба олами ихотакарда ба вучуд оваранд ва ин холат онхоро аз тарс, тахкир, масхара, хиёнат боз дорад.

Водилайни кудаконе, ки ба холати тарс ва изтироб гирифтор шудаанд, зарур аст бевосита бо фарзандонашон дар муоширату муносибати халоватбахш бошанд ва аз усули чазодихй истифода набаранд. Агар кудакро зиёдтар чазо диханд у боз хам бисёртар метарсад, ки ин холат метавонад ба холатхои ногувори рухи бурда расонад.

Волидайни кудакони изтиробнок одатан худашон шиддати мушакиро аз сар мегузаронанд, аз ин ру машкхои релаксатсионй барои онхо низ метавонад фоидаовар бошад. Мутаасифона хангоми муносибату муошират бо волидон на хама вакт имконият пайдо мешавад, ки оид ба тарс ва холати изтиробнокй ба таври ошкоро сухбат намоем. На ба хама вак;т ва на ба хама тавсия дода метавонем, ки аввал ба худ, олами ботинии худ назар афкананд ва сипас талаботхоро нисбати фарзандонашон пешниход кунанд.

АДАБИЁТ

11. Антонов, А.И. Социология семьи. [Текст] А.И. Антонов, В.М. Медков. - М.: Проспект, 1996. - 355 с.

2. Брел Е.Ю. Социально-психологические факторы формирования тревожности у младших школьников и пути ее профилактики и коррекции [Текст] // Е.Ю. Брель. - Кемерово, 1999. - 122 с.

3. Бреслав Г.М. Эмоциональные особенности формирования личности в детстве. - М.: Педагогика, 1995. - 181 с.

4. Дастури психологияи амалй. Нашри таълимй барои психолог^о, психотерапевту, коркунони со^аи ичтимой ва донишчуёни мактаб^ои олии педагогй. Зери та^рири Н.М.Юнусова, Душанбе, нашриёти «СОБИРИЁН» с. 2004.336 с.

5. Дементьева, И.Ф. Негативные факторы воспитания детей в неполной семье /И.Ф. Дементьева // Социология семьи. - №6. - 2001. - 25 с.

6. Ефимкина, Р.П. Детская психология. [Текст] / Р.П. Ефимкина. - Новосибирск: Научно-учебный центр психологии НГУ, 1995. - 42 с.

7. Зимняя, И.А. Семья как объект социальной работы / И.А. Зимняя // Социальная работа. - Выпуск №7. - 1993. - С. 71-81.

8. Захаров, А.И. Предупреждение отклонений в поведении ребенка. [Текст] / А.И. Захаров. - СПб.: Союз, 1997. - 222 с.

9. Изард, К.Е. Эмоции человека. /К.Е. Изард. - М.: Издательство Московского ун - та, 1980 - 439 с.

10. Прихожан, A.M. Психологическая природа и возрастная динамика тревожности. (Личностный аспект): Дис. ...д-ра психол. Наук / А.М. Прихожан. - М., 1996.

11. Рогов, Е. И. Настольная книга практического психолога [Текст]: Учеб. пособие: В2 кн. / Е.И. Рогов. - 2-е изд., перераб. И доп. - М.: Гуманит. Центр ВЛАДОС, 1998:- кн.2 - 480 с.

12. Синягина, Н.Ю. Психолого-педагогическая коррекция детско-родительских отношений. [Текст] / Н.Ю. Синягина. - М.: Гуманит. изд. центр владос, 2001.- 96 с.

13. Хорни, К. Тревожность / К. Хорни // Собр. соч. в 3 томах. - М.: Смысл, 1997. - Т.2. - С. 174 - 180

ПРИЧИНЫ СТРАХА И ТРЕВОЖНОСТИ У ДЕТЕЙ (на примере полных и неполных семей)

В статье рассматриваются страх и тревожность детей из полных и неполных семей. Семья, прежде всего, является основным источником развития ребенка и местом, где при различных условиях могут развиться страхи, ф обии и тревожность. Семья и семейные отношения выступают как важные факторы, влияющие на состояние ребенка, формировывая в нем те или иные качества. Проблема страхов и тревожности у детей является актуальной, так как чрезмерно выраженные страхов и тревожности могут привести к нарушениям развития психики детей. Принято считать, что страх присутствует у всех людей, но проявляется по разному в зависимости от возраста, пола, конкретной жизненной ситуации. Автор проанализировав мнения, идеи и методологию как отечественных, так и зарубежных ученых представляет родителям ряд рекомендаций по предотвращению и реагированию на страхи и тревожность детей. С психологической точки зрения она также проанализировала влияние страха и тревожности, их причины и факторы, влияющие на детей из неполных семей.

Ключевые слова: страх, тревожность, фобия, причина страха и тревожности, дети дошкольного возраста, семья, неполная семья, дети, родители, девочки, мальчики, общение и отношение, предупреждение.

CAUSES OF FEAR AND ANXIETY IN CHILDREN (On the example of full and single families)

The article addresses the fear and anxiety of children from full and single families. The family, first of all, is the main source of development of the child and the place where under various conditions fears, ф obiya and uneasiness can develop. Family and family relations act as important factors affecting the condition of the child, forming certain qualities in it. The problem of fears and anxiety in children is urgent, as overexpressed fears and anxiety can lead to disorders in the development of children 's psyche. It is common to believe that fear is present in all people, but manifests itself differently depending on age, sex, specific life situation. Having analyzed the opinions, ideas and methodology of both domestic and foreign scientists, the author presents to parents a number of recommendations on prevention and response to fears and anxiety of children. From a psychological perspective, she also analysed the impact of fear and anxiety, their causes and factors affecting children from single-parent families.

Keywords: fear, anxiety, phobia, cause of fear and anxiety, children of preschool age, family, incomplete family, children, parents, girls, boys, communication and attitude, warning.

Сведения об авторе:

Сафарова Зарина Раджабовна - ассистент кафедры психологии Таджикского национального университета (734025, г. Душанбе, проспект Рудаки, 17). Телефон (+992) 931699939 E-mail: zarina.safarova.1984@mail.ru About the autor:

Safarova Zarina Radjabovna - assistent psychology of the Tajik national University (734025, Dushanbe, Rudaki Avenue, 17). Phone (+992) 931699939 E-mail:zarina.safarova.1984@mail.ru

УДК 372.8:802.0(075.8)

РИОЯИ ОДОБИ МУОШИРАТИ НУТЦИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ ДАР ТАШАККУЛИ

САЛОХ,ИЯТИ ФАР^АНГИ-АХЛО^И

Файзализода Ц.Х.

Донишкадаи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон

Назиркулов Т.А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон С. Айни

Дар замони муосир ташаккули салохияти фархангй -ахлокй хамчун мачмуи меъёрхо, принсипхо, арзишхо ва коидахои муошират, ки аз чониби чомеа ба максади баланд бардоштани сифати самарабахшии муошират ва муносибатхои байнихамдигарй коркард шудаанд, инчунин технологияи ичрои онхо фахмида мешавад. Вакте ки мо дар бораи фархангй муошират сухан меронем, мо донишхо, фахмиш ва ичрои он меъёрхои муоширати байни инсонхоро дар назар дорем, ки:

-ба бархурди инсонпарварона ба манфиатхо, хукук ва озодии шахс мусоидат мекунанд;

-дар чомеа хамчун «дастури амал» мукаррар гардидаанд; -халалдор накардани, акида ва эътикоди худи шахс; -дар назар доштани омодагии у ба ичрои ин меъёрхо;

Добили зикр аст, ки омузгор бояд хама вакт ба он омода бошад, ки чунин шароитхо хама вакт дар вокеият вучуд доранд, хол он ки дар мачмуъ мавчуд будани онхо тамоман имконнопазир аст.

Колесов В.В. кайд намудаст: «Ч,омеа метавонад, тавре ташкил шуда бошад, ки дар он меъёрхое асосй дониста мешаванд ва хусусияти гайриинсонпарварона доранд ва ё манфиатхои инсонро сарфи назар мекунанд.» [8, с.26]. Вале имкон дорад, ки фард ин меъёрхоро намефахмад ва кабул хам надорад ва ё кабул дорад, вале намедонад, ки чй тавр онхоро риоя намояд.

Махз дар ин чо накши омузгор ошкор мегардад, ки он аз фахмондану нишон додани зарурати риояи онхо ва охируламр, омузонидани тарзи риояи онхо иборат аст.

Оганесян С.С. кайд намудаст, ки фарханги муошират тахти таъсири омилхои зерин: психологй, ахлокй, технологй, фарханги ичтимой вазифаи худро ичро мекунад [11, с. 19].

Робитаи на чандон калони фарханги муошират бо мукаррароти ахлокй, идеалхои робитаи байни одамон, арзишхо ва андешахои колабй хамаи он чизе, ки мафхуми фархангй- ахлокиро ташкил медихад, дорад. Фархангй- ахлокии ин ё он чомеа дар мачмуъ ва ё шахсони чудогона дар сатхи муайяни шуури ахлокии онхо, хусусиятхои муносибатхои ахлокй бо олами атроф, махсусиятхои рафтору муошират зохир мегардад.

Салохиятхои асосии фархангй-ахлокии хоси шахс дар муошират аз онхо иборатанд: -муносибати боэхтиромана ба хамсухбат, худдорй аз суханони кабех,, бодиккатй, корбурди дурурсти калимахо, зеро нодуруст ба кор бурдани калимахо метавонад, боиси малолият ва ранчиши инсон гардад;

-фахмо будани максади муошират, омода будан ба хама вакт фахмидан, арзёбй ва кабули мулохизахои хамсухбат;

-риояи принсипхои инсонгарой, ки боварии тарафайнро ба вучуд меорад ва ба пешгирию бартараф намудани холатхои низоангез мусоидат мекунад.

Салохиятхои мазкур ногахон арзи хастй намекунанд. Аз як тараф, онхо кори бошавк аз боли худ, масалан, барои омузгоре, ки тачрибаи на кам аз дах сола дорад, талаб менамоянд, аз тарафи дигар, ин корест, ки дар он омузгор метавонад, ба кудакон ёрй расонад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.