Научная статья на тему 'ПРЕДИАБЕТ ВА ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 2-ТУРИНИНГ КЕЛИБ ЧИКИШИДА ХАВФ ОМИЛЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МАРҲАМАТ ТУМАНИ МИСОЛИДА)'

ПРЕДИАБЕТ ВА ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 2-ТУРИНИНГ КЕЛИБ ЧИКИШИДА ХАВФ ОМИЛЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МАРҲАМАТ ТУМАНИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
13
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Предиабет / Қандли диабет 2-тури / ЮИК / гестацион диабет / наҳорги гликемия / глюкозага толерантликнинг бузилиши.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Мухамедова В.М., Юсупова Ш.Қ.

Қандли диабет 2-тури (КД2) тарқалиши дунё бўйлаб ўсиб бормоқда. Шу муносабат билан унинг патогенезини, диабет билан боғлиқ асоратларни ривожланиш хавфини ва самарали даволаш усулларини яхшироқ тушуниш керак. ҚД 2-тури жуда гетероген касаллик бўлгани учун ҳам фенотиплаш стратегияси асосида предиабет ва қандли диабет билан боғлиқ патогенез ва асоратлар хавфига асосланган профилактика усулларини ишлаб чиқишни талаб этади [1]. Мақсад: Андижон вилояти Марҳамат туманида яшовчи аҳоли орасида углевод алмашинуви бузилишлари ва 2-тур қандли диабет ривожланиши учун юқори хавф омилларининг улушини аниқлаш. Материаллар ва усуллар: Углевод алмашинуви бузилишлари ва ҚД2-турини скрининг қилиш ва уларни ривожланишида хавф омилларининг улушини аниқлаш учун Андижон вилоятининг Марҳамат туманида яшовчи 18 ёшдан ошган 2112 нафар аҳоли текширилди. Олинган натижалар: Тадқиқот натижасида предиабет аниқланган беморларда энг юқори хавф омили 40 ёшдан ошган ёш 86,3 % ва кейинги ўринда ирсий мойиллик 76,1 %, ортиқча тана вазни 68,5% ни ташкил этган бўлса бу кўрсатгичлар 2-тур ҚД аниқланган беморларда куйдагича бўлди энг юқори хавф омили 40 ёшдан ошган ёш 94,3%, ирсий мойиллик 85,1%, ортиқча тана вазни 70,1% ни ташкил этди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПРЕДИАБЕТ ВА ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 2-ТУРИНИНГ КЕЛИБ ЧИКИШИДА ХАВФ ОМИЛЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МАРҲАМАТ ТУМАНИ МИСОЛИДА)»

Мухамедова В.М.

Госпитал терапия ва эндокринология кафедраси ассистенти

Юсупова Ш.Ц.

Госпитал терапия ва эндокринология кафедраси мудири

ПРЕДИАБЕТ ВА ЦАНДЛИ ДИАБЕТ 2-ТУРИНИНГ КЕЛИБ

ЧИКИШИДА ХАВФ ОМИЛЛАРИНИНГ РОЛИ (АНДИЖОН ВИЛОЯТИ МАРХДМАТ ТУМАНИ МИСОЛИДА)

Аннотация. Кандли диабет 2-тури (КД2) тарцалиши дунё буйлабусиб бормоцда. Шу муносабат билан унинг патогенезини, диабет билан бозлиц асоратларни ривожланиш хавфини ва самарали даволаш усулларини яхшироц тушуниш керак. КД 2-тури жуда гетероген касаллик булгани учун уам фенотиплаш стратегияси асосида предиабет ва цандли диабет билан бозлиц патогенез ва асоратлар хавфига асосланган профилактика усулларини ишлаб чицишни талаб этади [1].

Мацсад: Андижон вилояти Маруамат туманида яшовчи ауоли орасида углевод алмашинуви бузилишлари ва 2-тур цандли диабет ривожланиши учун юцори хавф омилларининг улушини аницлаш.

Материаллар ва усуллар: Углевод алмашинуви бузилишлари ва КД2-турини скрининг цилиш ва уларни ривожланишида хавф омилларининг улушини аницлаш учун Андижон вилоятининг Маруамат туманида яшовчи 18 ёшдан ошган 2112 нафар ауоли текширилди.

Олинган натижалар: Тадцицот натижасида предиабет аницланган беморларда энг юцори хавф омили 40 ёшдан ошган ёш 86,3 % ва кейинги уринда ирсий мойиллик 76,1 %, ортицча тана вазни 68,5% ни ташкил этган булса бу курсатгичлар 2-тур КД аницланган беморларда куйдагича булди энг юцори хавф омили 40 ёшдан ошган ёш 94,3%, ирсий мойиллик 85,1%, ортицча тана вазни 70,1% ни ташкил этди.

Калит сузлар: Предиабет, Кандли диабет 2-тури, ЮИК, гестацион диабет, науорги гликемия, глюкозага толерантликнинг бузилиши.

Mukhamedova V.M.

assistant

department of hospital therapy and endocrinology

Yusupova Sh. Q.

head of the department of hospital therapy and endocrinology

THE ROLE OF RISK FACTORS IN THE OCCURRENCE OF

PREDIABETES AND TYPE 2 DIABETES (THE EXAMPLE OF MARHAMAT DISTRICT OF ANDIJAN PROVINCE)

Abstract. The prevalence of type 2 diabetes (KD2) is increasing worldwide. In this regard, it is necessary to better understand its pathogenesis, the risk of developing diabetes-related complications, and effective treatment methods. As type 2 QD is a very heterogeneous disease, it requires the development of prevention strategies based on the pathogenesis and risk of complications associated with prediabetes and diabetes based on a phenotyping strategy [1].

Abstract. The spread of type 2 diabetes mellitus (DM2) is growing worldwide. In this regard, it is necessary to better understand its pathogenesis, the risk of complications associated with diabetes mellitus, and effective treatment methods. Since type 2 CD is a very heterogeneous disease, it also requires the development of prevention methods based on the risk of pathogenesis and complications associated with prediabetes and diabetes mellitus, based on a phenotyping strategy [1].

Objective: -to determine the proportion of high risk factors for the development of carbohydrate metabolism disorders and type 2 diabetes mellitus among the population living in the Marhamat district of Andijan region.

Materials and methods: to screen for disorders of carbohydrate metabolism and type 2 diabetes and determine the proportion of risk factors in their development, 2112 residents over 18 years of age living in the Marhamat district of the Andijan region were examined.

Results: Results: The highest risk factor in patients diagnosed with prediabetes as a result of the study was 86.3% of the age over 40 years and 68.5% of overweight. Further, these indications were the same as in patients diagnosed with type 2 diabetes, hereditary predisposition 85.1%, overweight 70.1%.

Key words: prediabetes, type 2 diabetes mellitus, HID, gestational diabetes mellitus, fasting glucose disorders, impaired glucoze tolerance.

Хрзирги вактда нафакат кандли диабет балки предиабет хам мух,им метаболик х,олат сифатида тобора купрок эътироф этилмокда, бу келажакда йиллик конверсия даражаси 5-10% булган очик диабетга утишнинг юкори эх,тимолини башорат килмокда [2], бу эса уз навбатида артериал гипертензия (АГ) ривожланиши билан боFлик ва ёки аксинча [5]. Метаболик синдром хавфи остида, гипергликемиянинг ушбу дастлабки хрлатида фенотипларнинг башоратли ва профилактика натижаларига таъсирини урганиш керак.

Предиабет 5 йил ичида 50% хрлларда КД2-турига утиши мумкин [8]. Шу муносабат билан, КД 2-тури бошланишини кечиктириш, микроваскуляр ва макроваскуляр асоратларни олдини олиш ёки кечиктиришга уринишда предиабетга купрок эътибор каратилмокда [9,10,11].

Бутун дунёда семиришнинг таркалишига караб предиабетнинг таркалиши ортиб бормокда [12,13,14,15]. Глюкозага толерантликнинг бузилишининг глобал таркалиши 2010 йилда 343 миллион (7,8%) деб

бахоланди, бу Жанубий-Шаркий Осиёда 5,8% дан Шимолий Америка ва Кариб денгизида 11,4% гача [16].

Касалликларни назорат килиш ва олдини олиш марказларининг Миллий диабет статистик хисоботида айтилишича, 2009-2012 йилларда 20 ёшдан ошган америкалик катталарнинг 37% ва 65 ёшдан ошган одамларнинг 51% нахорги гликемиянинг бузилиши (НГБ) ёки гликирланган гемоглобин (HbA1c) билан улчанган холда предиабетга чалинганлиги аникланган. 2012 йилда Америка Кушма Штатларининг (АКШ) бутун ахолиси учун ушбу хисоб-китобларга кура, предиабет билан касалланганлар тахминан 86 миллион катталар борлигини курсатади [17]. 2018-йилда бу курсаткич аллакачон катталарнинг 38% дан ортотини ташкил этган [18].

Хитойда катталар орасида предиабетнинг таркалиши 50% га етади [19]. Глюкозага толерантликнинг бузилиши (ГТБ) нинг ёшга караб таркалиши Непал каби кам даромадли мамлакатларда юкори эканлиги курсатилган. Непалда якинда утказилган мета-тахлил НГБ ва ГТБ асосида предиабетнинг юкори таркалишини (9,2%) курсатди [18]. Предиабетнинг таркалиши Жанубий Осиё мамлакатларидаги шахар шароитида айникса юкори булиб, урбанизация кучайганлиги ва юкори калорияли овкатланиш ва харакатсиз турмуш тарзига утишни акс эттиради [20].

Предиабет, КД2-тури ва ЮКТ касалликлари билан касалланишни башорат килишда асосий параметрларнинг ролини урганиш учун биринчи навбатда уларни бир катор хавф омиллари орасида аниклаш керак. КД 2-тури ривожланиш хавфи юкори булган Пима хиндулари ахолиси орасида утказилган жуда кизикарли тадкикотлар шуни курсатдики, гиперинсулинизм, ва инсулинга резистентликнинг юкори даражаси мустакил равишда КД 2-тури хавфини оширади [12, 13]. Бундан ташкари вицерал ёFнинг ортиши, жигарнинг ёFли дистрофияси бор беморларда хам КД2-тури ва ЮКТ касалликлари хавфи ортиши кузатилган.

Материаллар ва усуллар: Тадкикот Андижон вилояти Мархамат туманида 18 ёшдан ошган катта ёшли ахоли орасида утказилди. Тадкикотга 2112 нафар ахоли жалб этилди. Текширилувчиларнинг хар биридан ДиаХатар суровномаси олинди, хар бир текширилувчининг конда канд микдори ва кон босими улчанди. Барча текширилувчиларнинг буйи, вазни, ТВИ, БА, СА, БА/СА нисбатлари чикарилди.

Олинган натижалар Microsoft Windows 11 дастури оркали Dell компютерида Бирламчи саралаш, намуна олиш ва филтрлаш Microsoft Excel 2013 дастурий таъминот туплами ёрдамида амалга оширилди, статистик тахлил эса ва Statistica 10 ва IBM SPSS 26.0 статистик бахолаш дастури ёрдамида амалга оширилди.

Олинган натижалар: Предиабет ва КД 2-тури ривожланишида хавф омиллари 2 гурухга булинади: 1. Узгартириб буладиган ва узгартириб булмайдиган хавф омиллари. Узгартириб буладиган хавф омилларига Норацинал овкатланиш, алкогол истеьмоли, чекиш, гиподинамия, АД,

дислипидемия, ортицча вазн, анамнезида гипергикемия, ЮИК киради. Узгартириб булмайдиган хавф омилларига эса: 40 ёшдан ошган ёш, ирсий мойиллик, гестацион диабет, аборт, 4кгдан ортик вазнда бола тугиш киради.

Тадкикот давомида юкоридаги маьлумотларга асосланган холда хавф гурухларини бахоладик. Унга кура предиабет аникланган беморларда хавф омиллар улуши куйдагича булди: Узгартириб буладиган хавф омиллари улуши: ортикча тана вазни 68,5%, дислипидемия 52,8 %, гиподинамия 49,2%, ЮИК 48,0%, А/Д 41,3 %, анамнезида гипергликемия 26,0 %, норационал овкатланиш 13,2%, алкогол истеьмоли 1,0%, чекиш 3,0%, аборт 0,4% ни ташкил этди. (Жадвал №1)

Узгартириб булмайдиган хавф омиллари улуши: 40 ёшдан ошган ёш 86,3%, ирсий мойиллик 76,1%, 4кг дан ортик вазнда бола туккан аёллар 34,2%,гестацион диабет 3,3 %, аборт 0,4 % ни ташкил этди. (Жадвал №2)

К,андли диабет 2-тури янги аникланган беморларда эса курсатгичлар куйдагича булди. Узгартириб буладиган хавф омиллари улуши: ортикча тана вазни 70,1%, дислипидемия 65,5%, гиподинамия 48,3%, ЮИК 48,0%, А/Д 43,7%, анамнезида гипергликемия 55,2%, норационал овкатланиш 29,9%, алкогол истеьмоли 3,4%, чекиш 9,2%, ни ташкил этди. (Жадвал №1) Узгартириб булмайдиган хавф омиллари улуши: 40 ёшдан ошган ёш 94,3%, ирсий мойиллик 85,1%, 4кг дан ортик вазнда бола туккан аёллар 39,1%,гестацион диабет 6,1 %, аборт 0,5% ни ташкил этди. (Жадвал №2)

Жадвал №1

Предиабет ва Цандли диабет 2-турининг ривожланишида узгартириб буладиган хавф омилларининг улуши

Хавф омиллари НГБ ГТБ НГ ГТ Б+ ГБ ВД 2 СоFлом Жами

N % N % N % N % N % N %

Норационал овкатланиш 101 41,6 111 41,6 66 41,5 26 29,9 514 37,9 818 38,7

Алкоголь истеьмоли 2 0,8 3 1,1 2 1,3 3 3,4 19 1,4 29 1,4

Чекиш 6 2,5 9 3,4 5 3,1 8 9,2 23 1,7 51 2,4

Гиподинамия 116 47,7 137 51,3 76 47,8 42 48,3 620 45,7 991 46,9

АД 186 76,5 53 19,9 37 23,3 38 43,7 326 24,0 640 30,3

Дислипидемия 133 54,7 137 51,3 83 52,2 57 65,5 70 5,2 480 22,7

ТВИ 25 кг м2 юкори 156 64,2 188 70,4 114 71,7 61 70,1 959 70,7 1478 70,0

Анамнезида гипергликемия 49 20,2 72 27,0 53 33,3 48 55,2 47 3,5 269 12,7

ЮИК 118 48,6 129 48,3 74 46,5 43 49,4 182 13,4 546 25,9

Предиабет ва Цандли диабет 2-турининг ривожланишида узгартириб булмайдиган хавф омилларининг улуши

Хавф омиллари НГБ ГТБ НГБ+ГТБ ВД 2 СоFлом Жами

N % N % N % N % N %

Ёши 40 ёшдан юкори 216 88,9 227 85 134 84,3 82 94,3 1108 81,7 1767

Жинси

Эркак 35 14,4 24 8,99 19 11,9 29 33,3 201 14,8 308

Аёл 181 67,8 203 76 115 72,3 53 60,9 907 66,9 1459

Ирсий мойиллик 160 65,8 224 83,9 125 78,6 74 85,1 78 5,75 661

Гестацион диабет 4 2,2 7 3,9 9 5,0 11 6,1 0 0,0 31

Аборт 1 0,2 2 0,3 2 0,3 3 0,5 0 0,0 8

4 кг ортик вазнли бола тугиш 83 34,2 141 52,8 77 48,4 34 39,1 12 0,88 347

Предиабет ва Кандли диабет 2-тури ривожланишида Предиабетнинг асосий фенотипларини аниклаш имконияти хакида куплаб далиллар мавжуд. Улар метаболик синдромни ривожланиш хавфини табакалаштиришни яхшилаш учун эмас, балки фармакологик таъсир учун дори максадларини аниклаш ва ривожлантириш учун хам фойдаланиш имконини беради. Шунингдек хавф омилларини эрта аниклаш, турмуш тарзини туFри ташкил килиш оркали КД2-тури ва ЮКТ касалликлари хавфини олдини олиш ва бу оркали асоратлар ва улим хавфини камайтиришга эришиш мумкин.Хулоса: 1. Тадкикот натижасида предиабет аникланган беморларда унинг ривожланиши учун узгартирса буладиган энг юкори хавф омили ортикча тана вазни эканлиги аникланди ва 68,1%ни ташкил этди.

2. Узгартириб булмайдиган хавф омилларидан эса энг юкори курсатгич 40 ёшдан ошган ёш эканлиги аникланди ва у 86,3 % ни ташкил этди.

3. 2-тур КД аникланган беморларда эса касалликни ривожланишига олиб келувчи узгартирса буладиган энг юкори хавф омили ортикча тана вазни 70,1% ни ташкил этди.

4. Узгартириб булмайдиган хавф омилларидан эса энг юкори курсатгич 40 ёшдан ошган ёш эканлиги аникланди ва у 94,3% ни курсатди.

Адабиётлар:

1. https://doi.org/10.14341/DM10376

2. Демидова Т.Ю., Плахотняя В.М. Предиабет. Новая парадигма ранней профилактики сердечно-сосудистых заболеваний // Медицинский совет. -2021. - №14. - С.124-132.

3. Cheung B.M., Li C. Diabetes and hypertension: is there a common metabolic pathway? // Curr. Atheroscler. Rep. - 2012. - Vol.14, N2. - P.160-166.

4. Glechner A., Keuchel L., Affengruber L. et al. Effects of lifestyle changes on adults with prediabetes: a systematic review and meta-analysis // Prim. Care Diabetes. - 2018. - N12. - P.393-408.

5. Tabak A.G., Herder C., Rathmann W. et al. Prediabetes: a high-risk state for diabetes development // Lancet. - 2012. - N379. - P.2279-90.

6. Crewe C., An Y.A., Scherer P.E. The ominous triad of adipose tissue dysfunction: inflammation, fibrosis, and impaired angiogenesis // J. Clin. Invest.

- 2017. - N127. - P.74-82.

7. Geva M., Shlomai G., Berkovich A. The association between fasting plasma glucose and glycated hemoglobin in the prediabetes range and future development of hypertension // Cardiovasc Diabetol. - 2019. - Vol.18, N1. - P.53.

8. Ridderstrale W., Saluveer O., Carlstrom M., Jern S., Hrafnkelsdottir T.J. The impaired fibrinolytic capacity in hypertension is unaffected by acute blood pressure lowering // J. Thromb. Thrombolysis. - 2011. - N32. - P.399-404.

9. ADA. Classification and Diagnosis of Diabetes // Diabetes Care. - 2017. - N40.

- P.11-24.

10. Макишева Р.Т. Меры, снижающие кардиоваскулярный риск при сахарном диабете и преддиабете // Вестник новых медицинских технологий. Электрон. изд. - 2017. - № 1. - С.102-109.

11. Fox C.S., Golden S.H., Anderson C. et al. Update on prevention of cardiovascular disease in adults with type 2 diabetes mellitus in light of recent evidence // Diabetes Care. - 2015. - N38. - P.1777-1803.

12. Лавренова Е.А., Драпкина О.М. Инсулинорезистентность при ожирении: причины и последствия // Ожирение и метаболизм. - 2020. -Т.17, №1. - С.48-55.

13. Sandqvist M., Strindberg L., Schmelz M., Lonnroth P., Jansson P.A. Impaired delivery of insulin to adipose tissue and skeletal muscle in obese women with postprandial hyperglycemia // J. Clin. Endocrinol. Metab. - 2011. - N96. -P.1320-4.

14. Fisher L., Mullan J.T., Arean P., Glasgow R.E., Hessler D., Masharani U. Diabetes distress but not clinical depression or depressive symptoms is associated with glycemic control in both cross-sectional and longitudinal analyses // Diabetes Care. - 2010. - N33. - P.23-28.

15. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. - Brussels, Belgium: International Diabetes Federation, 2013. - http://www.idf.org/diabetesatlas.

16. Robbiati C., Putoto G., Da Conceigao N. et al. Diabetes and pre-diabetes among adults reaching health centers in Luanda, Angola: prevalence and associated factors // Sci Rep. - 2020. - N10. - P.4565.

17. Guariguata L., Whiting D.R., Hambleton I., Beagley J., Linnenkamp U., Shaw J.E. Global estimates of diabetes prevalence for 2013 and projections for 2035 // Diabetes Res. Clin. Pract. - 2014. - N103. - P.137-49.

18. Shrestha N., Mishra S.R., Ghimire S. et al. Burden of diabetes and prediabetes in Nepal: a systematic review and meta-analysis // Diabetes Ther. - 2020. - N11. - P.1935-46.

19. Adhikari B., Mishra S.R. Culture and epidemiology of diabetes in South Asia // J. Glob. Health. - 2019. - N9. - P.020301.

20. Aghili R., Polonsky W.H., Valojerdi A.E., Malek M., Keshtkar A.A et al. Type 2 diabetes: model of factors associated with glycemic control // Can. J. Diabetes. - 2016. - N40. - P.424-430.

21. Недогода С.В., Барыкина И.Н., Саласюк А.С. и др. Предиабет: основные причины, симптомы, профилактика и лечение // Лекарственный вестник. -2018. - Т.70, №2. - С.3-13.

22. Пырикова Н.В., Осипова И.В., Полякова И.Г. Современные аспекты клиники, диагностики и лечения предиабета // Архивъ внутренней медицины. - 2020. - Т.10. №5. - С.327-339.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.