CC BY
15социологически Rottermund Jerzy, Knapik Andrzej, Warmuz-Wancisiewicz Aneta
науки POLSKA MLODZIEZ I NIEPELNOSPRAWNOSC
UDC316
POLSKA MLODZIEZ I NIEPELNOSPRAWNOSC
© 2019
Rottermund Jerzy, Katedra Fizjoterapii Akademia WSB w Dqbrowie Gorniczej (40022, Polska, Dqbrowie Gorniczej, e-mail: [email protected]) Knapik Andrzej, Zaklad Adaptowanej Aktywnosci Fizycznej i Sportu, Katedra Fizjoterapii Wydzial NaUk o Zdrowiu w Katowicach Warmuz-Wancisiewicz Aneta, Katedra Pediatrii, Wydzial Nauk o Zdrowiu w Katowicach Slqski Uniwersytet Medyczny w Katowicach (40022, Polska, Katowice, e-mail: [email protected])
Adnotacja. Niepelnosprawnosc spoleczna odnosi si§ do zaburzen, ktore utrudniaj^ doskonalenie si§ jednostki, w osta-tecznosci powoduj^c pogorszenie si§ jej jakosci zycia. Zaburzenia te ograniczajq. post^p w zdobywaniu nowych kompeten-cji i w socjalizacji, przyczyniaj^ si§ do trudnosci w codziennym funkcjonowaniu. Celem pracy bylo sprawdzenie postaw uczniow w stosunku do swoich niepelnosprawnych rowiesnikach. Do badan wykorzystano autorsk^ ankiet§ skladaj^ si§ z dwoch cz^sci: obejmuj^ dane socjodemograficzne i zawieraj^c^ zamkni^te pytania dotycz^ce zainteresowania proble-matyk^ niepelnosprawnosci, pogl^dow na ten temat, wymiany tych pogl^dow oraz odczuc w kontaktach z osobami nie-pelnosprawnymi. Do analizy statystycznej wykorzystano 1496 ankiet, wypelnionych przez 945 dziewcz^t i 551 chlopcow w wieku 15-21 lat (17.4±0.9). Plec oraz kontakty z niepelnosprawnymi roznicowaly postawy wobec niepelnosprawnych. Wiek, miejsce zamieszkania, wyksztalcenie rodzicow i sytuacja materialna rodziny nie roznicowaly zainteresowania i roz-mawiania na temat niepelnosprawnosci. Czynnikami rozniojcymi postawy s^ plec i kontakty mlodych ludzi z osobami niepelnosprawnymi. Miejsce zamieszkania, wyksztalcenie rodzicow i status materialny rodziny nie wywieraj^ istotnego wplywu na pogl^dy uczniow wobec osob niepelnosprawnych. Wczesna edukacja umozliwia zrozumienia problemow osob niepelnosprawnych oraz tworzenie postaw wobec nich. Postawy wobec niepelnosprawnosci spolecznej wymagaj^ dalszego monitorowania w celu eliminowania negatywnych zachowan i pogl^dow.
Slowa kluczowe: uczen, osoba niepelnosprawna, niepelnosprawnosc spoleczna, pogl^dy.
POLISH YOUTH AND DISABILITY
© 2019
Rottermund Jerzy, Chair of physiotherapy University WSB of Dqbrowa Gornicza (40022, Poland, Dqbrowa Gornicza, e-mail: [email protected]) Knapik Andrzej, Department of Adapted Physical Activity and Sport, Chair of Physiotherapy, School of Health Sciences in Katowice Warmuz-Wancisiewicz Aneta, Department of Paediatric Nursing, School of Health Sciences in Katowice
Medical University of Silesia in Katowice (40022, Poland, Katowice, e-mail: [email protected])
Abstract. Social disability is the way in which people with disabilities are perceived and treated in society. Restrictions of disabled people make it difficult to acquire new skills and competences, daily functioning and socialization. The prospect of functioning of a developed society requires the perception and understanding of the disabled peoples problems. The aim of the work was to examine the attitudes of Polish youth in relation to their disabled peers. The study involved 1090 people: 651 girls and 439 boys aged 17-19 years (17.3 ± 0.8). The research was based on a proprietary questionnaire consisting of two parts: covering sociodemographic data and containing closed questions regarding interest in disability issues, views on the subject, exchange of these views and feelings in contacts with people with disabilities. Sex and contact with disabled people differentiated attitudes towards the disabled. The age, place of residence, parents' education and financial situation of the family did not differentiate interests and discussions about disability. The factors differentiating attitudes are gender and contacts between young people and people with disabilities. The place of residence, parents 'education and financial status of the family do not have a significant impact on students' views on people with disabilities. Early education makes it possible to understand the problems of disabled people and to shape attitudes towards them. Social disability requires education of young people and society, administrative activities and specific expenditure on infrastructure.
Keywords: social disability, youth, attitudes towards the disabled.
Rozwiqzywanie problemow w ogole i jego zwiq- niepelnosprawnych grupach spolecznych, jednak s^ one w zek z waznymi zadaniami naukowymi lub praktycznymi. dalszym ci^gu mniejsze niz maj^ pelnosprawni o zblizonych Niepelnosprawnosc spoleczna odnosi si§ do zaburzen, ktore kompetencjach lub cechach demograficzno-spolecznych [2]. utrudniaj^ doskonalenie si§ jednostki, w ostatecznosci powo- Mozna zatem przychylic si§ do pogl^du, ze tworzone ogra-duj^c pogorszenie si§ jej jakosci zycia. Zaburzenia te ograni- niczenia i bariery spoleczne nie wynikaj^ jedynie z towarzy-czaj^ post^p w zdobywaniu nowych kompetencji i w socjali- sz^cych uposledzen i dysfunkcji a raczej z bl^dnej wiedzy o zacji, przyczyniaj^ si§ do trudnosci w codziennym funkcjono- osobach niepelnosprawnych. Rozpoznanie trudnosci i barier waniu. Wsrod dzieci i mlodziezy z zaburzeniami problemem jakie maj^ osoby niepelnosprawne, a nast^pnie usuwanie ich staje si§ indywidualna aktywnosc podczas lekcji, uczestnictwo spowoduje wyrownanie szans i zwi^kszy ofert^ co do wyboru w zaj^ciach szkolnych i poza szkolnych. Niepelnosprawnosc drogi zyciowej i niezaleznosci^. Rownolegle nalezy podno-kojarzona jest z innosci^, odmiennosci^ skierowan^ na niedo- sic wsrod spoleczenstwa swiadomosc potrzeb osob niepel-statki i ubytki, co stawia osoby z pewnymi ograniczeniami w nosprawnych, proces ten powinien rozpocz^c si§ juz na po-gorszej sytuacji. Cz^sto pomijane s^ istotne inne czynniki np. cz^tku edukacji, w przedszkolu i w szkole. Jednoczesnie trzeb srodowiskowe i posiadane predyspozycje [1], ktore wskazuj^ pami^tac, ze negatywne postawy oparte na uprzedzeniach wlasnie na mozliwosci i tkwi^cy potencjal w osobach z ogra- lub stereotypach mog^ powstrzymac osoby niepelnosprawne niczonymi sprawnosciami. W ksztaltowaniu si§ postaw wo- przed ch^ci^ podj^cia staran o wyrownywanie szans. bec niepelnosprawnosci wlasnej lub innych osob duze znacze- W wielu kulturach i w szeregu krajach nadal wyst^puje nie przypisuje si§ szeroko rozumianym zmianom spolecznym, problem stygmatyzacji i marginalizacji osob niepelnospraw-ktore modyfikuj^ istniej^ce negatywne paradygmaty. Tworz^ nych [3]. Wynika on cz^sto z historycznych uwarunkowan si§ nowe opinie zwi^kszaj^ce szanse na dobr^ pozycje osob oraz jednoczesn^ zgod^ na zachowania przejawiaj^ce si§
Rottermund Jerzy, Knapik Andrzej, Warmuz-Wancisiewicz Aneta sociological
POLISH YOUTH AND DISABILITY sciences
dyskryminacyjn^ postaw^ spoleczenstwa wobec osob nie-pelnosprawnych w ich obszarze funkcjonowania spolecz-nego, edukacji a w kolejnych etapach zycia zarobkowania. Zgodnie z wytycznymi ONZ Convention on the Rights with Disabilities kluczem do rozwi^zania problemu dyskrymina-cji osob niepelnosprawnych jest ksztaltowanie odpowied-nich postaw spolecznych [4].
Obecnie szacuje si? liczb? osob niepelnosprawnych na swiecie na przeszlo miliard [5], dane wskazuj^ na istniej^cy globalny problem i koniecznosc zmiany postaw wobec tej grupy populacyjnej. Liczba osob ze stwierdzonymi niepel-nosprawnosciami b?dzie si? zwi?kszac, min z uwagi na po-st?p techniki medycznej, zarowno w grupie osob starszych, jak i dzieci i mlodziezy.
Tworzenie celöw artykuiu (zestawienie zadania). Celem pracy bylo sprawdzenie postaw uczniow w stosunku do swo-ich niepelnosprawnych rowiesnikach. Zagadnienie dyskiy-minacji ma charakter wieloaspektowy i wymaga gl?bokiej analizy. Badanej grupie uczniow postawiono trzy kwestie. Pierwsza dotyczyla zainteresowania problematyk^ niepelnosprawnosci w ich grupie rowiesniczej, druga obejmowala kontakty mlodych osob z niepelnosprawnymi, trzecia doty-czyla reakcji i odczuc w kontaktach z niepelnosprawnymi.
Prezentacja giöwnego materiaiu badawczego z pei-nym uzasadnieniem uzyskanych wyniköw naukowych. W badaniach wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety. Kwestionariusz badawczy skladal si? z metryczki charakte-ryzuj^cej dane socjodemograficzne badanej populacji oraz zamkni?tych pytan, maj^cych na celu wyjasnienie posta-wionych kwestii badawczych. Charakterystyka badanych osob dotyczyla plci i wieku. Pytania zamkni?te obejmo-waly: miejsce zamieszkania (przyj?to trzy kryteria stosow-ne do polskich warunkow: wies, male miasto - do 50 tys. mieszkancow, duze miasto - powyzej 50 tys. mieszkancow), poziomu wyksztalcenia rodzicow (zawodowe, srednie, wyz-sze) oraz samooceny sytuacji materialnej rodziny (kryterium roznicuj^cym byla subiektywna ocena badanych: nizsza od przeci?tnej, przeci?tna, wyzsza niz przeci?tna).
Do wypelnienia przekazano 2000 ankiet uczniom szkol srednich (gimnazjum, liceum) w dziesi?ciu losowo wybra-nych szkolach miast wojewodztwa sl^skiego (Polska po-ludniowa). Do analizy wybrano 1496 ankiet (74.8%), ktore zostaly poprawnie wypelnione i spelnialy kryterium komple-mentarnosci, oceniano 945 dziewcz^t (63,2%) i 551 chlopcow (56,8 %). Wiek badanych dziewcz^t i chlopcow: 17.4±0.9 lat (min 15; max 21). Dane socjo-demograficzne badanych przedstawia tabela 1. Wiek oraz zmienne o charakterze so-cjo-demograficznym: miejsce zamieszkania, wyksztalcenie rodzicow i sytuacja materialna rodziny nie roznicowaly zain-teresowania i rozmawiania na temat niepelnosprawnosci ani u dziewcz^t, ani u chlopcow (p>0,05). Zainteresowanie pro-blematyk^ niepelnosprawnosci korelowalo z cz^stotliwosci^ rozmawiania na ten temat. Wskazniki korelacji wynosily u dziewcz^t: r=0.439, z kolei u chlopcow: r=0.440.
Tabela 1 - Dane socjalno-demograficzne ankietowanych
Miejsce zamieszkania Poziom wvksztalcenia rodzicöw* Sytuacja materiakia
zawodowe Srednie wyzsze
wies miasto miasto M1 M1 & M1 & mzsza przecie- wyzsza
Dziewdzeta % 14,0 16,9 69,1 24,2 39,1 41,4 36,2 34,2 24,8 2,9 71,5 25,5
Chlopcy % 15,5 22,7 61,8 IS,9 34,6 40,9 34,4 40,2 31,0 2,0 58,7 39,3
Matka; 2 Ojciec; *procenty si? nie sumuj^
I. Zainteresowanie problemem niepeinosprawnosci i roz-mowy na ten temat.
(Q1) Odpowiedziom na pytanie dotycz^ce myslenia o niepelnosprawnosci przypisano rangi wedlug kryterium cz?-stosci: (vr-a):nigdy, (vr-b):moze raz czy dwa; (vr-c):czasami tak; (vr-d): dosyc czfsto.
(Q2) Rozmowom dotycz^ce tematu niepelnosprawnosci przypisano nast?puj^ce kryteria: (vr-a): nie - nie interesuje mnie to; (vr-b): nie, bo nie byiopowodu; (vr-c): tak.
(Q3) Miejsce prowadzenia tych rozmow to: (vr-a): w rodzinie; (vr-b): w szkole (vr-c): z röwiesnikami; (vr-d): w 90
innym miejscu
II. Kontakty z osobami niepeinosprawnymi
Zapytano czy badani mieli w przeszlosci lub aktualnie
maj^ kontakty z osobami niepelnosprawnymi. Osoby dekla-ruj^ce kontakty z niepelnosprawnymi mialy ponadto okre-slic srodowiska gdzie dochodzi do kontaktow z niepelno-sprawnymi. Przyj?to tutaj trzy mozliwosci: znajomi, szkola i rodzina. Ponadto zapytano badanych jaki rodzaj niepelnosprawnosci maj^ osoby z ktorymi si? kontaktuj^ i przyj?to rowniez na trzy grupy: osoby niepelnosprawne ruchowo, z niepelnosprawnosci^ intelektualn^ oraz osoby z niepelnosprawnosci^ sensoryczn^.
III. Reakcje i odczucia w kontaktach z osobami niepei-nosprawnymi
Wskazano na pi?c mozliwych odpowiedzi na pytanie o odczucia badanych podczas kontaktu z osobami niepelno-sprawnymi: «czujf sif swobodnie», «jestem zakiopotany», «odczuwam lfk», «odczuwam dyskomfort» i «unikam takich kontaktöw».
Obliczono dane procentowe. Istotnosc statystyczn^ roz-nic mi?dzy danymi procentowymi obliczono wykorzystuj^c test mi?dzy dwoma wskaznikami struktury. Porownania kilku zmiennych dokonano za pomoc^ analizy ANOVA. Zaleznosci obliczono za pomoc^ korelacji Spearmana. Przyj?to poziom istotnosci statystycznej p<0,05.
Zainteresowanie problemem niepeinosprawnosci
Dane procentowe udzielonych odpowiedzi oraz poziom roznic uwzgl?dniaj^c plec ankietowanych przedstawiono w tabeli 2. Zdecydowanie najwi?kszy odsetek badanych
Tabela 2 - Zainteresowanie i dyskusja o niepelnospraw-nosci
Question (Q) Q 1 Q21 Q3J
a b c d a b c a b c d
Females % 3,5 15,7 64,7 16,1 3a 31,7 65,1 38,5 25,3 43,5 15,7
Males % 8,4 26,1 55,4 10,1 10,3 40,9 48,8 27,1 19,5 32,9 17.1
P 0,00** 0,00** 0,00** 0,00* 0,00** 0,00** 0,00** 0,00** 0,01* 0,00** 0,48
1 odsetki nie sumuj^ si?, nie wszyscy ankietowani wskazali odpowiedz
2 odsetki nie sumuj^ si?, poniewaz mozna bylo wskazac wi?cej odpowiedzi
*p<0,05 ** p<0,001
zarowno dziewcz^t, jak i chlopcow wskazal odpowiedz trzeci^, w pytaniu nr 1, czyli czasami tak w zakresie myslenia o niepelnosprawnosci. Najmniej ankietowanych wskazalo odpowiedz negatywn^ odpowiednio dziewcz?ta 3,5 %, chlopcy 8,4 %. W zakresie przeprowadzonych rozmow o niepelnosprawnosci ankietowanych dziewcz^t bylo 65,1%, chlopcow blisko polowa. Najwi?cej rozmow o niepelnosprawnosci przeprowadza si? w gronie rowiesnikow i w rodzinach, srodowisko szkolne znalazlo si? dopiero na trzecim miejscu.
Kontakty z osobami niepelnosprawnymi Az 28,2 % chlopcow zadeklarowalo brak kontaktu z osobami niepelnosprawnymi, nizszy odsetek 21,3 % wskazaly dziewcz?ta. W liczbach dane te wynosz^ odpowiednio 155 i 201. Roznica istotnie statystyczna dotycz^ca plci jest na poziomie p<0,05. Kontakty z osobami niepelnosprawnymi w uj?ciu procentowym wraz z porownaniem ze wzgl?du na plec przedstawia tabela 3. Mozliwosc kontaktu z osobami niepelnosprawnymi miala silny dodatni
Tabela 3 - Kontakt z osobami niepelnosprawnymi i rodzaje niepelnosprawnosci
Cecha Plec
Kontakt1 Dziewcz?ta % Chlopcy % p
znajomi 35,9 33,6 0,44
szkola 39,6 33,6 0,04*
rodzina 21,0 14,4 0,00*
Rodzaj niepelnosprawnosci2
fizyczna 57,8 53,8 0,19
intelektualna 45,8 39,3 .03*
sensoryczna 28,5 30,4 0,50
Balkan Scientific Review. 2019. T.3. № 1(3)
социологически науки
Rottermund Jerzy, Knapik Andrzej, Warmuz-Wancisiewicz Aneta POLSKA MLODZIEZ I NIEPELNOSPRAWNOSC
odsetki nie sumuj^ si?, nie wszyscy ankietowani wskazali odpowiedz
odsetki nie sumuj^ si?, poniewaz mozna bylo wskazac wi?cej odpowiedzi * p<0,05
wplyw na myslenia o niepelnosprawnosci. Porównano osoby które wskazaly w ankiecie brak kontaktów z niepelnosprawnymi z maj^cymi takie kontakty. Analiza wykazala róznice dla dziewcz^t: p=0,00, dla chlopców: p=0,00 (p<0,001). Równiez liczba kontaktów z niepelnosprawnymi silnie wplywaly na fakt rozmawiania i podnoszenia problemów zwi^zanych z niepelnosprawnosci^. Poziom istotnosci róznic pomi?dzy osobami kontaktuj^cymi si? z niepelnosprawnymi i nie maj^cymi takich kontaktów byl identyczny jak podczas myslenia o niepelnosprawnosci. Najcz?sciej ankietowani kontaktowali si? z osobami niepelnosprawnymi z dysfunkj fizyczn^ i intelektualn^.
Reakcje i odczucia w kontaktach z osobami niepelnosprawnymi
Zestawienie procentowe odpowiedzi dotycz^cych odczuc w kontaktach z osobami niepelnosprawnymi przedstawia tabela 4.
Tabela 4 - Odczucia w kontaktach z osobami niepelnosprawnymi
Cecha Osoby i reakcje Plec p
Dziewcz?ta % Chlopcy %
czuj? si? swobodnie 44,8 50,1 0,18
jestem zaklopotany/a 45,8 40,8 0,04*
odczuwam l?k 4,5 3,7 0,06
odczuwam dyskomfort 0,9 1,2 0,85
unikam takich kontaktów 4,0 4,2 0,01*
*p<0,05
Dokonano porownania pomi?dzy deklarjcymi niech?c do kontaktow z osobami niepelnosprawnymi a osobami ma-j^cymi taki kontakt. U dziewcz^t poziom istotnosci wyno-si p<0,05, u chlopcow p=0,12. Polowa chlopcow czuje si? swobodnie w kontakcie z osobami niepelnosprawnymi, u dziewcz^t odsetek ten jest nieco nizszy (44,8 %). Znaczny odsetek deklaruje zaklopotanie w trakcie spotkan z osobami niepelnosprawnymi, u dziewcz^t jest wyzszy (45,8 %) niz u chlopcow (40,8 %). Okolo 4 % ankietowanych stroni od kontaktow z osobami niepelnosprawnymi.
Granice norm psychofizycznych zostaly wyznaczone przez spolecznosci, uznaj^c, ze towarzysz^ce ograniczenia skutkuj^ trudnosciami i szeroko rozumianymi «niemozno-sciami». Tak bylo w przeszlosci z osobami nieslysz^cymi i niewidomymi, ktore w wyniku dysfunkcji zmyslow byly dyskryminowane. Zastosowanie stosownej kompensacji po-zwolilo wskazac na mozliwosci tych osob, a takze na zrozu-mienie ich trudnosci i problemow [6]. Spoleczne rozumienie i podejscie do niepelnosprawnosci jest elementem zmiennym i stale ewaluuj^cym. Odchodzi si? od jedynie medycznego i fizycznego spojrzenia na problem w kierunku humanistycz-nym (personalistycznym i spolecznym) [7].
Niepelnosprawnosc praktycznie dotyczy kazdego z nas i nie moze byc rozumiana jako determinant czlowieczen-stwa. Jest wyzwaniem z jakim z ktorym kazdy czlowiek si? zmaga, w mniejszym lub wi?kszym stopniu, z mniejsz^ lub wi?ksz^ determinaj Niedoskonalosci wyznaczaj^ mozliwosci funkcjonowania, stanowi^ o miejscu w spoleczen-stwie i pelnieniu rol w srodowisku. Niejednokrotnie stano-wi^ podstaw? do izolacji, eliminacji, infantylizacji a nawet naduzyc. Z takim stanowiskiem nie wolno si? zgodzic, nale-zy je pi?tnowac.
Slownik PWN definiuje postaw? jako: stosunek czlowie-ka do zycia lub do pewnych zjawisk, wyrazaj^cy jego po-gl^dy, lub tez: sposob post?powania lub zachowania wobec okreslonych zjawisk, zdarzen lub w stosunku do ludzi [8]. Zatem postawa to konkretne zachowanie, a zarazem i pogl^d konkretnej osoby wobec otaczaj^cego swiata. Wyrozniono trzy komponenty wplywaj^ce na postaw?: afektywny (odpo-
wiada za cz?sc emocjonalna), poznawczy (ksztaltuje opinie i przekonania) oraz behawioralny (jest przejawem woli jed-nostki, wyraza si? w podejmowanych zachowaniach) [9, 10].
Prowadzone badania postaw wobec osób niepelnospraw-nych koncentruja si? najcz?sciej w trzech obszarach: oceny samych postaw, w zakresie osobowym i demograficznym oraz zalecen wynikajacych z przedstawionych wniosków. Dokonujc przegladu pismiennictwa stwierdzilismy, ze w pracach badawczych korzystano z szeregu narz?dzi. Róznily si? one wzgl?dem siebie a najistotniejszymi powodami sa róznice kulturowe, obejmujace rozumienie samego poj?cia niepelnosprawnosci oraz potrzeby metodologiczne [11]. To sklonilo nas do zastosowania w przedstawionej pracy autorskiego narz?dzia badawczego.
Porównalismy odsetek uczniów deklarujacych brak zain-teresowania (Q1: vr-a,) i brak refleksji dotyczacych proble-mu niepelnosprawnosci (Q1: vr-b,) z procentami osób deklarujacych okazjonalne (Q1: vr-c,) i cz?ste (Q1: vr-d) mysle-nie o tym problemie. Wyniki sa dobrym prognostykiem dla rozwiazywania kwestii dyskryminacji niepelnosprawnych w przyszlosci. Potwierdzaja to dane dotyczace odpowiedzi na pytanie Q2 zaprezentowane w tabeli 2. Wynikajace z dokonanej analizy proporcje procentowe nalezy uznac prawdopodobnie za typowe dla mlodych i zdrowych ludzi. Miejsce i wymiana pogladów wydaja si? byc równiez typo-wym zjawiskiem i charakterystycznym wsród mlodych osób (Q3). Nie odnotowano róznic dotyczacych wieku, mozna wnioskowac, ze pierwsze postawy wobec niepelnosprawno-sci ksztaltowane sa juz w okresie dziecinstwa i przenoszone sa na kolejne lata. Interesujacym jest, ze nie róznicuja tych postaw analizowane zmienne socjodemograficzne. Zatem miejsce zamieszkania, wyksztalceniem rodziców i rodzinna sytuacja materialna nie wywieraja istotnego wplywu na po-glady mlodziezy.
Natomiast silna zmienna róznicujaca okazala si? plec. Analiza statystyczna wskazala na wi?ksza emocjonalnosc dziewczat, a tym samym wi?ksza sklonnosc do empatii niz u chlopców. W pewnym stopniu moze miec to zwiazek z uzy-skanymi danymi dotyczacymi braku dotychczasowych kon-taktów z osobami niepelnosprawnymi. Wykazane róznice istotne statystycznie wskazuja na ograniczona sklonnosc do takich kontaktów u chlopców w szkole i w rodzinie (tabela 3). Chlopcy deklaruja cz?sciej niech?c do takich kontaktów niz dziewcz?ta (tabela 4). Zblizone wyniki odnosnie róznic uwzgl?dniajacych plec w postawach wobec osób niepelnosprawnych odnotowali inni badacze [12, 13]. Wynika z tego, ze zmienna ta ma charakter uniwersalny.
Pierwsze bezposrednie kontakty mlodych ludzi z osobami niepelnosprawnymi moga byc ogromnym przezyciem. Jednoczesnie moga stanowic silny bodziec do zastanowienia si? nad problemem tych osób i przyczynic si? do refleksji na temat niepelnosprawnosci. Z naszej analizy wynika, ze bezposredni kontakt z osobami z nie pelna sprawnoscia ko-rzystnie wplywa na zainteresowanie problemem i wymia-n? pogladów mlodych ludzi. Swiadczy o tym porównania grupy osób niemajacych kontaktów z niepelnosprawnymi z osobami majacymi takie kontakty. Wskazany powyzej czas ksztaltowania si? postaw, stanowi bardzo silny argument na rzecz szeroko poj?tych dzialan integracyjnych wsz?-dzie tam, gdzie jest to tylko mozliwe. Szczególnie dotyczy szkoly, integralnego elementu systemu edukacji [14], kie-dy to mozna ksztaltowac zachowania, pogl^dy i postawy. Obszary: poznawczy, afektywny i behawioralny postaw s^ ze sob^ bardzo scisle powi^zane, dlatego obejmuj^ równiez postaw wobec osób niepelnosprawnych. Stwierdzilismy na podstawie analizy ankiet, ze mimo zainteresowania i wymia-ny pogl^dów dotycz^cych obszaru niepelnosprawnosci, cingle mniej jest reakcji pozytywnych niz zaklopotania i odczuc negatywnych wsród uczniów szkól srednich (tabela 4).
Kazdy z nas jest w czyms slabszy, w czyms dobry a nawet najlepszy (wspanialy), nie zawsze dostrzegamy to u innych. Jednak wszyscy bez wzgl?du na ograniczenia i trudnosci powinni dostac szans? na doskonalenie swoich umiej?tno-sci i kompetencji, aby osiagnac jak najwyzszy z mozliwych
Rottermund Jerzy, Knapik Andrzej, Warmuz-Wancisiewicz Aneta POLISH YOUTH AND DISABILITY
sociological sciences
poziom jakosci zycia. Od najmlodszych lat ksztaltowane s^ pogl^dy i postawy, eliminujmy jakikolwiek brak tolerancji i dyskryminaj juz na pocz^tkowych etapach wychowania i edukacji, aby dac wi^ksz^ szans? INNYM i samym sobie.
Wnioski z badan i perspektywy dalszej eksploracji tego kierunku.
1. Czynnikami roznicuj^cymi postawy s^ plec i kontakty mlodych ludzi z osobami niepelnosprawnymi.
2. Miejsce zamieszkania, wyksztalcenie rodzicow i status materialny rodziny nie wywieraj^ istotnego wplywu na pogl^dy uczniow wobec osob niepelnosprawnych.
3. Wczesna edukacja umozliwia zrozumienia problemow osob niepelnosprawnych oraz tworzenie postaw wobec nich.
4. Postawy wobec niepelnosprawnosci spolecznej wymagaj^ dalszego monitorowania w celu eliminowania negatywnych zachowan i pogl^dow.
WYKAZ LITERATURY:
1. Wasilewska-Roszkiewicz P. Determinizm genetyczny — definicja, historia i znaczenie dla medycyny i etyki. Etyka, 2013, 47. 8-19 s.
2. Chodakowska M. Zmiana spoieczna jako kategoria analizy postaw wobec problemow niepelnosprawnych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skiodowska Lublin — Polonia, 2015, XXVIII (1 sectio J). 5-31 s.
3. Shapiro A. Everybody Belongs: Changing Negative Attitudes toward Classmates with Disabilities. Eds. Routlege Falmer New York, 2000.
4. Smeltzer Sc. Improving the health and wellness of persons with disabilities: A call to action too important for nursing to ignore. Nursing Outlook, 2007. 189-193 s.
5. WHO Media centre 2013, Disability and health. Reviewed September, Fact sheet N°352. URL:http://www.who.int/mediacentre/fact-sheets/fs352/en/ [04.12.2018].
6. Kirejczyk K. (red.). Uposledzenie umyslowe — pedagogika. PWN, Warszawa, 1981.
7. Bleszynski J. Spojrzenie na niepelnosprawnosc dzisiaj. W: M. Orlowska, Bleszynski JJ. (red.). Czas wolny w sluzbie niepelnosprawnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2018. S. 129—150.
8. Drabik L., Sobol E. Slownik jqzyka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2018.
9. Antonak R., Livneh H. Measurement of attitudes towards persons with disabilities. Disability and Rehabilitation, 1988. № 22. S. 111—224.
10. Cook D. Psychological impact of disability / In: RM., EM. Szymanski (Eds.). Rehabilitation counseling basics and beyond. Austin, TX: PRO-ED 1992. S. 249—272.
11. Iacono T., Tracy J., Keating J., Brown T. Interaction with Disabled Persons scale: Revisiting its internal consistency and factor structure, and examining item-level properties. Research in Developmental Disabilities, 2009; № 6 (30). S. 1409—1501.
12. Tervo R C., Azuma S., Palmer G., Redinius P. Medical students' attitudes toward persons with disability: a comparative study. Arch. Phys. Medicine and Rehabilitation, 2002; № 11(83).S. 1537—1542.
13. Miller S. Attitudes toward Individuals with Disabilities: Does Empathy Explain the Difference in Scores between Men and Women? Annals of Behavioral Science and Medical Education, 2010. S. 3—6.
14. Knapik A., Rottermund J., Mysliwiec A. Integration — in the Pursuit of Model / In: A. Klinik. The issue of people with disabilities in their vision of theorists and practitioners. Eds. Impuls, Krakow 2012. 106—112 s.
92
Balkan Scientific Review. 2019. T3. № 1(3)
