CC BY
134DEKLAROWANAAGRESJA I AGRESYWNOSC U CHLOPCOW TRENJCYCH GR^ W PItK^ RJ£ZN% NATLE GRUP POROWNAWCZYCH
Tadeusz Jasinski12 'Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie,
2Szkola Wyz sza im. Pawla Wlodkowica w PI ocku
Adnotacja. Tadeusz Jasinski. Deklarowana agresja i agresywnosc u chlopcow trenuj^cych gr$ w pilk^ r^czn^, na tle grup porownawczych. Celem pracy bylo porownanie deklarowanej agresji i agresywnosci u chlopcow trenuj^cych gr$ w pilk^ r^czn^, w ktorej pozaregulaminowe reakcje agresywne s^. napi^tnowane i karane, z jej nasileniem u uczniow uczestnicz^cych tylko w zaj^ciach szkolnych z wychowania fizycznego. W badaniu bralo udzial ogolem 146 osob plci m^skiej w wieku od 12 do 33 lata. Sposrod nich wyodr^bniono trzy grupy. Pierwsz^ grupe (G1) tworzyli zawodnicy klubu sportowego przy PKN „Orlen” graj^cy w pilk^ r^czn^ (40 zawodnikow). Grupy porownawcze stanowili chlopcy ucz^szczaj^cy do Szkoly Podstawowej (37 osob, grupa G2) i Gimnazjum (69 uczniow, grupa G3), z terenu Plocka, ktorzy po za zaj^ciami z wychowania fizycznego (4 godz. tygodniowo) nie uprawiali systematycznie zadnych dyscyplin sportowych. Do pomiaru agresywnosci wykorzystano Kwestionariusz A. H. Bussa i A. Durkee w adaptacji M. Choynowskiego (BD-100, wersja 100 pytan). Analiza zebranych danych wykazala, ze chlopcy trenuj^cy gr$ w pilk^ r^czn^. przejawiali nizsze nasilenie deklarowanej agresji i agresywnosci niz uczniowie uczestnicz^cy tylko w zaj^ciach z wychowania fizycznego realizowanych w szkole. Zaobserwowane roznice w nasileniu agresywnosci ogolnej u chlopcow trenuj^cych gr$ w pilk^ r^czn^ i u uczniow ze szkoly podstawowej i gimnazjum okazaly si$ nieistotne statystycznie. Slowa kluczowe: odmiany agresji, agresywnosc, chlopcy trenuj^cy gr$ w pilk^ r^czn^.
Annotation. Tadeusz Jasicski. Declared aggression and aggressiveness in handball players in comparison with reference groups. Aim of this study was comparison of declared aggression and aggressiveness in boys training handball, where aggressive reactions not provided for in regulations are condemned and punished, with their level in schoolchildren participating only in the physical education lessons. The study involved altogether 146 male participants, aged between 12 to 33 years. The participants were divided into three groups. The first (G1) was formed out of sports club “Orlen” handball players (40 competitors). Reference groups involved schoolboys of the primary school (G2, 37 boys), and the junior high school (G3, 69 schoolboys) in Piock. These schoolboys did not practice any sport discipline, except lessons of physical education (4 hours a week) in the school. Aggression was measured with Buss-Durkee Inventory adapted by Choynowski (BD-100, version of 100 items). Analysis of the obtained data has showed that the level of declared aggression and aggressiveness has been lower in handball players than that in schoolboys participating only in the lessons of physical education at school. Observed differences in the degree of aggressiveness in handball players and schoolboys proved to be statistically insignificant.
Key words: types of aggression, aggressiveness, handball players. Анотація. Ясінскі Тадеуш. Заявлена агресія и агресивність у чоловіків, що тренуються в гандбол на фоні порівняльних груп. Метою праці було порівняння заявленої агресії та агресивності у чоловіків, що тренуються в гандбол, у якому поза регламентні агресивні реакції є напруженими і підлягають покаранням, із явищами насильства, які спостерігаються у учнів, що приймають участь тільки в заняттях на уроках фізичної культури в школі. В дослідженнях брали участь взагалі 146 учнів у віці од 12 до 33 років. Серед них виділено три групи. Першу (G1) складали спортсмени спортивного клубу ПКН «Орлен», що грали в гандбол (40 чоловік). Порівняльні групи складали хлопці, що навчалися в середній школі (37 чоловік, група G2) та в гімназії (69 учнів, група G3), що мешкають у м. Плоцку, які після закінчення занять з фізичної культури (по 4 години щотижня) систематично не займалися в спортивних секціях. Для оцінки агресивності
використовувалася анкета A. H. Bussa i A. Durkee, адаптирована М. Хайновским (BD-100, версія 100 питань). Аналіз зібраних матеріалів показав, що чоловіки, які тренувалися в гандболі, проявили більш низький рівень агресії та агресивності, ніж хлопці, що займалися тільки на уроках з фізичної культури в школі. Встановлені різниці в зрості агресивності поміж досліджуваними групами статистично недостовірні. Ключові слова: різновидності агресії, агресивність, хлопці, що тренуються в гандбол.
Аннотация. Ясински Тадеуш. Заявленная агрессия и агрессивность у мужчин, тренирующихся в гандболе на фоне сравнительных групп. Целью работы было сравнение заявленной агрессии и агрессивности у мужчин, тренирующихся в гандболе, в котором внерегламентные агрессивные реакции являются напряженными и подлежат наказаниям, с явлениями насилия, наблюдающимися у учеников, принимающих участие только в занятиях на уроках физической культуры в школе. В исследованиях приняли участие в общем 146 учеников в возрасте от 12 до 33 лет. Среди них выделено три группы. Первая (G1) составляли спортсмены спортивного клуба ПКН «Орлен», играющие в гандбол (40 человек). Сравнительные группы составляли ребята, обучающиеся в средней школе (37 человек, группа G2) и в гимназии (69 учеников, группа G3) живущие в г. Плоцке, которые после окончания занятий по физической культуре (по 4 часа еженедельно) систематически не занимались в спортивных секциях. Для оценки агрессивности использовался вопросник A. H. Bussa i A. Durkee, адаптированный М. Хайновским (BD-100, версия 100 вопросов). Анализ собранных материалов показал, что мужчины, тренирующиеся в игре гандбол, проявили более низкий уровень агрессии и агрессивности, чем ребята, занимающиеся только на уроках физической культуры в школе. Установленное различие в росте агрессивности между исследуемыми группами статистически недостоверны. Ключевые слова: разновидности агрессии, агрессивность, ребята, тренирующиеся в гандбол.
Wprowadzenie.
Sport a agresja to temat ci^gle aktualny, o czym swiadczy unikatowa praca zbiorowa pod redakj Zbigniewa Dziubinskiego (2007). Zamieszczono w niej szereg pogl^dow i prac czolowych polskich przedstawicieli filozofii, etyki, pedagogiki, psychologii, praktyk ow i teoretykow teorii sportu dotycz^cych szeroko rozumianej agresji w sporcie i jego okolicach.
Karolczak — Biernacka (1998 i 2007) podobnie jak i inni autorzy uwaza, ze „sport scharakteryzowac mozna jako dziedzin?, w ktorej zachowania agresywne wynikaj^ z natury czynnosci, s^. programowo wywolywane i nagradzane” (s. 5 i 57). Podobnie uwaza Kalina (1991), dla ktorego sport przez bezposredni udzial czlowieka w treningu i wspolzawodnictwie (inaczej: przez uprawianie walki sportowej), moze utrwalac b^dz zahamowania agresywne, b ^dz nie agresywne. Czlowiek uprawiaj^cy sport, a scislej; pewne jego dziedziny moze wi?c zmniejszyc lub zwi?kszyc sw^. agresywnosc, albo nie powodowac u siebie istotnych w tym wzgl?dzie zmian
Sport, zwlaszcza wysoko kwalifikowany, od pocz^tku swojego istnienia opieral si? na rywalizacji i wspolzawodnictwie. Porownywanie osi^gni?c poszczegolnych sportowcow w sportach
indywidualnych, czy zawodnikow z druzyn w grach zespolowych ma na celu wylonienie zawsze tych najlepszych. Ludzk^. cech^. jest d^zenie do osi^gni?cia wysokiej pozycji spolecznej — hierarchii sportowej. Sportowcom tak^. mozliwosc daj^. zawody sportowe b?d^ce swoist^ „prob^ sil”, nazwane takze „walk^.
sportow^”, ktorym z reguly towarzysz^. przejawy agresji skierowanej na przeciwnika. Niemniej, zdaniem Gracza i Sankowskiego (1994), do zjawiska agresji obserwowanego na gruncie aktywnosci sportowej, nie sposob przykladac jednolitej miary. Na plaszczyznie rywalizacji sportowej obserwujemy agresywnosc prospoleczn^., ktora pomaga osi^gac sportowcom rekordy swiata i coraz wyzsze umiej?tnosci techniczne. Nie nalezy rowniez zapominac, ze w — rywalizacji sportowej — mamy do czynienia z agresja antyspoleczn^, ktora ujawnia si? w brutalnych faulach, bojkach, napasciach na s?dziego, wulgarnych slowach i coraz cz?sciej spotykanego dopingu. Ponadto w sytuacji sportowej uczestnicz^. oprocz sportowcow, ich trenerzy, s?dziowie i kibice. Wszyscy oni wywieraj^ wplyw na sportowca, ktory jest niejako „zmuszany do stalego poruszania si? jakby na gruncie wytoczonej mi?dzy zachowaniem agresywnym koniecznym i dozwolonym, a niedozwolonym, nosz^cym znamiona patologii spolecznej” (s. 320-324). Nie ulega rowniez w^tpliwosci, ze ogromny wplyw na rodzaj agresywnosci ujawnianej w czasie sytuacji sportowej ma sposob szkolenia mlodych zawodnikow oraz profesjonalizm kadry trenerskiej.
Interesuj^cym bylo porownanie nasilenia deklarowanej agresji i agresywnosci u chlopcow trenuj^cych gr? w pilk? r?czn^., w ktorej pozaregulaminowe reakcje agresywne s^. napi?tnowane i karane (Karolczak-Biernacka 2007), z jej przejawami u uczniow uczestnicz^cych tylko w zaj?ciach szkolnych z wychowania fizycznego.
Cel pracy.
Celem pracy bylo porownanie poziomu deklarowanej agresji i agresywnosci u chlopcow trenuj^cych gr? w pilk? r?czn^., w ktorej pozaregulaminowe reakcje agresywne s^. napi?tnowane i karane, z jej nasileniem u uczniow uczestnicz^cych tylko w zaj?ciach szkolnych z wychowania fizycznego. Tak sformulowany cel pracy starano si? zrealizowac poprzez prob? odpowiedzi na nast?puj^ce pytanie:
1) Czy nasilenie agresji i agresywnosci u chlopcow trenuj^cych gr? w pilk? r?czn^. jest nizsze, wyz sze lub takie same, jak u uczniow uczestnicz^cych tylko w zaj?ciach szkolnych z wychowania fizycznego?
Badani i metoda.
W badaniu uczestniczylo ogolem 146 osob plci m?skiej w wieku od 12 do 33 lata. Sposrod nich wyodr?bniono trzy grupy. Pierwsz^. grup? (G1) stanowili zawodnicy klubu sportowego przy PKN „Orlen” graj^cy w pilk? r?czn^. (40 zawodnikow). W grupie tej znalezli si? zarowno seniorzy jak i juniorzy (po 20 osob) zwi^zani z klubem oraz maj^cy przynajmniej roczny staz treningu w druzynie pilkarskiej. Wszyscy pilkarze posiadali ukonczon^. szkol? sredni^, a cz?sc z nich byla studentami SWPW w Plocku. Wiek tych zawodnikow zawieral si? w przedziale od 18 do 33 lat (M=22,525; SD=4,825).
Grup? referencyjn^ stanowili chlopcy ucz?szczaj^cy do Szkoly Podstawowej (37 osob, grupa G2) i Gimnazjum (69 uczniow, grupa G3), z terenu Plocka,
ktorzy po za zaj?ciami z wychowania fizycznego (4 godz. tygodniowo) nie uprawiali systematycznie zadnych dyscyplin sportowych. Srednia arytmetyczna ich wieku wynosila odpowiednio G2, M=12,378 (12-13 lat) i G3, M=15,652 (15-17 lat). Szczegolowe dane dotycz^ce statystyki opisowej wieku badanych zawiera tabela 1.
Tabela 1.
Statystyki opisowe wieku badanych
Badani M Min Max SD
Zawodnicy PKN „Orlen”, n=40 22,525 18 33 4,825
Uczniowie Szkoly Podstawowej, n=37 12,378 12 13 0,492
Uczniowie Gimnazjum, n=69 15,652 15 17 0,564
Objasnienie: M — srednia arytmetyczna,
SD — odchylenie standardowe,
Min — Max, wynik minimalny i maksymalny.
Do pomiaru agresywnosci wykorzystano Kwestionariusz A. H. Bussa i A. Durkee w wersji oryginalnej okreslany jako Buss-Durkee Inventory, z podkresleniem terminu Aggression (agresja). Koncepcja kwestionariusza oparta jest na zalozeniach, ze na zachowania agresywne skladaj^. si? dwa czynniki:
1) agresywnosci — utworzony z kilku skal, takich jak: uraza, podejrzliwosc, poczucie winy;
2) wrogosci — na ktory skladaj^. si? skale: napastliwosci fizycznej i slownej, agresywnosci posredniej, sklonnosci do irytacji, reakcji negatywizmu.
W Polsce kwestionariusz ten nosi nazw? „Nastroje i Humory” i znany jest co najmniej w kilku wersjach np. Skala Agresji Bussa-Durkee (SABD) — wersja opublikowana przez Osrodek Badan Przest?pczosci (Kosewski, 1967). W pracy wykorzystano zmodyfikowan^. przez M. Choynowskiego (1972, 1998) wersj? SABD — w skrocie okreslany jako BD 100 (czyli 100 pytan). Pytania zawarte w kwestionariuszu nawi^zuj^. do sytuacji z zycia szkolnego oraz do sytuacji mierz^cych poczucie winy. Badany odpowiada: „Tak”, „Nie” lub zaznacza znak zapytania (?), ktory jest odpowiednikiem braku zdecydowania. Kazdej odpowiedzi udzielonej przez badanego przypisana jest wartosc punktowa — 0, 1 lub 2 punkty — wedlug klucza. Kwestionariusz jest przeznaczony do badania mlodziezy od 14 roku zycia. Mozna stosowac go takze do badania mlodziezy starszej. Analiza wynikow prowadzi si? oddzielnie dla nast?puj^cych osmiu skal: napastliwosc fizyczna, napastliwosc slowna, napastliwosc posrednia, negatywizym, podejrzliwosc, uraza, drazliwosc, poczucie winy. Charakterystyka wyodr?bnionych w kwestionariuszu odmian agresji (agresywnosci) jest nast?puj^ca:
I. Atak lub napastliwosc fizyczn^. (Npf) — agresywnosc (napastliwosc) fizyczna oznacza sklonnosc do dzialania fizyczn^. przemoc^. przeciwko innym. Przejawia si? ona w atakowaniu innych osob, traceniu kontroli nad swoimi agresywnymi impulsami, oddawaniu komus uderzen, wszczynaniu walki z kims kto obraza, walczeniu w obronie swoich praw.
II. Napastliwosc lub agresja slowna (Nps) — agresywnosc (napastliwosc) slowna — forma, sposob i tresc wypowiedzi maj^. szkodzic innym i ich ranic. S^. to: grozby, przeklenstwa, zjadliwa krytyka. Objawem agresywnosci jest uzywanie ostrego j?zyka, wrzeszczenie na ludzi, podnoszenie glosu, wypowiadanie zlych opinii o innych.
III. Napastliwosc posrednia lub agresja posrednia (Npp) — agresywnosc (napastliwosc) posrednia s^. to reakcje zmierzaj^ce do szkodzenia innej osobie drog^ okr?zn^. Nalezy do nich osmieszanie, zlosliwe plotki i dowcipy oraz takie zachowania jak: trzaskanie drzwiami, okazywanie zlego humoru, uderzanie pi?sci^ w stol, rzucanie przedmiotami.
IV. Negatywizm (Ngt) — polega na przeciwstawianiu si? innym. Obejmuje reakcje od biernego niedostosowania si? do wymagan innych az do jawnego buntu przeciw narzucanym poleceniom i rozkazom.
V. Podejrzliwosc (Pdj) — to rzutowanie wl asnej wrogosci na inne osoby. S^. to zachowania polegaj^ce na ujawnianiu nieufnosci i ostroznosci w stosunku do innych, szczegolnie wobec osob, ktore s^. bardziej przyjacielskie niz inne. Osoba podejrzliwa, jest przekonana, ze ma wrogow, ktorzy pragn j skrzywdzic.
VI. Uraza (Urz) — charakteryzuje si? sklonnosci^ do skarzenia, poj?kiwania, pretensji, oraz gniewem spowodowanym rzeczywistym b^dz wyimaginowanym zlym traktowaniem.
VII. Drazliwosc (Drl) — to reagowanie agresywnymi uczuciami na najmniejsz^. nawet zaczepk?. Objawami s^. szorstkie, niegrzeczne odzywanie si?, wpadanie we wscieklosc, wpadanie w irytacj?, w rozj^trzenie.
VIII. Poczucie winy (PW) — wyraza si? w skrupulanctwie, czyli w przezywaniu wyrzutow sumienia nawet za drobne wykroczenia, za zle mysli, za zawinione niepowodzenia w dzialaniu.
Aby uzyskac informacj? o ogolnej agresywnosci osoby badanej, nalezy zsumowac wyniki surowe uzyskane w skalach I — VII wskaznik WO. Badania byly anonimowe, respondenci wpisywali na arkuszu jedynie wiek (ukonczonych lat). Zatem kazdy badany, mogl bez skr?powania, udzielac odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania.
Wyniki.
Analiza zebranych danych wykazala, ze najwi?ksze nasilenie wyodr?bnionych w tescie BD-100 odmian agresji i wspolczynnika ogolnej agresywnosci (WO) przejawiali uczniowie Szkoly Podstawowej. W drugiej kolejnosci uczniowie Gimnazjum, w trzeciej zawodnicy Klubu Sportowego „Orlen”, tremjcy pilk^. r?czn^. Ilustracj? tej analizy stanowi rycina 1, w ktorej zamieszczono rozklady srednich arytmetycznych nasilenia agresji i agresywnosci u badanych chlopcow.
Uszeregowanie srednich nasilenia
poszczegolnych odmian agresywnosci u badanych chlopcow wykazalo, pewn^. ich tendencj? do reagowania agresywnymi uczuciami na najmniejsz^. nawet zaczepk?, czyli znacznym nasileniem drazliwosci (Drl). Objawami tych
form zachowan s^. szorstkie, niegrzeczne odzywanie si?, wpadanie we wscieklosc i irytacj?, rozj^trzenie. U badanych negatywnie wyroznial si? takze podwyzszony poziom napastliwosci slownej (Nps) oraz negatywizmu (Ngt). W tym przypadku, jako manifestacja tych zachowan u badanych chlopcow mog^. pojawic si? grozby, przeklenstwa, zjadliwa krytyka, a takze osmieszanie, zlosliwe plotki i dowcipy oraz takie zachowania jak: trzaskanie drzwiami, okazywanie zlego humoru, uderzanie pi?sci^. w stol, rzucanie przedmiotami. Ponadto u uczniow szkoly podstawowej (SP), zaobserwowano podwyzszone nasilenie podejrzliwosci (Pdj), dominuj^ce na tle pozostalych badanych. W ich zachowaniu moze ujawnic si? nieufnosc i ostroznosc w stosunku do innych, szczegolnie wobec osob, ktore s^. bardziej przyjacielskie niz inne. Podkreslic nalezy, ze zawodnicy PKN Orlen przejawiali najnizsze nasilenie wyodr?bnionych w BD-100 odmian agresywnosci. Natomiast uczniowie SP uzyskali najwyzsze nasilenie agresywnosci na tle pozostalych badanych chlopcow (ryc. 2).
Zilustrowane, na ryc. 2, roz nice nasilenia odmian agresji u zawodnikow PKN Orlen, i u uczniow SP i GM, aczkolwiek widoczne tylko w niektorych przypadkach okazaly si? znamienne statystycznie. Porownanie rozkladow wynikow surowych testu BD-100, trenuj^cych gr? w pilk? r?czn^. z danymi, jakie uzyskali pozostali chlopcy, wykazalo roz nice istotne statystycznie tylko w odniesieniu do uczniow SP. W tym przypadku zaobserwowano u uczniow szkoly podstawowej wyzszy poziom nasilenia czterech rodzajow agresji. Byly nimi: negatywizm (t= -2,703, p=0,009) podejrzliwosc (t= -4,761, p=0,000) uraza (t= -3,273, p=0,002) i drazliwosc t= -3,897, p=0,000). Prawdopodobnie na uzyskany rezultat wplyn^l stosunkowo ml ody wiek uczniow szkoly podstawowej, a zatem labilnosc ich ukladu nerwowego, a nie jak zakladano przejawiana aktywnosc fizyczna.
Porownuj^c wartosci wynikow surowych wyodr?bnionych w kwestionariuszu odmian agresji u chlopcow SP i u uczniow GM, zaobserwowano roz nice istotne statystycznie w trzech rodzajach agresji. U uczniow szkoly podstawowej ujawniono wi?ksze niz u chlopcow ucz?szczaj^cych do gimnazjum nasilenie: podejrzliwosci (Pdj), urazy (Urz) i drazliwosci (Drl). W zadnym z przeprowadzonych porownan nie wykazano statystycznie istotnych roznic w nasileniu u badanych chlopcow ogolnego wskaznika agresywnosci (WO). Szczegolowe dane z przeprowadzonych analiz zawiera tabela 2.
Dyskusja.
W Polsce problematyk^. agresji, w dzialalnosci sportowej psychologowie sportu zaj?li si? w latach 80-tych ubieglego stulecia (stosunkowo niedawno). Badano, mi?dzy innymi zagadnienia dotycz^ce wplywu stazu zawodniczego na poziom agresji, zwi^zku osi^gni?c sportowych z poziomem agresywnosci oraz okreslaniem poziomu agresywnosci zawodnikow roznych dyscyplin i konkurencji sportowych. Uzyskane rezultaty z tych badan nie odpowiedzialy w sposob, jednoznaczny jaki wplyw wywiera sport na zachowania agresywne.
Ryc. 1. Histogram srednich arytmetycznych nasilenia agresji i agresywnosci (WO) u badanych chlopcow.
Rodzaje agresji
• Zawodnicy PKN —■— Uczniow ie SP —*— Uczniow ie GM
Ryc. 2. Nasilenie odmian agresji u trenujqcych gr% w pilk% r^cznq_ i u chlopcow uczestniczqcych tylko w zaj^ciach z wychowania fizycznego w szkole.
Niektore dane wskazywaly na pozytywne dzialanie sportu na obnizanie nasilenia zachowa n agresywnych — inne na negatywny. Zaobserwowano natomiast wyrazny zwi^zek pomi?dzy rodzajem uprawianych dyscyplin sportowych a agresywnosci^.. Okazalo si?, ze w sportach wysoce kontaktowych takich jak judo, zapasy i football amerykanski istnieje wyzszy poziom agresywnosci u osob je tremjcych niz u zawodnikow sportow tzw. malo kontaktowych gimnastyka, plywanie, tenis. W tej ostatniej grupie badanych nie stwierdzono korzystnego wplywu uprawiania sportu na obnizenie poziomu agresji.
Analiza zebranych danych wykazala, ze zawodnicy tremjcy gr? w pilk? r?czn^, przejawiaj^ nizszy poziom agresywnosci niz chlopcy nie poddawani takiemu treningowi. Uzyskany rezultat jest zgodny z danymi literaturowymi (Dziubinski red. 2007), ze regularne uprawianie sportu sprzyja rozwijaniu nie tylko t?zyzny fizycznej, ale takze ksztaltuje samodyscyplin? i zdolnosci do rywalizowania bez krzywdzenia innych. Niemniej zaobserwowane roznice w nasileniu agresji i agresywnosci u wszystkich badanych chlopcow okazaly si?, nie tak duze jak si? spodziewano.
Por ownanie nasilenia, wyodr?bnionych w BD-100 odmian agresji i agresywnosci u zawodnikow klubu sportowego PKN Orlen z wynikami uzyskanymi przez chlopcow — uczniow szkoly podstawowej i gimnazjum wykazalo niewielkie roznice. W tym przypadku roznice rozkladow uzyskanych wynikow (porownanie ich srednich i odchylen standardowych) okazaly si? istotne statystycznie mi?dzy nasileniem czterech odmian agresywnosci u zawodnikow PKN Orlen i uczniow SP i dotyczyly: negatywizmu (Ngt), podejrzliwosci (Pdj),
urazy (Urz), i drazliwosc (Drl). Analiza wartosci wskaznika ogolnej agresywnosci (WO) u trenuj^cych pilk? r?czn^ i uczniow SP i GM, ujawnila okreslone roznice, ktore aczkolwiek widoczne (wyzsze jego nasilenie u tych ostatnich), nie byly istotne statystycznie.
Okazalo si?, ze chlopcy w wieku 12-13 lat zjednej ze Szkol Podstawowych w Plocku negatywnie wyr ozniaj^. si? pod wzgl?dem agresywnosci ogolnej i niektorych rodzajow agresji od ml odziezy w starszym wieku. Zaobserwowano u nich wzrost drazliwosci (Drz), podejrzliwosci (Pdj), a takze negatywizmu (Ntg) i napastliwosci slownej (Nps) przy stosunkowo niskim poziomie napastliwosci posredniej (Npp), ktorej ujawnianie wymaga okreslonego poziomu intelektualnego. Takie zestawienie odmian agresywnosci moze wskazywa c na oslabienie psychologicznych mechanizmow regulacji i samoregulacji emocjonalnej oraz swiadczyc o niedojrzalosci ukladu nerwowego tych chlopcow (Losiak 2007). Zgodnie z danymi literaturowymi (np. Hume i Wi sniewski, 2000), nie mozna takze wykluczyc, ze do nasilenia przejawianych rodzajow agresji przez uczniow SP i GM, przyczynily si? ich frustracje, wzorowanie si? na agresywnych postawach w otoczeniu, temperament, impulsywnosc, niekorzystna atmosfera rodzinna, zle wzorce wychowawcze lub niepowodzenia szkolne. Z punktu widzenia poznawczego uwzgl?dnienie tych zmiennych przy analizie nasilenia agresywnosci ml odziezy usportowionej jest bardzo interesuj^ce i moze stanowic zaczyn przyszlych badan.
Analiza zebranych danych ujawnila wysoki
Tabela 2.
Porownanie rozkiadow wynikow surowych testu BD-100, w grupach zroznicowanych ze wzglqdu na przejawianq aktywnosc ruchowq. Test t- Studenta dla grup niezaleznych *
Zmienne/ badani M, G1 M, G2 SD, G1 SD, G2 t df p
Zawodnicy PKN „Orlen”/ Uczniowie SP
Ngt 12,550 15,514 5,169 4,382 -2,703 75 0,009
Pdj 8,750 14,514 5,017 5,606 -4,761 75 0,000
Urz 8,750 11,757 4,168 3,869 -3,273 75 0,002
Drl 14,375 19,081 5,821 4,657 -3,897 75 0,000
Zawodnicy PKN „Orlen”/ Uczniowie GM
Brak roznic istotnych statystycznie
Uczniowie SP / Uczniowie GM
dj P 14,514 10,116 5,606 4,571 4,356 104 0,000
Urz 11,757 9,043 3,869 4,125 3,298 104 0,001
Drl 19,081 15,391 4,657 5,629 3,409 104 0,001
Objasnienia:
Grupuj^ca: BADANI Grupa 1: G1 n=40,
Grupa 2: G2 n=37,
Grupa 3: G3 n=69,
M — Srednia arytmetyczna,
SD — odchylenie standardowe, t- wartosc statystyki,
p- poziom istotnosci roznicy, przy p<0,05,
* — w tabeli pomini?to roznice nieistotne statystycznie.
poziom agresywnosci u chlopcow z terenu Plocka. Fakt ten nalezy odnotowac z pewny niepokojem, albowiem u wszystkich badanych zaobserwowano wysokie nasilenie wskaznika agresywnosci ogolnej (WO — M(G1)=SS,625 M(G2)=99,459 i M(G3)=95,304). Porownuj^c zebrane dane z rezultatami, jakie uzyskali Jasinski i wsp. (2000), ktorzy prowadz^c badania nad osobami trenuj^cymi sporty walki, wykazali sredni^. wartosc WO wg kryteriow kwestionariusza Bussa-Durke=S6 pkt. Byly to jedne z wyzszych opublikowanych wynikow. W innych publikacjach (np. Kalina 1991 s. 259) uzyskany wskaznik WO roznych grup mlodziezy miescil si? w przedziale od 60-91pkt. Kalina i wsp. (2003) uwaz aj^, ze omawiane dane s^. nosnikiem istotnej dla pedagogow i wychowawcow informacji, albowiem ujawniono dodatni^. korelacj? (0,567) przejawianych odmian agresji przez poszczegolnych czlonkow grupy z nasileniem ich agresywnosci ogolnej (WO). Oznacza to, ze im wi?cej osob ujawnia podczas zaj?c agresywnosc, tym wi ?ksze jest jej nasilenie. Zatem w praktyce pedagogicznej i wychowawczej nalezaloby umiej?tnie interweniowac w sytuacjach, gdy zaobserwuje si? zachowania agresywne u wi?kszej liczby podopiecznych. Istnieje bowiem prawdopodobienstwo, ze nasilenie agresywnosci danej grupy uczniow moze osi^gn^c taki poziom, iz wychowawca (pedagog) b?dzie mial problemy z panowaniem nad grup^. Inne badania (Jasinski i wsp. 2002) wykazaly, ze nasilenie objawow agresywnosci u ml odziezy, w grupach zroznicowanych ze wzgl?du na stosowane formy treningu sztuki walki, okazaly si? porownywalne w odniesieniu do srednich jej wartosci. Niemniej w grupie mlodziezy trenuj^cej karate ujawniono podwyzszony poziom agresywnosci (WO=61,355). Zaobserwowane roznice mi?dzy s rednimi i odchyleniami standardowymi poziomu agresywnosci, u tych grup mlodziezy okazaly si? nieistotne statystycznie. Natomiast znamienne roznice poziomu agresywnosci nietrenuj^cych zadnych form walki wr?cz, okazaly si? najnizsze na tle pozostalych grup.
Slusznie zauwaza Rejzner (2004), ze zachowaniami agresywnymi mozna sterowac zarowno w skali jednostkowej jak i spolecznej. Czynne uprawianie sportu moze byc jednym z dzialan profilaktycznych. Panuje ogolna zgoda, iz w tym temacie drzemi^. ogromne mozliwosci. Rejzner podkresla, chodzi o to, aby nie tlumic agresji uczniow, lecz піц. sterowac, aby organizacja sportu szkolnego na miar? potrzeb wspolczesnej ml odziezy zdecydowanie wplywala na podniesienie jego atrakcyjnosci, a przez to zapobiegala rozszerzaniu si? zjawiska agresji i przemocy w szkole.
Wnioski:
Analiza zebranych danych pozwolila na sformulowanie nast?puj^cych wnioskow:
1) Chlopcy trenuj^cy gr? w pilk? r?czn^ przejawiali nizsze nasilenie deklarowanej agresji i agresywnosci niz uczniowie uczestnicz^cy tylko w zaj?ciach z wychowania fizycznego realizowanych w szkole.
2) Zaobserwowane roznice w nasileniu agresywnosci ogolnej u chlopcow trenuj^cych gr? w pilk? r?czn^. i u uczniow ze szkoly podstawowej i gimnazjum okazaly si? nieistotne statystycznie.
Literatura
1. Choynowski M. (199S): Agresywnosc. Pomiar i analiza psychometryczna. PTP, Warszawa.
2. Choynowski M. (1972): Skrocony podr?cznik do testu „Nastroje i Humory” A. H. Bussa i A. Durkee. MoiW, Warszawa.
3. Dziubinski Z. (red.) (2007): Sport a agresja. Praca zbiorowa. AWF, Warszawa i Salezjanska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa.
4. Gracz J., Sankowski T., (1994): O zachowaniach agresywnych w sporcie, w: K. Maroszek K. (red.), Zjawiska patologii spolecznej w sporcie. AWF, Gdansk.
5. Gracz J., Sankowski T., (1995): Psychologia sportu. AWF, Poznan.
6. Hume M., Wisniewski D. (2000): Przyczyny wspolczesnej agresji. Opieka-wychowanie. Terapia, 1.
7. Jasinski T., Kalina R.M., Zaj^c T (2002): Nasilenie l?ku i agresywnosci u mlodziezy uprawiaj^cej rozne formy sztuk walki na tle grupy porownawczej. [w:] D^browski A, Jasinski T, Kalina R.M. Sporty walki w edukacji dzieci i mlodziezy — perspektywa metodyczna. NOVUM, Plock.
S. Jasinski T., Kalina R.M., Zaj^c T. (2000): Porownanie l?ku i agresywnosci mlodziezy zroznicowanej rodzajem treningu walki wr?cz i innymi czynnikami srodowiskowymi. [w:]: Kalina R. M., Jagiello W. (red) Wychowawcze i utylitarne aspekty sportow walki. AWF, Warszawa.
9. Kalina R. M. (1991): Przeciwdzialanie agresji. Instytut Wyd. Uslugowy Ekspert, Warszawa.
10.Kalina R. M., Kruszewski A., Jagiello W, Wloch G. (2003): Propedeutyka sportow walki — podstawy judo. AWF. Warszawa
11.Karolczak — Biernacka B. (199S): Agresja w sporcie. [w:] W. Szewczuk (Reg.) Encyklopedia Psychologii, Inowacja, Warszawa, s. 5.
12.Karolczak — Biernacka B. (2007): Agresja w kulturze sportu i jego otoczeniu. [w:] Z. Dziubinski (red.) (2007): Sport a agresja. Praca zbiorowa. AWF Warszawa i Salezjanska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej Warszawa, s. 57.
13.Kosewski M. (1967): Wprowadzenie do skali agresji Bussa. OBP, Warszawa.
14.Losiak W. (2007): Psychologia Emocji. WAiP, Warszawa.
15.Rejzner A. (red.) (2004): Agresja w szkole — spojrzenie wieloaspektowe. TWP. Warszawa.
Artykul postupil do redakcji 24.10.2007 r.
