Научная статья на тему 'HEARING-IMPAIRED CHILDREN AND THEIR PROBLEMS'

HEARING-IMPAIRED CHILDREN AND THEIR PROBLEMS Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
184
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБУЧЕНИЕ / СЛАБОСЛЫШАЩИХ ДЕТЕЙ / СУРДОПЕДАГОГИКА / ВОЗРАСТНЫЕ ОСОБЕННОСТИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дадобоева Мадина

Автор исследует психологические особенности детей с нарушениями слуха. На основе положительных результатов было установлено, что потеря слуха ребенка лишена важного источника информации. В данном случае из-за его ограниченного процесса интеллектуального развития. Но недостатком в значительном степени происходит с использованием специальных методов в образовательном процессе воспитания и образования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА И ИХ ПРОБЛЕМЫ

The author explores the psychological characteristics of children with hearing impairments. Based on the positive results, it was found that the hearing loss of the child is deprived of an important source of information. In this case, due to the limitations of predictive process. But the disadvantage is largely derived from the use of special methods in the educational process of upbringing and education.

Текст научной работы на тему «HEARING-IMPAIRED CHILDREN AND THEIR PROBLEMS»

и семейного типа, способствующих охвату детей воспитательно-образовательной работой, их подготовке к школе.

Проводимые реформы в сфере образования отражают заказ общества, продиктованный потребностями его дальнейшего развития по пути построения демократического, правого, светского, гражданского общества, укрепление мира и согласия, развития системы образования как приоритетной области жизни народа.

Литература:

1. Организация учебно-воспитательной работы на сезонных площадках колхозных детских садов / сост. С. Хамраева. - Душанбе, 1982. - 37 с.

2. Физическое воспитание детей дошкольного возраста / под ред. Е. Г. Лева-Горгеневской. -М., 1942. - 298 с.

3. Центральный Государственный Архив Таджикской ССР Д. 1943, опись 1, дело 2. С. 78-79.

4. Щелованов Н. М. Воспитание детей раннего возраста в детских учреждениях. - М., 1960.

СПЕЦИФИКА РАЗВИТИЯ ДОШКОЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

В данной статье, автором рассматривается специфика развития дошкольных учреждений Республики Таджикистан в разные периоды. В статье справедливо акцентировано внимание на то, что реформирование дошкольных образовательных учреждений в процессе перехода от одного социально-экономического и политического строя к другому, как и другие сферы образования, имеет свои особенности, которые выражаются в поиске эффективных форм и методов управления, совершенствования учебно-воспитательного процесса, новых технологий внедрения, учете требований рыночных отношений в образовании.

Ключевые слова: дошкольное учреждение, реформа образования, учебно-воспитательный процесс, дети, образование.

SPECIFICS DEVELOPMENT PRESCHOOL INSTITUTIONS OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN In this article, the author examines the specifics of the development of preschool institutions in the Republic of Tajikistan in different periods. The article rightly emphasize the fact that the reform of preschool educational institutions in the process of transition from one socio-economic and political system to another, as well as other areas of education, has its own characteristics, which are expressed in the search for effective forms and methods of management, improvement of teaching educational process, introduction of new technologies, taking into account the requirements of market relations in education.

Key words: preschool center, education reform, teaching and educational process, children, education.

Сведения об авторе: Иззатова Мухаббат Иноятовна, доцент кафедры дошкольного воспитания Кулябского государственного университета, e-mail: mohabbat-iz@gmail.com

Information about the author: Izzatova Muhabbat Inoyatovna, docent of the chair of preschool educational, Kulob State University named after A. Rudaki

КУДАКОНИ ДОРОИ НУЦСОНИ УЗВИ ШУНАВОИ ВА МУШКИЛОТИ ОЩО

Дадобоева М.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Таълим ва тарбияи кудакони дорои имкониятх,ои мавдуд дар гурухдо ва синфх,ои мукаррарии муассисах,ои таълиии тах,силоти умумй бояд дар асоси стандартх,ои тах,силоти умумй амалй гардад. Ташкили раванди таълиму тарбия бо кудакони дорои имкониятх,ои мавдуд тибки накшаи фардии таълим, ки ^онуни Ч,умх,урии Точикистон «Дар бораи маориф» кафолат медихдд, мувофики матлаб аст. Хушбахтона, мох,и апрели соли 2011 «Консепсияи миллии тах,силоти фарогир барои кудакони дорои имкониятх,ои

махдуд даp Ч,yмхypии Точикистон баpои солхои 2011-2015» аз чониби Х,укумати ^мх^ии Точикистон тасдик ва мавpиди амал каpоp дода шyдааст.

Тахсилоти фаpогиp (инклюзивй) истилохест, ки баpои тавсифи хусусиятхои чаpаёни таълими кyдакони ба тахсилоти махсус эхтиёчманд даp муассисахои тахсилоти томактабй, миёнаи умумй ва олй истифода бypда мешавад ва сифати таълим бо чунин гypyхи кyдакон бевосита аз салохияти педагогии коpмандони муассисахои таълимй, сатхи махоpати касбй ва неpyи эчодии онхо вобаста аст.

Даp макола натичахои тахкики яке аз самтхои мyбpами тахсилоти фаpогиp (инклюзивй)-тавсифи pавонии гypyхи кyдакони доpои нуксонхои шунавой мавpиди тахлил ва баppасй каpоp гиpифтааст, зеpо ин табакаи кyдакон низ даp як вакт хукуку имтиёзхои якхела мисли хамсолони солими хyдpо доpанд.

Даp асоси натичахои бадастоваpдашyда муайян каpда шудааст, ки аз даст додани кобилияти шунавой ^да^о аз манбаъи мyхимтаpини иттилоот махpyм гаpдонида, бо хамин сабаби махдудии pаванди pyшди зехнии y мешавад. Лекин нуксони мазкyp хангоми истифодаи усулхои махсус ва воситахои техникй даp чаpаёни таълиму таpбия, ба андозаи назаppас чyбpон (компенсация) гаpдиданаш мумкин аст. Даp иpтибот бо нуксони шунавой бачагонpо ба гypyххои зеpин мансуб менамоянд (аз pyи гypyхбандии Л.В.Нейман):

Ношyнаво-кyдаконе, ки пyppа шyнавоияшонpо аз даст додаанд ва баpои мукаммал гаpдонидани захиpаи нутк шyнавоиpо истифода бypда наметавонанд. Гypyхи мазкyp даp навбати худ боз ба зеpгypyххо таксим мешавад: ношунавои бенутк (кyдаконе, ки ношунаво тавлид шудаанд ё шyнавоиашонpо даp синни 2-3-солагй то замони ташаккули нутк гум каpдаанд) ва ношунавоёне, ки кобилияти шyнавоияшонpо баъди пyppа ташаккул ёфтани нутк гум каpдаанд- малакахои бокимондаи сyханpонии ин зyмpа кyдакон бояд хифз каpда, минбаъд бо хама гуна pохy воситахо мустахкам гаpдонда шавад;

Сyсmшyнаво-кyдаконе, ки шунавоияшон кисман осеб дида, ба инкишофи нуткашон халал эчод менамояд.

Вайpоншавии шунавой бевосита ба pyшди нутки ^дак таъсиp pасонида, ба хайси натичаи pаванди мазкyp ташаккули хотиpа ва шyypи ypо низ халалдоp хохад каpд. Даp мавpиди ташаккули хусусиятхои шахсй ва pафтоpи кyдакони ношунаво ва сустшунаво гуфтан заpyp аст, ки хастии онхо аз чихати биологй набуда, аз ин сабаб даp холати ба вучуд оваpдани шаpоитхои муносибе нyксонхоpо як андоза ислох метавон каpд.

Бояд гуфт, ки кyдакони солими pyшдёбанда кисми бештаpи донишхоpо даp боpаи мухити атpоф ба воситаи эхсосот ва таассypоти шунавоии худ даpк менамоянд. ^даки ношунаво аз чунин имконот махpyм аст ё эхсосоти шунавой даp кyдак хеле махдуд мебошад. Ин холат pаванди даpккyниpо мушкил сохта, ба ташаккулёбии дигаp хиссиётхо ва таассypоти кyдак таъсиpи манфй меpасонад. Бо сабаби халалдоp гаштани хиссиёти шунавой кобилияти биной макоми махсус пайдо намуда, минбаъд махз даp заминаи он нутки ^даки ношунаво инкишоф меёбад. Х,ини мавчуд набудани кобилияти шунавой баpои даpки мухити атpоф он эхсосоте макоми аввал пайдо менамоянд, ки ба хаpакат, ламс, имову ишоpа иpтибот доштанд. Яъне, онхо набудани кобилияти шунавоии кyдаконpо ба хадди имконпазиp камтаъсиpтаp менамоянд.

Тибки тахкикоти Т. В. Розанова, хотиpаи кyдакони ношунаво ва сустшунаво бо як ^TOp хусусиятхо фаpк мекунад. Тасаввypоти чунин ^дакон нисбат ба кyдакони мyкаppаpй нисбатан пypшиддат мегyзаpад (аз даст додани сахехият, пyppа ифода намудани объект, хypд шудани андозахо, даp мухит чойгиpшавии чузъиёти объект, талаффузи ашё бо номи ашёи нисбатан маълyмтаp). Даp хотиp нигохдоpй бо усули пешниходкунии мавод pобитаи бевосита дошта, аз ин py хотиpаи кyдакон, даp ёд нигох доштану баён намудани калимахо, чумлахо ва матнхо мушкил мебошад. Мутахассисон кайд менамоянд, ки даpачаи хотиpаи захиpаи лугавии кyдакони шунавоияшон халалдоpшyда ба сypъати сусти pyшди нуткии онхо pобитаи бевосита доpад.

Хусусиятхои таассуроти кудакони иллатдор ё ношунаво ба ташаккули сусти нутки онхо ва тафаккури номушаххас алокаманд мебошанд. Tаассуроти баркарорсозй дар фаъолияти дарккунии кудакони ношунаво ва сустшунаво накши махсус дорад. Рушди чунин кудакон бо сабаби имконияти махдуди онхо барои азхудкунии тачрибаи ичтимой, нокифоя будани захираи тасаввурот дар бораи олами атроф, тасаввуроти доштаро мутобики ифодахои лугавй дигаргун сохтан мушкил мегардад. Tахкики тасаввуроти эчодии кудакони ношунаво ва сустшунаво инчунин мавчуд будани як катор хусусиятхоеро нишон медихад, ки онхо ба хачми нокифояи маълумот дар бораи мухити атроф алокаманд мебошанд. Mутахассисон зарурати рушди таассуроти кудакони ношунаво ва сустшунаворо таъкид карда, кайд менамоянд, ки ба раванди ташаккулёбии шахсият дар мачмуъ таъсири он калон аст.

Хусусияти тафаккури кудакони шунавоиашон халалдоршуда ба заифии инкишофи нутки шифохи онон алокаманд аст. Ин холат дар рушди тафаккури шифохию мантикии кyдакон ба таври возех ифода меёбад, дар баробари ин, тафаккури аёнию амалй ва мисли хонандагони ношунаво ва сустшунаво низ хусусиятхои хос дорад. Халалдоршавии шунавой ба ташаккули хамаи амалхои фикрй таъсир расонда, дар охир ба мушкил гаштани истифодаи донишхои назариявй сабаб мегардад. Пажyхишхо нишон додаанд, ки ба хонандаи ношунаво барои дарки донишхои гирифтааш нисбат ба хамсоли шунавоияш солим вакти бештар зарур мешавад.

Рушди аклонии кудаки мукаррарй такя ба нутк менамояд. Дар кyдаке, ки шунавоиаш нуксон дорад, халалдоршавии хамаи вазифахои нутк (иртиботй, хулосабарорй, сигнификатсионй, назоратй, танзимсозй) ва кисмхои таркибии забон (захираи лугавй, сохти грамматикй, таркиби фонетикй) мушохида мегардад. Аз хамин сабаб, рушди кyдаконе, ки шунавоияшон ба таври амик халалдор гаштааст, дар мачмуъ аз хамсолонашон кафо мемонад. Дар заминаи нуксони нутки шифохии кyдак халалдоршавии нутки хаттии онхо хам ба амал меояд, ки он дар шакли носозии навишт (дисграфия) ва нутки бесаводона (аграмматизм) гуногун ифода меёбад. Дар холати пурра гум кардани шунавой нутки кудак танхо дар шароити омузиши махсус ва бо кумаки шаклхои ёрирасон - аз кабили нутки имову ишоратй, хондани чунбиши лабон ташаккул меёбад.

Mутобики конуниятхои умумй, рушди равонии шахсияти кудаки ношунаво ва сустшунаво дар раванди муошират бо хамсолон ва калонсолон дар чараёни азхудкунии тачрибаи ичтимой ташаккул меёбад. Халалдоршавй ё пурра гум кардани кобилияти шунавой кудакро ба мушкилот дар муошират бо атрофиён рубару сохта, барояшон чараёни азхудкунии иттилоотро заиф мегардонад, тачрибаи кудаконро хароб намуда, ба ташаккули шахсияти y низ таъсир мерасонад.

Кудакони шунаво бештари тачрибаи ичтимоиро ба таври табий азхуд менамоянд, кудакони шунавоиашон халалдоргашта бошанд, аз ин чихат имкониятхои махдуд доранд. Mушкилоти муошират ва хусусияти муносибатхои байнихамдигарй бо кудакони мукаррарй метавонад, ба он бурда расонад, ки дар шахсияти кудакон сифатхои манфие, амсоли бадхашмй, дарундорй ва одамгурезй ташаккул ёбанд. Вале мутахассисон бар он акида хастанд, ки хангоми таъмин намудани кумаки саривактии тасхехи камбудихои рушди шахсияти кудакони шунавоиашон ба таври амик халалдоршуда, хислатхои номатлуби тавсифшуда гум шуданашон мумкин аст. Кумак аз он иборат аст, ки рухафтодагй, афсурдахолихои эхсосй ва ичтимоиро бартараф намуда, барои ба фаъолияти манфиатноки чамъиятй ворид гаштани кудак мусоидат карда шавад.

Дангоми тахкики хусусиятхои психологии рушди кудакон ва калонсолони гаронгуш принсипхои асосии ташхиси равоние истифода мегарданд, ки онхоро равоншиносон барои навъхои гуногуни нуксонхои чисмонии инсон тахия намудаанд (А.Р.Лурия, С.Д. Забрамная, В.И. Лубовский, T^. Розанова).

Шарти асосй, ки мутобики он ташхиси психологй гузаронда мешавад, кисми таркибии ташхиси кудак буда, дар чараёни он маълумоте истифода мешавад, ки онро

мутахассисони дигаp сохахо, ба монанди табибон, педагогхо, дефектологхо ва коpкyнони ичтимой ба даст оваpдаанд. Баpои омузиши холати pавонии кyдаки шунавоиаш халалдоp маълyмотеpо даp даст доштан заpyp аст, ки он ба оила, таpкиби оила, сатхи маълумот, фаъолияти мехнатии волидон, даp оила мавчуд будани кудакони дигаp, нуксони шунавоии волидон ё дигаp хешовандони кудакон алокаманд бошад. Маълумоти мутахассисони сохахои гуногун, аз он чумла маълумот даp боpаи холати шунавой даp асоси муоинаи аудиологй заpyp аст, зеpо он баpои чyбpон намудани шунавоии халалдоpгашта ахамияти калон доpад. Ч,амъоваpии маълумот даp боpаи чаpаёни хаёти кудак даp батни модаp, даp боpаи хусусиятхои pyшди pавонии вай аз pyзи таваллуд то лахзаи ташхис, даp боpаи хусусияти кумаки ба вай pасондашyдаи махсуси педагогй, шаpоити таълим ва таpбия заpyp аст.

Фаpомyш набояд каpд, ки ташхиси pавонй хамачониба бояд гyзаpонида шавад, яъне омузиши хаматаpафаи pyх-pавандхои идpок,сохахои шахсият,эхсосот ва иpодаpо фаpо бигиpад. Даp вакти тахмин намудани нуксони шунавой баp замми мyкаppаp намудани холати вучуд доштани он ба pyшди хаpакат, фаъолияти дастгохи мувозинати шунавой, хусусиятхои pyшди нутк эътибоp додан заpyp аст. Хангоми мyкаppаp намудани вазъи шунавой факат ба ташхиси аудиологии он конеъ шудан на он кадаp дypyст аст, зеpо аyдиогpамма танхо даpачавy сатхи пастшавии кобилияти шунавой ва хадду худуди онpо муайян мекунаду халос. Дол он ки донистани он хам заpyp аст, ки кудак аз имконоти мавчудаи шунавоияш даp pyзгоpи мyкаppаpй, вакти муносибат бо атpофиён то чй даpача истифода мебаpад.

Усули омузиши мукаммалу бонизоми кудак имконият медихад, ки на танхо зyхypоти чудогонаи pyшди pавонй муайян гаpдад, балки гузашта аз ин, pобитаи байни онхо баpкаpоp каpда шавад. Ташхиси бонизоми нуксони шyнавоиpо бо такя ба мyкаppаpоти Л. С. Виготский оид ба даpачаи нуксон ба чо оваpдан имконпазиp аст [3]. Омузиши мукаммали кудаки шунавоиаш халалдоpгашта вакте муваффакият пайдо мекунад, агаp он даp чаpаёни фаъолият - мyошиpати эхсосй, ашёй, бозихо, таълим ва мехнат ба амал баpоваpда шавад. Шаpоити мазкyp баpои бехтаp муайян намудани як катоp хусусиятхо, ба монанди идpок, ангезахо, шавку pаFбат ва шахсияти кудак кумак меpасонад.

Баpои фахмидани мохияти нуксони шунавой ва таъсиpи он ба чаpаёни pyшди pавонии кудак пpинсипи омузиши мypаттабy пайваста ахамияти калон дошта, тибки он на танхо он чиpо муайян намудан заpyp аст, ки кудакон айни замон медонанд ва ё ичpо каpда метавонанд. Бехтаp хохад буд, ки махз даp ин лахза инчунин имкониятхои эхтимолй, чун фахмидани «минтакаи pyшди ояндаи наздик» мавpиди баppасй каpоp дода шавад. Т. В. Розанов чунин мехисобад, ки вазифахои баpои ичpои кудак пешниходшаванда бояд дастpас бошанд, зеpо агаp кудак хамаи вазифахоpо нодypyст хал кунад, мо фахмида наметавонем, ки y даp кадом сатхи pyшди pавонй каpоp доpад. Агаp кудак кобилияти ичpо каpдани вазифахоеpо надошта бошад, ки онхоpо хамсолонаш ичpо каpда метавонанд, ба вай вазифае додан заpyp аст, ки ичpои он хоси кудакони синни хypдсол аст. Баpои мyкаppаp намудани «минтакаи pyшди ояндаи наздик» ва бyзypгии он ба баpномаи ташхис яке аз ваpиантхои тачpибаи омузишии pавоншиносиpо воpид намуда, даp холати мавчуд набудани чунин имконият, даp маpхилахои гуногуни пажухиш даp мавpидхое, ки кудак ба минтакаи хатогй кадам менихад, хамон замон баpои кумаки y шитобидан лозим аст. Намудхои кумак, хусусиятхои кабулкунии он ё кабул накаpдани он аз таpафи кудак - баpои омузиш мавод фаpохам месозанд. Натичахои халли мустакилонаи вазифахои даpачаи мypаккабиашон гуногун ва баходихии таъсиpи кумаки ба кудак pасондашyда имконият медиханд, ки мо даp боpаи на танхо сатхи pyшди pавандхои даpксозии кудак, инчунин даp боpаи pоххои имконпазиpи мyкаммалгаpдонии минбаъдаи онхо даp шаpоити таълимй ва таpбиявии махсус натичабаpдоpй бикунем.

Ин чо, ба андешаи мо, на танхо натичаи нихоии фаъолиятpо ба эътибоp гиpифтан заpyp аст, балки гузашта аз ин pаванди ичpои он - усулхои амалиёт, самаpанокии онхо,

пайдархамй, бомантикй, собиткадамй дар чодаи дастёбй ба хадафхо, муносибат ба рохи интихобшудаи халли вазифа, танкидиро низ тахлил намудан аз ахамият холй нахохад буд.

Дангоми муоинаи холати равонию педагогии кудакони шунавоиашон нуксондор мушкилоти муайяне ба мушохида мерасанд, ки онхо ба хусусиятхои бештари рушди равонии наврасон иртибот доранд: аз чумла бо ташкили муошират, нутки барояш нигарондашударо нафахмидани кудак, мавчуд набудани нутк дар кудаки тадкикшаванда ё нофахмо будани нутки вай. Ин холат имконияти истифодабарии усулхои тачрибавиро махдуд мегардонад.

Инкишофи психологии кудакони шунавоиашон косташуда навъи махсуси камолот буда, дар шароити махсуси таъсироти мутакобила бо мухити атроф мукаммал мегардад ва он ба навъи норасои нашъунамои номуътадили инсон тааллукманд махсуб мешавад. Дангоми мавчудияти чунин навъ ташаккули муносибатхои мураккаби байнихамдигарй, мутобикат ва дарки зинахои синнусолй заиф мегарданд. Бо сабаби зарар дидани шунавой хачми таъсироти беруна ба кудак ва амали муштарак бо мухити зист махдудй меёбад. Дар натичаи ин хама фаъолияти психологии ин зумраи кудакон содагй касб менамояд, вокуниши онхо ба таъсироти беруна хеле одй шуда, ба сатхи бемазмунию берангй мерасад. Инкишофи унсурхои психикаи чунин кудакон нисбат ба кудакони мукараррй ба таври дигар сурат мегирад - нобаробарии рушди шаклхои аёнй ва мафхумии тафаккур мушохида гашта, нутки хаттй аз нутки шифохй бартарй пайдо мекунад. Номураттабй дар зинахои мухталифи норасоии инкишоф мушохида мешавад. Mасалан, пусти бадани кудакони шунавоиашон нуксондор нисбатан хассос буда, дар онхо идроки биной тарики чуброн (компенсация) инкишоф меёбад. Инчунин дар суръати рушди равонй нисбат ба кудакони солим тагйирот мушохида мегардад: заиф гаштани инкишоф хамоно баъди таваллуд ё пас аз пурра гум кардани шунавой ва дертар ба шарофати фарохам овардани шароити мусоиду самарабахши таълиму тарбия руй ба бехбудй ниходани рушд. TаFЙирёбии суръати рушди равонй бо хусусиятхои сохтории психикаи кудакони шунавоиашон халалдоргашта алокаманд мебошад. Дар холати косташавии шунавой нигох доштани дигар кобилияту имконоти эхсосй, идрокй, зехнй ва воситаи танзимсоз ахамияти калон пайдо мекунанд.

Вобаста ба синну соли кудак, аз давраи рушди равонй, ки хангоми он кудак мавриди муоинаю пажухиш карор дода шудааст, вазифахои махсуси омузиши хусусиятхояш чудо шуда меистанд. Дар давраи хурдсолй ба рушди сохаи харакатй-кобилияти нигох доштани сар, фарохам шудани ростии комат ва амсоли инхо ахамият медиханд. Mавчуд набудани зиддият ба гахворачунбонй (кудак то замоне осуда намешавад, ки уро ба даст нагиранд) дар бораи костагии узви шунавоии кудак шаходат медихад. Баробари халалёбии бармахали шунавой аксар вакт заиф шудани инкишофи росткоматии тифл ба амал меояд, ки он бо мурури вакт, одатан дар 15-16-мохагй чуброн мегардад. Далели мазкур ба вакти гум шудани шунавой ва сабабхои руйдоди он далолат карданаш мумкин аст. Вокеан, оид ба хосияти модарзодй доштани нуксони шунавой ё халалёбии бармахали он аломату нишонахои хосе гувохй доданашон аз эхтимол дур нахохад буд. Аз чумла гурунгоси тифлакони шунавоияшон косташуда якрангу шабехи якдигар буда, гуфтугуи хоси кудаконаи онхо на дар чавоби муоширатхои модар ё пизишкон, балки комилан тасодуфй ва хатман бемаврид сурат мегирад. Аз ин нукта ба осонй метавон фахмид, ки нутки тифл на дар асоси таассури y ба мурочиати парастор, балки бо майлу муроди худи у ва бидуни аксуламали ногузире рух додааст. Сабаб он аст, ки тифл кобилияти шунидани овозро надорад.

Дар овони тифлй, дар синни томактабй ва хурди мактабй ба хусусиятхои инкишофи нутк ва идрок, пеш аз хама, ба ташаккули муносибатхои байнихамдигарии тафаккур ва нутк, инчунин ба рушди харакатии кудакон ахамияти махсус медиханд. Ошкор сохтани бархе нобасмонихои ин даврон барои созмон додани тадбирхои ислохию тасхехй хизмат хохад кард. Дар айёми наврасй ва огози чавонй дар холати дуруст ташкил намудани таълим кафомонй дар идрок, асосан дар равандхои мураккаби

pавоние мушохида мешавад, ки ташаккули онхо ба даpачаи нутки шифохй, хотиpаи лугавй ва таассypот алокаманд мебошад. Мо ба он хастем, ки пажухиши махз чунин pавандхоpо даp навбати аввал пеш гиpифтанy анчом додан заpyp аст. Мушкилихо даp инкишофи узвхои хаpакат даp айёми навpасй асосан чyбpон каpда мешаванд, вале баъзе хусусиятхо, аз кабили ичpои кохилонаи хаpакатхо, сypъати сусти азхудкунии малакахои хаpакати бадан (нисбат ба бачагони солим), нигох дошта натавонистани мувозинати чисмй даp холатхои сукунат ва сеpхаpакатй бокй мемонанд. Ч,ой доштани хислатхои мазкyppо хангоми касбинтихобкунии навpасон ва навчавонони шунавоиашон нyксондоp ба инобат гиpифтан заpyp аст. Даp синну соли навpасй ва навчавонй омузиши pyшди шахсият ва худшиносй ахамияти калон пайдо мекунад, зеpо махз хамин омилхо ба даpачаи чyбpони костагии чисмонй таъсиp pасонда, мутобикати ичтимоию мехнатиpо муайян менамоянд.

Ташхиси сатхи pyшди pавонии кудаки шунавоиаш нyксондоp даp шиpхоpагй, ибтидои бачагй ва даp синни томактабй даp замони мо хам муаммои халталаб махсуб мешавад. Мypаккабии фаpк намудани каpй аз шунавоии махдудшуда, аз пастшавии зехн, аз халалёбии нутк аксаp вакт боиси он мегаpдад, ки, масалан, кудакони гаpонгyш хамчун нафаpони аз чихати аклй кафомонда, сустшунавоён бошанд, ба хайси лакнатдоpони забонй тасниф каpда мешаванд, ки мутаассифона, ба хакикати хол комилан мувофикат намекунад. Мушкилоти ташхиси тафpикй (диффеpенсиалй) баъзе нуксонхои pyшди психологй нисбат ба кудакони синни баpвакти кудакй ба он алокаманд мебошад, ки аломатхои нобасомонии инкишоф даp ин давpон зyхypоти комилан шабех бо гунгй дошта метавонанд. Яъне, хангоми ташхису муоина даp ин давpа аломатхои rapñ ва гунгии тифлонpо дакикан мyкаppаp намудан хануз имконнопазиp мебошад, ки, бешубха, окибатхои ногyвоp доpад.

Ч,ойи таъкид аст, ки омили асосии омузиши кудакони шунавоиашон нyксондоp даp хypдсолй ва кудакии баpвакт ин усули мушохида мебошад. Даp шаpоити табий yнсypхои зохиpии pафтоp - yнсypхои мyхаppикии фаъолиятхои амалй, хаpакати умумии бадан ва кисмхои алохидаи он, чойивазкунихои кудак, имову ишоpа ва зyхypоти зохиpии таассypy вокунишхои нидой ва мyошиpати нуткй, хусусиятхои он, мазмун, самт, давомнокй, мухтассоти фонетикй, гpамматикй ва лугавй нисбатан баpаълотаpy дакиктаp мушохида мегаpданд.

Дангоми омузиши холати pавонию педагогии кудакони шунавоиашон халалдоpгашта даp синни 3-4-солагй нуктахои зеpинpо ба эътибоp бояд гиpифт:

1. Инкишофи мyошиpат - даp ибтидо шаклхои токалимагии он (баpоваpдани нидохо тавассути садонокхо- «а, о,у»-гуихои тифлона, имову ишоpа, аломатхои табий, нигоххо, хаpакати бадан). Кудакони rap нисбат ба кудакони шунаво деpтаp ба шypy галаён каpдан огоз мекунанд, шавкуни чунин кудакон якpанг, якхела ва хиpа аст. Чдвобхои ноpавшан (анг-унг)-и кудакон ба мypочиати модаp зохиp намешавад, хаpчанд, ки онхо садохои зиёд мебаpоpанд. Бо мypypи замон микдоpи садохо камтаp шуда, онхо хислати я^ангй касб менамоянд.

Даp кудакони сустшунаво монандии ташаккули нутки онхо бо кудакони каpи 2-3-сола дида мешавад ва минбаъд фаpкиятхо хаpчй бештаp назаppастаp мегаpданд, яъне даp кудакони сустшунаво даp синни томактабй калимахо, баъзан ибоpахо зохиp мешаванд. Баpои нутки онхо хатохо даp талаффузи баъзе овозхо, инчунин даp мypаттабгаpдонии гpамматикии гуфтугу хос мебошанд;

2. Сатхи ташаккули идpоки шунавой. Таассypy вокуниши кудак ба садои бозичахо имконият медихад, ки даp боpаи эхсоси y хаpчй баpмахалтаp хулоса баpоваpда тавонем. Минбаъд ба шавку pаFбати кудак ба бозичахои садодоp, садохои pадио ва телевизоp ахамият додан заpyp аст ва инчунин кобилияти кyдакpо даp эхсоси овози бозичахо ва асбобхои мусикй санчидан заpyp аст. Бо ин максад се олати садои гyногyндоштаpо мегиpем (гиччак, хуштак, зангула) ва кyдакpо py ба pyи худ шинонда, овози онхоpо мебаpоpем, сипас ypо пушт чониби худамон шинонда, даpки шyнавоияшpо дигаpбоpа месанчем. ^обилияти шунавоии кyдакpо баpои эхсоси нутки

паст (пичиррос), суханронии мукаррарй ва баланд бо максади мукарррар намудани дарачаи хислати мазкури y мавриди санчиш карор бояд дод. Tадбири мазкурро Р^.Боскис [2] чунин маънидод намудааст: дар огоз шунавой ба нутки пастро дар масофаи на кам аз 5-6 метр месанчанд, кудакро ру ба руи худ шинонда, калимахои ба у шиносро ба забон меоранд (дар огоз калимахоеро ба вай пешниход кардан лозим аст, ки дар онхо овозхои шавшувй бошанд, сипас калимахои дигарро). Агар кудак калимаро талаффуз карда натавонад, ба вай охиста-охиста наздиктар шудан лозим меояд (хамин тарика, то ба хадди кофй наздик шудан гиред). Агар кудак калимахои дар наздикии гушаш, ба тарики пичиррос садодаро фарк карда натавонад, маълум мегардад, ки вай нутки пастро эхсос намекунад.

Баъд аз он ба санчидани эхсоси гуфтугуи мукаррарй огоз менамоянд. Дангоми интихоби калимахо бояд ба назар гирифт, ки онхо гуногун бошанд ва ё якчанд саволи сода додан мумкин аст (мисол: <^одарат чй ном дорад?»). Kалимахо барои такрор бояд ба кудак ошно бошанд, агар кудак гуфтугуро тамоман нашунавад, он гох вайро ба зумраи кархо дохил мекунанд, ки минбаъд дар раванди ташхиси тиббй кобилияти бокимондаи шунавоии чунин кудаконро мукаррар намудан зарур мешавад. Баъди он ки масофаи ногузири барои кудаки ношунаво аник карда шуд, он гох муайян намудани лозим мешавад, ки y садонокхо ва хамсадохоро чй гуна эхсос карда метавонад. Ба андешаи сурдопедагоги машхур Р. M. Боскис тахкики шунавой ба овозхои нуткро хатто дар он холате хам гузарондан мумкин аст, ки агар нуксони шунавой нисбат ба калима чой надошта, баъзе норасоихои нуткй ва кафомонй дар омузиши забони модарй мушохида гашта бошад [2].

Дар идомаи ташхис дар кудакони шунавоиашон нуксондор камбудихои талаффузашон, захираи махдуди лугавй, суст азхудкунии таркиби овозии калима, ки на танхо дар баёни нодуруст, инчунин дар навишти хатои калимахо низ ифода мегардад, нодуруст фахмидан ва нодуруст талаффуз намудани калимахо, камбудихои сохти грамматикии нутк (нодуруст тартиб додани чумла ва истифодаи нодурусти калимахо дар таркиби чумла), мушкилоти дарки нутки шифохй ва матни хондашударо низ муайян намудан мумкин аст;

3.Хусусияти инкишофи харакатхо. Fайр аз хусусиятхои каблан зикргардида, ба монанди кафомонии коматросткунй, дар кудакони шунавоиашон косташуда дар синни барвакти кудакй ва томактабй инчунин ноустувории нигох доштани баробарвазнии чузъхои бадан, номутобикии харакатхо, кафомонии инкишофи узвхои хурди харакат (аз кабили ангуштони дасту пой) мушохида мегарданд. Mинбаъд хангоми рохравй ба замин молиш дода харакат кардани пойхо, алвончхурй, бо сабаби пурра набудан ё костагии назорати шунавой хангоми ичрои амалхои маишй бо ашёхо гайриихтиёр нидо бароварданро мушохида кардан мумкин мегардад;

4. Хислати таклидкорй. Вале бояд гуфт, ки бо вучуди чой доштани хислати мазкур инкишофи он суст мебошад. Гап бар сари он аст, ки кудакони шунавоиашон нуксондори то 3-сола хангоми таклиди баъзе амалхо мушкилй мекашанд, харчанд ки бо баъзе ашёхои шинос муносибат намудан нисбатан ба осонй даст медода бошад хам, дар мавридхои бо чизхои барояшон нав сарукор гирифтан хамоно сархисобашон гум мешавад. Дар синни томактабй кобилияти таклидкорй инкишоф меёбад ва ин гурухи кудакон аз ичрои амалхои душвор низ мебароянд, ки ба шарофати ин номгуи ашёхое, ки барои кудак шиносу карин метобида бошад, ба хадди назаррас меафзояд;

5. Tаассуру муковимат ба маъкулёбй ва нобарорй. Tаассур ва муковимати кудакон ба амалхояшон то дусолагй чандон зиёд нест, онхо маъкулдорихои рафторашонро интизор намешаванд ва гохе, ки барояшон намунаи кирдори заруриро калонсолон талкин карданй мешаванд, сарфахм намераванд. Mинбаъд аксари кудакон ба муковиматхои калонсолон аз хад зиёд эътибор медодагй мешаванд, ки ин холат ба дарки хосияти ашё монеъ мегардад. Дар синни томактабй самараи таассури кудакон ба маъкулёбии рафторашон торафт пурасар шудан мегирад ва тадричан микдори ислохи гуфтору кирдори эшон тибки эроду маслихатхои калонсолон зиёд шуда, худбаходихй

ба хатогихо ва муносибат ба хавасмандагардонй нисбатан зиёд мегардад ва бо мурури замон андозаи ислохкуниву эродхои калонсолон бештар гашта, худбаходихй ба нобарорихо ва кушиши ворид намудани ислоххои ногузир хеле кувват мегирад;

б.Тасаввурот дар бораи хештан. Дар кудаконе, ки шунавоиашон нуксондор гаштааст, худнамой дертар ташаккул меёбад: онхо нисбат ба кудакони солим ба ин амал бо мурури микдори вакти муайяне икдом мекунанд.

Дангоми ташхису муоинаи кудакони синни томактабй ва мактабй баробари усули мушохида тарзи тачрибавии психологй, инчунин тамоми навъхои тачрибаи равоншиносй (озмоишгохй, табий, таълимй) истифода бурда шуда, онхо барои муайян намудани хусусиятхои рушди таассурот, тасаввуроти мухит, хотира, тафаккури аёнию амалй ва мантикии кудакон равона мегарданд. Кудакон агар нутки лугавй надошта бошанд ё нутки лугавиашон кофй набошад, шакли махсуси супоришот истифода бурда мешавад, ки тибки ба кор гирифтани онхо кудак ва одами калонсол метавонад аз нутки шифохй истифода набаранд: шартхои супоришхо аз хусусияти маводи пешниходгашта бармеоянд ё тавассути имову ишораи табий нишон дода мешаванд. Агар кудак дорои нутки имову ишоравй бошад, он гох онро барои фахмондани дастурамал истифода бурдан мумкин аст. Кдйд кардан бамаврид аст, ки аз ин шакли пешниход ё тарчума равоншиносони америкой васеъ истифода мебаранд. Аснои ба кор бурдани тадбири мазкур фаромуш кардан лозим нест, ки таъмини амали муштараки байни равоншинос ва тарчумон ахамияти аввалиндарача пайдо мекунад.

Дангоми ташхиси кудакони шунавоиашон нуксондор аз вазифахое истифода бурдан мумкин аст, ки онхо ба хамаи намудхои таассурот, сохтани конструксияхо ва ёддошти образ ва лугатхо, тасаввуроти мухиту замонй ва хамаи навъхои тафаккур нигаронда шудаанд. Дар синни мактабй омузиши малакахои хониш, хат, хисобкунй ва бахисобгирии хусусиятхои муайянгашта хини тахияи барномаи корхои тасхехй ахамияти чудогона касб менамояд.

Дамзамон вакти мавриди муоина карор додани кудакони шунавоиашон косташуда баррасии махсули фаъолияти онон хеле мухим хохад буд. Дар ин холат натичахои моддй ё моддигардондашудаи намудхои гуногуни фаъолият - рассомй, сохтани конструксияхо, таълим, мехнатро омухтан зарур аст. Тахлил мукаррар менамояд, ки чизхои бо нишондоду маслихати калонсол ва мустакилона сохтаи кудак киёс карда шаванд. Дар мархилахои гуногуни рушдашон махсули фаъолияти кудакони ношунаворо аз чихатхои гуногун тахлил намудан лозим аст: дар синни томактабй ва синни хурди мактабй - расмхо, гулхои когазй, конструксияхои аз пластмасса сохташуда; дар синни миёнаи мактабй - корхои хаттй, иншоро мавриди баррасй ва баходихй карор додан бехтар мебошад, ки воситахои дар охир зикршуда хусусиятхои лугавй ва грамматикии нуткро муайян мекунанд; дар синни навчавонй - натичахои мушаххаси фаъолияти мехнатй истифода бурда мешаванд.

Доло дар хорича, махсусан дар ИМА, барои муайян намудани сатхи рушди зехнии кудакон ва калонсолони шунавоиашон нуксондор тестхо васеъ истифода бурда мешаванд. Барои тестгузаронй бо кудакони шунавоиашон косташуда чадвалхои махсуси амалиётй тахия мешаванд, ки онхо донишхоро дар бораи сохтани ороишот, мушаххасгардонии расмхо, халли муаммохои кисматшуда, васл намудани шаклхо аз руи намунахо ва гайрахо дар бар мегиранд. Хусусияти асосии тестхо он аст, ки барои ичрои онхо нутк харчй камтар истифода бурда, бештар тавассути чобачогузории чузъхо ин ё он чизи том омода карда мешавад. Матритсахои сохтаи Ч,. Равен (онхо дар асархои Т.В.Розанова васеъ истифода шудаанд) ва воситахои дигари аёнй писанди умум гардидаанд. Кушишхои ба кор бурдани чадвалхои намунавии барои кудакони шунавоиашон мукаррарй тахияшуда низ самарахои хуб медиханд (аз кабили чадвали киёсии Д. Векслер, тести мактабии инкишофи зехнй, ки тахти рохбарии К.М.Гуревич тахия гаштааст).

Хулоса, мураттабсозии хулосахо ва тавсифоти равоншиносию педагогй аз руи натичахои ташхиси кудакони шунавоиашон нуксондор дорои баъзе хусусиятхо

мебошад. Дар онхо на танхо сатхи инкишофи зехнй ва нуткиро инъикос намудан зарур аст, инчунин натичахои барои ташкили тасхех мухим, ба монанди дарачаи гум кардани шунавой, сатхи инкишофи харакат, мавчудияти халалдоршавихои дигар низ бояд инъикос гардад. Дангоми тартиб додани маълумот накшаи зеринро ба рохбарй гирифтан ба максад мувофик аст:

1. Tавсифи холати шунавой

Дарачаи гум кардани шунавой (карй, кисман гум кардани шунавой) - аз маълумоти хуччатхои тиббй истифода бурдан мумкин аст.

Синни руйдоди косташавии шунавой: ношунавоии модарзодй, барвакт гум кардани шунавой (дар синни то сесолагй), халалдоргардии шунавой дар синни нисбатан калонтар.

Сабабхое, ки ба нуксондории шунавой оварда мерасонанд:

Дар оила будан ё набудани хешовандони шунавоиашон халалдоргашта.

2. Дарачаи инкишофи узвхои харакат

Пантомимика - каду комат, тарзи рафтор, хислатхои хоса. Имову ишора - холати умумии киёфа, ифоданокии харакатхои имову ишоравй, хусусияти имову ишорахои табий.

Mутобикати харакатхои калону хурд.

Имконияти нигох доштани мувозинат дар холатхои сукунат ва харакат.

3. Сохаи идрок

Дарачаи иникшофи намудхои гуногуни идрок. Tахлил ва ташхис дар чараёни идроки биной.

Tаносуби рушди намудхои гуногуни хотира (тимсолй ва лугавй), роххои гуногуни дар хотир нигохдории мавод (механикй ва мантикй).

Tафаккур - намудхои тафаккур, мутобикати он ба меъёрхои синнусолй; тавсифоти сатхи хулосабарорй, дарачаи рушди амалиёти аклонй.

Инкишофи нутк - намудхои нутк, ки кудак онхоро азхуд кардааст ва онхоро истифода мебарад (лугавию шифохй, хаттй, имову ишоратй). Долати малакаи хониш бо лабон. Хусусиятхои инфиродй. Бо риояи сарфу нахв харф зада натавонистан (аграмматизмхо). Дачми лугат (фаъол ва гайрифаъол). Tаносуби намудхои гуногуни нутк. Ч,удо кардани вазъиятхое, ки дар онхо ин ё он намуди нутк истифода мегардад.

Робитаи муштаракй дар инкишофи равандхои идрокй. Tаносуб дар инкишофи тафаккур ва нутк (лугавиву ишоратй).

4. Хусусиятхои фаъолияти асосй (вобаста ба синну сол).

5. Дарачаи инкишофи шахсият

Mуносибат ба намудхои гуногуни таъсирот (хавасмандгардонй, чазодихй, баходихй).

Долати эмотсионалии кудак. Хусусиятхои ифодаи зохирии эхсосот. Дарки эхсосоти одамони дигар.

Худбаходихй - дарачаи муносиб будан ва устуворй, сабабхои тагйирёбии он.

Омузиши психологию педагогии кудакони шунавоиашон нуксондор барои дуруст ба рох мондани таълим ва тарбияи кудакон, муайян намудани самти тасхехи ногузир барои дарки шахсияти кудак мусоидат карда, барои дастёбй ба чуброни нуксонхои шунавой мусоидат менамояд.

Хулоса, инкишофи норасо яке аз намудхои сабзиши номуътадили бадан (дизонтогенез) буда, дар мавриди он раванди рушд бидуни ичрои як ё якчанд вазифахо (дар холати нуксони омехта) даргузар мешавад. Нуксондор шудани шунавой, нутк, харакат дар сатху дарачахои гуногун- аз нестии кобилият то махдудии муайяни он зухур карданаш мумкин аст. Нуксондорй ё пурра гум кардани шунавой ё биной боиси ба амал омадани мушкилот дар муоишират бо атрофиён гашта, чараёни азхудкунии иттилоотро заиф мегардонад, тачрибаандузии кудаконро нокифоя месозад ва ба ташаккулёбии шахсияти онхо таъсири манфй мерасонад.

Рушди шахсият на танхо ба нукс, инчунин ба он алокаманд аст, ки кудак чи тавр нуксашро дарк мекунад ва муносибати атрофиёнро нисбат ба худаш эхсос мекунад. Дар иртибот бо мусоид ё номусоидии вазъи ичтимоие, ки дар онхо кудакони нуксондор ба воя мерасанду тарбия меёбанд, камбудихои мавчудаи чисмонй метавонанд кавитар гарданд ва ба холати устувори равонй, хислатхои хоси шахс табдил ёбанд ва ё ба шарофати амалй намудани корхои максадноки психологию педагогй ислох бишаванд.

Адабиёт:

1. Белова Н. И. Специальная дошкольная сурдопедагогика. — М., 1985.

2. Боскис Р. М. Глухие и слабослышащие дети. — М., 1963.

3. Выготский Л. С. О развитии речи глухих // Дефектология. — 1994. — №4.

4. Головчиц Л. А. Дошкольная сурдопедагогика. Воспитание и обучение дошкольников с нарушением слуха. - М, 2001.

5. Коррекция сенсорного и интеллектуального развития младшихшкольников с нарушением слуха / Сост. И. А. Михаленкова. — СПб, 2003.

6. Мачмуъаи «Конференсияи дуюми байналмилалии илмиву амалии «Тахсилоти фарогир: мушкилот ва чустучуи роххои халли онхо»». - Душанбе, 2013.

7. Тахлили асосхои хукукии рушди хамгирой дар тахсилот (Тахлили конунгузории Ч,умхурии Точикистон оид ба масъалахои тахсилоти фарогир). -Душанбе, 2013.

ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА И ИХ ПРОБЛЕМЫ

Автор исследует психологические особенности детей с нарушениями слуха. На основе положительных результатов было установлено, что потеря слуха ребенка лишена важного источника информации. В данном случае из-за его ограниченного процесса интеллектуального развития. Но недостатком в значительном степени происходит с использованием специальных методов в образовательном процессе воспитания и образования.

Ключевые слова: инклюзивное обучение, сурдопедагогика, слабослышащих детей, возрастные особенности.

HEARING-IMPAIRED CHILDREN AND THEIR PROBLEMS

The author explores the psychological characteristics of children with hearing impairments. Based on the positive results, it was found that the hearing loss of the child is deprived of an important source of information. In this case, due to the limitations of predictive process. But the disadvantage is largely derived from the use of special methods in the educational process of upbringing and education. Key words: inclusive education, deaf education, hard of hearing children, age features.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сведения об авторе: Дадобоева Мадина, соискатель Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: bunafshd85@mail.ru

Information about the author: Dadoboeva Madina, researcher of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

СОДЕРЖАНИЕ, СТРУКТУРА И ХАРАКТЕР ИННОВАЦИОННОГО ПРОЦЕССА

В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ УЧРЕЖДЕНИИ

Боймуродова М. Н.

Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни

За последние годы в сфере педагогической теории и практики появилось большое число новых понятий, терминов, заимствованных из других дисциплин. В условиях интеграции педагогики с другими науками о человеке, производстве, в области образования все чаще используются термины и понятия, пришедшие из экономики. К их числу мы можем отнести такие, как менеджмент, менеджер, технология и другие. На наш взгляд, одним из них стало понятие "инновация", нашедшее широкое распространение в педагогике в последние десятилетия. Несмотря на невозможность точно определить происхождение этого термина, бесспорно, то, что он пришел в педагогику из области естественных наук.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.