Научная статья на тему 'КОРОНАВИРУС ИНФЕКЦИЯСИДАН КЕЙИНГИ НЕВРОЛОГИК АСОРАТЛАР ТАШХИСОТИ'

КОРОНАВИРУС ИНФЕКЦИЯСИДАН КЕЙИНГИ НЕВРОЛОГИК АСОРАТЛАР ТАШХИСОТИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
16
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коронавирус / CОVID-19 / неврологик асоратлар.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Хожиматова М.Ш., Кучкарова О.Б., Атаханова Д.А.

Sars-Cоv-2 вируси келтириб чиқарадиган янги коронавирус инфекцияси сўнгги пайтларда тиббиёт ҳамжамиятида энг кўп муҳокама қилинадиган мавзулардан биридир. Касаллик ва унинг оқибатлари турли мутахассисликлар, жумладан, неврология вакиллари учун кўплаб қийинчиликларни келтириб чиқарди. Хозирги вақтгача давом этаётган пандемия фонида CОVID-19 билан боғлиқ турли хил неврологик касалликлар нафақат яқиндан ўрганиш мавзусига айланди, балки энг долзарб тиббий ва ижтимоий муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Жаҳон миқёсида коронавирус инфекциясининг ўткир даврда ва кейинги доимий узоқ муддатли неврологик оқибатларга бағишланган турли хил неврологик касалликлар бўйича янги илмий тадқиқотлар тобора кўпайиб бормоқда. Шунга қарамай ушбу бузилишларнинг шаклланиш механизмлари тўлиқ ёритилмаган ва кузатув муддати нисбатан қисқа бўлган бўлсада, ҳозирги вақтда CОVID-19 билан касалланган ва узоқ вақт давом етадиган доимий неврологик касалликларни ривожлантирадиган беморлар тўғрисида катта миқдордаги маълумотлар тўпланган. [1]. Ушбу ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда, коронавирус инфекциясидан кейин асаб тизимининг шикастланиш хусусиятларини ўрганиш мақсадга мувофиқдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Хожиматова М.Ш., Кучкарова О.Б., Атаханова Д.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРОНАВИРУС ИНФЕКЦИЯСИДАН КЕЙИНГИ НЕВРОЛОГИК АСОРАТЛАР ТАШХИСОТИ»

Хожиматова М.Ш.

Кучкарова О.Б.

Атаханова Д.А.

Неврология кафедраси Андижон давлат тиббиёт институти

КОРОНАВИРУС ИНФЕКЦИЯСИДАН КЕЙИНГИ НЕВРОЛОГИК

АСОРАТЛАР ТАШХИСОТИ

Sars-Cov-2 вируси келтириб чицарадиган янги коронавирус инфекцияси сунгги пайтларда тиббиёт уамжамиятида энг куп мууокама цилинадиган мавзулардан биридир. Касаллик ва унинг оцибатлари турли мутахассисликлар, жумладан, неврология вакиллари учун куплаб цийинчиликларни келтириб чицарди. Хозирги вацтгача давом этаётган пандемия фонида COVID-19 билан бозлиц турли хил неврологик касалликлар нафацат яциндан урганиш мавзусига айланди, балки энг долзарб тиббий ва ижтимоий муаммолардан бири булиб цолмоцда.

Жауон мицёсида коронавирус инфекциясининг уткир даврда ва кейинги доимий узоц муддатли неврологик оцибатларга багишланган турли хил неврологик касалликлар буйича янги илмий тадцицотлар тобора купайиб бормоцда. Шунга царамай ушбу бузилишларнинг шаклланиш механизмлари тулиц ёритилмаган ва кузатув муддати нисбатан цисца булган булсада, уозирги вацтда COVID-19 билан касалланган ва узоц вацт давом етадиган доимий неврологик касалликларни ривожлантирадиган беморлар тугрисида катта мицдордаги маълумотлар тупланган. [1]. Ушбу уолатларни уисобга олган уолда, коронавирус инфекциясидан кейин асаб тизимининг шикастланиш хусусиятларини урганиш мацсадга мувофицдир.

Калит сузлар: коронавирус, COVID-19, неврологик асоратлар.

Khojimatova M.Sh.

Kuchkarova O.B.

Atakhanova D.A.

Department of Neurology Andijan State Medical Institute

DIAGNOSIS OF NEUROLOGICAL COMPLICATIONS AFTER CORONAVIRUS INFECTION

The novel coronavirus infection caused by the SARS-Cov-2 virus is one of the most discussed topics in the medical community in recent times. The disease and its consequences presented many difficulties for representatives of various specialties, including neurology. Against the background of the pandemic that has been going on until recently, various neurological diseases associated with

COVID-19 have not only become the subject of close study, but also remain one of the most pressing medical and social problems.

On a global scale, there is an increasing number of new scientific studies on various neurological diseases, focusing on the acute period of coronavirus infection and the subsequent permanent long-term neurological consequences. Despite this, the mechanisms of the formation of these disorders have not been fully covered, and although the duration of observation is relatively short, a large amount of data has been collected on patients currently infected with COVID-19 and developing persistent neurological diseases that last a long time. [1]. Taking into account these cases, it is advisable to study the features of damage to the nervous system after coronavirus infection.

Key words: coronavirus, COVID-19, neurological complications.

Тад^и^отнинг ма^сади касалхонага мурожат килган янги коронавирус инфекцияси булган беморларда неврологик касалликларнинг хусусиятларини урганиш.

Тад^и^от материаллари ва усуллари тадкикот Андижон давлат тиббиёи институти клиникасининг неврология булимларида 2021-2022 йилларида даволанган COVID -19 касаллигига чалинган 30 нафар, 18-56 ёшгача булган беморлар. Истисно тарикасида уткир сурункали касалликларнинг мавжудлиги, сил касаллиги ва пневмофиброз, инсон иммунитет танкислиги вируси, юрак нуксонлари, сурункали гепатит билан кечадиган бошка касалликлар; COVID -19 намоён булишидан олдин уткир цереброваскуляр ходисалар ва марказий асаб тизимининг бошка касалликлари мавжудлиги булган. Тадкикотда 30 та бемор, 18 ёшдан 78 ёшгача (уртача ёш 43,1 ёш), улардан 76,7% аёллар ва 23,3% эркаклар эди. Олинган натижаларни объективлаштириш учун асосий гурух беморлари билан асосий хусусиятлари (жинси, ёши, бирга келадиган патологияси) буйича таккосланадиган таккослаш гурухи (совид -19 тарихи булмаган 20 kishi) кузатилди.

Неврологик холатни тулик бахолаш учун чукурлаштирилган неврологик текширув утказилди, шунингдек неврологик шкалалар, тестлар ва анкеталар кулланилди. Беморнинг ахволини бундай бахолаш субъектив курсаткичларни (биринчи навбатда шикоятлар) максимал даражада объективлаштиришга ва келажакда узгаришлар динамикасини батафсил кузатишга имкон берди.

Тад^и^от натижалари ва мухокамаси

COVID -19 ташхиси билан OFриган беморларнинг неврологик холатини бахолашда касалхонадан чиккандан 3 ой утгач куйидаги касалликлар аникланди.

1. 42 (25%) беморда енгил ва уртача даражадаги когнитив касалликлар борлиги аникланди. Таккослаш гурухида 2 (8%) субъектга енгил когнитив бузилиш ташхиси куйилган. Шу билан бирга, беморлар асосан хотира

бузилиши, сузларни танлашдаги кийинчиликлар, ёзишдаги кийинчиликлар (харфларни кайта тартибга солиш ва бошкалар) хакида шикоят килдилар.); ушбу шикоятларнинг пайдо булиши касалликнинг уткир даврига туFри келди.

2. Уйку бузилишларининг намоён булиши кузатилган - беморларнинг 55,6% да симптомларнинг пайдо булиши ёки кучайиши вакти касалликнинг уткир даврига туFри келди ва сунгги 3 ой ичида давом этди.

3. Турли даражадаги депрессия белгилари 38% субъектларда топилган (аёлларда устунлиги билан - 83%); таккослаш гурухида 12% одамда енгил ва уртача депрессив касалликлар аникланган.

4. Асосий гурухнинг 88% беморларида ва таккослаш гурухининг 24% беморларида ташвиш даражасининг ошиши аникланди.

5. 56% беморда кулланилган шкалалар буйича турли OFирликдаги астения ходисалари кузатилган. Таккослаш гурухида астеник симптомлар мажмуаси 24% (6 ^Ы) холларда аникланган.

6. Вегетатив дисфункция белгилари илгари мавжуд булган белгиларининг бошланиши ёки ёмонлашиши асосий гурухнинг 64% нафарида ва таккослаш гурухининг 12% беморларида кузатилган.

7. Енгил вестибуляр касалликлар текширилган беморларнинг 62% ва таккослаш гурухининг 16% да аникланган.

Шунингдек, беморларни йил давомида кузатиш тахлили шуни курсатдики, СОУГО-19 билан касалланган 3% беморларга неврологик статусда окуломотор бузилишлар, ва 10% беморларда хали хам хидлаш дисфункцияси сакланиб колган.

Сунги вактларда коронавирус инфекциясининг узок муддатли окибатлари туFрисида илмий нашрлар тобора купайиб бормокда. Бу асоратлар касаллик намоён булгач 12 хафтадан купрок вакт давомида кузатилади, шу сабабли ушбу холат ХКК-10 да мухокама этилиб расмий касаллик макомини олди ва халкаро касалликлар таснифига киритилди.

Постковид синдромининг белгиларини бир неча гурухларга булиш мумкин.

1. Жисмоний фаоллик толерантлигининг кескин пасайиши (хатто оз микдордаги фаоллик хам беморнинг тулик чарчашига олиб келганда); хаётий фаолият ритмларининг бузилиши (уйкусизлик, хаддан ташкари уйкучанлик ривожланиши билан, уйку инверсияси (кечаси уЙFOниш, кундузи ухлаш)); мушак OFриFи.

2. Психоэмоционал муаммолар: депрессия (коронавирус билан касалланган беморларнинг купчилигида кайфият пасайган, улар узок вакт давом этиши мумкин булган тушкунлик, депрессия, меланхолияни ривожлантиради); бекарор хиссий холат (кайфиятнинг кескин узгариши, узини паст назорат килиш билан намоён булади); вахима хужумлари (беморлар рухий тушкунлик хужумларини тасвирлайди). юкори кон босими, буFилиш, кунгил айниш, бош айланиши билан биргаликда кучли

ташвиш). Коронавирусдан кейин психоэмоционал холатнинг жиддий бузилиши уз жонига касд килиш натижаси билан якунланган холатлар тасвирланган.

3. Нафас олиш тизимидаги асоратлар (уткир даврда нафас олиш бузилиши булмаган беморларда хам ривожланиши мумкин): хаво етишмаслиги хисси, кукрак кафасидаги сикилиш, бронхоспазмлар. Ушбу аломатлар бир неча кундан бир неча ойгача давом этиши мумкин.

4. Юрак-кон томир тизимидаги асоратлар. Х,ар бешинчи беморда коронавирус инфекцияси кон босимининг узгаришига, юрак ритмининг бузилишига ва уткир ёки сурункали юрак етишмовчилигининг ривожланишига олиб келиши мумкин.

5. Бошка органлар ва тизимларнинг асоратлари (ошкозон-ичак трактининг бузилиши, сийдик тизимининг яллотланиш жараёнлари, хайз даврининг бузилиши, эндокрин касалликлар, аллергик реакциялар).

6. Асаб тизимининг асоратлари.

Неврологик асоратлар куйидагилар билан ифодаланади: кучли бош OFриFи( мигрен каби доимий ёки пароксизмал); ттана харорати бошкарувининг бузилиши (узок муддатли субфебриллик ёки гипотермия, титрок, айникса кечкурун; куриш бузилиши (куз олдида кора доFлар шаклида, лойка куриш, фотофоби); парестезия; хиднинг бузилиши булиши мумкин.

Умуман олганда, инсон хужайраларига 8Я8-Соу-2 тропизми нейронлар, эпителия хужайралари, эндотелиоцитлар, нафас олиш эпителийси, упка паренхимаси, буйраклар ва ингичка ичак томонидан ифодаланган ангиотензинга айлантирувчи фермент 2 (ААФ2) рецепторлари томонидан таъминланади. [7, 8]. Вируснинг Марказий асаб тизимига таъсир килишнинг бир неча йули мавжуд. Улардан бири ААФ2 рецепторлари [2, 9, 10] ёрдамида мия тукималарига бевосита вирусли таъсир курсатиб, Fалвирсимон пластинка оркали марказий асаб тизимига утувчи аксонлар буйлаб етиб боради. К,он-мия йули-шикастланган кон томир эндотелийси ёки ок кон хужайралари миграцияси оркали кон-мия тусиFи оркали кон окими билан вирусли заррачаларнинг кириб боради [9, 10]. Марказий асаб тизимидаги ААФ 2 рецепторларининг асосий кисми кон томирлари эндотелиясида жойлашганлиги сабабли, 8ДЯ8-Соу-2 нинг эндотелиал хужайраларга кириб бориши кичик ва катта мия томирларининг васкулитининг ривожланиши билан характерли гипериммун жавобни келтириб чикаради [5]. Шунингдек, у янги коронавирус инфекциясининг OFир кечишида юзага келадиган марказий асаб тизимига купрок билвосита зарар етказиш сабаблари кардиоген мия ярим шарлари ишемияси, коагулопатиялар, септик шок, юкори дозали стероидларни, турли кон томир дориларни, яллотланиш каскадининг турли кисмларига йуналтирилган дори воситаларининг узок муддат куллаш марказий асаб тизимидаги кон окимига

фаол таъсир килувчи ва метаболизмга бевосита ёки билвосита таъсир килувчи омиллардир.

Шундай килиб, вируснинг асаб тизимига таъсир килиш эхтимоли исботланган, аммо постковоид синдромнинг неврологик куринишларининг хусусиятлари хали хам аникланиши керак. Касалликнинг енгил ёки симптомларсиз кечиши булган беморларда постковид синдромининг аник намоён булишини шакллантириш масаласи ноаник булиб колмокда.

Бизнинг тадкикотимизда олган натижалар ушбу сохадаги мавжуд тадкикотлардан бироз фарк килади. Шундай килиб, COVID -19 нинг узок муддатли таъсири кура, уйку бузилиши сезиларли даражада камрок таркалган (субъектларнинг 26% да) ва депрессия белгилари (23% да), астения ва когнитив бузилиш холатлари еса 63% ва 30%, нисбатан [12, 13]. Бу, эхтимол, беморларни урганиш учун жалб килишнинг узига хос хусусиятлари, шунингдек танланган диагностика тестларининг турли сезгирлиги ва узига хослиги билан боFлик булди. Х,ид бузилиши ва кувватсизликлар COVID -19 чалингандан кейин 6 ой ёки ундан куп вакт оралотида беморларнинг 19% да кузатилди ва бу Европа шифохоналардаги реестр маълумотлари билан мос келди. Бизнинг тадкикотларимиз, албатта, баъзи чекловларга эга, сабаби олинган натижалар COVID-19 пневмониясидан омон колган барча беморларда неврологик окибатларни акс еэтирмайди, чунки намуна факат текширувдан утишга рози булган беморлардан иборат эди.

Хулоса килиб айтганда янги коронавирус инфекциясидан кейин неврологик асоратлар жуда кенг таркалган ва касалликдан кейин узок вакт давом этади. Шуни таъкидлаш керакки, беморларни батафсил сурок килишда, хатто енгил объектив узгаришлар хам касалликдан олдинги даврга нисбатан кундалик одатий шароитларда нотуFри мослашишга олиб келиши аникланди.

Ушбу тадкикот упканинг шикастланиши булмаган янги коронавирус инфекциясининг асаб тизимига таъсири нуктаи назаридан окибатларини урганишнинг биринчи боскичидир. Шундай килиб, бугунги кунда янги коронавирус инфекциясининг уткир даврида неврологик касалликлар билан боFлик куплаб тадкикотлар мавжудлигига карамай, узок муддатли неврологик асоратлар хали яхши тавсифланмаган ва урганилмаган [15]. Ушбу хусусиятларни урганиш, шунингдек, пост-ковид синдромининг неврологик куринишларининг ривожланиши билан боFлик омилларни аниклаш, пост-ковид неврологик касалликларнинг кулай ва нокулай натижаларини башорат килиш нафакат янги патологик холат хакидаги тушунчани кенгайтиради, балки даволаш ва профилактика чоралари тизимини ишлаб чикиш учун бизга хам имкон беради.

Адабиётлар руйхати: 1. Мелёхин А.И. Когнитивно-поведенческая психотерапия расстройств сна. Практическое руководство. М.: ГЭОТАР-Медиа., 2020. 496 с.

2. Abdelhady A. COVID-19-associated sleep disorders: A case report // Neurobiol Sleep Circadian Rhythms. 2020. Vol. 9, no. 2. P. 3-5.

3. Albert P.R. Why is depression more prevalent in women? // J Psychiatry Neurosci. 2015. Vol. 1, no. 3. P. 219-221.

4. Andersson E. Brief online-delivered cognitive-behavioural therapy for dysfunctional worry related to the covid-19 pandemic: A randomised trial // PsyArXiv. 2020. No. 9. P. 7-24

5. Asmundson G.J., Taylor S. Coronaphobia: Fear and the 2019-nCoV outbreak // Journal of Anxiety Disorders. 2020. Vol. 70. P. 10-21.

6. Besedovsky L., Lange T., Haack M. The sleep-immune crosstalk in health and disease // Physiol. Rev. 2019. Vol. 99, No. 10. P. 1325-1380.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.