Научная статья на тему 'ОДНИМ ИЗ ФАКТОРОВ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА В ШКОЛЕ ЯВЛЯЕТСЯ ТРЕНИНГ'

ОДНИМ ИЗ ФАКТОРОВ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА В ШКОЛЕ ЯВЛЯЕТСЯ ТРЕНИНГ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
136
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ ИГРА / ТРЕНИНГ / ВНИМАНИЯ / ПАМЯТЬ / МЫШЛЕНИЯ / ДЕТИ / МЛАДШЫЙИ ШКОЛЬНЫЙ ВОЗРАСТ / ШКОЛА

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Билолова Шоира Файзуллоевна

В работе тренинга рассматривается как интеллектуальная игра и инструмент развития личности детей младшего школьного возраста. Подчеркивается, что роль педагога и родителей очень велика для личности детей, и идеи детей младшего школьного возраста присущи. Следует отметить, что использование интеллектуальных игр для детей является результатом внимания, чувства, знания, памяти, размышления, фантазии, считается.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ONE OF THE FACTORS OF PERSONAL DEVELOPMENT OF YOUNG STUDENTS AT SCHOOL IS TRAINING

The training is considered as an intellectual game and a tool for developing the personality of children of primary school age. t is emphasized that the role of the teacher and parents is very important for the personality of children, and the ideas of children of primary school age are inherent. It should be noted that the use of intellectual games for children is the result of attention, feeling, knowledge, memory, reflection, imagination, etc.

Текст научной работы на тему «ОДНИМ ИЗ ФАКТОРОВ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА В ШКОЛЕ ЯВЛЯЕТСЯ ТРЕНИНГ»

Мирзоев Зафар - учитель русского языка и литературы средней общеобразовательной школе №38 Хамадонскогорайона Хатлонской области

About the autors:

Safarali Sharifov - Additional (Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, Excellent Education and Science R.T, Member of Journalists of the Republic of Tajikistan) (992) 907907996

Fidolieva Zaragul graduate student of the Academy of Education of the Republic of Tajikistan Mirzoyev Zafar - is a teacher of Russian language and literature at secondary general education school No. 38 of Hamadon district of Khatlon region.

УДК 373+37.032 (575.3) ОМИЛИ АСОСИИ РУШДИ ШАХСИЯТИ ХОНАНДАГОНИ СИННИ ХУРДИ МАКТАБИ

Билолова Ш.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Синну солй хурди мактабй хонандагони синфхои 1 то 4-ро дар бар мегирад. Ин давраро агар ба синну сол гардонем, хонандагони аз синни 6-7 то 9-10-сола рост меояд. Дар ин синну сол хонандаи хурдсол давраеро аз сар мегузаронад, ки тарзи зиндагй, накши нави ичтимой (хонандаи мактаб шудан) ва махдуд шудани фаъолияти бозй талаботхои нав махсуб меёбад. Кудаке ки ба мактаб ворид мешавад, дар низоми муносибатхои одамон ба таври худкор чойи навро ишгол мекунад, ки дар он чо у ухдадорихои ба фаъолияти таълимй алокамандро бар зимма гирифта, макоми худро тагйир медихад, яъне вай дигар кудаки хурдсол нест, балки шахси масъул аст. [ 4, с.249]. Ба андешаи А.С. Макаренко инсон аз лахзаи ба тахсил фарогирифтанаш ба низоми «муносибатхои масъулиятнок» ворид шуда, тамоми умр дар низоми мазкур фаъолияти хамачонибаи хешро анчом медихдд.

Имрузхо дар байни гурухи олимони сохаи педагогика ва психология бахсе вучуд дорад, ки хамаи кудакон барои тахсил намудан дар мактаб кодиранд ва омузгор метавонад дар замири онхо кобилиятхоро якхела ташаккул дихад. Аммо тачриба нишон медихад, ки хануз аз синфи ибтидой хонандагон ба гуруххо таксим мешаванд (аълохон, хубхон ва ё духон), чунин усули дарсгузаронй ба хонанда таъсири сахти равонй мерасонад. Чунин ба гуруххо чудокунинии хонандагон дар синни хурди мактабй аз назари психологй дуруст нест. Зеро он ба ташаккули шахсияти хонанда таъсири манфй мерасонад. Зарур аст, ки кудак баробари ба мактаб ворид шуданаш, бояд худро бо хамсабакон баробар хисоб кунад.

Мактаббачагони хурдсол дар соли аввали тахсил давраи бухрони психологиро аз сар мегузаронанд. Дам замон аз нуктаи назари физиологй ва биологй вакти нашъунамои чисми кудак мебошад, ки дар инкишофи чисмонии у номавзунй мушохида мешавад. Рушди чисмонй аз рушди психикии кудак пеш меравад ва ин ба сустшавии муваккатии системаи асаб таъсир мерасонад ва дар натича харакатхо изтиробнок, зиёд хасташавй, талаботхои нав ва гайра дар он мушохида мешавад. Дар кудакони синни хурди мактабй дар ин давра рушди минбаъдаи психофизиологй ва чисмонй ба амал меояд, ки ба у имкони тахсили мунтазамро дар мактаб фарохам меорад.

Дар тадкикотхои психологй муайян шудааст, ки дар хар як давраи синнусолй имкониятхои психикй мавчуданд ва онхоро бояд дар чараёни таълиму тарбия ба назар гирифт. Масалан, маълум шудааст, ки инкишоф ёфтани чунин хусусиятхои навташкил, аз кабили максаднокии протсессхои психикй, накшаи ботинии амал, рефлексия, талабот ба фаъолияти фикрй, маърифатй, азхудкунии малакаю махоратхои таълимй ва гайра, огоз меёбад.

Айни замон ошкор шудааст, ки инкишофи аклии кудакон на танхо бо болигшавии синнусолии сохтори майнаи сар, балки инчунин бо фаъолияти махсусан ташкилшуда дар хали масъалахо муайян карда мешавад. Таълим хамчун омили пешбарандаи инкишофи зехнии кудакон дида баромада мешавад ва чалби саривактии кудак ба фаъолияти гуногунчабхаи махсулноки зехнй ва амалй шарти мухими инкишофи равонй, аз он чумла аклии он хисобида мешавад. Вале акоиди ягона рочеъ ба масъалаи мундаричаи мафхуми инкишофи аклй ва ё зехнй вучуд надорад. Ба маънои махдуд инкишофи зехнй хамчун чараёни баробар инкишофёбии такмили микдорй ва сифатии амалхои фикрй, чун тахлил, таркиб, мукоиса, чамъбаст, абстраксия, инчунин шаклхои тафаккур (мафхум, мухокима, хулосабарорй ва г.) ва намудхои он (тафаккури аёнй-амалй, аёнй-образй ва калимагй-мантикй).

Даp асоси тахлили натичахои тахкикотхои психологхои ватанию хоpичй метавон чунин тавсифоти то андозае ахамиятнок ва yстyвоpи инкишофи аклии кyдаконpо фаpк ^д:

а) вокифияти (бохабаpи) умумии кудак хамчун захиpаи дониш ва тасаввypот pочеъ ба ашë ва ходисахои вокеияти ихотакаpда фахмида мешавад;

б) фаъолии зехнй хамчун кобилияти кудак тавзех меëбад, ки у мyшкилотpо даp масъалаи фикpй дида, бо ташаббуси худаш саволи мyносибpо мегyзоpад ва кушиш мекунад, ки ба он чавоби конеъкунанда ба даст оpад;

в) Таълимот кобилияти зуд ва босифат аз худ намудани донишхои нав ва воситахои фаъолият, имконияти гyзаpонидани мустакилонаи донишхои азхуднамуда воситахои амалхо даp ичpои дигаp масъалахои чунин шаpоит.

г) хушфахмй тезй ва амикии чаpаëнхои фи^й мебошад, ки ба кудак даp масъалаи фаpк каpдани чамбаи асосй даp мушкилот, тахлил каpдан, мукоиса каpдан, мухокима намудан ва хулоса баpоваpдан имконият медихад;

д) веpбализатсия (ифодаи калима)— кобилияти возех ифода намудани фикp бо калима, таpтиб додани он даp нутки шифохй ва ë хаттй.

Даp ин давpа вазифаи психологи мактаб, омyзгоpон, падаpy модаp ва шахсони калонсол аз он ибоpат мешавад, ки саpи вакт ва фаъолона баpои инкишофи имкониятхои хонанда шаpоити мусоид фаpохам оваpанд. Ин тавассути ташкили алока бо муаллиму волидайн ва худи хонанда амалй каpда мешавад. Мавpид ба зикp аст, ки ба тахсил фаpо гиpифтани кудак, даp баpобаpи pyшди зехнй, вайpо ба субъекти «чамъиятй» табдил медихад, ки баъдан доpои масъулиятхои ичтимой мешавад ва ичpои онхо аз чониби чамъият талаб каpда мешавад. Инчунин, мактаббачаи синни хypди мактабй шакли нави муносибат бо одамони атpофpо аз худ менамояд.

Фаъолияти тахсил даp синни хypди мактабй баpои мактаббача фаъолияти пешбаpанда махсуб меëбад. Доиpаи фаъолияти тахсил ташаккyлëбии зехнии кyдакpо таквият бахшида, дастоваpдхои назаppасpо даp pyшди психикии мактаббача ба вучуд меоpад, ки ин заминаи pyшди маpхилаи минбаъдаи синну солй мегаpдад.

Рушди шахсияти хонандагони синни хypди мактабй аз оила ва омyзгоp вобаста аст. Зеpо мактаббача донишхои зехнй ва ахлокиpо ба тавpи амик аз онхо азхуд менамояд. Омyзгоpонy волидайн даp pyшди шахсияти кудакон ва ташаккули меъëpхои ахлокии онхо накши назаppас бозида метавонанд, чунки кудакони синни хypди мактабй муаллим, падаpy модаp ва шахсони дигаpи калонсолpо идеали худ кабул менамоянд. Дамзамон даp ин холат, муносибати эхсосй баходихии калонсолон ба амалхои кудак pавона мешавад.

Мактаббачаи хypдсол, бехамто будани хyдpо эхсос менамояд, ки он даp тамоми сохахои хаëти кудак, аз чумла даp муносибат бо хамсолонаш зохиp мешавад. Кудакон шаклхои нави фаъолиятхои гypyхи махоpатy малакахои дуста бо хамсолон, мyошиpатy муносибат каpданpо сохиб мегаpданд. Онхо саъй мекунанд, ки махоpатy малакахои мyошиpати хyдpо даp хамаи намуди фаъолият бо хамсолон ба pох монанд. Даp ин мавpид кудакони синни хypди мактабй даp маpхилаи гyзаpиш каpоp доpанд. Зеpо чахонбинии онхо васеъшудан мегиpад ва даp ин хангом баpои худашон иттилооти заpypиpо гиpифта, даp pаванди мубодилаи иттилоот истифода мебаpанд, ки аз худ каpдани тачpибаи хаëтй ба хисоб меpавад. Инчунин, онхо кушиш мекунанд, ки даp хама холат аз дигаp хамсолонаш афзалияту баpтаpй дошта бошанд.

Пажyхишгаpони илми психология баъд аз натичагиpии тадкикотхои хеш эътимод хосил намуданд, ки аксаp вакт мавчудияти сифатхои солими психологй ва чисмонй даp давpаи синни хypди мактабй сypат мегиpад. Ин давpа яке аз давpахои сензитивие ба шyмоp меpавад, ки ба хаëти фаъолона ва даpозyмpии инсон пойгохи мустахкам мегyзоpад. Бояд тазаккyp дод, ки ташаккули одатхо, малакахо, муносибат, мyошиpат, мутобикшавй бо муваффакият даp чомеа ва фаъолияти мехнатиpо аз худ намуда, баpои ояндаи худ даp ин замина накшахо мекашад [3].

Бояд таъкид намоем, ки баpои ташаккул додани шахсияти мактаббача тpенинги психологй яке аз усулхои самаpанок ва маъмулй бахисоб меpавад. Аз чумла даp синни хypди мактабй баpои таpбия диккат, хотиpа, идpок, фахмиши шаклхо ва дигаp намудхои фаъолияти фикpй тавасути тpенингхои психологй ба pох мондан мумкин аст. Масалан, диккат худ ба худ pаванди алохидаи маъpифатй намебошад ва он ба хаp як pаванди маъpифатй (хотиpа, идpок, тафаккyp) хос буда, хамчун кобилияту шакли ташкилии бошyypонаи ин pаванд амал мекунад [7].

Дангоми ташкил намудани тренингхои психологй дар снни хурди мактабй аз усулхои асосии таълими кор бо хонандагони хурдсол ва усулхои бозй истифода бурдан мумкин аст. Мисол, усули эчодй, дидактикй, ташкилй, фаъолиятй ва таклидй шуда метавонад. Усули бозиро ба сифати психотерапевтй, махсусан дар психодрама ба таври возех дар гуруххо ё инфиродй ба рох монда мешавад. Тренинг хангоми барох мондан аз усули бозй самаранокии баландро танхо дар сурате дода метавонад, ки кудак ба дигаргунихо дар чахонбинй, рафтор ва рушди шахсии худ таваччух дошта бошад. Дамзамон, шакли таълим вобаста ба рафтор ва таркиби иштирокчиёни тренинг ва хавасмандии онхо метавонад фарк кунад. Ин усул ба хар як кудак имконият медихад, ки мустакилона фикру андешаашро иброз намуда, малакахои шомил шудан ба гуруххои хурду калони ичтимой кумак менамояд.

Мухаккикон, истифодаи усулхои бозиро дар раванди таълим самаранок мехисобанд. Зеро ду фаъолияти пешбарандаи синну сол ба шахсияти кудак таъсири мутакобила мерасонад. Истифода аз усули бозй пеш аз хама рохи мутобикшавй ба гурух, бартараф намудани холатхои манфии психологй ба монанди стрес, изтироб, депресия ва агресияи хар як мактаббачаро аз байн мебарад. Ин усул барои ошкор намудани мушкилоти психологй имкон медихад ва хам муолича менамояд. Дар раванди бозй малакахои рафторй, шифохй ва гайришифохй мустахкам шуда, баркарор кардани муносибат бо дигарон осон мегардад.

Маврид ба тазаккур аст, ки усули бозй, барои фарохам овардани шароит ба мактаббачаи хурдсол пеш аз хама худшиносй, кашфи неруи инсонй ва эчодкориро меомузад. Зеро он робитаи психологии хар як шахсро дар муносибатхои байни шахсии худ ташкил хохад кард. Дар кори тренингй имкониятхои усулхои бозй вокеан бебахо мебошанд. Тренингхо барои кудакони синни хурди мактаби василаи инкишоф додани тафакур, худназорткунй, ислохнамоии рафтор, хисиётхои манфй ва рушди кобилиятхои зехнии онхо хизмат мекунад [3, с.402].

Рушди кобилияти зехнии кудак аз конеъ шудани талаботхои психофизиологй вобастагии калон дорад, ба мисли ташнагии эмотсионалй. Виргиния Квин пешниход мекунад, ки гамхории самимона, дастгирй кардани онхо ва ба кадри имкон бахои мусбат додан ба амалхои кудакон ташнагии эмотсионалии онхоро конеъ намуда, ба рушди шахсияти онхо накши калиди мебозад[2]. Нарарияи В. Квин дар трениг ба инобат гирифта мешавад ва дар хакикатан хам натичабахш аст.

Агар кудак дар синни томактабй ва синни хурди мактабй чунин дастгириро аз чониби калонсолон ба даст наорад, бухрони синни наврасиро бо душворй паси сар менамояд, ки дар руху равони кудак таъсири шадид мерасонад.

Маъмулан тренигро барои баланд бардоштани худбаходихй ва бартараф намудани холатхои манфии психикй дар кудакони оилахои нопурра барох монда мешавад. Ин барнома хамчун доираи муносибати окилона - эхсосотй тахия шуда, ба механизмхои мутобиксозии идрокй ба руйдодхои бухронй такя мекунад. Сохтори барнома кор бо мушкилоти маъмулиро дар бар мегирад, ки кудак хангоми чудошаваии падару модараш эхсос мекунад.

Барномаи "Рангинкамон" ба иштирокчиён имкон медихад, ки таркиби нави оилаи худро кабул ва дарк кунанд, ба халли окилона ва солими мушкилоте, ки аз тагйирот дар хаёт ба вучуд меоянд, мусоидат намуда, ба ташаккули худбаходихй дар кудакони синфхои ибтидой аз оилахои нопурра мусоидат мекунад [10, с.45].

Барои кудакони синну соли хурди мактабй, тренинги психологии «Бозихо дар доираи дустон» метавонад, амалй шавад. Дадафи ин тренинг тахия кардани мушкилоти асосии ботинии кудакони синфхои ибтидой бо истифода аз машкхои психологй ва таълими усули халли онхо ба таври мустакилона мебошад. Он барои рафъи шиддат ва фишори психикй кумак менамояд. Шумораи иштирокчиёни тренинги бозй 18 нафар буда, дар 1 соату 20 дакика гузаронида мешавад.

Дигар тренингхое, ки аз усули бозй ба рох монда мешаванд инхоянд: "Портрети равонй" (15 дак.), "Ранги дустдоштаи шумо" (15 дак.), "Рохи хаёти ман" (25 дак.), "Хурсандихои зиндагй" (60 дак.) ва гайра.

Дар айни замон дар алокаманди бо системаи нави маориф мушкилоти суръат додани инкишофи зехнии кудакони синну соли калони томактабй ва хурди мактабй ахамияти бузург пайдо кардааст. Дар алокамандй бо ин дар тахлили баъзе чихатхои махсуси психологияи кудакона таваккуф менамоем ва тахкикотхои психологхои ватанию хоричиро дида мебароем, ки масъалаи мундарича, сохтор ва конуниятхои

умумии инкишофи интеллекти кудакро дар онтогенез (давраи инкишофёбии организм аз рузи тавлид) тахдид намудаанд.

Корхои психологони ватанй дар хали масъалаи мазкур хеле зиёд дида мешавад ва онхо асосан дар адоидхои умумии мтодологй тачассум ёфтаанд. Тахлили адабиёти илмии мавчуда дар чудо кардани чунин чамбахои асосии омузиши илмии масъалаи мазкур имконият медихад.

1. Ошкор кардани мохияти психологии интеллект, мазмуни инкишофи зехнй, дарача, нишондиханда ва шартхои он (Выготский Л.С., 1983, 1983; Всккер Л.М., 1981; Гальперин П.Я., 1969; Запорожец A.B., 1972; Келасьев В.Н., 1989; Краморенко В.Ю., 1990; Леонтьев А.Н., 1954; Лейтес Н.С., 1971; Люблинская A.A., 1966; Лурия А.Р., 1974; Тихомиров O.K., 1969; Холодная М.А., 1990; Чуприкова Н.И., 1995 и др.).

Омузиши робитаи мутакобилаи инкишофи аклй ва таълимоти кудакон (Выготский Л.С.,. 1983; Гуревич K.M., 1992; Дубровина И.В., 1990; Зверева М.В., 1975; Занков Л.В., 1968; Калмыкова З.И., 1981; Карпов Ю.П., 1990; Менчинская H.A., 1989 и др.).

Тахкикоти инкишофи шакл ва намудхои гуногуни тафаккур дар кудакон (Агаев Е.Л., 1996; Бонгард М.М., 1967; Венгер Л.А., 1986. 1996; Каплунович И.Я., 1987; Люблинская A.A., 1971; Опевалова Е.В., 1980; Славская К.А., 1968; Минская Г.И., 1954; Поддъяков H.H., 1977; Рубинштейн С.А., 1959; Цветкова Л.С., 1985, 1995; Юдина Е.Г., 1989; Якиманская М.С., 1989 и др.).

Ч,устучуйи хали мушкилоти фардиятхои инфиродй дар инкишофи зехнй ва дар фаъолияти таълимй (Антонова Г.П.. 1963; Бутивщенко Л.Н.,1988; Булах И.С., 1989; Важеиина Ф.Г., 1977; Лейтес Н.С., 1971; Обухова Л.Ф., 1972; Павлова К.Г., 1968; Сибгатулина И.Ф., 1993; Скринчснко A.B., 1970; Жуйков С.Ф., 1968 и др.).

Дали масъалахои меъёрхо ва ташхиси сатхи инкишофи адлй (Богоявленский Д.Н., 1969; Берулава Г.А., 1990; Гильбух Ю.З., 1991; Варданян Г.А., 1979; Кабанова-Меллер E.H., 1962: Калмыкова З.И., 1975; Карпов Ю.В., 1990; Салмина Н.Г., 1994; Поспелов H.H., 1989; Иванова И.Я., 1976 ва диг.).

Хулоса, тадкикотхои психологхо нишон медиханд, ки ибтидои ташаккули хиссй-маърифатии кудак ба сини хурди мактабй рост меояд. Инро аз он вобаста медонанд, ки кудак мазмуни фанхои гуногуни таълимиро аз худ карда, тасаввуроти худро бо маълумотхои нав васеъ менамояд. Дубровина И.В. дайд мекунад, ки фаъолияти маърифатии кудак дар заминаи ташаккули шавку хавасхои маърифатй инкишоф меёбад. Ва ин шавку хавасро омузгор рушд дода метавонад.

Агар мактаббача аз тарафи омузгор ва ё падару модар дастгирй ёбад, вай аллакай имконияти хеле зиёд пайдо намуда, фаъолй ва ташаббускориро нишон дода, дар халли мушкилотхои пешмеомада, ба душворию монеахо кам дучор мешавад, муваффакияти калонро ба даст меорад.

АДАБИЁТ

1. Барташников А.А. "Учись мыслить" - Х.,1998.

2. Выготский Л.С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка// Вопросы психологии. - 1966. № 6. С.62-68.

3. Ильин Е. П. Психология индивидуальных различий. - СПб.: Питер, 2011. - 701 е.: ил. - (Серия «Мастера психологии»).

4. Ковалева А.И. Социализация//Энциклопедия гуманитарных наук, 2004. № 1. С. 139-143.

5. Лэндрет Г.Л. Игровая терапия: искусство отношений: Пер. с англ. / Предисл. А.Я. Варга М.: Международная педагогическая академия, 1994. - 368 с.

6. Никитин Б.П. "Развивающие игры" - М.,1994.

7. Овчарова Р.В. «Развитие памяти». - М., 1996.

8. Рубинштейн С.Л. Основы обшей психологии. СПб: Издательство «Питер», 2000.

9. Шмаков С.А. «Игры, развивающие психические качества личности школьника» - М., 2004.

10. Шмаков С.А. Игры учащихся. М.: Издательство «Просвещение», 1994. С. 96-113.

ОДНИМ ИЗ ФАКТОРОВ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА В ШКОЛЕ ЯВЛЯЕТСЯ ТРЕНИНГ

В работе тренинга рассматривается как интеллектуальная игра и инструмент развития личности детей младшего школьного возраста. Подчеркивается, что роль педагога и родителей очень велика для личности детей, и идеи детей младшего школьного возраста присущи. Следует отметить, что использование интеллектуальных игр для

детей является результатом внимания, чувства, знания, памяти, размышления, фантазии, считается.

Ключевые слова: интеллектуальная игра, тренинг, внимания, память, мышления, дети, младшыйи школьный возраст, школа.

ONE OF THE FACTORS OF PERSONAL DEVELOPMENT OF YOUNG STUDENTS AT SCHOOL IS TRAINING

The training is considered as an intellectual game and a tool for developing the personality of children of primary school age. t is emphasized that the role of the teacher and parents is very important for the personality of children, and the ideas of children of primary school age are inherent. It should be noted that the use of intellectual games for children is the result of attention, feeling, knowledge, memory, reflection, imagination, etc.

Keywords: intellectual game, training, attention, memory, thinking, children, primary school age, school.

Сведение об авторе:

Билолова Шоира Файзуллоевна - доктор (PhD) кафедры психология факультет фалсафа Таджикский национальный университет Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г.Душанбе, пр. Рудаки, 17. Телефон: (+992) 904112272.

About the author:

Bilolova Shoira Faizulloevna - doctorant PhD, Department of Psychology, Faculty of Philosophy, Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 17. Phone: (+992) 904112272. ' '

АПРОБАЦИЯ СКРИНИНГОВЫХ ИНСТРУМЕНТОВ НА ПРЕДМЕТ ДИАГНОСТИКИ ВЗАИМОСВЯЗЕЙ АУТОАГРЕССИВНЫХ ТЕНДЕНЦИЙ С ДЕПРЕССИЕЙ

Шарипова М.Ё., Каримов К.М.

Таджикский национальный университет

Современная психологическая наука требует, чтобы любой диагностирующий инструмент, претендующий на то, чтобы считаться научным, обладал необходимыми психометрическими свойствами [12, с.17]. Данные свойства (валидность, надежность и репрезентативность) в комплексе представляют собой индикатор правомочности использования диагностируемых инструментов.

Адаптация и стандартизация (единообразие процедуры проведения и оценки выполнения теста) диагностических инструментов, которые охватывают все выше перечисленные психометрические свойства, являются довольно сложными, длительными и трудоемкими процессами, состоящими из нескольких последовательных и взаимодополняющих этапов. Таким образом, эффективным диагностируемый инструмент считается только тогда, когда имеет место его общая стандартизация.

В Республике Таджикистан развитие психологической науки, в прикладном плане, находится у своих истоков в связи, с чем и возрастает актуальность разработки и адаптирования различных диагностируемых инструментов, в которых нуждается сегодняшняя научно-практическая таджикская психология. В условиях страны важным и достаточно сложным моментом в адаптации диагностических инструментов является их лингвистическая приемлемость. Сложность в этой связи возникает по причине того что, Таджикистан имеет поликультурное и полиэтническое общество и таджикские диалекты используемые представителями разных областей страны основательно отличаются друг от друга. Однако, согласно правил стандартизации психологических тестов текст должен быть унифицированным, что и создает указанные сложности при лингвистическом переводе диагностируемого инструмента.

Вопреки озвученным сложностям, нами впервые была предпринята попытка провести первичную лингвистическую стандартизацию, что является первым шагом на пути к валидизации тестов. Для этого были выбраны два диагностических инструмента - Контрольный перечень аутоагрессивных тенденций разработанный Назимом Агазаде (2019) и Шкала Депрессии (CES-D) разработанный Ленором Рэдлоффом (1977). Данные скрининговые инструменты были выбраны не случайно.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.