CC BY
89SPOSOBY SP^DZANIA CZASU WOLNEGO, CZ^STOSC I FORMY PODEJMOWANIA POZASZKOLNEJ AKTYWNOSCI FIZYCZNEJ PRZEZ ML ODZIEZ WIEJSK^ ZROZNICOWANA ZE WZGL^DU NAPLEC Tadeusz Jasinski12, Marta Czerska2 'Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie,
2Szkola Wyz sza im. Pawla Wlodkowica w PI ocku
Adnotacje: Celem badan bylo poznanie pozaszkolnej aktywnosci fizycznej podejmowanej przez mlodziez gimnazjaln^ zamieszkal^. w srodowisku wiejskim zroznicowan^. ze wzgl^du na plec. W badaniu uczestniczylo 47 uczniow gimnazjum (25 dziewcz^t i 22 chlopcow) w wieku od 14 - 16 lat, ktorzy odpowiadali na pytania kwestionariusza ankiety opracowanego na potrzeby tej pracy. Okazalo si$, ze blisko polowa mlodziezy zamieszkalej w srodowisku wiejskim najwi^cej czasu wolnego sp^dzala przed telewizorem lub komputerem. Pl ec badanych osob okazala si$ czynnikiem roznicuj^cym preferowane przez mlodziez formy pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. Chlopcy najcz^sciej uprawiali sporty w formie zorganizowanej (gry zespolowe), a dziewcz^ta podejmowaly aktywnosc fizyczn^ niewymagaj^c^ duzego wysilku (rozrywki umyslowe, jazd^ na rowerze i spacery). Chlopcy cz^sciej niz dziewcz^ta podejmowali pozaszkoln^ aktywnosc fizyczn^ - kilka razy w tygodniu. Glown^ przyczyn^ malej pozaszkolnej aktywnosci fizycznej, w opinii zdecydowanej wi^kszosci badanych, byl brak wolnego czasu spowodowany nauk^ szkoln^, a nie jak przypuszczano obci^zeniem ich pracami w gospodarstwie rolnym rodzicow
Slowa kluczowe: mlodziez, pozaszkolna aktywnosc fizyczna.
Annotation. Jasinski T., Czerska M.: Ways of spending leisure time; rate and forms of physical activity practiced by the youth of the rural regions, differentiated for the gender. The study aimed at getting knowledge on the extraschool physical activity practiced by junior high school students differentiated for the gender and living in the rural regions. The study involved 47 students of the junior high school (25 girls and 22 boys), aged between 14 and 16 years, who have answered the questionnaire specifically designed for the purpose of this study. It was found that nearly half of the respondents spend leisure time mostly watching TV or at computer. Responders’ gender proved to be a factor differentiating preferred forms of the physical activities in leisure time. Boys mainly went for sports in the organized form (team sports) whereas girls undertook activities which did not require significant effort (mental exercises, cycling, and walking). Boys more frequently than girls practiced extraschool physical activities - few times a week. In the opinion of the majority of respondents, main cause of such a low level of physical activity is the lack of time due to the study and school duties. Help in the parents’ farms was not a factor limiting physical activities in leisure time as it was presumed.
Key words: youth, extraschool physical activity. Анотація. Ясински Тадеуш, Черска Марта. Способи проведення вільного часу, частота й форми прийняття впорядкованої фізичної активності сільською молоддю, що розрізняється за статевими ознаками. Метою досліджень було пізнання впорядкованої фізичної активності молоддю, що навчається в гімназіях і проживає в сільському середовищі, залежно від статі. У дослідженні взяли участь 47 учнів гімназії (25 дівчат і 22 юнака) у віці 14-16 років, які відповідали на пи-
тання анкети, розробленої відповідно до мети роботи. Виявилося, що приблизно половина молоді, що живе в сільському середовищі найбільше вільного часу проводять перед телевізором або комп’ютером. Стать випробуваних виявився в молоді причиною, що визначає форму впорядкованої фізичної активності. Юнаки найбільше часто займалися спортом в організованій формі (колективні ігри), а дівчата брали участь у фізичній активності, що не потребує значного навантаження (інтелектуальні ігри, їзда на велосипеді й прогулянки). Юнака частіше, ніж дівчата брали участь в упорядкованій фізичній активності -кілька разів на тиждень. Головна причина малої активності, на думку більшості учнів, був у недоліку вільного часу, викликаного навчанням у школі, а не як передбачалося, навантаженнями, пов’язаними із сільськогосподарськими роботами на ділянці батьків. Ключові слова: молодь, упорядкована фізична активність.
Аннотация. Ясински Тадеуш, Черска Марта. Способы проведения свободного времени, частота и формы принятия упорядоченной физической активности сельской молодежью, различающейся по половому признаку. Целью исследований было познание упорядоченной физической активности предпринимаемой молодежью, обучающейся в гимназиях и проживающей в сельской среде, в зависимости от половых различий. В исследовании приняли участие 47 учеников гимназии (25 девушек и 22 юноши) в возрасте 14-16 лет, которые отвечали на вопросы анкеты, разработанной в соответствии с целью работы. Оказалось, что примерно половина молодежи, живущей в сельской среде наибольше свободного времени проводят перед телевизором или компьютером. Пол испытуемых оказался у молодежи причиной, определяющей форму упорядоченной физической активности. Юноши наиболее часто занимались спортом в организованной форме (коллективные игры), а девушки принимали участие в физической активности, не требующей значительной нагрузки (интеллектуальные игры, езда на велосипеде и прогулки). Юноши чаще, чем девушки принимали участие в упорядоченной физической активности - несколько раз в неделю. Главная причина малой активности, по мнению большинства анкетированных учеников, был в недостатке свободного времени, вызванного обучением в школе, а не как предполагалось, нагрузками, связанными с сельскохозяйственными работами на участке родителей. Ключевые слова: молодежь, упорядоченная физическая активность.
Wprowadzenie
Aktywnosc fizyczna jest naturaln^. potrzeby organizmu czlowieka w kazdym okresie ontogenezy. Szczegolne jest ona niezb^dna dla prawidlowego rozwoju fizycznego i psychicznego w dziecinstwie i mlodosci. Potocznie poj^cie aktywnosc fizyczna uzywane bywa zamiennie z „aktywnosci^. ruchow^”. Takze w literaturze przedmiotu nie jest ono jednoznacznie rozumiane i definiowane. Drabik (1995) dokonuj^c analizy tego poj^cia przytacza pogl^dy np. Kozlowskiego i Nazar (1984), ktorzy defniujq. aktywnosc fizyczn^ jako wysilek fizyczny, prac§ mi^sni szkieletowych wraz z calym zespolem towarzysz^cych jej czynnosciowych zmian w organizmie. Pogl^dy - Caspersena i wsp. (1985), wedlug ktorych to takze kazda praca wykonywana przez mi^snie szkieletowe, ktora prowadzi do wydatku energetycznego powyz ej poziomu spoczynkowego lub powyzej poziomu potrzebnego do podtrzymania zycia, lub inaczej
obci^zenie fizyczne, ktoremu poddawana jest osoba podczas codzlennej pracy, w czasle wolnym lub tez l^cznie. Zdanlem cytowanych autorow do aktywnosci fizycznej mozna zallczyc wlele prac domowych, zawodowych i innych, a takze cwiczenia fizyczne. Aktywnosc fizyczna w czasie wolnym moze byc spontaniczna np. marsz lub odpowiednio zorganizowana i zaplanowana pod wzgl?dem obci^zenia. Ten sam marsz
o zaplanowanym czasie trwania, intensywnosci, systematycznie powtarzany jest specyficzn^ subkategori^. aktywnosci fizycznej, cwiczeniem fizycznym w sensie treningu. W szerszym znaczeniu aktywnosc fizyczna bywa rozumiana jako proces edukacyjny, ktorego najwazniejszym elementem na gruncie kultury fizycznej nie jest usprawnianie, lecz uzyskanie nawyku ruchu (Krawanski (1992, Drabik 1995)
Natomiast aktywnosc ruchowa najcz?sciej jest definiowana jako zachowanie czlowieka, w ktorym dominuje komponent motoryczny (Szopa, Mleczko, Zak 1996). Wedlug cytowanych autor ow, na aktywnosc ruchow^ skladaj^. si? czynnosci ruchowe, same z kolei stanowi^ce sum? aktow ruchowych. Zatem poj?cie aktywnosci ruchowej moze byc rozumiane w?ziej jako suma roznorakich aktow ruchowych ukierunkowanych na osi^gni?cie jednego wspolnego celu lub tez szerzej jako suma wszelkich zachowan i post?powan ruchowych. Zachowania te mog^. sluzyc roznym celom, ktore wyznaczaj^. tresc i form? aktow ruchowych.
W zaleznosci od motywow podejmowania aktywnosci ruchowej Guszkowska (2005) wyroznia: aktywnosc samoobslugow^., produkcyjn^, sluz^c^. wytwarzaniu dobr materialnych, wyrazow^ ktorej celem jest komunikowanie si? z ludzmi i oddzialywanie na nich oraz sportow^. Na ogol jest tak, ze preferowane zainteresowania i przejawiane zdolnosci poszczegolnych ludzi determinuj^. roznorodne formy ich aktywnosci fizycznej. Do najpopularniejszych zalicza si?: tenis stolowy, narciarstwo, cwiczenia na silowni, gimnastyk?, rolki, pilk? nozn^, a takze spacer, plywanie, jazda na rowerze, Jogging (bieganie). Korzysci, dla czlowieka, wynikaj^ce z uprawiania wymienionych form aktywnosci fizycznej opisali m.in. Powell (1999, s. 62) i Wozny (2006, s. 12-14). Wsrod innych form aktywnosci fizycznej wymienia si?: siatkowk?, koszykowk?, lekkoatletyk?, w?dkarstwo, sporty elitarne takie jak: jezdziectwo, myslistwo, rekreacj? oraz rehabilitacj?.
W obiegowych opiniach dominuje pogl^d, ze mlodziez wiejska, zobligowana do pracy i pomocy rodzicom zwi ^zanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego cierpi na niedostatek czasu wolnego. Opinie takie mog^. uzasadnic zalozenie o niezadowalaj^cym poziomie aktywnosci fizycznej ml odziezy wiejskiej.
Cel pracy
Celem pracy bylo poznanie pozaszkolnej aktywnosci fizycznej podejmowanej przez mlodziez gimnazjaln^. zamieszkal^. w srodowisku wiejskim zroznicowan^. ze wzgl?du na plec. Tak sformulowany cel pracy starano si? zrealizowac poprzez prob? odpowiedzi na nast?puj^ce pytania:
1. Jak sp?dza czas wolny mlodziez zamieszkala w srodowisku wiej skim?
2. Jaka jest cz?stosc i formy pozaszkolnej aktywnosci fizycznej tej ml odziezy?
Material i metody
W badaniu uczestniczylo 47 osob, w tym 25 uczennic i 22 uczniow Publicznego Gimnazjum w Rogowie. Badani byli uczniami klas drugich i trzecich tego gimnazjum, zamieszkalych w srodowisku wiejskim, wojewodztwa kujawsko - pomorskiego. Wiek badanych zawieral si? w przedziale od 14 do 16 roku zycia (M=15,021 SD=0,525). Wszyscy uczniowie ucz?szczali na zaj?cia wychowania - fizycznego w wymiarze 4 godzin zaj?c obowi^zkowych i 4 godziny w ramach szkolnego klubu sportowego (SKS).
W badaniach posluzono si? metod^ sondazu diagnostycznego, z wykorzystaniem narz?dzia badawczego, jakim byl kwestionariusz ankiety. Ankieta skladala si? z trzech cz?sci, w kazdej z nich umieszczono po siedem pytan gl ownie zamkni?tych. Cz?sc pierwsza ankiety dotyczyla sposobow sp?dzania czasu wolnego. Druga - cz?stosci podejmowania pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. W trzeciej cz?sci, zawarto pytania
o formy tej aktywnosci. Zadaniem badanych bylo dokonanie wyboru odpowiedzi z kilku podanych mozliwosci po kazdym pytaniu (od 3 do 5 mozliwych odpowiedzi).
Wyniki badan
Sposoby sp^dzania czasu wolnego przez mlodziez gimnazjaln^
Analiza zebranych danych wykazala, ze chlopcy zamieszkali w srodowisku wiejskim, najwi?cej czasu wolnego sp?dzali przed telewizorem, lub komputerem (55%). Tylko nieliczni z nich czas wolny sp?dzili na sali gimnastycznej lub boisku (9%). Natomiast dziewcz?ta najcz?sciej czas wolny sp?dzaly w parku i na spacerze (48%), w drugiej kolejnosci przed telewizorem lub komputerem (36%). Zadna z badanych dziewcz^t nie sp?dzania czasu wolnego na sali gimnastycznej lub boisku. Odpowiedzi respondentow na pytanie otwarte: ,,Jak najcz?sciej sp?dzasz czas wolny?” okazaly si? malo zroznicowane. Wsrod badanych chlopcow 18%, a w przypadku dziewcz^t 16%, stwierdzilo, ze sp?dzaly go z przyjaciolmi.
Dziewcz?ta jako sposob na sp?dzanie czasu wolnego widzialy rozrywk? umyslow^. (krzyzowka, kino - 40%) oraz dzialalnosc sportow^. (32%). Natomiast chlopcy (55%) w pierwszej kolejnosci, swoj czas wolny od zaj?c szkolnych przeznaczali na sport, a w drugiej -na prac? fizyczna w gospodarstwie rodzicow (36 %). Nieliczne dziewcz?ta czas wolny przeznaczaly na prac? fizyczna (16%) oraz na dodatkow^. nauk? (korepetycje, dodatkowe zaj?cia j?zykowe - 12%). Chlopcy na nauk? dodatkow^. nie poswi?cali swojego czasu wolnego.
Analiza odpowiedzi respondentow na pytanie „W jakim towarzystwie najch?tniej sp?dzasz czas wolny?”, wykazala, ze zarowno chlopcy (82%) jak i dziewcz?ta (64%) najcz?sciej sp?dzali swoj czas wolny z
r owiesnikami. Nieliczni wsrod chlopcow (18%) i dziewcz^t (16 %) ch?tnie sp?dzalo czas wolny z rodzin^. Okolo 20% dziewcz^t czas wolny sp?dzalo samotnie. Takich odpowiedzi nie zaobserwowano w grupie chlopcow.
Zdecydowana wi ?kszosc badanych byla zdania, ze czasu wolnego jest za malo. Tak uwaz al o 91% chlopcow i 72% dziewcz^t. Pozostaly odsetek dziewcz^t (20%) i chlopcow (9%) bylo zdania, ze czasu wolnego jest wystarczaj^co.
Aktywnosc fizyczna dla ok. 90% chlopcow byla bardzo wazna (55%) i waz na (36%). Takze dla blisko polowy badanych dziewcz^t (48%) byla ona waz na. Tylko jedna z badanych dziewcz^t byla zdania, ze aktywnosc fizyczna nie jest dla niej wazna. Systematycznie aktywnosc fizyczna podejmowalo 64% chlopcow oraz 48% dziewcz?ta, lecz z dluzszymi przerwami jej kontynuowania. Sporadycznie j^. podejmowalo 18% chlopcow i 8% dziewcz^t. Jedna z dziewcz^t nie podejmowalo jej wcale.
Chlopcy bardzo cz?sto i cz?sto (27%) uczestniczyli w zawodach sportowych. Niemniej analogiczny odsetek sposrod nich (27%) nigdy nie uczestniczyl w tego typu aktywnosci. Dziewcz?ta (60%) raczej nigdy nie uczestniczyly w zawodach sportowych lub uczestniczyly sporadycznie (24%).
Cz^stosc podejmowania pozaszkolnej aktywnosci fizycznej przez m lodziez wiejskq
Analiza odpowiedzi respondentow na pytanie „Jak cz?sto podejmujesz pozaszkoln^. aktywnosc fizyczn^?”, wykazala, ze chlopcy w zdecydowanej wi ?kszosci podejmowali j^. cz?sto - kilka razy w tygodniu (64%) lub rzadko - raz w tygodniu (ok. 40%). Okazalo si? takze, ze 12% dziewcz^t i 9% chlopcow nigdy nie podejmowalo pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. Czas wolny przeznaczony na t? aktywnosc, najcz?sciej przypadal na godziny popoludniowe (chlopcy 82% i 40% dziewcz?ta) oraz wieczorne (36% dziewcz^t i 18% chlopcow).
Wsrod mlodziezy podejmuj^cej pozaszkoln^ aktywnosc fizyczn^ stosunkowo duzy odsetek dziewcz^t (64%) poswi?cal na піц. ok. 1 godzin? w ci^gu dnia, a 20% z nich wi?cej niz 3 godziny. Prawdopodobnie byly to uczennice trenuj^ce pilk? koszykow^. W grupie chlopcow ok. 36% na aktywnosc fizyczn^ poswi?calo czas nie dlu z szy niz 1 godzina, do trzech godzin 18% z nich oraz taki sam odsetek wi ?cej niz 3 godziny dziennie.
Chlopcow do podejmowania aktywnosci fizycznej zach?cali przede wszystkim koledzy. Tak stwierdzilo 73% ankietowanych. Natomiast dziewcz?ta (60%) w zdecydowanej wi?kszosci same czuly tak^ potrzeb?. Korzysci z podejmowania aktywnosci fizycznej dziewcz?ta widzialy w utrzymaniu sprawnosci fizycznej (40%) oraz mozliwosc spotkan ze znajomymi (36%). Podobny odsetek chlopcow, podejmowanie aktywnosci fizycznej, wi^zal z zaspokojeniem potrzeby ruchu i wysilku fizycznego, korzysciami zdrowotnymi oraz mozliwosci^ spotkan ze znajomymi.
Na pytanie „Co ogranicza Twoj^. aktywnosc fizyczn^” respondenci najcz?sciej podawali brak czasu
(dziewcz?ta 48%, chlopcy 91%). Niektorzy sposrod badanych (glownie dziewcz?ta) jako powod, ktory ograniczal ich aktywnosc fizyczn^ wskazywali na lenistwo i niech?c do wysilku fizycznego (24% dziewcz^t i 9% chlopcow). Pomimo tych ograniczen badani oceniali swoj^. aktywnosc fizyczn^ jako wystarczaj^c^. (chlopcy 55%, dziewcz?ta 44%) i bardzo dobr^. (odpowiednia 45% i 12%). Zaobserwowano takze, ze 44% dziewcz^t uwaz alo, swoj^. aktywnosc fizyczna jako sl ab^.
Formy pozaszkolnej aktywnosci fizycznej podejmowane przez mlodziez gimnazjalna
Mlodziez gimnazjalna, pozaszkoln^. aktywnosc fizyczn^ podejmowala najcz?sciej w ramach indywidualnych cwiczen (chlopcy 73%, dziewcz?ta 84%). Nieliczni sposrod nich (16% dziewcz^t i 18% chlopcow) uczestniczylo w zaj?ciach ruchowych realizowanych w ramach programow Szkolnych Klubow Sportowych (SKS).
Najcz?stszymi formami aktywnosci fizycznej w grupie dziewcz^t byly jazda na rowerze (56%) i spacery (24%). Chlopcy preferowali przede wszystkim gry zespolowe (pilk? nozn^. i r?czn^. 36%) oraz jazd? na rowerze (27%). Jako dyscypliny sportu realizowane w ramach pozaszkolnej aktywnosci fizycznej, ml odziez wskazywala glownie na gry sportowe (72% dziewcz^t i 64% chlopcow). Niektorzy chlopcy wymieniali takze plywanie i sporty walki. Ulubion^ dyscyplin^. sportu dziewcz^t byla gra w pilk? siatkow^. (72%). Nieliczne z dziewcz^t byly zwolennikami gimnastyki (12%). Chlopcy do ulubionych sportow najcz?sciej zaliczali gr? w pilk? nozn^. (55%) oraz w pilk? siatkow^. (36%).
Badana mlodziez gimnazjalna glown^. przyczyn? malej aktywnosci fizycznej upatrywala w braku osi^gni?c sportowych. Tak uwazalo 84% dziewcz^t i 64% chlopcow. W s rod badanych, 36% chlopcow uzyskiwalo osi^gni?cia w biegach i pilce noznej, a w grupie dziewcz^t ok. 16% w biegach i pilce siatkowej.
Preferowanymi przez mlodziez formami pozaszkolnej aktywnosci fizycznej w okresie letnim byly: dla dziewcz^t gry zespolowe, jazda na rowerze oraz plywanie, a dla chl opcow gry w pilk? nozn^. i siatkow^, jazda na rowerze oraz inne gry zespolowe. Natomiast w okresie zimowym, wszyscy ankietowani, zarowno dziewcz?ta jak i chlopcy najcz?sciej jezdzili na sankach i lyzwach. Nieliczni chlopcy uprawiali gry zespolowe, w tym hokej.
Dyskusja
Mija 10 lat, kiedy to Chrominski (1997) zwracal uwag?, iz potrzeba zaj?c ruchowych uczniow szkol podstawowych i ponad podstawowych jest wi?ksza, niz to przewiduje program nauczania. Powolywal si? na wyniki badan potwierdzaj^ce wci^z trwaj^ce zjawisko malej^cej aktywnosci ruchowej zwlaszcza dziewcz^t w okresie dorastania. W tym czasie, podobnie jak dzisiaj, dziewcz^t uprawiaj^cych sport bylo znacznie mniej niz chlopcow. Zjawisko wyst?powania malej^cej aktywnosci ruchowej dziewcz^t w okresie dorastania oraz nast?puj^cej redukcji ogolnej sprawnosci fizycznej wczesniej opisali m.in. Wolanski (1981) i Demel (1988).
Zdaniem Chrominskiego niepokoj^ce jest to, ze aktywnosc ruchowa ponad polowy dzieci i mlodziezy w Polsce sprowadza si? glownie do udzialu w zaj?ciach z wychowania fizycznego, ktore nie zaspakajaj^. potrzeb ruchowych. Natomiast Dziuda i wsp. (1998) dowodzili, ze ograniczenie aktywnosci ruchowej dzieci jest nie tylko wynikiem post?puj^cego procesu urbanizacji, automatyzacji, ale szczegolnie atrakcyjnosci form
i oddzialywania przekazu telewizyjnego i medialnego. Opisywane zjawiska stanowi^ powa z ny problem, albowiem stopniowa redukcja ogolnej aktywnosci ruchowej prowadzi do obnizenia wydolnosci fizycznej, uposledza rozwoj i zmniejsza zdolnosci adaptacji do ulegaj^cych ci^glym modyfikacjom warunkow zycia. Ponadto, dane literaturowe (Dennison i wsp. 1988), Fisher i Borms 1990) wskazuj^ ze aktywnosc fizyczna w dziecinstwie moze determinowac podejmowanie jej w zyciu doroslym i bardziej przenosic si? na lata pozniejsze niz poziom sprawnosci fizycznej.
Pozaszkolna aktywnosc fizyczna ma na celu zaspokojenie potrzeb ml odziezy w zakresie ruchu, sportu, rekreacji, jak rowniez wyrownuje i zwi?ksza niewielk^ liczb? godzin zaj?c szkolnych. Zdaniem Lewandowskiego (za, Stanek 1999 s. 6) badania nad ocen^. pozaszkolnej aktywnosci fizycznej dzieci i mlodziezy s^. pomocne w przewidywaniu poziomu czynnego uczestnictwa w kulturze fizycznej po ustaniu instytucjonalnego stosunku wychowawczego.
Analiza zebranych danych wykazala, ze blisko polowa ml odziezy zamieszkalej w srodowisku wiejskim najwi ?cej czasu wolnego sp?dzala przed telewizorem lub komputerem. Uzyskane rezultaty mog^. swiadczyc o ich malej aktywnosci fizycznej. Potwierdzaj^je takze wyniki badan Stanek (1998) i Soltysik (2002).
Wykazano takze, iz plec badanej mlodziezy byla czynnikiem decyduj^cym o wyborze przez nich form pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. Razem, zarowno chlopcy jak tez dziewcz?ta w czasie wolnym rzadko przebywali na boisku lub w sali gimnastycznej. Zroznicowanie ich ze wzgl?du na plec ukazalo, ze chlopcy najcz?sciej uprawiali sporty w formie zorganizowanej, a dziewcz?ta preferowaly formy ruchu niewymagaj^ce duzego wysilku fizycznego. Chlopcy cz?sciej niz dziewcz?ta podejmowali pozaszkoln^. aktywnosc fizyczna - kilka razy w tygodniu. Nieliczni sposrod badanych (dziewcz^t i chlopcow) uczestniczyli w zaj?ciach ruchowych realizowanych w ramach programu Szkolnego Klubu Sportowego (SKS). Odnotowano takze pojedyncze przypadki wsrod dziewcz^t, ktore wcale nie podejmowaly pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. Prawdopodobnie ci^gle w srodowisku wiejskim brak jest propozycji atrakcyjnych form aktywnosci ruchowej oraz sposobow zach?cania mlodziezy do zwi?kszonej aktywnosci fizycznej. Spostrzezenia te potwierdzaj^. wczesniejsze badania Drabika (1995) i Jodkowskiej (1999) na temat cz?stotliwosci podejmowania pozaszkolnej aktywnosci fizycznej przez mlodziez.
Zasadnosc zroznicowania badanych ze wzgl?du na plec w aspekcie preferowanych przez
mlodziez form aktywnosci fizycznej potwierdzaj^. takze dane literaturowe (Maciaszek 1996, Charzewski 1997, Dziuda, Zimna - Walendziak 1998). Zaobserwowano, bowiem ze juz od wieku szkolnego zarowno u chlopcow jak i u dziewcz^t wyst?puj^. roznice w wybieranych przez nich formach aktywnosci ruchowej. Chlopcy cz?sciej wybieraj^. dyscypliny wymagaj^ce duzego wysilku fizycznego i bezposredniego kontaktu fizycznego. Dziewcz?ta ch?tniej wykonuj^. ruchy plynne, rytmiczne, niewymagaj^ce duzej pracy mi?sniowej i wydolnosci. Ponadto, chlopcy przejawiaj^. zainteresowania aktywnosci^. ruchowo calego ciala, cz?sciej angazuj^. si? w zabawy polegaj^ce na mocowaniu si? i zawieraj^ce elementy agresji fizycznej. Bawi^ si? w wi?kszych grupach, w miejscach publicznych, poza kontrol^. osob doroslych. Ujawniaj^. silniejsze tendencje rywalizacyjne, d^z^. do wyl onienia przywodcy. S^. bardziej aktywni ruchowo i sportowo niz dziewcz?ta, obserwuje si? u nich mniejszy spadek aktywnosci z wiekiem. Dziewcz?ta preferuj^. zabawy mniej angazuj^ce ruchowo, bawi^. si? w mniejszych grupach, blizej doroslych. S^. bardziej nastawione na wspolprac?, d^z^. do wyrownania i wymiennosci pozycji w grupie. W uzasadnieniu tych preferencji, wskazuje si? na zroznicowanie w predyspozycjach wynikaj^cych z prawidlowosci rozwoju somatycznego i motorycznego chlopcow i dziewcz^t, na ktore nakladaj^. si? roznice w zakresie priorytetow zainteresowan, prowadz^ce do odmiennych form aktywnosci ruchowej.
Uzyskane rezultaty, dotycz^ce najbardziej popularnych form aktywnosci ruchowej, koresponduj^ z wyniki badan innych autorow (np. Maciaszek 1996, Skibinska 2002, Jasinski, Osmialowska 2005, Korska 2006). W tym wzgl?dzie deklarowane formy pozaszkolnej aktywnosci fizycznej badanych nie ust?puj^ preferencjom mlodziezy takze z innych srodowisk. Pl awin ska, Umiastowska, Goglewska (1998) na podstawie analizy wielu badan okreslili najcz?sciej wybierane i najbardziej ulubione formy aktywnosci ruchowej dzieci i mlodziezy. Okazalo si?, ze polowa bior^cych udzial w badaniach zainteresowana byla zespolowymi grami sportowymi. Zarowno gr^ w pilk? nozn^. dotycz^ca chlopcow oraz koszykow^, ktor^. interesowaly si? dziewcz?ta. Najrzadziej zarowno chlopcy jak i dziewcz?ta interesowali si? pilk^. siatkow^. Interesowali si? roznego rodzaju formami zabaw i gier z pilk^. zarowno w sali gimnastycznej jak i na powietrzu, a nawet w wodzie. Zainteresowania t^. form^. aktywnosci ruchowej zwi^zane bylo nie tylko z rodzajem prowadzonych lekcji wychowania fizycznego w szkole, ale rowniez z panuj^c^. mod^. na uprawianie konkretnej zespolowej gry sportowej. Wi ^ze si? to z popularyzaj poszczegolnych dyscyplin przez srodki masowego przekazu oraz z osi^gni?ciami polskich sportowcow. Wykazano takze, ze dziewcz?ta preferuj^. bogatsze w tresci sposoby sp?dzania wolnego czasu. Oprocz zespolowych gier sportowych interesuj^. si? gimnastyk^, zaj?ciami w wodzie oraz zabawami i grami ruchowymi. Interesuj^. si? takze formami aktywnosci ruchowej o charakterze rekreacyjnym takimi jak np. jazda na rowerze,
gra w kometk?, jazda na rolkach, zabawy w wodzie i na sniegu. Wsrod preferowanych form aktywnosci ruchowej rzadkosci. s. sporty o bardzo indywidualnych mozliwosciach uprawiania jak latanie na lotni, skoki spadochronowe, jazda konna, sporty motorowe.
Glown. przyczynц malej pozaszkolnej aktywnosci fizycznej, w opinii zdecydowanej wi?kszosci badanych, byl brak wolnego czasu spowodowany nauk. szkoln. a nie jak przypuszczano obci.zenie ich pracami w gospodarstwie rolnym rodzicow. Podobne rezultaty uzyskala Krolikowska (2002), ktora badaniami obj?la uczniow ostatnich klas szkol podstawowych, gimnazjow
i liceow mieszkaj.cych w malych miastach. Takze w tym przypadku za trudnosci w uczestnictwie w aktywnym wypoczynku ml odziez uznawala brak wolnego czasu.
Wnioski
Analiza zebranych danych pozwolila na sformulowanie nast?puj.cych wnioskow:
1. Blisko polowa ml odziezy zamieszkalej w srodowisku wiejskim najwi ?cej czasu wolnego sp?dzala przed telewizorem lub komputerem.
2. Pl e c badanych osob okazala si? czynnikiem roznicuj.cym preferowane przez mlodziez formy pozaszkolnej aktywnosci fizycznej. Chlopcy najcz?sciej uprawiali sporty w formie zorganizowanej (gry zespolowe), a dziewcz?ta podejmowaly aktywnosc fizyczn. niewymagaj.c. duzego wysilku (rozrywki umyslowe, jazd? na rowerze i spacery. Chlopcy cz?sciej niz dziewcz?ta podejmowali pozaszkoln. aktywnosc fizyczn. - kilka razy w tygodniu.
3. Glown. przyczyn. malej pozaszkolnej aktywnosci fizycznej, w opinii zdecydowanej wi?kszosci badanych, byl brak wolnego czasu spowodowany nauk. szkoln. a nie jak przypuszczano obci.zeniem ich pracami w gospodarstwie rolnym rodzicow.
Pismiennictwo
1. Casperson C., Powel K., Christenson G. (1985): Physical activity, exercise and physical fitness: definitions and distinctions for health - related research. Public Health Reports, 100, 02, 126-131.
2. Charzewski J. (1997): Aktywnosc sportowa Polakow. Zaklad Antropologii AWF, Warszawa.
3. Chrominski Z. (1997): Aktywnosc ruchowa dzieci i mlodziezy. IWZZ, Warszawa.
4. Demel M. (1988): Teoria wychowania fizycznego. PWN, Warszawa.
5. Dennison B. A. I wsp.(1988) Childhood physical fitness test: predictor of physical activity levels? Pediatrics.
6. Drabik J. (1995): Aktywnosc fizyczna w edukacji zdrowotnej spoleczenstwa. Cz?sc I. AWF, Gdansk.
7. Dziuda M. R., Zimna-Walendziak E. (1998): Swiadomosc zdrowotna i zachowania prozdrowotne mlodziezy z lodzkich szkol ponadpodstawowych. WFiP, 45, 68 - 69.
8. Fisher R. J., Borns J. (1990): The Search for Sporting Exellence. Verlag Karl Hoffman, Schorndorf.
9. Guszkowska M. (2005): Aktywnosc ruchowa a przebieg transakcji stresowej u mlodziezy. AWF, Warszawa.
10. Jasinski T., Osmialowska A. (2005), Sp?dzanie czasu wolnego przez mlodziez gimnazjaln. zamieszkal. w srodowisku wiejskim. Педагогика Психологія Та Меди-ко-Біологічні Проблеми Фізичного вихования і ^орту. Harkow - Ukraina, 23, 140-146.
11. Jodlowska M. (1998): Wybrane elementy stylu zycia warszawskich nastolatkow. Lider, 10, 16-18.
12. Korska A. (2006): Wplyw wybranych czynnikow na aktywnosc ruchow. uczniow w szkolach niepublicznych Poznania. WFiZ, 10, 33-35.
13. Kozlowski S., Nazar K. (1984): Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. PZWL, Warszawa.
14. Krawanski A. (1992): Zdrowie przez wychowanie fizyczne i sport. Ekspertyza dla UKFiT, AWF Poznan.
15. Krolikowska B. (2002): Bariery ograniczaj.ce aktywnosc rekreacyjno - sportow. mlodziezy szkolnej w wojewodztwach opolskim i sl.skim [W:] Zukowska Z., Zukowski R. (red.) Zdrowie i sport w edukacji lokalnej. Estrella, Warszawa, 160 - 165.
16. Maciaszek J. (1996): Aktywnosc ruchowa dzieci i mlodziezy w czasie wolnym. WFiZ, 43, 70-75.
17. Plawinska L., Umiastowska D., Godlewska T. (1998): Ulubione formy aktywnosci ruchowej dzieci z klas I - III na podstawie analizy prac plastycznych. ZN, PTNKF, Szczecin, 4, 170-189.
18. Powell D. R. (1999): Domowy poradnik medyczny. BIS, Warszawa.
19. Skibinska K. (2002): Aktywnosc ruchowa mlodziezy licealnej. KF, 1/2, 23-24.
20. Soltysik M. (1995): Aktywnosc ruchowa w tygodniowym budzecie czasu chlopcow w wieku 15-16 lat. ZN, PTNKF, Szczecin, 1.
21. Soltysik M. (2002): Aktywnosc rekreacyjno turystyczna a czas wolny mlodziezy szkolnej. Czlowiek i ruch. Wroclaw,
2, 75 - 88.
22. Stanek J. (1999): Wychowanie fizyczne i sport na koloniach i obozach letnich. Lider, 7 - 8, 6.
23. Szopa J., Mleczko E., Zak S. (1996) Podstawy antropomotoryki. PWN, Warszawa-Krakow.
24. Wozny P. (2006): Wybrane formy aktywnosci ruchowej a t?tno. Lider, 4, 12 - 13.
Artykul postupil do redakcji 02.10.2007 r.
STRUCTURE AND CONTENTS OF TRAINING PROGRAMS OF SPECIAL OLYMPICS
Perederiy Alina, Borovska Olha, Slisenko Olha Lviv State University of Physical Culture
Annotation. Structure and contents of typical training programs of Special Olympics in cross-country skiing, basketball and track and field athletics have been analyzed. The conformity to laws of preparation of and to sportsmen with mental retardation nosology has been established. The main directions of improvement of training programs of Special Olympics have been determined.
Key words: Special Olympics, training programs, basketball, cross-country skiing, track and field athletics. Анотація. Передерій А., Боровська О., Слісенко О. Структура та зміст тренувальних програм Спеціальних Олімпіад. При виконанні даної роботи були вивчені та проаналізовані структура і зміст типових тренувальних програм Спеціальних Олімпіад з лижних перегонів, баскетболу та легкої атлетики. Встановлено ступінь їх відповідності закономірностям підготовки спортсменів та нозологічним особливостям осіб з вадами інтелекту. Також визначені напрями вдосконалення тренувальних програм Спеціальних Олімпіад.
Ключові слова: Спеціальні Олімпіади, тренувальні програми, баскетбол, лижні перегони, легка атлетика. Аннотация. Передерий А., Боровская О., Слисенко О. Структура и содержание тренировочных программ Специальных Олимпиад. При выполнении роботы были изучены и проанализированы структура и содержание тренировочных программ Специаль-
