CC BY
7
ISSN 2518-1521 (Online), ISSN 2226-2830 (Print) В1СНИК МАРГУПОЛЬСЬКОГО ДЕРЖАВНОГО УН1ВЕРСИТЕТУ _СЕР1Я: 1СТОР1Я. ПОЛ1ТОЛОГ1Я, 2016, ВИП. 17
УДК 328.132.4
M. Lopata
ANALIZA PORÓWNAWCZA MNIEJSZOSCIOWYCH RZ4DÓW KOALICYJNYCH KRAJÓW GRUPY WYSZEHRADZKIEJ
Artykui jest poswigcony zagadnieniom tworzenia koalicyjnych rzqdów mniejszosciowych w krajach grupy Wyszehradzkiej. Najwigcej koalicyjnych rzqdów mniejszosciowych istniaio w Polsce i Stowacji, (cztery - gabinet J. Olszewskiego, H. Suhockiej, L. Millera oraz М. Belki w Polsce, gabinet J. Morawczyka i i trzy gabinety M. Dzurindy w Siowacji), mniej w Czechach (trzy gabinety - gabinet V. Klausa, S. Grossa, М. Topolaneka). Natomiast koalicjg mniejszosciowe nie zostaiy utworzone na Wggrzech. Te rzqdy aktywnie tworzyiy sig w Polsce na poczqtku lat 90, gdy system partyjny jeszcze nie byi uksztaitowany, а ustawodawstwo wyborcze nie przewidywaio klauzul zaporowych dla wchodzenia stronnictw politycznych do parlamentu. W Czechach taki typ gabinetów giównie istniai po roku 2004, czyli po wstqpieniu Republiki Czeskiej do EU. Z kolei na Siowacji koalicyjne rzqdy mniejszosciowe istniaty przewaznie do przystqpienia do UE.
Slowa kluczowe: koalicja rzqdowa, partia polityczna, koalicja mniejszosciowa, partia dominujqca, konstrukcja zrównowazona.
V. Herman i J. Pope [7] uznaj^ racje tworzenia koalicji mniejszosciowych. Ale traktuj^ je jako dewiaj i uwazaj^, iz pojawiaj^ si§ one, gdy zaistnieje jedna z pi^ciu przyczyn. Po pierwsze - wybory nie wylonily partii wi^kszosciowej w parlamencie, w zwi^zku z czym powstaje gabinet jednopartyjny mniejszosciowy. Po drugie - pewne cechy systemu partyjnego nie pozwalaj^ na stworzenie koalicji wi^kszosciowej (np. system partyjny rozproszony). Po trzecie - istnieje tzw. administracja tymczasowa(caretaker cabinet). Po czwarte - tradycyjna kooperacja upada i cz^sc partii odchodzi, ale rz^d trwa nadal az do chwili odtworzenia lub zbudowania nowego gabinetu. Po pi^te - jednej partii brakuje niewiele mandatów do wi^kszosci w parlamencie.
Wedlug K. Stroma [14-16] oraz G. Luebberta [12], jesli korzysci z prowadzenia okreslonej polityki przez gabinet mniejszosciowy maj^ zarówno uczestnicy koalicji, jak i ugrupowania parlamentarne nie wchodz^ce w jej sklad, to wcale nie musz^ one d^zyc do obalenia gabinetu mniejszosciowego. K. Strom uwaza, iz sformowanie gabinetu mniejszosciowego nalezy rozpatrywac jako konsekwenj „racjonalnego wyboru" dokonanego przez relewantnych liderów partii. Zatem niech^c do przetargów mi^dzypartyjnych czy upadek negocjacji nie mog^ byc traktowane jako zródlo jego powstania. Tworzenie gabinetu mniejszosciowego winno byc w opinii K. Stroma traktowane jako celowe i zamierzone dzialanie. „Rózne wzorce formowania gabinetu mog^ zostac wyjasnione poprzez strukturalne cechy sytemu politycznego, co czyni kalkulj wiod^c^ do gabinetu mniejszosciowego" [15]. Aktorzy, którzy tak dzialaj^, cechuj^ si§ racjonalnosci^ i maj^ jasno okreslone cele. Zdaniem autora nie jest to przypadkowy i nieracjonalny akt. Struktura procesu formowania rz^du rodzi pewne ograniczenia. Proces formowania gabinetu moze zainicjowac najwi^ksza partia lub tez preferowana b^dzie koalicja wczesniej sprawdzona, bo negocjacje w takim wypadku s^ latwiejsze i mniej czasochlonne. Poza tym w systemie wielopartyjnym teoretyczna liczba mozliwych koalicji jest duza. Lecz jak si§ potem okazuje, nie wszystkie maj^ realne szanse zaistnienia. Decyzja o tym, czy przyl^czyc kolejnych partnerów, opiera si§ na postanowieniach dwóch typów aktorów: po pierwsze na protokoalicji (core parties), czyli „jadrze" oznaczaj^cym partie, które tworz^ baz§ koalicji i to one decyduj^ o tym, czy zapraszac inne ugrupowania do gabinetu, oraz po drugie - na partiach marginalnych, które mog^ si§ przyl^czyc lub odmówic wspólpracy, o ile wczesniej zostan^ zaproszone. Innymi slowy, rz^dy
mniejszosciowe powstaj^ gdy stopniowy proces dodawania kolejnych czlonkow do protokoalicji zatrzymal si§, zanim status wi^kszosciowy zostal osi^gni^ty.
Analizuj^c przyczyny powstawania gabinetow mniejszosciowych, K. Strom przedstawil zalozenia racjonalnego ich formowania. Po pierwsze - status wi^kszosci absolutnej nie jest koniecznym punktem odniesienia przy podejmowaniu efektywnych decyzji w parlamencie. Wi^kszosc parlamentarna nie musi bye warunkiem funkcjonalnym do formowania gabinetu, a liderzy partii nie musz^ d^zyc do stworzenia takiej wi^kszosci (legislacyjne i egzekutywne wi^kszosci nie musz^ wyst^powac razem). Kwestia zwyci^stwa l^czy si§ z konkretn^ decyzji w legislatywie. Innymi slowy konieczna jest kontrola scisle okreslonej proporcji glosow do przeforsowania konkretnego aktu prawnego; czyli potrzebna jest wi^kszosc absolutna. Po drugie - partie polityczne nie s^ motywowane wyl^cznie ch^ci^ obj^cia wladzy, ale takze d^zeniem do wplywania na program rz^du. Po trzecie - skoro motywacja programowa moze determinowac zachowania partii, to udzial w rz^dzie nie jest koniecznym warunkiem do uzyskania wladzy. Po czwarte - liderzy partyjni nie musz^ kierowac si§ bezposrednimi i natychmiastowymi celami, a mog^ miec cele dlugofalowe i wowczas powstanie problem zwi^zany z tym, czy wejsc do rz^du, minimalizuj^c zyski wyborcze w najblizszej kadencji, czy nie ryzykowac i zostac poza gabinetem [15].
K. Strom rozpatrywal wplyw partii opozycyjnych na polityk^ publiczn^ poprzez system komisji parlamentarnych. Tutaj wplyw opozycji rosnie, gdyz rzadko kiedy wazne decyzje zapadaj^ poza parlamentem. Jednak kraje rozni^ si§ mi^dzy sob^. Jezeli chodzi o efektywnosc komisji parlamentarnych i szanse, jakie daj^ opozycji. Zreszt^ cz^sc decyzji politycznych i tak zapada poza systemem komisji [16].
Zatem im pot^zniejszy jest system komisji, tym silniejszy wplyw opozycji, czyli mniej zach^t, by wejsc do rz^du, skoro mog^ bye efektywne poza nim. K. Strom konkluduje ze im mniej istnieje zach^t, aby wejsc do rz^du, tym istnieje wi^ksze prawdopodobienstwo wyst^pienia rz^du mniejszosciowego.
M. Lav er i N. Schofield [8] twierdz^, iz gabinet mniejszosciowy moze przetrwac i dodatkowo bye stabilny, gdyz partie opozycyjne nie mog^ si§ zgodzic co do jego zast^pienia.Oznacza to zatem, iz gabinet jest „zdolny do zycia", efektywny bez wi^kszosci parlamentarnej. Rz^d nie kontroluje wi^kszosci w parlamencie, ale nie powoduje to jego upadku. Partie te oferj rz^d w obliczu podzielonej opozycji. Niektore z nich znajduj^ si§ na lewo, a niektore na prawo od partii rz^dz^cej. Daje to gabinetowi siln^ pozyj przetargow^, w rezultacie trudno jest go obalic.
I. Budge oraz M. Laver [4] wprowadzili rozroznienie mi^dzy rz^dem wi^kszosciowym a tzw. zdolnym do zycia. Oznacza to, iz gabinety mniejszosciowe mog^ bye „zdolne do zycia", jezeli wezmiemy pod uwag§ preferencje programowe rz^du i partii opozycyjnych. Rz^d mniejszosciowy jest efektywny, bior^c pod uwag§ jego ofert^ programowe, gdy zadna inna koalicja partii pozarz^dowych nie godzi si§ na jego zast^pienie. Zasadniczym argumentem jest to, iz programowe motywacje dziel^ opozyj Gdy partie kieruj^ si§ tylko motywem zdobycia urz^du, zadne partie poza gabinetem nic nie osi^gaj^. Wowczas jednoczy je idea otrzymania stanowisk i przej^cia wladzy. W tym uj^ciu gabinet mniejszosciowy jest dewiaj wynikaj^c^ ze zbiegu pewnych okolicznosci lub istnieje dla tego, iz bierze si§ pod uwag§ dlugoterminowe korzysci.
W przypadku kwestii programowych partie znajduj^ce si§ poza gabinetem musz^ uwzgl^dniac i uzgadniac polityk^, ktor^ preferuje wi^ksza liczba poslow, niz polityk^ rz^du. Stwarza to szanse rz^dowi do podzielenia opozycji poprzez zaproponowanie oferty programowej o centrowym charakterze(mieszcz^cej si§ w centrum przestrzeni rywalizacji), co uniemozliwi opozycji uzgodnienie alternatywnych koncepcji. W zwi^zku z tym gabinet b^dzie nadal istnial.
Tabela 1.
Koalicyjne rz^dy mniejszosciowe w Polsce w latach 1991-200512
Premier gabinetu Okres sprawowania urzçdu Sklad partyjny gabinetu Typ/ Konstrukcja gabinetu Partia premiera Liczba mandatow partii rz^dowych/ sklad izby nizszej
J. Olszewski 23.12.1991 - 04.06.1992 ZCN + PC+ PSL- PL+PCD KM/z. PC 125/460
H. Suchocka (Ii) 29.04.1993 -28.05.1993 UD + ZCN + PSL- PL + KLD + PPG + PCD KM/z. UD 194/460
L. Miller (II) 04.03.2003 - 02.05.2004 SLD + UP KM/d. SLD 216/460
M. Belka 24.06.2004 - 25.09.2005 SLD + UP KM/d. SLD 171/460
Koalicyjne rz^dy mniejszosciowe w Polsce zaczçly formowac siç w wyni ku przeprowad
wolnych wyborow do Sejmu I kadencji (1991-1993). Pierwszym z nich zostal sformowany rz^d na czele z J. Olszewskim z PC, w ktorym uczestniczyly 4 partie: PC, ZChN, PSL-PL, PCD. Gabinet zostal stworzony z udzialem 10 ministrow niepartyjnych [20, s. 109]. W glosowaniu nad wotum zaufania rz^d uzyskal poparcie 235 poslow Sejmu[13]. Dodatkowe poparcie okazali poslowie niektorych malych partii, ktore nie brali udzialu w formowaniu rz^du. Najwiçcej resortow obj^l (4) PC, ZChN - 3, PSL-PL - 2 resorty, PCD tylko 1 resort [10, s. 189]. Partie wchodz^ce w sklad koalicji kontrolowaly zaledwie okolo 25% (125 poslow) mandatow poselskich [13, s. 144]. Funkcjonowanie tego gabinetu bylo mozliwe dziçki poparciu NSZZ „Solidarnosc" i jeszcze kilku malych partii. Najwiçcej mandatow poselskich w wyborach uzyskaly partie opozycyjne - UD, SLD i KNP. W lipcu 1992 r. zostal utworzony nowy koalicyjny rz^d mniejszosciowy z konstrukj zrownowazon^ na czele z H. Suchock^, w ktorym uczestniczylo 7 partii: UD, ZChN,KLD, PSL-PL, PCD, PPG i SLCh [21, s. 130]. W glosowaniu nad wotum zaufania rz^d uzyskal poparcie 226 poslow. Koalicja kontrolowala okolo 40% mandatow poselskich (194 mandaty). Rz^d koalicyjny posiadal charakter zrownowazony dlatego ze zadna z partii politycznych obecnych w Sejmie, nawet UD, z ktorego wywodzila siç premier, nie uzyskala dominuj^cej pozycji.
Oprocz tego, koalicyjne rz^dy mniejszosciowe formowaly siç w wyniku rozpadu rz^dow wiçkszosciowych. Po rozpadzie koalicji minimalnie zwyciçskiej z parti^ dominuj^c^ L. Millera na pocz^tku 2003 r., byl stworzony koalicyjny rz^d mniejszosciowy SLD-UP, ktorego premierem pozostal L. Miller. SLD i UP w Sejmie utworzyli odrçbne kluby, a w Senacie utworzyly wspolny klub SLD. Po wyst^pieniu ludowcow z koalicji rz^d L. Millera mogl liczyc na ponad 200 mandatow SLD-UP, a po drugie, struktura polityczna izby nizszej parlamentu pozwalala na zawieranie tymczasowych sojuszy (przede wszystkim z Samoobron^ RP i z Federacyjnym Klubem Parlamentarnym w rezultacie czego mniejszosciowy rz^d koalicyjny L. Millera uzyskal wotum zaufania w Sejmie w czerwcu 2003 roku wiçkszosci^ 236 glosow [2]. Mniejszosciowy rz^d koalicyjny L. Millera przetrwal z dominaj SLD, a UP otrzymalo w rz^dzie 1 resort. Niedlugo rozpocz^l siç rozpad tego ugrupowania spowodowany wyjsciem grupy poslow z UP, ktorzy utworzyli nowy klub. Po wst^pieniu Polski do UE L. Miller podal siç do dymisji ze stanowiska
2Obliczenie zostalo przeprowadzono na podastawie: European Election Database [Resurs elektroniczny] - Dost^p: http://www.nsd.uib.no/european_election_database; Jednaka W. Gabinety koalicyjne w III RP / W. Jednaka. - Wroclaw : Wydawnictwo Uniw. Wroclawskiego, 2004. - S. 341. ; Polska scena polityczna / K. Sobolewska-Myslik, A. Hess, K. Kowalczyk. -Krakow : Wydaw. Uniw. Jagiellonskiego, 2010. - S. 420.
3 Wykaz skrotow: KM - koalicyjny gabinet mniejszosciowy; d. - konstrukcja rz^du koalicyjnego z partim dominujqcq; z. - zröwnowazona konstrukcja rz^du koalicyjnego
ISSN 2518-1521 (Online), ISSN 2226-2830 (Print)
В1СНИК МАРГУПОЛЬСЬКОГО ДЕРЖАВНОГО УН1ВЕРСИТЕТУ
СЕР1Я: 1СТОР1Я. ПОЛ1ТОЛОГ1Я, 2016, ВИП. 17_
przewodnicz^cego Rady Ministrów, co oznaczalo koniec dotychczasowego skladu Rady Ministrów
[9].
Czwartym rz^dem koalicji mniejszosci zostal gabinet М. Belki, który otrzymal od prezydenta A. Kwasniewskiego akt powolania na szefa rz^du i który wybral do wspólpracy polityków z SLD (8 ministrów), UP (jeden wicepremier) oraz 9 ministrów bezpartyjnych. 14 maja 2004 r. nowy premier wyglosil expose ale wniosek glowy rz^du o udzielenie wotum zaufania zostal przez Sejm odrzucony- glosy poslów SLD, UP i FKP nie wystarczyly, bowiem dwanascie pozostalych frakcji -w tym socjaldemokraci M. Borowskiego - dysponowalo zdecydowan^ przewag^ giosów w Sejmie (za - 188, przeciw - 262). Jednak, prezydent nie przyj^l dymisji premiera i powierzyl mu dalsze sprawowanie obowi^zków. Poniewaz Sejm, który zgodnie z konstytuj mial wyznaczyc nowego premiera, nie zglosil zadnej propozycji personalnej, prezydent po raz kolejny 11 czerwca 2004 r. powierzyl stanowisko Prezesa Rady Ministrów M. Belce i na jego wniosek powolal rz^d w prawie identycznym jak w maju skladzie. [13, s. 114-115].
Kolejne glosowanie nad wotum zaufania odbylo si§ podczas posiedzenia 24 czerwca - tym razem propozycja premiera zostala przyj^ta 236 gtosami (SLD, SDPL, FKP, UP i niezrzeszeni); pozostalych 11 klubów bylo w opozycji (215 glosów). Rz^d koalicyjny M. Belki uzyskal wotum zaufania przy wsparciu poslów Socjaldemokracji Polskiej M. Borowskiego, które wczesniej opuscily SLD. Ten rz^d, jako trzeci w IV kadencji Sejmu (2001-2005), sprawowal wladze wykonawcz^ do jej koñca [13].
Tabela 2
Koalicyjne rz^dy mniejszosciowe w Republice Czeskiej w latach 1996-20091
Premier gabinetu Okres sprawowania urz^du Sklad partyjny gabinetu Typ/ Konstrukcja gabinetu Partia premiera Liczba mandatów partii rz^dowych/ sklad izby nizszej
V. Klaus (Ш) 04.07.1996 -30.11.1997 ODS + KDU-CSL + ODA КМ/d. ODS 99/200
S. Gross (II) 31.03.2005 -25.04.2005 CSSD + US-DEU КМ/d. CSSD 88/200
М. Topolanek (II) 09.01.2007 -24.03.2009 ODS + US-DEU + PZ КМ/d. ODS 100/200
W Republice Czeskiej tez zostaly sformowane trzy koalicyjne gabinety mniejszosciowe, ktore byly utworzone z partim dominuj^. Ale jesli gabinety V. Klausa i M. Topolaneka byly sformowane w rezultacie wyborow i dostarczanie przez Izbe Poselsk^ wotum zaufania, to koalicyjny gabinet mniejszosci S. Grossa zaistnial na skutek opuszczenia koalicji jednego z partnerow.
Po elekcji w 1996 r. byla kontynuacja dotychczasowego aliansu koalicyjnego ODS, KDU-CSL i ODA (KDS przedtem pol^czyla si§ z ODS). Koalicja, w ktorej sklad weszly trzy formacje, opierala si§ jednak w Izbie Poselskiej tylko na „wlasnych" 99 poslach [6]. Jej powstanie zostalo umozliwione na drodze porozumienia z socjaldemokraj ktorej poslowie nie uczestniczyli w glosowaniu nad wyrazeniem wotum zaufania, przez co zostalo obnizone kworum niezb^dne dla uchwalenia wotum zaufania. ODS uzyskala w nowym rz^dzie koalicyjnym 8 urz^dow
1 zródlo: Sanc, D. (2006): Mensinová koalicní vláda 1996 - 1998: projekt, ktery nemél sanci uspét. In: Cabada, L. a kol.: Koalice a koalicní vztahy. Plzeñ: Ales Cenék, s. 68 - 83.; Havlik Vlastimil a Lubomir Kopecek . Ksztalt i stabilnosc czeskich rz^dów: wplyw systemu partyjnego i wyborczego. Wroclawskie Studia Politologiczne, 2009, 10, s. 59-77.
ministerialnych, a pozostale uczestnicy - KDU-CSL i ODA otrzymaly 5 i 3 ministerstwa odpowiednio, co pozwala konkludowac o dominacji ODS w gabinecie koalicyjnym mniejszosciowym V. Klausa. Wewn^trzpartyjny kryzys ODS, zakonczony pod koniec 1997 roku rozlamem partii i powstaniem US, wraz z pot^guj^cymi si§ konfliktami najwi^kszej partii z mniejszymi partnerami koalicyjnymi (przede wszystkim z KDU-CSL), doprowadzily do upadku tego gabinetu [6].
W ci^gu prawie jednego miesi^ca 2005 r. jako gabinet koalicyjny mniejszosciowy funkcjonowal rz^d S. Grossa w rezultacie opuszczenia koalicji minimalnie zwyci^skiej KDU-CSL. W koalicji z CSSD pozostala US-DEU, co w wyniku umozliwil przetrwanie rz^du przy wsparciu 88 mandatow poselskich. Po rezygnacji S. Grossa z urz^du premiera KDU-CSL powrocila do koalicji [6].
Po wyborach z 2006 roku prezydent V. Klaus powierzyl kreowanie rz^du M. Topolaneku z ODS. Gabinet jednak nie uzyskal w Izbie Poselskiej wotum zaufania (przeciwko zaglosowali poslowie CSSD a KSCM). Prezydent V. Klaus powierzyl „drug^ prob§" ponownie Topolankowi, ktory sformowal gabinet koalicyjny z reprezentantow ODS, KDU-CSL i SZ. Czynnikiem decyduj^cym o uzyskaniu wotum zaufania w Izbie Poselskiej zostali dwaj poslowie wybrani z ramienia CSSD. Zdecydowali si§ nie uczestniczyc w glosowaniu nad wotum zaufania i w ten sposob obnizyli kworum niezb^dne do uchwalenia wotum zaufania[26]. Gabinet M. Topolaneka byl poparty przez dokladnie 100 mandatow poselskich, dlatego zostal on gabinetem mniejszosciowym. Rz^d byl zdominowany przez ODS, ktory uzyskal wi^kszosc resortow w gabinecie razem z urz^dem premiera. W roku 2009 przy wsparciu 4 poslow, ktore opuscily koalicji rz^dz^c^, socjaldemokraci skutecznie 101 glosem poselskim zdymisjonowali rz^d M. Topolaneka [23].
Slowacji tez zostaly sformowane cztery koalicyjne gabinety mniejszosciowe, ktore byly utworzone z konstrukj zrownowazon^.
Tabela 3.
Koalicyjne rz^dy mniejszosciowe w Republice S!owackiej(1994-2006)'
Premier gabinetu Okres sprawowania urz^du Sklad partyjny gabinetu Typ/ Konstruk cja gabinetu Partia premier a Liczba mandatow partii rz^dowych/ sklad izby nizszej
J. Morawczyk 16.03.1994 -01.10.1994 SLD + RCD + ARP + PLD + WRCD KM/z. UD 71/150
M. Dzurinda (m) 08.12.2003 -01.09.2005 SDKU + SMK + RCD + SOP KM/z. SDKU 71/150
M. Dzurinda(rV) 02.09.2005 - 06.02.2006 SDKU + SMK + SOP KM/z. SDKU 55/150
M. Dzurinda (V) 07.02.2006 -17.06.2006 SDKU + SMK KM/z. SDKU 48/150
1 zrodlo: Analiz^ przeprowadzono na podstawie infromacji empirycznej, obliczen autora i istniaj^cych danych naukowych:.: European Election Database. http://www.nsd.uib.no/european_election_database; Parties and Elections in Europe. http://www.parties-and-elections.eu/slovakia2.html ; Electionresources. http://www.electionresources.org
Pierwszym koalicyjnym gabinetem mniejszosciowym na Slowacji zostal rz^d J. Morawczyka. Wiasn^1994 r. grupa z 10 poslow pod kierownictwem J. Morawczyka i R. Kowacza opuscila koalij rz^dz^c^ Ruchem na rzecz Demokratycznej Slowacji RzDS i stworzyla Alternatyw^ Realizmu Politycznego, ktora zjednoczylasi^ z grup^ z 8 poslow Unii Demokratycznej - Aliansu demokratow Slowacji(tez opuscily RzDS rok wczesniej), a potem pol^czyla si§ z Partie Ludowo-Demokratyczn^ L. Czernaka(ktora z kolei odeszla od radykalnej prawicowej SNS), sformowali w kwietniu 1994 r. Uni§ Demokratyczn^ (UD). Stronnictwo Lewicy Demokratycznej tez przyl^czyla si§ do koalicji ze 29 swymi poslami. Oprocz tego, ta koalicja z trzech partii UD-PLD-RCD uzyskala wsparcie zewn^trzne od partii mniejszosci WRCD (Ruch "Wspolistnienia" - W^gierski Ruch Chrzescijansko-Demokratyczny (14 mandatow poselskich), ktory nie przyl^czyl si§ do koalicji, ale to pozwolilo rz^du pelnic swoje funkj do wyborow [24].
Od 2003 r. drugi rz^d M. Dzurindy funkcjonowal jako mniejszosciowy gabinet koalicyjny ze konstrukj zrownowazon^ z udzialem SDK, gdy SDK wyprzedzil drugiego co do wielkosci partnera koalicyjnego na 1 portfel ministerialny. W 2005 i 2006 roku po kolei koalicji rz^dz^c^ opuscily SOP i SMK. Pomimo znacz^cych zmian w konstrukcji partyjnej, koalicja SDKU z SMK przetrwala do wyborow z roku 2006.
Oczywiste, iz najwi^cej koalicyjnych rz^dow mniejszosciowych istnialo w Polsce i Slowacji, (cztery - gabinet J. Olszewskiego, H. Suhockiej, L. Millera oraz М. Belki w Polsce, gabinet J. Morawczyka i i trzy gabinety M. Dzurindy w Slowacji), mniej w Czechach (trzy gabinety -gabinet V. Klausa, S. Grossa, М. Topolaneka). Natomiast koalicja mniejszosciowe nie zostaly utworzone na W^grzech.Te rz^dy aktywnie tworzyly si§ w Polsce na pocz^tku lat 90, gdy system partyjny jeszcze nie byl uksztaltowany, а ustawodawstwo wyborcze nie przewidywalo klauzul zaporowych dla wchodzenia stronnictw politycznych do parlamentu. W Czechach taki typ gabinetow glownie istnial po roku 2004, czyli po wst^pieniu Republiki Czeskiej do EU. Z kolei na Slowacji koalicyjne rz^dy mniejszosciowe istnialy przewaznie do przyst^pienia do UE.
Otoz, przy ocenie tych doswiadczen w tworzeniu koalicji mniejszosciowych, na podstawie tej analizy, adekwatn^ jest konkluzja А. Romaniuka, iz koalicyjny rz^d mniejszosci jest wymuszonym wyjsciem dla parlamentarnych ugrupowan politycznych, ktore wedlug roznych czynnikow, nie zdolaly albo nie mog^ sformowac koalicyjnego rz^du wi^kszosciowego [26]. Wi^c, adekwatnym skutkiem wyborow ma byc formowanie wi^kszosci w parlamencie, ktora b^dzie odzwierciedlac popaprcie i interesy wi^kszosci wyborcow.
Bibliografia
1. Antoszewski A. System polityczny RP / A. Antoszewski. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. - 320 s.
2. Antoszewski A. Systemy polityczne Europy Srodkowej i Wschodniej: Perspektywa porownawcza / A. Antoszewski. - Wroclaw : Wyd-wo Uniw. Wroclawskiego, 2006. - 288 s.
3. Antoszewski А. Wzorce rywalizacji politycznej we wspolczesnych demokracjach europejskich / А. Antoszewski. - Wroclaw, 2004. - 229 s.
4. Budge I. Parties and Democracy: Coalition Formation and Government Functioning in Twenty States / I. Budge, H. Keman. - Oxford, 1993. - 256 p.
5. Gizicki W. Political Systems of Visegrad Group Countries Trnava [Electronic resource] / W. Gizicki. - Lublin, 2012. - P. 154. - Mode of access : https://www.academia.edu/5973255/Political_Systems_of_Visegrad_Group_Countries_Gizicki _Wojciech_ed
6. Hlousek V. Ksztalt i stabilnosc czeskich rz^dow: wplyw systemu partyjnego i wyborczego / V. Hlousek, L. Kopecek // Wroclawskie Studia Politologiczne. - 2009. - №. 10. - S. 59-77.
7. Herman V. Minority Governments in Western Democracies / V. Herman, J. Pope // British Journal of Political Science. - 1973. - Vol. 3. Issue 2. - P. 191-212
8. Laver M. Multiparty Government. The Politics of Coalition in Europe / M. Laver, N. Schofield. - Oxford : Oxford UP, 1991. - 307 p.
9. Leszczynska K. Rz^dy Rzeczypospolitej Polskiej (1989-2005): sklad, organizacja i tryb funkcjonowania / K. Leszczynska. - Torun: Wydaw. Adam Marszalek, 2007. - S. 662.
10. Leszczynska K. Rz^dy Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1989-2001. Sklad, organizacja i tryb funkcjonowania / K. Leszczynska. - Torun, 2005. - S. 482
11. Liphart A. Democracies. Patterns of Majoritarian and Consensual Government in Twenty One Countries / A. Liphart. - New Haven : Yale UP, 1984. - 232 p.
12. Luebbert G. A Theory of Governmnet Formation / G. Luebbert // Comparative Political Studies. - 1984. - Vol. 17, Issue 2. - P. 229-264
13. Jednaka W. Gabinety koalicyjne w III RP / W. Jednaka. - Wroclaw : Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, 2004. - S. 341.
14. Strom K. Coalition Government in Western Europe / K. Strom, W. C. Muller. -Oxford : Oxford UP, 2000. - 624 p.
15. Strom K. Minority Governments in Parliamentary Democracies: The Rationality of Non-Winning Cabinet Solutions / K. Strom // Comparative Political Studies. - 1984. - Vol. 17, Issue 2. - P. 199-227
16. Strom K. Cabinets and Coalition Bargaining. The Democratic Life Cycle in Western Europe / K. Strom, W. C. Müller, T. Bergman. - Oxford ; New York : Oxford University Press, 2008. - 443 p.
17. Sokol W. System polityczny Slowacji / R. Sokol // Systemy polityczne panstw Europy Srodkowej i Wschodniej / red. W. Sokol, M. Zmigrodzki. - Lublin : Wydaw. UMCS, 2005. - S. 223-287
18. Zenderowski R. Ewolucja slowackiego systemu partyjnego od 1989 roku / R. Zenderowski // Wielowymiarowosc systemow politycznych. Teoretyczne zalozenia i praktyczne uwarunkowania / J. Bluszkowski, J. Zalesny (red.). - Warszawa : Dom Wydawniczy ELIPSA, 2009. - S. 9-35
19. Zuba K. Polska scena polityczna : ci^glosc i zmiana / K. Zuba. - Warszawa : Kancelaria Sejmu. Wydawnictwo Sejmowe, 2012. - 361 s.
20. Opozycja parlamentarna w Polsce w latach 1997-2010 / pod red. K. Labedzia. -Krakow : Uniw. Pedagogiczny, 2012. - S. 220
21. Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej / pod red. K. A. Paszkiewicz. -Wroclaw : Wydaw. Uniw. Wroclawskiego, 2000. - 190 s.
22. Polska scena polityczna / K. Sobolewska-Myslik, A. Hess, K. Kowalczyk. -Krakow : Wydaw. Uniw. Jagiellonskiego, 2010. - 420 s.
23. Лопата М. Урядова стабшьшсть i чинники стабшьносп урядiв Чехи / М. Лопата // Фiлософiя i пол^олопя в контекст сучасно! культури. - 2012. - Вип. 4(1). - С. 121— 129 ; Lopata M. Uriadova stabilnist i chynnyky stabilnosti uriadiv Chekhii / M. Lopata // Filosofiia i politolohiia v konteksti suchasnoi kultury. - 2012. - Vyp. 4(1). - S. 121-129.
24. Пол^ичш шститути краш Центрально-Схщно'1 Свропи : порiвняльний аналiз / А. С. Романюк (заг. ред.), В. С. Литвин, Н. В. Панчак-Бялоблоцка. - Львiв : ЛНУ iMeHi 1вана Франка, 2014. - 358 с. ; Politychni instytuty krain Tsentralno-Skhidnoi Yevropy : porivnialnyi analiz / A. S. Romaniuk (zah. red.), V. S. Lytvyn, N. V. Panchak-Bialoblotska. -Lviv : LNU imeni Ivana Franka, 2014. - 358 s
25. Романюк А. Типолопя урядових кабшетв в кранах Захщно!' Свропи: порiвняльний аналiз / А. Романюк // Вюник Львiвського ушверситету. Серiя : фшософсью науки. - 2007. - Вип. 10. - С.235 - 244 ; Romaniuk A. Typolohiia uriadovykh kabinetiv v krainakh Zakhidnoi Yevropy: porivnialnyi analiz / A. Romaniuk // Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia : filosofski nauky. - 2007. - Vyp. 10. - S.235 - 244
26. Романюк А. Феномен урядiв меншостi в крашах Захщно! Свропи / А. Романюк // Украшська нацiональна iдея: реалп та перспективи розвитку. - 2006. - Вип. 17. - С. 24 - 27 ; Romaniuk A. Fenomen uriadiv menshosti v krainakh Zakhidnoi Yevropy / A. Romaniuk // Ukrainska natsionalna ideia: realii ta perspektyvy rozvytku. - 2006. - Vyp. 17. - S. 24 - 27
Стаття надшшла до редакцп 07.12.2016 р.
M. Lopata
COMPARATIVE ANALYSIS OF COALITION MINORITY GOVERNMENTS IN THE VISERGRAD GROUP COUNTRIES
This article is devoted to minority coalition cabinet formation in Visegrad Group countries since start of transformation period. In the article were analyzed main factors of formation such type of governmants and theories related to study of minority governments. Main approaches of the definition "coalition minority cabinet" are examined The coalition minority government means that the political party in coalition with other or others presented in the parliament / or deputies in parliament, which totally possess less than 50% of the full composition of parliament. The author analyses coalition minority cabinet formation in two constructions - with dominant party and equilibrium construction. The dominant party is not only the largest party, but it "gets" much more ministries in comparison to other allies of the coalition. The distinction between the majority government and the so-called "able to live " is examined. This means that such minority cabinets can be "able to live", if we will take into account the preferences of the programs of the government and opposition parties. The minority government is more effective taking in consideration programming, when no other possible coalition of parties does not agree to replace this cabinet.
Experience of Polish, Slovak and Czech coalition minority governments is analysed and characterized.
More coalition minority governments existed in Poland and Slovak Republic, (four - cabinet of J. Olshevski, H. Suchocka, L. Miller and M. Belka in Poland, cabinet of M. Moravchik and and three such cabinets of M. Dzurinda in Slovak Republic). Less such government were formed in Czech Republic (obviously thee cabinets - cabinets of V. Klaus, S. Gross and M. Topolanek). In Hungary coalition minority governments were not formed. Those cabinets often were formed in Poland on the Begin of 90-th, when party system was not established and electoral legislation didn't predict electoral barriers for entering national parliament or lower chamber of the parliament. In Czech Republic such type of cabinets existed mainly after 2004, when CR become EU member. In Slovak coalition minority governments formed mainly in the period before entering EU in 2004.
Key words: Coalition government, minority coalition, political party, dominant party, equilibrium construction.
М. Лопата
ПОР1ВНЯЛЬНИЙ АНАЛ1З КОАЛ1Ц1ЙНИХ УРЯД1В МЕНШОСТ1 У КРА1НАХ ВИШЕГРАДСЬКО1 ГРУПИ
В cmammi np0aHani30eaH0 формування коалщйних уряЫв меншостi у кратах Вишеградськог групи. Висвтлено тдходи до визначення «коалщйний уряд меншостi». Проаналiзовано коалщйш уряди меншостi у двох конструкщях - з домшуючою nартieю i рiвноважною конструкщею. Коалщйний уряд меншостi означае, що полтична партiя в коалщг з тшою/тшими представлена/т в парламентi депутатами, загальна шльшсть яких становить менше тж 50% вiд повного складу депутатiв парламенту. Проаналiзовано поняття «життездатного» уряду. Це означае, що кабiнети меншостi можуть бути «життездатними», якщо вiзьмемо до уваги программ преференци урядових i опозицтних партт. Уряди меншостi можуть бути стабтьними тодi, коли критерт «переможног бiльшостi» змтить критерт «життездатностi». До^дники вважають, що уряд меншостi е ефективним, якщо вiзьмемо до уваги його пропозицп
ISSN 2518-1521 (Online), ISSN 2226-2830 (Print) В1СНИК МАРГУПОЛЬСЬКОГО ДЕРЖАВНОГО УН1ВЕРСИТЕТУ
_СЕР1Я: 1СТОР1Я. ПОЛ1ТОЛОГ1Я, 2016, ВИП. 17
урядовог програми, i якщо жодна тша коалщя парламентських napmiü й не може його замтити. Мотиващя виконання програми (iдеологiчниü фактор) роздшяе опозищю i тому вона не здатна об'еднатися заради формування власного коалщтного уряду. Проаналiзовано коалщйш уряди меншостi, як результат полтичних nереговорiв, як1 формуються у форматi двох парттних конструкцт - у конструкци з домтантною партieю та у рiвноважнiü конструкци. Домтантна партiя не тшьки е найбшьшою партieю, а ü «отримуе» значно быьше мшстерств, порiвняно з рештою союзник1в по коалщг.
Найбшьше коалщйних урядiв меншостi i з домтантною партiею, i рiвноважною конструкщею icнувало в Польщi (чотири кабiнети), Словаччит (уЫ чотири кабiнети сформован на оcновi рiвноважно'г конструкци), трохи менше - у Чехи (три кабiнети), де вЫ коалщг меншоcтi icнували у форматi коалщй з домтантною nартiею. У Польщi коалщг меншоcтi частше формувалися до вступу в €С. Тшьки у Словаччиш i Чехи гх кыьтсть збыьшилася тсля входження до €С. В Угорщинi коалщг меншоcтi були вiдcутнi.
Ключовi слова: Коалщйний уряд, коалщя меншостi, домтуюча партiя, рiвноважна конструкщя.
УДК 323.21
Е.В. Мамонтова
СУСПШЬНИЙ Д1АЛОГ ЯК 1НСТРУМЕНТ ПУБЛ1ЧНО1 ПОЛ1ТИКИ: ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГ1ЧНИЙ АСПЕКТ
В cтаттi робиться спроба визначення суттсних характеристик сустльного дiалогу у контекcтi сучасного сощально-гуматтарного знання та узагальнення теоретичних пiдходiв щодо визначення концепту «сустльний дiалог», «дiалог мiж владою та сустльством», «дiалогова взаемодiя» у категорiях полтичног науки. Показано, що необхiдними умовами дiалогу в полтиц е наявтсть полтичного плюралiзму, володтня суб'ектами дiалогу полтичною толеранттстю та гх комуткативна компетенщя, умтня слухати, розумти i йти на зуcтрiч один одному заради збереження миру, cтабiльноcтi i подолання розбiжноcтеü. На оcновi аналiзу теоретико-методологiчних здобутк1в з даног проблематики визначено, що дiалогова взаемодiя е рiзновидом сощально'г взаемодгг i е формою сустльного дiалогу, де сустльнш дiалог е наüважливiшою функцюнальною характеристикою сучасного сустльства i реалiзуетьcя у вЫх формах мiжcуб'ектних взаемин i взаемодт, як у явнт, так i в неявнт формi.
Ключовi слова: сустльнш дiалог, дiалогова взаемодiя, публiчна полтика.
Актуальтсть необхщносп здшснення пол^ико-управлшських заходiв по стимулюванню активно! участ громадян у формуванш та розвитку сустльства i держави в Укрш'ш не викликае сумтву. Адже тшьки за умов сприяння зародженню рiзноманiтних громадських шщатив i роб^ по налагодженню механiзмiв !'х реалiзащi через ршення оргашв публiчноi влади можна говорити про незвороттсть становлення в Укрш'ш правово! держави та громадянського сустльства.
Поняття громадянського сустльства мае чимало визначень, кожне з яких розкривае певш (фшософсью, сощолопчт, пол^ико-правов^ економiчнi, етичн та ш.) аспекти цього багатогранного феномену. Втм, незаперечним е те, що з одного боку
