Неврология
Оригинальные статьи
Uzbek journal of case reports. 2023
Научная статья
УДК: 616.8:616.441
https://doi.org/
ПОСТКОВИД синдромда неврологик ўзгаришлар
Ярмухамедова Н.А., Джумаева Н.С., Восеева Д.Х.
Самарканд Давлат тиббиёт университети, Самарқанд, Ўзбекистон Республикаси
Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасига қарашли марказий кўп тармоқли поликлиника бош инфекционисти, Самарқанд, Ўзбекистон Республикаси
e-mail: djumayeva.nasiba1986@gmail.com
Эпидемия COVID-19 постепенно перешла из острой в затяжную форму и ко второму году пандемии регистрируется «постковидный синдром». Завершение острой фазы коронавирусной инфекции имеет разный вариант продолжительности. Это показывают, динамические на-блюдения за миллионами больных, переболевших за последние 2 года. В статье обсуждаются клинические признаки постковидного синдрома, наблюдаемые при подострой и хронической формах заболевания COVID-19. В постковидном периоде рассмотрены последствия заболевания
COVID-19 и причины их возникновения. У трети больных островоспалительный период заболевания может пройти без каких-либо послед-ствий. При тяжелом течении заболевания у большинства больных наблюдаются различные клинические признаки и остаточные явления. Ча-сто эти остаточные явления пропорциональны тяжести заболевания, в ряде случаев исход и остаточные явления не зависят от периода остро-го воспаления и тяжести заболевания.
Ключевые слова: COVID-19, постковидный синдром, неврологические изменения, остаточные явления.
Нет темы???
The COVID-19 epidemic has gradually passed from an acute to a protracted form, and by the second year of the pandemic, a “post-COVID syndrome”
is being recorded. Completion of the acute phase of coronavirus infection has a different duration. This is shown by dynamic observations of millions of patients who have been ill over the past 2 years. The article discusses the clinical signs of post-COVID syndrome observed in subacute and chronic forms of COVID-19 disease. In the post-COVID period, the consequences of the COVID-19 disease and the causes of their occurrence are considered.
In a third of patients, the acute inflammatory period of the disease can pass without any consequences. In the severe course of the disease, most patients experience various clinical signs and residual effects. Often these residual effects are proportional to the severity of the disease, in some cases the outcome and residual effects do not depend on the period of acute inflammation and the severity of the disease.
Key words: COVID-19, post-covid syndrome, protracted form, residual effects.
Нет темы?
Кириш. Янги Коронавирус инфекциясининг қўзға- қолдиқ асоратлари таҳлил қилинарди.[1] Бу оқибатларга
тувчиси SARS-CoV-2- бу COVID-19 ривожланиши учун иммун тизимнинг турғун жавоб реакцияси сифатида-жавобгар бўлган патогендир, бу кенг қамровли белгилар ги яллиғланиш цитокинларининг ишлаб чиқарилиши
билан намоён бўлувчи полиорган касаллик деб тан олин- ва ҳужайраларнинг зарарланишига олиб келиши мум-ган[1,6,7]. Коронавирус инфекциясининг ўткир даври- кин.[9,10]
нинг тугалланиши турли вариантдаги давомийликка эга.
COVID-19 касаллигидан сўнг келиб чиқадиган по-
Буни охирги 2 йил давомида хасталаниб ўтган миллион- лиморбид қолдиқ асоратлар ёки белгилар у ёки бу сим-лаб беморларнинг динамик кузатувидан билса бўлади. птом ёки синдром устунлиги билан намоён бўлиши
Беморларнинг учдан бир қисмида касалликнинг ўткир билан кузатилади. Биз шуларни эътиборга олган ҳолда, яллиғланиш даври ҳеч қандай оқибатсиз ўтиб кетиши янги коронавирусли инфекциядан сўнг келиб чиқадиган
мумкин.[7,8] Касаллик оғир клиник кўринишда кечганда, постковид синдромини таҳлил қилишни маъқул топдик.
беморларнинг асосий қисмида турли клиник белгилар
Тадқиқот мақсади: Постковид синдромда невроло-кузатилади ва қолдиқ асоратлар кузатилади. Кўпинча гик ўзгаришларни таҳлил қилиш.
бу қолдиқ асоратлар касаллик оғирлик даражаси билан
Тадқиқот материаллари ва усуллари: тадқиқот учун
пропорционал равишда кечади, айрим ҳолларда касаллик материал Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасига қа-оқибати ва қолдиқ белгилари ўткир яллиғланиш даврига рашли марказий кўп тармоқли поликлиникада рўйхатга
боғлиқ эмас. [1,2,4] Биз эътиборимизни қаратмоқчи бўл- олинган стационарда даволаниб чиққан беморларнинг
ган муаммо бунда эмас. Маълум бир қисм беморларда амбулатор карталари олинди. Текширув материали си-бир неча ой мобайнида қолдиқ асоратлар ва иккиламчи фатида қон, сийдик, ахлат олинди ва текширув усуллари
синдромлар хаёт сифатига таъсир кўрсатади ва алохи- сифатида лаборатор-умумий қон, сийдик, ахлат тахлили, да эътибор ва махсус коррекцияни талаб этади. Ушбу қон биохимияси, қон ивиш тизимини Сухарев бўйича
салбий ҳодисаларнинг аломатлари жуда хилма-хилдир, текшириш, Д димер, прокальцитонин, ферритин кўрсат-кўплаб аъзолар ва тизимларнинг дисфункцияларини кичларини аниқлаш, инструментал-кўкрак қафасининг
қамраб олади ва иккиламчи ва кечиктирилган асоратлар- МСКТ текшируви, ЭКГ, ЭЭГ, УТТ ўтказилди. Натижалар
нинг полиморфизмини шакллантиришга талаб қилади. ретроспектив ҳолда чуқур статистик таҳлил қилинди.
«Полиморформ» атамаси ҳар қандай фенотипик асосда
Тадқиқот муҳокамаси: кузатув остидаги беморларда
(морфологик, физиологик, биокимёвий, хулқ-атвор), COVID-19 касаллигидан сўнг қолдиқ клиник кўрини-шу жумладан белги генетик даражасида ишлатилиши шлар қуйидагича намоён бўлган:[7,8]
мумкин.[8,9] COVID-19 дунё бўйлаб мисли кўрилмаган
30,7% беморларда COVID-19 касаллигидан 4 ҳафта
миқдордаги касалланиш ва ўлимга олиб келди, ва шу би- ичида иш фаолияти тўлиқ тикланган. Беморларнинг
лан бирга кўплаб органлар ва тизимларда ўткир ости 45,6%изида COVID-19 касаллигининг ўткир ости ёки
ва узоқ муддатли таъсир кўрсатиши ҳақида кўплаб маъ- чузилувчан шакли кузатилган. Бу гуруҳдаги бемор-лумотлар пайдо бўлди.
ларда COVID-19 касаллигининг айрим симптомлари
COVID-19 касаллигининг эрта маълумотларида тез 4-12 ҳафта ичида сақланиб қолган. Беморларнинг 23,7%
чарчаш, ҳансираш, кўкракдаги оғриқлар, когнитив бу- COVID-19 касаллик ўткир давридан кейинги белгилар
зилишлар, артралгия ва ҳаёт сифатининг пасайиши каби сурункали кўринишни олган. Уларда касаллик ўткир
Uzbek journal of case reports. 2023. Т.3, №3
74
Неврология
Оригинальные статьи
1-жадвал.
Кузатувдаги беморларда постковид даврида орган ва тизимларнинг зарарланиши ва уларнинг клиник намоён бўлиши
Зарарланган орган ва тизимлар
Касалликларининг синдромли белгилари
%
Юрак қон томир тизими
Инфаркт,аритмиялар, гипер ва гипотензион синдром, сурунка-23%
ли юрак етишмовчилиги, турли локализацияли тромбозлар
Нафас олиш органлари
Обструктив бронхит, қовурғалар аро невралгия, узоқ муддатли из-13,5%
тиробли йўтал, ҳансирашнинг узоқ муддатли сақланиб қолиши
Овқат хазм қилиш тизими
Дисбиоз ҳолати, ичаклар дисфункцияси, давомли метеоризм
5,6%
Асаб тизими
Депрессив ҳолатлар, бош оғриғи, уйқусизлик, хотира пасайиши, про-21,7%
фессионал кўникмаларнинг унутилиши, ҳаёт тарзининг ўзгариши, ҳаракатсизлик, доимий қўрқув ҳолати, вегето томир дистония, ин-сульт, хид билиш ва таъм билишнинг бузилиши, энцефалопатия, эн-цефалит, полирадикулоневритлар, цереброваскуляр асоратлар
Буйраклар ва ажратиш тизими
Бемор аввал буйрак касалликлари билан зарарланган булса
7,6%
COVID-19 да урогенитал тизим фаолияти бузилиши, сурункали буйрак етишмовчилиги, эркакларда сперматогенез жараёни бузилиши
Эндокрин тизим
Ошқозон ости бези фаолияти бузилиши натижасида тран-9,6%
зитор гипергликемия, буйрак усти беъзи зарарланиши куза-тилиши, қалқонсимон без фаолияти бузилиши натижасида
ТТГ, Т3, Т4 гормонлари ишлаб чиқарилиши ўзгариши.
Таянч ҳаракат тизими
Мушак, бўғимларда тарқоқ оғриқлар, ноа-
11,2%
ниқ этиологияли артритлар, миозитлар
Иммун тизим
COVID-19 дан кейинги даврда иммун тизимнинг жавоб реакция-7,8%
си мослаштирилмаган ва яхши ўрганилмаган. Организмда кучли яллиғланиш жараёни ривожланиши ва бошқа аъзолар, тизимларнинг
жараёнга жалб қилиниши кузатилди. Беморларда COVID-19 касаллигининг ўткир давридан кейин маълум муддат давомида С реак-тив оқсил, ферритин миқдорининг, ЭЧТ кўрсаткичларининг узоқ
муддат юқори кўрсаткичларда сақланиб туриши кузатилди
даврининг 12 - ҳафтасидан кейин сақланиб қолувчи сим- кали жигар касалликлари (6%) ва б. кузатилган.
птомлар ва бузилишларни ўз ичига олган.
2021 йилнинг нашрларида COVID-19 нинг ўткир
Беморларда ҳамрох касалликлардан юрак қон томир давридан кейинги ўзгаришларни постковид синдроми
тизими (14,5%), сурункали ўпка касалликлари (11,7%), (Post-COVID-19 syndrome, ёки Long Covid) - номлаш
буйрак касалликлари (7,6%), қандли диабет (25,7%) қабул қилинди. Постковид синдроми (МКБ-10) Халқаро
ва семизлик II даражаси (15,6%) ва III даражаси (8,4%), касалликлар классификациясининг 10 чи қайта куриб
ОИВ инфекцияси (5,8%), сил касаллиги (4,7%), сурун- чиқилганига «Post COVID-19 condition» деб киритил-1-расм. Постковид синдромда аъзо ва тизимлардаги
ўзгаришларнинг учраш тезлиги.
Uzbek journal of case reports. 2023. Т.3, №3
75
Неврология
Оригинальные статьи
ди.[8,10] 2020 йилда Буюк Британия Ҳалқаро соғлиқ ва ўта оғир кечишида ўз ичига олади. Бундан ташқари, жамияти томонидан постковид ҳолатларнинг қуйидаги COVID-19 пандемияси даврида беморлардан касаллик-классификацияси таклиф этилди:
нинг ўткир давридан кейин бактериал, замбуруғли ва бо-
- ўткир COVID-19 (симптомлари, 4 ҳафта давом этса); шқа патогенлар билан зарарланиши мумкин бўлган хавф
- чўзилувчан COVID-19 (симптомлари, 4 ҳафтадан гуруҳига киритилди. Касаллик ўткир давридан кейинги
то 12 ҳафтагача давом этса);
ўзгаришлар катта клиник изланишларда етарлича ўрга-
- постковид синдроми (касаллик симптомлари 12 ҳаф- нилмаган. Касалликнинг ўткир даври организмда маълум
тадан узоқроқ давом этувчи, бошқа ташхислар билан ту- зарарланишларни қолдириб, бир қатор ҳолларда енгил
шунтириб бўлмайдиган, вақти вақти билан ўзгарадиган, кечиши ҳам иккиламчи синдромлардан мустасно эмас.
кўпгина орган ва системаларни зарарлаб пайдо бўлиб Кўпинча, бу қолдиқ синдромлар катта ёшдаги одамларда
йўқоладиган симптомлар).
ёки коморбид касалликлари тўпламига эга бўлганларда
Жадвалда касалликдан кейинги кўпгина ўзгаришлар учрайди, бу ўз навбатида касалликнинг ёмон оқибатла-келтирилган бўлиб, уларнинг давомийлиги бирламчи рини келтириб чиқаради.[4,5]
респиратор синдромнинг сўнишидан кейин турли оғир-
Бироқ, ушбу ҳолатларни клиник амалиётда ўрганиш
ликдаги ўпка бронх зарарланиши билан кечган. Кел- масаласи адабиётларда амалда ҳали ҳам кўриб чиқил-тирилган барча ҳолатларни «полиморфизм» термини моқда. Биз SARS-CoV-2 нинг ҳамроҳ касалликлар фо-билан бирлаштириш жоиздир (симптомлар, синдром- нида кечишини асосан ўткир даврда кўриб чиққанмиз.
лар касалликлар). Беморларда бу қолдиқ белгиларнинг Шуни ёдда тутиш керакки, тананинг ҳар қандай тизими-1 йил давомида сақланиб қолиши кузатилди (1-жадвал). нинг ишлаши деярли ҳар доим ген ансамбли томонидан
Тизимлардаги ўзгаришлар учраш тезлигини таҳлил бошқарилади, бу нормал мувозанатда нормада мавжуд.
қилганимизда, юрак қон томир тизими ва асаб тизими COVID-19 касаллигининг ўткир даврида касаллик оғир
томонидан бўладиган ўзгаришлар устунлик қилиши кечишига, касаллик оқибатининг нохуш тугалланишига, маълум бўлди (1-расм).
постковид синдромининг ривожланишига олиб келувчи
COVID-19 нинг ҳозирги ўрганилиш босқичида белги- бир нечта коморбид ҳолатлар мавжуд. Бу юрак-қон томир
ларнинг полиморфизмини вируснинг кўпгина тўқима- тизимининг касалликлари, буйрак етишмовчилиги, қанд-ларда ўсиб кўпая олишида, деб айтиш мумкин, чунки ли диабет, ўпка касалликлари, семизлик, эндокрин касал-SARS-CoV-2 АПФ2 рецептори корецепторлар, бирламчи ликлар, жигар касалликлари, ичак дисфункцияси ва б.қ.
яллиғланиш жараёнига жалб этилади, бундан ташқари
Хулоса. Постковид синдромда аниқланилган невро-касаллик келиб чиқишига системали генетик, невро- логик ўзгаришлар беморларнинг кейинги ҳаёт тарзига
логик, гормонал ва бошқа бошқарув фуекцияларининг ҳам салбий таъсир қилишини эътиборга олган ҳолда
бузилиши сабаб бўлиши мумкин. COVID-19 касалли- СOVID-19 касаллигида касалликдан кейинги постковид
гида патофизиологик бузилишлар кўп факторли бўлиб, синдром давомийлиги ва ва коррекциялаш усулларини
микротомирли ишемия ва жароҳатлар, ҳаракатсиз- таҳлил қилиш учун қатор тадқиқотлар ўтказилиши керак.
лик ва метаболик ўзгаришларнинг касалликнинг оғир
АДАБИЁТЛАР
1. Узакова Г.З., Ярмухамедова Н.А., Джумаева Н.С. “Болаларда коронавирус инфекцияси кечишининг узига хос
хусусиятлари”. Журнал гепато-гастроэнтерологических исследований. Инфекционные болезни − актуальные
вопросы, достижения и инновационные подходы в охране здоровья населения. 2021;2:126-129.
2. Джумаева Н.С., Ярмухамедова Н.А., Узакова Г.З. “Амалиётдан бир ҳолат Сovid-19 касаллиги ҳамроҳ касалликлар билан кечиш хусусиятлари”. Журнал гепато-гастроэнтерологических исследований. Инфекционные болезни − актуальные вопросы, достижения и инновационные подходы в охране здоровья населения. 2021;1:47-50.
3. Шодиева Д.А., Ташпулатов Ш.А., Джумаева Н.С. “Внешнее дыхание при ботулизме у детей в зависимости от
степени тяжести основного процесса” Журнал «Вопросы науки и образования» 2021;6(131):35-43.
4. Шодиева Д.А., Ташпулатов Ш.А. “Болаларда ботулизм касаллигининг оғирлик даражасига боғлиқ ташқи нафас
тизими томонидан кузатиладиган ўзгаришлар” ПБИМ 2021;5(130):151-154.
5. Wuhan Municipal Health Commission briefi ng on the pneumonia epidemic situation. 31 December 2019 (in Mandarin).
Pneumonia of unknown cause - China. Disease outbreak news. 5 January 2020. WHO.
6. Hu B., Guo H., Zhou P., Shi Z.-L. Characteristics of SARS-CoV-2 and COVID-19. Nat. Rev. Microbiol. 2021;(19):141-154.
7. Shang J. et al. Structural basis of receptor recognition by SARS-CoV-2. Nature. 2020;(581):221-224.
8. Wrobel A.G. et al. SARS-CoV-2 and bat RaTG13 spike glycoprotein structures inform on virus evolution and furin-cleavage effects. Nat. Struct. Mol. Biol. 2020;(27):763-767.
9. Needham D.M. et al. Physical and cognitive performance of patients with acute lung injury 1 year after initial trophic versus full enteral feeding. EDEN trial follow-up. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2013;(188):567-576.
10. Pandharipande P.P. et al. Long-term cognitive impairment after critical illness. N. Engl. J. Med. 2013;(369):1306-1316.
11. Inoue S. et al. Post-intensive care syndrome: its pathophysiology, prevention, and future directions. Acute Med. Surg.
2019;(6):233-246.
Uzbek journal of case reports. 2023. Т.3, №3
76