CC BY
0«@®ii®@yjum-j®urnal» #!«§)), 2024 / art
15
UDC: 78
Gunel Nasirova doktorantka AkademiiMuzycznejw Baku DOI: 10.24412/2520-6990-2024-5198-15-18 POEZJA IMADEDINA NASIMIEGO I MUZYKA
Gunel Nasirova
PhD student of Baku Music Academy (Azerbaijan) POETRY AND MUSIC OF IMADADD'S NASIM
Streszczenie.
Artykuiposwifconyjest tworczosci genialnego azerbejdzahskiegopoety Imadaddina Nasimiego z XIVwieku. Artykui zawiera historyczny przeglqd badah nad dziedzictwem Nasimi, ktore jest szeroko rozpowszechnione w krajach Wschodu. Wykazano, ze podstawqpoezji poety sq idee liter, jego ideefilozoficzne byiy wykorzystywane w sektach sufickich i zostai stracony, poniewaz byly one powszechne wsrod ludnosci. W artykule przedstawiono informacje o zyciu i tworczosci poety, a takze zwrocono uwagf na obchody 600. (1973), 650. (2019) i 600. (2017) rocznicy jego smierci w Azerbejdzanie i na szczeblu UNESCO. Autorka bada problematykf ucielesnienia wizerunku Nasimiego, jego zycia i smierci oraz dziedzictwa poetyckiego naprzykladzie tworczosci muzycznej kompozytorow azerbejdzahskich.
Zglfbianie tematu „poezji i muzyki Nasimi" stalo sif jednym z aktualnych tematow muzykologii. Temat ten jest wieloaspektowy i mozna go studiowac w kilku kierunkach: po pierwsze, studium tworczosci Nasimiego na tle owczesnych nurtow artystycznych i ukazaniejego stosunku do muzyki;po drugie, ucielesnieniepoezji Nasimiego w sztuce mugham; po trzecie, artystyczne spiewanie wizerunku Nasimiego w symfonicznych dzielach muzycznych; po czwarte, wyraz tworczosci Nasimiego w utworach muzyki wokalnej it p. Wtym procesie jednq z waznych kwestii jest zaangazowanie sif w badania nad tresciq tworczosci Nasimiego, jfzykiem poetyckim, jednosciq muzyki i poezji.
Abstract.
The article is devoted to the work of the brilliant Azerbaijani poet Imadeddin Nasimi of the 14th century. The article gives a historical overview of the study of Nasimi's heritage, widespread in the countries of the East, showing that the poet's poetry is based on the ideas of writing, his philosophical ideas are used in Sufi sects, and he was executed for widespread use among the population. The article provides information about the life and work of the poet, and highlights the celebration of the 600th anniversary (1973), 650th anniversary (2019) and 600th anniversary (2017) of his death in Azerbaijan and at the UNESCO level. The author examines the issues of embodiment of the image of Nasimi, his life and death, poetic heritage using the example of musical works of Azerbaijani composers.
The study of the topic "Poetry and Music of Nasimi " ha s become one of the current topics in musicology. This topic is multifaceted and can be studied in several directions: firstly, the study of Nasimi's work against the background of artistic trends of the time and identifying his relationship to music; secondly, the embodiment of Nasimi's poetry in the art of mugham; thirdly, the artistic embodiment of Nasimi's image in symphonic musical works; fourthly, the expression of Nasimi's creativity in vocal and musical works, etc. In this process, one of the important issues to be researched is the content of Nasimi's creativity, poetic language, the unity of music and poetry.
Slowa kluczowe: Nasimi, poezja, poemat symfoniczny, balet, kantata, romans.
Key words: Nasimi, poetry, symphonic poem, ballet, cantata, romance.
Wst^p: Zgl^bianie problematyki ucielesnienia poezji Nasimiego w muzyce to szeroki temat, gdyz gazale Nasimiego inspirowafy mysli artystow swojq uniwersalnq tresciq. Na przykladzie poezji Nasimiego ujawniajq si^ zywe powiqzania zagadnien muzycznych. Z jednej strony informacje o sztuce muzycznej jego czasow znalazly odzwierciedlenie w poetyckiej spusciznie Nasimiego, a jego ghazale ucielesnialy sztuk^ mugham od chwili jej powstania po dzien dzisiejszy. Z drugiej strony zycie i tworczosc Nasimiego stalo si^ zrodlem inspiracji dla kompozytorow poczqwszy od drugiej polowy XX wieku i powstalo wiele dziel muzycznych roznych gatunkow.
Dyskusja: Jako wielki poeta Azerbejdzanu Imadedin Nasimi wszedl do skarbnicy kultury
swiatowej i zostal uznany za myslqcego artyst^ swiata tureckiego. Imadedin Nasimi, ktory zyl i tworzyl w XIV wieku, urodzil si^ w 1369 roku w miescie Shamakhi w Azerbejdzanie, zostal stracony i pochowany w miescie Aleppo w Syrii w 1417 roku. Otrzymal doskonale wyksztalcenie w Shamakhi, ktore zaslyn^lo jako jeden z glownych osrodkow kulturalnych tego okresu na Wschodzie. Dogl^bnie opanowal klasycznq filozofi^ Wschodu i starozytnej Grecji, historic religii, zapoznal si^ z naukami astronomicznymi, astrologiq, matematykq i logikq. Studiowal j^zyki i literature Wschodu oraz pisal wiersze w tych j^zykach. Nasimi byl zwolennikiem szejka Naimiego z sekty Hurufi i stal na jej czele po jego smierci. Poniewaz Hurufi zostali poddani wielkiej presji, Nasimi opuscil swojq ojczyzn^, zamieszkal w
16
ART / «©0LL®@ywm=J@yrnaL» #40971), 2024
wielu miastach, zostal stracony w Aleppo w Syrii w 1417 roku i tam zostal pochowany. Poezja Nasimiego cieszy si^ duzq popularnosciq we wszystkich krajach Wschodu, w tym w Azerbejdzanie.
Wlozono wiele pracy, aby wypromowac Imadedin Nasimi na skal^ swiatowq. Po raz pierwszy wsrod azerbejdzanskich poetow i pisarzy 600-lecie Nasimiego zostalo wpisane na list£ wydarzen UNESCO i odbylo si^ w 1973 roku na skal^ mi^dzynarodowq. Podczas wydarzen rocznicowych odbylo si^ wiele wydarzen majqcych na celu utrwalenie nazwiska Nasimiego. Dzi^ki wysilkom przywodcy narodowego Hejdara Alijewa odrestaurowano grob Nasimiego w Aleppo, a r^kopisy Nasimiego odkryto i zbadano w bibliotekach Syrii i innych krajow. Instytut Lingwistyki Azerbejdzanskiej Akademii Nauk zostal nazwany imieniem Nasimi. Powstal portret Nasimiego (artysty Mikayila Abdullayeva), popiersie poety umieszczono w Aleppo, a monumentalne pomniki wzniesiono w Baku, Moskwie i Kijowie. Nazwisko Nasimi znajduje si^ na liscie autorow, ktorych dziela zostaly uznane za dobra panstwowe w Republice Azerbejdzanu. W literaturze i muzyce powstalo wiele dziel poswi^conych Nasimi.
Jubileusz Nasimiego obchodzono takze w 2000 roku. W 2017 roku w siedzibie UNESCO obchodzono 600. rocznic^ smierci Nasimiego. Od 2018 roku w Azerbejdzanie odbywa si^ festiwal poezji, sztuki i duchowosci Nasimi. Rok 2019 Prezydent Republiki Azerbejdzanu Ilham Alijew oglosil „Rokiem Nasimi", a 650. rocznica urodzin poety obchodzona byla na arenie mi^dzynarodowej.
W sztuce muzycznej powstaly kolorowe dziela poswi^cone poezji Nasimiego. Ko mpozytorzy odzwierciedlili zycie i tworczosc Nasimiego w roznych gatunkach dziel muzycznych - dzielach muzyczno -scenicznych, wokalno-symfonicznych,
instrumentalnych i wokalnych. W utworach tych odzwierciedlony zostal wizerunek Nasimiego, propagowane przez niego idee, jego bunt wobec srodowiska, w ktorym zyl, jego wewn^trzny niepokoj, a takze zawarta zostala uniwersalna istota tworczosci poety. W dziedzictwie muzycznym Azerbejdzanu dziela, ktore skorzystaly z tworczosci Nasimiego, mozna scharakteryzowac zarowno wedlug okresow, jak i gatunkow.
Jako jedno z dziel muzyczno-scenicznych wymienic nalezy balet Fikreta Amirowa „Nasimi dastani". Utwor ten zostal skomponowany w 1973 roku i wystawiony w Azerbejdzanskim Panstwowym Teatrze Opery i Baletu. Autorem libretta baletu jest Anar, choreografem jest mistrzyni baletu Naila Nazirova. Praca zostala wyrozniona Nagrodq Panstwowq Azerbejdzanu w 1974 roku.
Balet Fikreta Amirowa „Nasimi dastani" to przeplatajqca si^ muzyka, taniec, wokal i epizody poetyckie spiewane przez chor i recytatora. Polqczenie tego wszystkiego tworzy poemat wokalno-choreograficzny, ktory poszerza granice gatunku baletowego. Glowna tresc baletu, stworzona z organicznej syntezy poezji, muzyki i choreografii, skupia si^ w kompozycji skladajqcej si^ z 11 scen.
Sam kompozytor nazwal to dzielo „muzykq tragicznq". Kilkukrotnie redagowal dzielo i poprawial jego kompozycji Jednoczesnie do skladu orkiestry symfonicznej wlqczyl smol^, tamburyn, b^ben i koshanagar^, co nadalo brzmieniu barwnych barw.
Obrazy dziela majq znaczenie symboliczne. W obrazie poety przedstawiony jest uogolniony symbol niezwyci^zonej osobowosci czlowieka, ktory jest glownq skalq tworczosci Nasimiego. Pozostale obrazy przedstawiajq symbolicznq istot^ mysli filozoficzno -poetyckiej poety. Wizerunki kochanki poety i dziewczqt podawane sq jako symbol pi^kna.
Sceny z zycia i tworczosci Nasimiego znajdujq odzwierciedlenie w balecie: Scena I - Taniec katow; Scena II - monolog Nasimiego; Scena III - Pierwszy duet Nasimi i jej kochanka; Scena IV - Dziewczyny tanczq z Nasimi i jej chlopakiem; Scena V - Atak; Scena VI - Konfrontacja; Scena VII - Smutek dziewczqt; Scena VIII - Drugi duet Nasimi i jej kochanka; Scena IX - bunt Nasimiego; Scena X -Wojna; Scena XI - Wiecznosc. Muzyka baletu zbudowana jest na zasadzie kontrastu i stanowi etapy dramaturgicznego rozwoju dziela. Balet sklada si^ z choru, arii Nasimiego w wykonaniu solisty oraz wiersza Nasimiego czytanego przez recytatora, co pozwolilo na stworzenie oryginalnego dziela przy uzyciu roznych srodkow opisowych.
Muzykolog Shafaq Hajiyeva, analizujqc balet „Epos o Nasimi", pisze: „Najwazniejszym aspektem dramaturgii muzycznej dziela jest wlqczenie w partytur^ baletowq elementow symfonicznych mugham. Innymi slowy, tendencja do symfonizacji muzyki baletowej objawia si^ w oryginalny sposob w piorze F. Amirowa jako mughamsko-symfoniczny traktovka dziela" (Hajiyeva, 2010: 108). Cz^sci baletu zostaly wykonane osobno jako epizody symfoniczne i weszly do repertuaru orkiestry. Muzyka do utworu zostala zarejestrowana w wykonaniu koncertowym w wykonaniu dyrygenta Fakhraddina Karimowa.
Wsrod utworow wokalno -symfonicznych poswi^conych Nasimi w latach 70. mozna wymienic poemat wokalno-choreograficzny Afrasiyaba Badalbeyliego „Nasimi", kantata „Nasimi" Jahangira Jahangirowa, poemat symfoniczny Aziza Azizliego „Nasimi", poemat symfoniczny Azera Rzayeva „Nasimi" (orkiestra symfoniczna, bas -tar i dla recytatora), wsrod utworow instrumentalnych mozna wymienic „Ballad^" Ramiza Mirishli.
„Wiersz Nasimi" kompozytora Azera Rzajewa powstal z okazji 600. rocznicy urodzin poety. Prace wykonano w tamtym roku. Jednak w kolejnych latach autor kilkakrotnie redagowal to dzielo i przedstawial je sluchaczom w nowej wersji.
„Nasimi's Poem" zostal napisany na orkiestry symfonicznq, solowy oud i recytatora artystycznego. W pracy wykorzystano liryczne gazale Nasimiego. Gazale Nasimiego spiewane sq przez recytatora na poczqtku i na koncu utworu, stanowiq ram^ poematu symfonicznego i wyrazajq glownq ide^ utworu.
Poemat symfoniczny A. Rzajewa jest utworem jednocz^sciowym Konstrukcja poematu
symfonicznego opiera si^ na zasadach klasycznych, sklada si^ z kontrastujqcych ze sobq tematow w ramach
«@®ii®@yjum-j®urnal» $!«§)), 2024 / art
17
jednej czesci i skomponowana jest w formie sonaty. Ogólnie poemat symfoniczny sklada sie z szesciu czesci otoczonych prologiem i epilogiem. Kazda sekcja opiera si^ na samodzielnym temacie i ma charakter pelny oraz odpowiada okreslonej czesci formy sonatowej. Sekwencja kontrastujqcych ze sobq odcinków sluzy tworzeniu figuratywnej tresci dziela.
Glówna idea dziela odzwierciedla zderzenie dwóch glównych, przeciwstawnych sobie sil - Dobra i Zla. Idea ta jest zawarta w róznych aspektach w poszczególnych czesciach pracy. Wlqczenie instrumentu oud do skladu orkiestry symfonicznej w utworze ma równiez swoje znaczenie. Instrument ten rozpowszechnil sie w sredniowieczu i byl ozdobq zgromadzen poetyckich i muzycznych. Gazale Nasimiego czytano podczas zgromadzen przy akompaniamencie oudu. Dlatego tez uzycie instrumentu oud jest przez kompozytora traktowane jako srodek opisu epoki.
Uzycie mughama w „Wierszu Nasimi" jest wazne i ma wyjqtkowe znaczenie. Poezja Nasimiego byla szeroko stosowana w sztuce mughamów od sredniowiecza az po dzien dzisiejszy. Kompozytor umiescil w utworze osobne fragmenty mughama „Humayuna". Sposób uzycia mugham w formie cytatu, jak w tak pierwotnym zródle, rzadko mozna spotkaé w dzielach symfonicznych kompozytorów
azerbejdzanskich. Kompozytorzy wolq tworzyé melodie mugham przy uzyciu metod rozwoju symfonicznego. Obie metody zastosowal w swoim poemacie symfonicznym A. Rzajew, co pozwala dopelnié muzycznq idee utworu.
Muzykolog L.Guliyeva tak pisze o tym utworze: „Kompozytor, dopuszczajqc dowolnosé twórczq w zakresie formy, dodal do porma kawalek mughama. Nalezy zaznaczyé, ze wlqczenie improwizacji mugham w formie swobodnego odcinka do partytura orkiestry symfonicznej nie byla juz tak typowa dla ówczesnej muzyki azerbejdzanskiej, co niewqtpliwie wplyn^lo na specyficznq dla tego dziela swiezosé. W tle mughama „Humayun" w wykonaniu solowego oudu, milosne wiersze Nasimiego odzwierciedlaly ból straty i t^sknot^ za recytuje sie milosé. Wyjqtkowa barwa instrumentu oudowego ma szczególne znaczenie, tworzqc atmosfera wschodniego koloru zycia Nasimi w ogóle. Tutaj nadanie utworu mugham, wiersze Nasimiego i charakterystyczna barwa oudu zwi^kszajq efekt artystyczny dziela i wzbogacié je szczególnym kolorem" (Guliyeva, 2019: 42).
„Wiersz Nasimi" A. Rzajewa mozna nazwaé opowiesciq o gl^bokiej twórczosci wielkiego azerbejdzanskiego poety, trudnym zyciu i smierci, z zapami^tywaniem jezyków. Kompozytor stworzyl wieczny obraz poety za pomocq srodków wyrazu muzycznego.
W muzyce azerbejdzanskiej do slów Nasimiego powstalo wiele utworów wokalnych. Wsród nich jest 7 seriali romantycznych Agabaci Rzayevej „Hardasan?" autorstwa Emina Sabitoglu. powiesci, te utwory wokalne otrzymaly II nagrode w konkursie na najlepszy romans w 1973 roku. Ponadto mozemy wymienié „Dedim ey nazli sanem" Ramiza Mustafayeva, „Didarina mushtagam", romanse „Hagg
manam" Jahangira Jahangirowa, „Ey" Nazima Aliverdibeyova gülüm", „Neyleram" Sulejmana Alasgarowa, „Neyleram" Saida Rustamowa, cykl piesni Tofiga Gulijewa. Wszystkie te dziela, zgodnie ze stylem tworczym kazdego kompozytora, ozywily wizerunek Nasimiego w muzyce, ozywily ucielesnienie jego poezji w muzyce za pomocq kolorowych srodkow muzycznych.
Wspomniane romanse nalezq do jasnych perel tekstow wokalnych skomponowanych w kameralnej tworczosci wokalnej kompozytorow do slow azerbejdzanskiego filozofa-poety Imadaddina Nasimiego z XIV wieku. W tych romansach ukazuje sie pi?kna jednosc slow i melodii. Kompozytorzy wykorzystujq podstawy muzyki narodowej, intonacje melodycznq, cechy rytmiczne, ujawniajq tekst w tekscie wraz z dynamicznym rozwojem i wzmacniajq efekt estetyczny muzyki.
Romanse te stan owiq kontynuacje tradycji stworzonych przez genialnego azerbejdzanskiego kompozytora Uzeyira Hajibeyli'ego wraz z romansami „Sensiz" i „Sevgili canan" opartymi na ghazalach Nizamiego. Jak we wszystkich romansach opartych na ghazalach poetow klasycznych, tak i w romansach pisanych na podstawie ghazali Nasimiego, ekspresyjne odczytywanie slow o glebokim znaczeniu, ujawnianie kolorowych odcieni muzycznych, opieranie sie na intonacjach melodycznych i cechach rytmicznych mughama oraz przynoszenie korzysci ze struktury sklasyfikowanego gatunku sq glowne aspekty.
Rozni kompozytorzy, ktorzy zajmowali sie poezjq Nasimiego, na swoj sposob, opierajqc sie na wlasnej kreatywnosci, chwalili idee odzwierciedlone w poezji Nasimiego.
Odwolanie do poezji Nasimiego znajduje odzwierciedlenie w kilku dzielach Firangiza Alizade. Wsrod nich wymienic mozna utwory wokalno-instrumentalne „Darvish", „Zikr" napisane na podstawie ghazali Nasimiego oraz oratorium „Nasimi -Passion". Prawykonanie tych utworow odbylo sie w roznych miastach swiata, we wspolnym zespole wykonawczym muzykow zagranicznych i azerbejdzanskich, i przynioslo autorowi rozne nagrody.
„Derwisz" zostal wykonany po raz pierwszy w 2001 roku na „Schleswig Holstein Musik Festival" w Watersen w Niemczech. Solistq byl azerbejdzanski piosenkarz Alim Gasimov. Sklad zespolu przeznaczony jest na klasyczny septet, narodowe instrumenty muzyczne - ney, kanun oraz instrumenty perkusyjne. Utwor „Zikr" zostal wykonany po raz pierwszy w 2004 roku w sali koncertowej „Concertgebouw" w Amsterdamie w Holandii przez wokalistke-solistke Aygün Bayramovq i zespol „Atlas".
Oratorium „Nasimi-Passion" zostalo wykonane po raz pierwszy w 2017 roku w sali koncertowej „Amsterdam Royal Concertgebouw" w Amsterdamie w Holandii. Utwor ten zostal nagrodzony nagrodq Fundacji Aga Khan, uwazanq za jednq z najwiekszych nagrod w dziedzinie muzyki. Na podstawie tych dziel kompozytora przygotowano i wystawiono kilka dziel muzyczno-scenicznych. W tym miejscu warto wspomniec o balecie Firangiza Alizade „Dedication to
18
ART / «©0LL@@ywm=J®yrnaL» #4(197), 2024
Nas imi". Praca ta, poswi^cona 600. rocznicy egzekucji Nasimiego, byla wystawiona w siedzibie UNESCO w 2017 roku, a pózniej wystawiona w Baku. Balet wystawil choreograf Naila Mammadzade w oparciu o muzyk^ z dziel kompozytora „Darvish" i „Mugamsayagi" (Hasanova, 2021: 524). Utwór „Nasimi-pasja" zostal wystawiony w Baku w 2019 roku jako spektakl wokalno-choreograficzny.
Poezja Nasimiego zainspirowala wielu kompozytorów do zwrócenia si^ ku twórczosci poety. Wsród dziel powstalych w muzyce azerbejdzanskiej znajdujq si^ dwa ghazale Nasimi Jalala Abbasowa, „Konlum Parishan" i „Ravamidir, habibi?" mozemy wymienié jego dziela na glos i orkiestr^ symfonicznq, cykl „Alti Chorus" Ismayila Hajibeyova na duzy chór podwójny oparty na ghazalach Nasimiego, „2 Ghazals" Rufata Ramazanova, „Naq^ü Xayal igindayam" Elnary Dadashovej (,J'm in a Dream Pattern"), romanse Azada Zahida „Marhaba", utwór Elzy Seyidjahan „Nasimi" na orkiestr^ kameralnq na chór mieszany a cappella.
Ponadto romanse wielu mlodych kompozytorów pojawily si^ w konkursach na romanse z tekstami Nasimiego ogloszonych przez Zwiqzek Kompozytorów Azerbejdzanu i Akademi^ Muzycznq w Baku w konkursie „Rok Nasimi". Nalezq do nich „Hardasan Yaradan?" Firudina Allahverdiyeva, „Nasimi dünyasi" Ilahy Israfilovej, „Hardasan?" Vugara Mammadzadeha? itp. dziala (Tahmirazgizi, 2019: 226).
Utwory te sq zróznicowane pod wzgl^dem gatunkowym i formalnym oraz odzwierciedlajq niepowtarzalny charakter pisma kompozytorów. Jednoczesnie obraz Nasimiego, wewn^trzny swiat poety, swiatopoglqd i idee filozoficzne znajdujq odzwierciedlenie w tych utworach, które powstajq w wyniku polqczenia narodowych cech muzycznych oraz klasycznych i wspólczesnych stylów muzycznych. W poezji Nasimiego i charakterze Nasimiego kompozytorzy, którzy podeszli do niego z wlasnej perspektywy twórczej, stosowali rózne kompozycje
wykonawcze. Wsród tych utworów znajdujq si^ przyklady zarówno utworów wokalnych, jak i utworów instrumentalnych, czasem o charakterze mieszany m, przeznaczonych na zespól róznych instrumentów.
Wniosek. Jak widaé, w twórczosci kompozytorów azerbejdzanskich powstalo wiele kolorowych dziel opartych na twórczosci Nasimiego. Kazdy kompozytor postrzegal poezja Nasimiego w kategoriach wlasnego myslenia i swiatopoglqdu artystycznego oraz ucielesnial jq we wlasnym stylu muzycznym Dziela te wzbogacily dziedzictwo muzyczne, utrzymujqc w naszej muzyce zywq poezja poety.
Wieloaspektowe ucielesnienie poetyckiego i muzycznego swiata wielkiego azerbejdzanskiego poety Imadedina Nasimiego bylo powiqzane z wieloma dziedzinami kultury i znalazlo swoje ucielesnienie w azerbejdzanskiej literaturze, sztuce, malarstwie, filmie i muzyce. W sztuce muzycznej, która czerpala korzysci z poezji Nasimi, jej wizerunek i poetyckie perly znalazly odzwierciedlenie w zapadajqcych w pami^é dzielach i wzbogacily kultury muzycznq.
Bibliografía:
1. Haciyeva §. F.Qmirov "Nasimi dastanf baletinin dramaturji xüsusiyyatlari // Azarbaycan^ünasligin aktual problemlari. Ümummilli lider Heydar Qliyevin anadan olmasinin 87-ci ildönümüna hasr olunmuj I beynalxalq elmi konfrans. 3-8 may, 2010-cu il. - Baki-Naxfivan-Gfe nca: Mütarcim NPM. - 2010. - 348 s.
2. Has anova C. Azarbaycan Bastakarlar ittifaqinda "Nasimi ili" // C.Has anova. Musiqi hayatimiz. Maqalalar. - Baki: Elm va tahsil. - 2021. -s. 520-535.
3. Quliyeva L.Z. Azar Rzayevin "Nasimi poemasi". // - Baki: "Konservatoriya" jurnali. - 2019, № 2 (44). - s. 38-44.
4. Tahmirazqizi S. Nasimi va musiqi / S.Tahmirazqizi. - Baki: Elm va tahsil. - 2019. - 228 s.
